Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 47/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
w sprawie z odwołania W.K.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 10 grudnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej odwołującego się od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 18 listopada 2014 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od odwołującego się W. K. 120 (sto dwadzieścia) zł
na rzecz organu rentowego, tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Decyzją z 22 lipca 2010 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił W. K.
prawa do wcześniejszej emerytury ze względu na nieudowodnienie przez niego
2
okresu 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W
uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że nie uwzględnił jako pracy w warunkach
szczególnych okresów: (-) zatrudnienia w […] Zakładzie Remontowym Spółce z
ograniczoną odpowiedzialnością od 1 marca 1976 r. do 31 maja 1980 r., (-)
odbywania przez wnioskodawcę służby wojskowej od 22 października 1969 r. do 15
października 1971 r., oraz (-) zatrudnienia od 1 czerwca 1980 r. do 31 października
1988 r. na stanowisku kierownika Oddziału Sprzętu Przeładunkowego.
Odwołaniem z 13 sierpnia 2010 r. W. K. zaskarżył powyższą decyzję,
wnosząc o ponowne rozpatrzenie sprawy i przyznanie mu prawa do emerytury.
Postępowanie w tej sprawie toczyło się przed Sądem Okręgowym w S. pod
sygnaturą VI U …/10. Odwołanie W. K. zostało przez Sąd Okręgowy oddalone 25
lutego 2011 r.
21 listopada 2012 r. W. K. wystąpił ze skargą o wznowienie postępowania w
opisanej wyżej sprawie wskazując, że dopiero po uprawomocnieniu się wyroku w
tej sprawie dotarł do świadków mogących potwierdzić, że w okresach
zakwestionowanych przez organ rentowy wykonywał pracę w warunkach
szczególnych. Podniósł, że adresy i zgodę świadków uzyskał dopiero we wrześniu
2012 r.
Wyrokiem z 16 grudnia 2013 r. Sąd Okręgowy wznowił postępowanie w
sprawie VI U …/10 oraz zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych z 22 lipca 2010 r. i przyznał W. K. prawo do emerytury poczynając od
2 czerwca 2010 r.
Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, między innymi po
dopuszczeniu i przeprowadzeniu dowodów z zeznań zawnioskowanych świadków
Sąd Okręgowy uznał, że W. K. legitymuje się przynajmniej 15-letnim okresem pracy
w warunkach szczególnych. Sąd wskazał, że według art. 403 § 2 k.p.c., można
żądać wznowienia postępowania w razie późniejszego wykrycia prawomocnego
wyroku dotyczącego tego samego stosunku prawnego albo wykrycia takich
okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na
wynik sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim
postępowaniu. Sąd uznał, że W. K. uprawdopodobnił spełnienie przesłanek z art.
403 § 2 k.p.c. Wyjaśnił bowiem, że adresy osób, z którymi pracował w Zarządzie
3
[…] w rozpatrywanym okresie, udało mu się uzyskać dopiero jesienią 2012 r., a
więc po prawomocnym zakończeniu postępowania o ustalenie prawa do
wcześniejszej emerytury, toczącego się pod sygn. akt VI U …/10. Sąd miał na
uwadze, że drogi zawodowe ubezpieczonego oraz E. K., J. S. i K. P. rozeszły się,
zakład pracy uległ przekształceniom organizacyjnym, zaś akta osobowe
pracowników zostały przekazane do składnicy akt. Nie może być zatem
kwestionowana okoliczność, że dostęp do danych osobowych, w tym adresów
byłych współpracowników, był utrudniony. Zdaniem Sądu należy zaakcentować, że
choć środki dowodowe były ubezpieczonemu znane (znał on nazwiska osób, które
mogły mieć wiedzę o okolicznościach mających istotne znaczenie dla ustalenia
jego prawa do emerytury), to jednocześnie były dla niego niedostępne. Nie miał on
bowiem obiektywnej możliwości powołania tych osób na świadków, skoro zgodnie z
art. 258 k.p.c. strona powołująca się na dowód ze świadków obowiązana jest
dokładnie oznaczyć fakty, które mają być zeznaniami poszczególnych świadków
stwierdzone, i wskazać świadków, tak by wezwanie ich do sądu było możliwe.
Należy więc przyjąć, że środki dowodowe, które ubezpieczony powołał w
niniejszym postępowaniu były nieujawnialne na gruncie sprawy VI U …/10. W. K.
nie można przy tym zarzucić, że dowodu z zeznań świadków nie zgłosił w
poprzedniej sprawie z przyczyn leżących po jego stronie, w szczególności ze
względu na brak należytej dbałości o własne interesy. Jak wskazano powyżej,
dostęp do danych świadków nie był wówczas obiektywnie możliwy. W oparciu o te
okoliczności, Sąd wznowił postępowanie w sprawie i zgodnie z treścią art. 412 § 1
k.p.c. rozpoznał sprawę na nowo w granicach, jakie zakreślała podstawa
wznowienia. Uznając, że W. K. obecnie wykazał przed Sądem fakt świadczenia
pracy w warunkach szczególnych przez okres co najmniej 15 lat i spełnia pozostałe
warunki konieczne do nabycia prawa do emerytury Sąd Okręgowy przyznał
wnioskującemu prawo do emerytury poczynając od ukończenia przezeń 60-go roku
życia, czyli od 02 czerwca 2010 r.
Z rozstrzygnięciem tym nie zgodził się Zakład Ubezpieczeń Społecznych,
wnosząc od niego apelację. Ubezpieczony wniósł o jej oddalenie.
Wyrokiem zaskarżonym rozpoznawaną skarga kasacyjną Sąd Apelacyjny
zmienił zaskarżony wyrok i odrzucił skargę o wznowienie postępowania.
4
Sąd Apelacyjny wskazał, że mniej istotne jest, czy W. K. udowodnił przed
sądem wykonywanie pracy w warunkach szczególnych przez okres co najmniej 15
lat. Kwestią kluczową jest zasadność wznowienia przez Sąd Okręgowy
postępowania w sprawie VI U …/10, co w konsekwencji doprowadziło do
przyznania ubezpieczonemu prawa do emerytury. Sąd drugiej instancji nie podzielił
oceny Sądu Okręgowego, że w sprawie ziściły się przesłanki z art. 403 § 2 k.p.c.
Jego zdaniem, analiza akt sprawy VI U …/10 dotycząca odwołania od decyzji z 22
lipca 2010 r. prowadzi do wniosku, że W. K. pouczony został przez Sąd o treści art.
232 k.p.c., to jest o obowiązku wskazywania dowodów, z których wywodzi skutki
prawne. Na rozprawie 21 stycznia 2011 r., po pouczeniu przez przewodniczącego,
że winien naprowadzić dowody na okoliczność świadczenia przezeń pracy w
warunkach szczególnych, ubezpieczony wskazał, że jest w stanie przedstawić kilku
świadków, którzy razem z nim pracowali. Został zatem zobowiązany do wskazania
w terminie tygodniowym ich danych personalnych i adresów. Pisma nie złożył, nie
stawił się na kolejną rozprawę, natomiast po jej zamknięciu pisemnie wskazał, że
nie stawił się na rozprawę z uwagi na „niemożność przybycia świadków, o czym
przez wyżej wymienionych (czyli przez świadków) został powiadomiony w
godzinach rannych”. 25 lutego 2011 r. Sąd Okręgowy wydał wyrok oddalający
odwołanie. Ubezpieczony nie złożył wniosku o jego uzasadnienie, jak również nie
wniósł apelacji. Wyrok uprawomocnił się 19 marca 2011 r. Pismem z 22 sierpnia
2012 r. W. K. wystąpił do ZUS o ponowne rozpoznanie sprawy dotyczącej prawa do
emerytury. W obszernym piśmie z jednej strony wskazywał na uchybienia formalne
ZUS przy wydawaniu decyzji z 22 lipca 2010 r., z drugiej zaś podnosił argumenty
merytoryczne mające na celu wykazanie, że wbrew stanowisku organu rentowego
przysługuje mu prawo do emerytury. Wskazał między innymi, że obecnie jest w
stanie przedstawić dwóch świadków, którzy pracowali w tym samym zakładzie. 3
września 2012 r. organ rentowy pisemnie wyjaśnił W. K. kwestię prawomocności
tak decyzji jak i wyroku Sądu Okręgowego z 25 lutego 2010 r. Reakcją W. K. było
wniesienie od tego pisma opatrzonego datą „21 listopada 2012 r.” odwołania do
Sądu, w którym ponownie podnosił argumenty wskazujące na przysługujące mu
prawo do emerytury oraz, między innymi wskazał adresy świadków. Po wskazaniu
przez organ rentowy, że informacja o niemożności ponownego rozpoznania sprawy
5
nie jest decyzją, w związku z czym odwołanie winno być odrzucone, W. K. podniósł,
że jego pismo z 21 listopada 2012 r. winno być traktowane jako odwołanie od
decyzji z 22 lipca 2010 r. i wnosi o ponowne rozpoznanie sprawy. Na rozprawie 9
maja 2013 r. podał natomiast, że pismo z 21 listopada 2012 r. jest w swej istocie
skargą o wznowienie postępowania w sprawie VI U .../10 i że w październiku 2012
r. pozyskał adresy świadków. Sąd Apelacyjny wskazał, że zgodnie z art. 403 § 2
k.p.c., podstawą wznowienia postępowania może być późniejsze wykrycie
okoliczności faktycznych i środków dowodowych. Wykrycie rozumieć należy, jako
dowiedzenie się o istnieniu okoliczności faktycznych lub dowodów w zakresie
umożliwiającym powołanie się na nie. Późniejsze wykrycie jest więc dowiedzeniem
się o nich w czasie, w którym powołanie powyższych środków w zakończonym
postępowaniu było już niemożliwe. W ocenie Sądu drugiej instancji skarżący nie
wykazał, a nawet nie uprawdopodobnił, że ze środków dowodowych w postaci
zeznań świadków nie mógł skorzystać w poprzednim postępowaniu. Stanowisko
doktryny i orzecznictwa Sądu Najwyższego jest w zasadzie jednolite. Okoliczności i
dowody później wykryte to takie okoliczności w poprzednim postępowaniu, które
były w ogóle nieujawnione i były nieznane stronom. Wykrycie okoliczności
faktycznych lub dowodów, które poza przesłanką ich nieujawnienia w postępowaniu
prawomocnie zakończonym, powinno być dla strony skarżącej „nieujawnialne”.
Fakty zaś ujawnialne, czyli te, które strona powinna znać, tj. miała możliwość
dostępu do nich, nie są objęte hipotezą tego przepisu. Stąd określona w art. 403 §
2 k.p.c. podstawa skargi o wznowienie postępowania nie zachodzi, jeżeli w
poprzednim postępowaniu istniała obiektywna możliwość powołania się na
okoliczności faktyczne lub środki dowodowe, a zaniechanie strony w tym
przedmiocie było następstwem jej zaniedbań, opieszałości, zapomnienia czy
błędnej oceny potrzeby ich powołania (postanowienia Sądu Najwyższego z: 10
lutego 1999 r., II CKN 807/98, LEX nr 78214; 12 lutego 2004 r., V CZ 2/04, niepubl.;
25 maja 2011 r., II CZ 3/11, niepubl.). W. K., uzasadniając skargę o wznowienie
postępowania wskazał na obecnie już mu znane adresy świadków oraz ich zgodę
na zeznawanie w sprawie prawa do wcześniejszej emerytury. A zatem niewiedzą o
adresach świadków usprawiedliwia on teraz przyczyny, dla których zaniechał
zgłoszenia wniosków dowodowych w toku poprzedniego procesu. Z jednej strony
6
do twierdzeń takich należy odnieść się sceptycznie, skoro W. K. w sprawie VII U
…/10 pouczony był o obowiązku naprowadzenia dowodów z zeznań świadków, a
na rozprawę 18 lutego 2011 r. nie stawił się, bo nie mogli stawić się świadkowie, o
czym, jak twierdzi, powiadomiony został tego samego dnia rano. Ponad wszelką
wątpliwość miał zatem wiedzę tak o świadkach mogących potwierdzić fakt
wykonywania przezeń pracy w warunkach szczególnych, jak i miał z nimi kontakt.
Już ta okoliczność nakazuje do wskazanej przez skarżącego podstawy wznowienia
podejść ostrożnie i z dużą dozą krytycyzmu. Nawet jednak gdyby hipotetycznie
założyć, że istotnie nie znał adresów osób, których zamierzał zawnioskować jako
świadków, to i tak nadal okoliczność ta nie mogłaby sama z siebie stanowić
podstawy skargi o wznowienie postępowania. Jak bowiem podkreśla Sąd
Najwyższy, należy odróżnić zgłoszenie znanego stronie dowodu na istotne dla
sprawy okoliczności, od możliwości jego przeprowadzenia (postanowienie Sądu
Najwyższego z 24 października 2013 r., II CSK 194/13, niepublikowane). W. K.,
skoro pracował z osobami przesłuchanymi następnie w charakterze świadków, to
znał te osoby, a zatem miał świadomość, że mają oni wiedzę o charakterze pracy
skarżącego, a zatem o okolicznościach istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. A
mimo to z możliwości przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków nie skorzystał,
niejako wręcz tracąc zainteresowanie losem sprawy VI U …/10. Powołać w tym
miejscu wypada także pogląd Sądu Najwyższego, który stwierdził, że podstawą
wznowienia nie może być okoliczność faktyczna lub środek dowodowy, z którego
strona, obiektywnie oceniając, miała możliwość skorzystania w tym postępowaniu.
Musi to być zatem okoliczność lub środek dowodowy, istniejący w czasie trwania
poprzedniego postępowania, lecz obiektywnie niemożliwy do ujawnienia dla strony
w tym postępowaniu, a więc wówczas „nieujawnialny” (postanowienie z 14
listopada 2013 r., IV CZ 79/13, LEX nr 1399914). Gdyby W. K. dochował należytej
staranności w toku postępowania w sprawie VI U …/10, gdyby jako strona
należycie dbająca o swoje interesy zainteresował się jej losem i poważnie podszedł
do obowiązku dowiedzenia przed sądem swoich racji, mógłby już wówczas zgłosić
dowód z zeznań świadków przesłuchanych następnie w sprawie VI U ../13.
Zaniechanie, którego się dopuścił uprzednio nie może obecnie stanowić
uzasadnionej podstawy do wzruszania prawomocnego rozstrzygnięcia w sprawie.
7
Postępowanie prowadzone w wyniku skargi o wznowienie postępowania nie może
być sposobem naprawienia błędów popełnionych przez strony w procesie. Dlatego
niemożność skorzystania z powołania nowych faktów lub dowodów musi być
rozumiana jako zupełna nieznajomość jakiegoś faktu czy dowodu, a nie
niemożność zaprezentowania go sądowi. Jak ustalił Sąd Okręgowy w wyroku z 16
grudnia 2013 r., W. . jest w stanie wykazać fakt wykonywania pracy w warunkach
szczególnych przez okres co najmniej 15 lat. Jednak skoro tego nie uczynił przez
własne zaniechanie w sprawie VI U …/10, nie może obecnie domagać się
wznowienia postępowania, brak jest powiem ku temu podstawy prawnej.
Sformułowanie podstawy wznowienia w sposób odpowiadający przepisom art. 401-
404 k.p.c. nie oznacza bowiem oparcia skargi na ustawowej podstawie wznowienia,
jeżeli już z samego jej uzasadnienia wynika, że podnoszona podstawa nie
zachodzi. Taka skarga, jako nieoparta na ustawowej podstawie wznowienia
podlega odrzuceniu. Ocena, czy skarga opiera się o ustawową podstawę
wznowienia, nie ogranicza się tylko do badania, czy okoliczności wskazane przez
skarżącego dają się podciągnąć pod przewidzianą w ustawie podstawę
wznowienia, lecz obejmuje badanie i ustalenie, czy podstawa wznowienia
rzeczywiście istnieje. W niniejszej sprawie podstawa ta nie występowała.
Stąd też podzielając argumenty organu rentowego Sąd Apelacyjny stwierdził,
że zaskarżony wyrok na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w związku z art. 410 § 1 k.p.c.
i art. 406 k.p.c. należało zmienić i skargę o wznowienie postępowania jako
nieopartą na ustawowej podstawie wznowienia odrzucić.
Ubezpieczony zaskarżył w całości powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego,
wnosząc o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania temu Sądowi oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz
ubezpieczonego zwrotu kosztów procesu, w tym zwrotu opłaty sądowej od skargi
kasacyjnej w kwocie 30 złotych, zwrotu opłaty sądowej od apelacji w kwocie 30
złotych, kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu ze skargi kasacyjnej
według norm przepisanych w wysokości 120 zł.
Skarżący zarzucił wyrokowi Sądu apelacyjnego naruszenie przepisów
postępowania - art. 403 § 2 k.p.c., które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy,
przez błędną wykładnię tego przepisu i przyjęcie, że środki dowodowe
8
przedstawione przez ubezpieczonego w skardze o wznowienie postępowania nie
są takimi środkami dowodowymi, które dają podstawę do wznowienia
postępowania.
W odpowiedzi na skargę organ rentowy wniósł o jej oddalenie w całości i
zasądzenie od ubezpieczonego na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Możliwość wznowienia postępowania na podstawie przewidzianej w art. 403
§ 2 k.p.c. jest uzależniona od łącznego spełnienia trzech przesłanek: wykrycia po
uprawomocnieniu się orzeczenia nowych faktów i dowodów, które istniały w toku
postępowania, ale nie zostały w nim powołane, możliwości ich wpływu na wynik
sprawy oraz niemożności skorzystania z nich przez strony w poprzednim
postępowaniu (ob. np.: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia
2014 r., IV CZ 105/13, LEX nr 1433605). Niemożność skorzystania w poprzednim
postępowaniu z określonych okoliczności faktycznych lub środków dowodowych nie
zachodzi, gdy istniała obiektywna możliwość powołania ich w tym postępowaniu,
a tylko na skutek opieszałości, zaniedbania, zapomnienia czy błędnej oceny
potrzeby ich powołania strona tego nie uczyniła (zob. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 10 lutego 1999 r., II CKN 807/98, LEX nr 78214).
Jak ustalił Sąd Apelacyjny, co nie zostało zakwestionowane w skardze, W.
K. w sprawie VI U …/10 był pouczony o obowiązku przedstawienia dowodów z
zeznań świadków, a na rozprawę 18 lutego 2011 r. nie stawił się, ponieważ jak
wskazał w piśmie wyjaśniającym przyczyny nieobecności na rozprawie, nie mogli
stawić się świadkowie, o czym, jak twierdzi, powiadomiony został tego samego dnia
rano. Trafnie wobec tego Sąd Apelacyjny uznał, że ubezpieczony miał wiedzę o
świadkach mogących potwierdzić fakt wykonywania przez niego pracy w
warunkach szczególnych i miał z nimi kontakt. Istniała więc obiektywna możliwość
powołania ich w tym postępowaniu. Gdyby nawet uznać, że świadkowie ci byli
innymi osobami niż E. K., J. S. i K. P., których adresy rzekomo dopiero po wyroku w
sprawie VI U …/10 zdołał odnaleźć, to i tak oznacza to, że mógł zgłosić (innych)
9
świadków na twierdzone przez siebie okoliczności. Nie uzasadnia zaś wznowienia
postępowania odnalezienie środka dowodowego dotyczącego takich okoliczności
faktycznych, które były stronie znane w czasie trwania postępowania i mogły być
przez nią powołane oraz wykazywane za pomocą także innych niż odnaleziony
środków dowodowych (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2007
r., II CZ 43/07, LEX nr 951280).
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39814
k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego – na podstawie art. 98 § 1
k.p.c.
kc