Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 329/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jolanta Frańczak (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. M.
przeciwko Zespołowi Szkół w P.
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 8 grudnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w B.
z dnia 26 czerwca 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy - Sąd Pracy w Ż. wyrokiem z dnia 6 lutego 2014 r. przywrócił
powoda A. M. do pracy w pozwanym Zespole Szkół w P. na stanowisku
nauczyciela mianowanego, zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy na czas
nieokreślony, orzekając jednocześnie o kosztach procesu.
2
Sąd pierwszej instancji ustalił następujący stan faktyczny.
Powód A. M., legitymując się tytułem magistra geografii ze specjalnością
nauczycielską, uzyskanym po odbyciu studiów dziennych na WSP w K., jak również
dyplomem ukończenia kursu kwalifikacyjnego z zakresu języka angielskiego
(uprawniającym do nauczania tego przedmiotu w gimnazjum), podjął w dniu 1
września 2001 r. pracę w gimnazjum w P. na stanowisku nauczyciela języka
angielskiego w pełnym wymiarze czasu pracy, początkowo na podstawie umowy o
pracę zawartej na czas określony, a następnie na czas nieokreślony. W dniu 20
lipca 2004 r. uzyskał stopień awansu zawodowego nauczyciela mianowanego, po
czym z dniem 1 września 2004 r. został mianowany nauczycielem Gimnazjum w P.
Z dniem 1 września 2008 r., po połączeniu Szkoły Podstawowej w P. i Gimnazjum
w P. w Zespół Szkół w P., powód stał się zaś nauczycielem mianowanym w tym
Zespole Szkół. W trakcie pracy w pozwanym Zespole Szkół nauczał języka
angielskiego i geografii wyłącznie w klasach I - III gimnazjum i jedynie okazjonalnie,
w miarę potrzeb, zastępował innych nauczycieli w trakcie lekcji w klasach IV - VI
szkoły podstawowej, wchodzącej w skład Zespołu Szkół.
Z początkiem marca 2013 r., po wydaniu przez Sąd Okręgowy w B. wyroku
w sprawie VI Pa …/13, mocą którego została oddalona apelacja pozwanego od
wyroku Sądu Pracy w Ż. z dnia 29 października 2012 r., przywracającego powoda
do pracy w pozwanym Zespole Szkół w P., powód zgłosił gotowość do podjęcia
pracy i został do tej pracy dopuszczony, przy czym pracodawca wyznaczył mu
stanowisko pracy w świetlicy szkolnej, nie dopuszczając go do nauczania języka
angielskiego i geografii. Oznaczało to, że zarówno ocena pracy powoda odnosząca
się do wymienionych przedmiotów, jak i opinie uczniów na temat jego pracy, mogły
dotyczyć okresu sprzed poprzedniego zwolnienia powoda, a więc faktycznie sprzed
końca czerwca 2011 r.
W dniu 26 kwietnia 2013 r. dyrektor pozwanego wręczył powodowi
oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę za wypowiedzeniem. Wręczenie
powodowi tego oświadczenia nastąpiło bez przeprowadzenia konsultacji
związkowej zamierzonego zwolnienia.
3
Mając na uwadze wyżej poczynione ustalenia faktyczne, Sąd Rejonowy
uznał, że powództwo A. M. o przywrócenie go do pracy w pozwanym Zespole Szkół
w P. w pełni zasługiwało na uwzględnienie.
W pierwszej kolejności Sąd pierwszej instancji stwierdził, że pozwany
pracodawca nie wykonał, spoczywającego na nim z mocy art. 20 ust. 5a Karty
Nauczyciela, obowiązku zawiadomienia reprezentującej powoda organizacji
związkowej o zamiarze wypowiedzenia mu stosunku pracy z przyczyn określonych
w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela. W dniu 25 marca 2013 r. dyrektor
pozwanego zwrócił się wprawdzie do NSZZ Solidarność i ZNP Oddziału w Ł. z
pismami zawierającymi pytanie, czy cztery wymienione w tych pismach osoby (w
tym powód) „podlegają ochronie związku zawodowego”, na które od NSZZ
Solidarność otrzymał odpowiedź, że osoby te nie są członkami tego związku
zawodowego ani też nie podlegają ochronie, o której mowa w art. 32 ust. 1 i 2
ustawy o związkach zawodowych, natomiast Prezes Zarządu Oddziału ZNP w
piśmie z dnia 8 kwietnia 2013 r. odpowiedziała mu, że żadna ze wskazanych osób
nie podlega szczególnej ochronie, o której mowa w art. 32 ust. 1 ustawy o
związkach zawodowych. Jednakże po otrzymaniu tych odpowiedzi dyrektor
pozwanego nie zwrócił się ponownie do ZNP z pytaniem, czy powód (lub
którakolwiek z osób wymienionych w piśmie z dnia 25 marca 2013 r.) jest
członkiem ZNP lub zwrócił się do tego związku o reprezentowanie jego praw.
Ponadto, pozwany w dniu 18 kwietnia 2013 r. otrzymał skierowane do GZEASiP
pismo ZNP informujące o przyjęciu nowych członków tego związku, wśród których
był także powód, a zatem jeszcze przed wręczeniem powodowi wypowiedzenia
dysponował wiedzą, która pozwalała mu na przeprowadzenie prawidłowej
konsultacji związkowej, nawet jeśli z pisma Prezesa Zarządu Oddziału ZNP z dnia
8 kwietnia 2013 r. bezpodstawnie wyprowadził wniosek, że powód nie należy do
związku zawodowego.
Sąd Rejonowy zauważył również, że poza pogwałceniem obowiązku
konsultacji związkowej zamierzonego zwolnienia, pozwany wypowiedział powodowi
łączącą strony umowę o pracę, w sytuacji gdy podstawą stosunku pracy łączącego
strony było mianowanie, a nie umowa o pracę. W opinii Sądu Rejonowego, brak
prawidłowej konsultacji zamierzonego wypowiedzenia stosunku pracy łączącego
4
powoda z pozwanym, przesądzając o formalnej wadliwości dokonanego
wypowiedzenia, musiał skutkować uwzględnieniem żądania pozwu, na podstawie
art. 45 § 1 k.p., który to przepis, przez odesłanie z art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela,
znalazł zastosowanie w rozpoznanej sprawie.
Poza formalną wadliwością dokonanego wobec powoda wypowiedzenia
stosunku pracy Sąd pierwszej instancji stwierdził także brak merytorycznego
uzasadnienia dla tego rodzaju działania pracodawcy. Rzetelna ocena kwalifikacji
powoda jako anglisty, uwzględniająca fakt, iż spełnia on formalne wymogi do
nauczania tego przedmiotu w gimnazjum i ma najdłuższe doświadczenie
zawodowe (na które składała się wieloletnia praca w renomowanym liceum w B. - i
praca w Gimnazjum) oraz że najwcześniej z anglistów uzyskał stopień nauczyciela
mianowanego, a także odbył staż niezbędny do dyplomowania i spełnia wszystkie
wymogi do nauczenia drugiego przedmiotu (tj. geografii, którą przez szereg lat
wykładał), winna bowiem prowadzić do wniosku, że pracodawca dokonał
niewłaściwego doboru powoda jako kandydata do zwolnienia, gdyż pozostawił w
pracy osoby, które do dnia 31 sierpnia 2011 r. nauczały tego przedmiotu w
pozwanym Zespole Szkół na poziomie Szkoły Podstawowej i żadna z nich nie
legitymowała się jakimkolwiek stażem pracy w szkole ponadgimnazjalnej, co było w
przeszłości udziałem powoda. Nadto, osoby te uzyskały stopień awansu
zawodowego nauczyciela mianowanego w kilka lat po powodzie i żadna z nich nie
odbyła stażu niezbędnego do dyplomowania.
Nieuwzględnienie, a nawet brak gruntownej analizy przez pracodawcę wyżej
przytoczonych okoliczności przy typowaniu osoby, która powinna stracić pracę w
ramach niezbędnych redukcji zatrudnienia, w ocenie Sądu Rejonowego, świadczyło
o wadliwości procesu podejmowania przez pracodawcę decyzji w tym przedmiocie.
Mając na uwadze powyższe rozważania Sąd pierwszej instancji uznał, że po
stronie powoda powstało roszczenie, o którym mowa w art. 45 § 1 k.p. i przy
zastosowaniu przepisu art. 91c Karty Nauczyciela orzekł o przywróceniu powoda
do pracy w pozwanym Zespole Szkół w P. na stanowisko nauczyciela
zatrudnionego przez mianowanie w pełnym wymiarze czasu pracy, na czas
nieokreślony.
5
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w B. wyrokiem z
dnia 26 czerwca 2014 r. oddalił apelację wniesioną od wyroku Sądu pierwszej
instancji przez pozwany Zespół Szkół w P.
Podzielając w całości i przyjmując za własne ustalenia faktyczne dokonane
przez Sąd Rejonowy oraz podzielając ocenę prawną owych ustaleń Sąd Okręgowy
przypomniał, iż z arkuszy organizacyjnych na rok szkolny 2013/2014 wynikało, że:
B.K. przydzielono 15 godzin przyrody, 3 godziny geografii i 1 godzinę
wychowawczą, to jest łącznie 19 godzin, czyli 1 nadgodzinę; B. K. przydzielono 3
godziny przyrody, 8 biologii, 8 chemii oraz 1 godzinę wychowawczą, to jest łącznie
20 godzin, czyli 2 nadgodziny; J. Z. przydzielono 5 godzin języka angielskiego w
gimnazjum, 12 godzin w szkole podstawowej, to jest razem 17 godzin; I. P.
przydzielono 9 godzin języka angielskiego w szkole podstawowej, 8 godzin w
gimnazjum i 1 godzinę wychowawczą, to jest razem 18 godzin; O.S. przydzielono 3
godziny języka angielskiego w gimnazjum, 15 godzin języka angielskiego w szkole
podstawowej, 1 godzinę wychowawczą, to jest razem 19 godzin, czyli 1
nadgodzinę. Nadto, w arkuszu organizacyjnym dla Gimnazjum 5 godzin geografii
wykazano jako „WAKAT”.
Zdaniem Sądu drugiej instancji, wykaz ten kłóci się więc z twierdzeniem
pozwanego, iż pozostali nauczyciele języka angielskiego, geografii i przyrody nie
mieli przydzielonych dodatkowych godzin ponadwymiarowych. Wątpliwości Sądu
Okręgowego wzbudziły również posunięcia pozwanego, które nie były dokonywane
w obrębie przedmiotów, których uczył nauczyciel, któremu wypowiedziano stosunek
pracy. Pozwany uzupełnił bowiem etat nauczycielowi chemii i biologii kosztem
trzech godzin geografii, które miał przydzielone powód. W treści oświadczenia w
przedmiocie wypowiedzenia umowy o pracę pozwany powołał się natomiast na
niemożność dalszego zatrudniania powoda w pełnym wymiarze zajęć. Jednakże
przed wypowiedzeniem powodowi umowy nie zwrócił się do niego z propozycją
zmniejszenia etatu, w sytuacji gdy liczba godzin geografii w wymiarze 8 godzin oraz
przykładowo 1 godzina wychowawcza tworzą wymiar połowy etatu. Okoliczność ta,
w ocenie Sądu Okręgowego, dodatkowo potwierdza ustalenia i wnioski Sądu
pierwszej instancji w zakresie dowolnego i arbitralnego wyboru powoda jako
pracownika typowanego do zwolnienia.
6
Sąd Odwoławczy podkreślił też, że powodowi w pierwszej kolejności
przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy i A.M. z takim właśnie roszczeniem
wystąpił do Sądu. W sprawie nie zachodzą zaś przesłanki „do orzeczenia
roszczenia alternatywnego w postaci odszkodowania”.
Pozwany Zespół Szkół w P. wniósł do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną
od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 26 czerwca 2014 r., zaskarżając ten wyrok w
całości i zarzucając mu naruszenie prawa materialnego, przez niewłaściwe
zastosowanie art. 45 § 2 k.p. w związku z art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela na
skutek ustalenia, że w sprawie nie zachodzą przesłanki do orzeczenia roszczenia
alternatywnego w postaci odszkodowania, w sytuacji w której uwzględnienie
żądania powoda o przywróceniu do pracy było niemożliwe.
Powołując się na wyżej wymienioną podstawę zaskarżenia, skarżący wniósł
o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu w B. „za przyznaniem od powoda na rzecz
pozwanego kosztów postępowania według norm przepisanych”, ewentualnie o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz poprzedzającego go wyroku Sądu
Rejonowego w Ż. i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Rejonowemu w Ż. również „za przyznaniem od powoda na rzecz pozwanego
kosztów postępowania według norm przepisanych”.
Uzasadniając skargę kasacyjną, skarżący zauważył, że jak wynika z
ustalonego w sprawie stanu faktycznego na dzień wydania wyroku, tj. 26 czerwca
2014 r., biorąc pod uwagę arkusz organizacyjny na rok szkolny 2013/2014, nie było
możliwe przywrócenie do pracy powoda, bowiem brak było wolnych godzin z
przedmiotów, których uczył. Co więcej, ocena czy przywrócenie powoda do pracy
jest możliwe lub celowe powinna być dokonana na dzień wydania wyroku.
Stanowisko takie zostało również potwierdzone w orzecznictwie, gdzie wskazano,
że ocena czy przywrócenie pracownika do pracy (uznanie wypowiedzenia za
bezskuteczne) jest możliwe lub niecelowe musi być dokonana przy uwzględnieniu
stanu rzeczy istniejącego w chwili wydania wyroku (dokonania oceny).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie jest uzasadniona.
7
Wstępnie Sąd Najwyższy uważa za niezbędne podkreślić, iż zgodnie z art.
39813
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach
zaskarżenia oraz w granicach podstaw; w granicach zaskarżenia bierze jednak z
urzędu pod rozwagę nieważność postępowania. Dlatego należy przyjąć, iż Sąd
Najwyższy jest związany granicami skargi wyznaczonymi jej podstawami, co
oznacza, że nie może uwzględniać naruszenia żadnych innych przepisów niż
powołane przez skarżącego w podstawach zaskarżenia. Sąd Najwyższy nie może
też zastąpić skarżącego w wyborze podstawy zaskarżenia, jak również w
przytoczeniu przepisów, które mogłyby być naruszone przy wydawaniu
zaskarżonego orzeczenia.
Po tej wstępnej ogólnej uwadze Sąd Najwyższy stwierdza, że Sąd
Rejonowy, a następnie Sąd Okręgowy, rozpoznając powództwo A. M. o
przywrócenie do pracy w pozwanym Zespole Szkół w P., przyjęły, iż dokonane
przez pracodawcę wypowiedzenie łączącego strony stosunku pracy jest sprzeczne
z art. 20 ust. 1 pkt 2 i art. 20 ust. 5a Karty Nauczyciela oraz nieuzasadnione w
rozumieniu art. 45 § 1 k.p. i dlatego uznały za słuszne roszczenia pozwu
wywodzone z ostatniego spośród wymienionych przepisów. Tymczasem, pozwany
w swojej skardze kasacyjnej nie formułuje zarzutów naruszenia któregokolwiek z
tych przepisów, ograniczając się jedynie do kontestacji niezastosowania przy
rozstrzyganiu sprawy art. 45 § 2 k.p. i nieorzeczenia w związku z tym o
odszkodowaniu w miejsce dochodzonej przez powoda restytucji stosunku pracy.
Dlatego też przedmiotem analizy na etapie postępowania kasacyjnego musi być
wyłącznie kwestia trafności decyzji Sądów meriti o nieskorzystaniu z unormowania
art. 45 § 2 k.p. i w tym kontekście - ocena słuszności tak sformułowanych i
motywowanych zarzutów skargi.
Warto przypomnieć, że według art. 45 § 1 k.p. pracownikowi zatrudnionemu
na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, któremu wypowiedziano
umowę o pracę w sposób nieuzasadniony lub z naruszeniem przepisów o
wypowiadaniu umów o pracę, przysługują alternatywne roszczenia o uznanie
wypowiedzenia za bezskuteczne, a jeśli umowa uległa rozwiązaniu - o
przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowanie. Przepis
art. 45 § 2 k.p. pozwala natomiast sądowi pracy nie uwzględnić zgłoszonego w
8
pozwie żądania przywrócenia do pracy i w jego miejsce orzec o odszkodowaniu,
lecz tylko wtedy, „jeżeli ustali”, że przywrócenie do pracy byłoby niemożliwe lub
niecelowe. Zwrot „jeżeli ustali” użyty w wymienionym przepisie wskazuje
jednoznacznie, że przyznanie pracownikowi innego roszczenia niż przez niego
wybrane jest wyjątkiem, którego dopuszczalność zależy od ustalenia, iż
przywrócenie do pracy byłoby niemożliwe lub niecelowe. Jak wyjaśnił Sąd
Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 25 marca 1999 r., I PKN 641/98
(OSNAPiUS 2000 nr 11, poz. 416), znaczenie pojęcia „ustali” wymaga od sądu
przeprowadzenia postępowania dowodowego w odpowiednim zakresie. Nie jest
natomiast dopuszczalne formułowanie przez sąd ocen jedynie na podstawie
twierdzeń stron. Gdyby bowiem ustawodawca dopuścił taką możliwość, zamiast
zwrotu „jeżeli ustali”, użyłby zwrotu „jeżeli uzna”. Kryteriów oceny niemożliwości lub
niecelowości uwzględnienia żądania pracownika w zakresie przywrócenia do pracy,
sąd pracy powinien zatem poszukiwać przede wszystkim w ustaleniach
faktycznych, gdyż tylko odwołanie się do ocen powiązanych ściśle z podłożem
faktycznym sprawy może stworzyć przeciwwagę dla przedstawionych w pozwie
przesłanek zasadności żądania powrotu na dotychczas zajmowane stanowisko
pracy.
Podzielając ten pogląd, Sąd Najwyższy w obecnym składzie zauważa
również, że jak wynika z wyroku z dnia 23 czerwca 2010 r., II PK 6/10 (LEX nr
619630), o możliwości zastosowania art. 45 § 2 k.p. każdorazowo powinny być
uprzedzone strony po to, by mogły przedstawić swoje stanowiska co do
niemożliwości lub niecelowości uwzględnienia żądania przywrócenia do pracy
zwolnionego pracownika. Podobna myśl pojawia się też w wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 24 września 2009 r., III PK 69/09 (LEX nr 529773). Wyrażono
w nim pogląd, że ustalenie, iż uwzględnienie żądania pracownika przywrócenia do
pracy na poprzednich warunkach jest niemożliwe lub niecelowe, następuje zgodnie
z zasadą kontradyktoryjności, a sąd nie ma obowiązku prowadzenia w tym zakresie
postępowania dowodowego z urzędu. Do sądu pracy należy natomiast ocena, czy
w konkretnej sprawie spełnione są przesłanki zastosowania art. 45 § 2 k.p. Skoro
zaś orzeczenie o roszczeniu innym niż dochodzone przez pracownika jest
wyjątkiem od reguły związania sądu żądaniem pozwu, przepis art. 45 § 2 k.p.
9
należy interpretować ściśle. Ocena w tym zakresie powinna zmierzać do
wyjaśnienia, na ile w świetle okoliczności konkretnej sprawy restytucja
rozwiązanego lub przekształconego stosunku pracy jest realna i czy reaktywowany
w wyniku wyroku sądowego stosunek pracy w jego dotychczasowej postaci ma
szanse na prawidłowe funkcjonowanie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12
maja 2011 r., II PK 276/10, LEX nr 949027).
W ugruntowanym orzecznictwie Sądu Najwyższego zostały wypracowane
ogólne wytyczne oceny roszczenia o przywrócenie do pracy z punktu widzenia
kryterium „możliwości” i „celowości” dalszego zatrudnienia pracownika. Przyjmuje
się więc, że ocena tego roszczenia w aspekcie przesłanek „możliwości” i
„celowości” dalszego zatrudniania pracownika powinna uwzględniać takie
okoliczności, jak: rodzaj przyczyny wypowiedzenia definitywnego lub
zmieniającego, podstawa orzeczenia o przywróceniu do pracy (bezzasadność
zarzutów czy też naruszenie przez pracodawcę wymagań formalnych
obowiązujących przy wypowiadaniu umów o pracę), skutki mogące wyniknąć dla
jednej lub drugiej strony z przywrócenia pracownika do pracy lub z zasądzenia na
jego rzecz odszkodowania (konieczność ponownego rozwiązania przez
pracodawcę stosunku pracy, zwolnienia dobrze pracujących pracowników,
możliwość odrodzenia się sytuacji konfliktowej w zakładzie pracy, pozbawienie
pracownika okresu zatrudnienia wymaganego do nabycia pewnych uprawnień itp.).
Niemożliwość lub niecelowość wydania orzeczenia o przywróceniu pracownika do
pracy uzasadniają zatem okoliczności wiążące się z jednej strony z
funkcjonowaniem zakładu pracy, z drugiej zaś - z pewnymi, nawet niezawinionymi
okolicznościami dotyczącymi osoby pracownika, najczęściej jednak z jego na tyle
nagannym postępowaniem, że powrót do pracy tegoż pracownika byłby
niewskazany (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 10 października 2000 r., I PKN
66/00, OSNP 2002 nr 10, poz. 235 i z dnia 18 marca 2008 r., II PK 258/07, LEX nr
846571).
Jako przykłady niemożliwości przywrócenia pracownika do pracy na
dotychczasowych warunkach w orzecznictwie Sądu Najwyższego podaje się, m.in.:
1) sytuację pozwanego pracodawcy spowodowaną siłą wyższą lub działaniem
nieprzewidzianych zdarzeń przypadkowych (por. wyrok z dnia 13 maja 1998 r.,
10
I PKN 104/89, OSNAPiUS 1999 nr 10, poz. 334); 2) likwidację stanowiska pracy i
brak środków na utrzymanie dotychczasowego poziomu zatrudnienia (por. wyrok z
dnia 14 maja 1999 r., I PKN 57/99, OSNAPiUS 2000 nr 15, poz. 576), ale już nie
samo zmniejszenie stanu zatrudnienia, jeśli redukcja etatów nie dotyczy stanowiska
pracy zajmowanego przez zwolnionego pracownika (por. wyrok z dnia 26 marca
1998 r., I PKN 566/97, OSNAPiUS 1999 nr 5, poz. 166), ani też zatrudnienie innego
pracownika w miejsce zwolnionego (por. wyrok z dnia 17 lutego 1998 r., I PKN
572/97, OSNAPiUS 1999 nr 3, poz. 83); 3) konieczność zatrudnienia nowych
pracowników z odpowiednimi kwalifikacjami, których powód nie posiada (por. wyrok
z dnia 9 lutego 1999 r., I PKN 565/98, OSNAPiUS 2000 nr 6, poz. 225);
4) twierdzona orzeczeniem lekarskim niezdolność zwolnionego pracownika do
pracy na danym stanowisku (por. wyrok z dnia 13 lipca 2011 r., I PK 8/11, MPP
2011 nr 10, s. 506) lub spowodowania stanem zdrowia niemożność wykonywania
przez pracownika większości zadań na tymże stanowisku (por. wyrok z dnia 9
grudnia 1998 r., I PKN 502/98, OSNAPiUS 2000 nr 3, poz. 107).
Z kolei za niecelowością orzeczenia o przywróceniu do pracy w świetle
poglądów judykatury przemawia uzasadnione przypuszczenie, że po restytucji
stosunku pracy powtórzy się sytuacja, np. nieradzenie sobie przez pracownika z
obowiązkami zawodowymi. Nie można bowiem wymagać od pracodawcy, aby
zatrudniał pracownika na stanowisku pracy, na którym nie jest on w stanie podołać
stawianym mu zadaniom (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 29 listopada
2005 r., II PK 101/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz. 300 i z dnia 8 czerwca 2006 r.,
II PK 315/05, OSNP 2007 nr 11-12, poz. 159). Przepis art. 45 § 2 k.p. ma też
zastosowanie w przypadku utraty zaufania pracodawcy do pracownika, zwłaszcza
gdy ten był zatrudniony na samodzielnym stanowisku związanym z
podejmowaniem istotnych decyzji, w tym finansowych. Owa utrata zaufania
powinna być zawiniona przez pracownika, a jej stwierdzenie musi znajdować
oparcie w przesłankach natury obiektywnej oraz racjonalnej i nie może być
wynikiem arbitralnych ocen lub subiektywnych uprzedzeń (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 25 listopada 1997 r., I PKN 385/97, OSNAPiUS 1998 nr 18,
poz. 538; z dnia 14 lipca 1999 r., I PKN 148/99, OSNAPiUS 2000 nr 19, poz. 711 i z
dnia 5 czerwca 2008 r., III PK 5/08, LEX nr 494088). Orzecznictwo w sprawach
11
związanych ze stosowaniem art. 45 § 2 k.p. pokazuje wreszcie, że częstymi
przyczynami nieuwzględniania roszczeń o przywrócenie do pracy z uwagi na
przesłankę niecelowości są cechy osobowościowe pracownika (jego konfliktowość,
skłócenie z innymi pracownikami lub przełożonymi) i to o takim nasileniu, że nie
sprzyjają one atmosferze pracy oraz są uciążliwością dla załogi i jej kierownictwa.
Konflikt z przełożonymi lub współpracownikami musi być jednak zawiniony przez
pracownika i na tyle poważny, że wymusza podejmowanie przez pracodawcę
działań mających przywrócić w zakładzie porządek i dyscyplinę pracy (por. wyroki
Sądu Najwyższego: z dnia 3 kwietnia 1997 r., I PKN 63/97, OSNAPiUS 1998 nr 3,
poz. 74, z dnia 19 listopada 1997 r., I PKN 347/97, OSNAPiUS 1998 nr 17, poz.
508, z dnia 28 lipca 1999 r., I PKN 110/99, OSNAPiUS 2000 nr 21, poz. 780).
Jednocześnie należy podkreślić, że Sąd Najwyższy jest w postępowaniu
kasacyjnym związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę
zaskarżonego orzeczenia (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Taka też sytuacja występuje w
przedmiotowej sprawie, w której skarga kasacyjna w ogóle nie zawiera zarzutów
naruszenia przepisów postępowania. Natomiast warunkiem zastosowania art. 45 §
2 k.p., co już wcześniej zostało wyjaśnione, jest uprzednie ustalenie faktów
pozwalających na zastosowanie wynikającej z tego przepisu normy prawnej, czyli
że przywrócenie do pracy jest niemożliwe lub niecelowe.
Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy, a także
uwzględniając omówione wcześniej znaczenie związania granicami zaskarżenia
określonymi w ocenianej skardze kasacyjnej, Sąd Najwyższy stwierdza, iż w świetle
ustaleń Sądu pierwszej instancji, które zostały w całości podzielone przez Sąd
drugiej Okręgowy, oraz wobec przyjętej na ich podstawie oceny prawnej,
wypowiedzenie powodowi stosunku pracy zostało dokonane nie tylko z ewidentnym
naruszeniem art. 20 ust. 5a Karty Nauczyciela, z powodu braku konsultacji zamiaru
owego wypowiedzenia z właściwą organizacją związkową, której członkiem był
powód, ale także bez merytorycznego uzasadnienia dla podjęcia przez pracodawcę
tej czynności prawnej, ponieważ do zwolnienia z pracy strona pozwana
bezzasadnie i dowolnie wskazała osobę o najdłuższym stażu spośród anglistów,
najdłużej zatrudnioną jako nauczyciel mianowany i mającą ukończony staż na
stopień nauczyciela dyplomowanego. Jako zupełnie oderwane od realiów zostały z
12
kolei ocenione twierdzenia pracodawcy dotyczące negatywnej oceny pracy
powoda, który po uprzednim sądowym przywróceniu do pracy (dopiero w marcu
2013 r.) realizował swoje obowiązki pracownicze jako wychowawca świetlicy lub
„na zastępstwach”, w ogóle nie realizując czynności zgodnych z poziomem jego
kwalifikacji zawodowych (nie nauczał wówczas języka angielskiego i geografii), co
powodowało niemożność uznania za miarodajną i rzetelną oceny jego pracy, która
mogła wszak być odnoszona do zaledwie dwóch miesięcy, skoro wypowiedzenie
powodowi stosunku pracy zostało dokonane już w dniu 26 kwietnia 2013 r.
Wypada dodać, że Sąd drugiej instancji, przyznając słuszność
przedstawionej wyżej ocenie, stwierdził dodatkowo, powołując się w tym zakresie
na własne ustalenia faktyczne, że – wbrew zarzutom pozwanego – istniały warunki
do zmniejszenia powodowi pensum, przynajmniej do połowy etatu. W arkuszu
organizacyjnym 5 godzin geografii wykazano bowiem jako „wakat”, a części
nauczycieli języka angielskiego, geografii i przyrody przydzielono godziny
ponadwymiarowe. Poza tym, pozwany uzupełnił etat nauczycielowi chemii i biologii
kosztem trzech godzin geografii, które wcześniej miał przydzielone powód.
Pozwany, przed dokonaniem wypowiedzenia, nie zwrócił się również do powoda z
propozycją zmniejszenia etatu, w sytuacji gdy liczba godzin geografii w wymiarze 8
godzin oraz przykładowo 1 godzina wychowawcza tworzą wymiar połowy etatu.
Zdaniem Sądu Okręgowego, powyższe okoliczności uzasadniały więc tezę, że
wybór powoda jako pracownika typowanego do zwolnienia miał charakter dowolny i
arbitralny, a jego celem było wyeliminowanie powoda z grona nauczycieli
pozwanego Zespołu Szkół.
Biorąc pod uwagę przedstawione wyżej ustalenia faktyczne Sądów meriti
oraz dokonaną na ich podstawie ocenę prawną, Sąd Najwyższy jest zatem zdania,
Sądy obydwu instancji, rozważając kwestię możliwości orzeczenia o
odszkodowaniu w miejsce żądanego przez powoda przywrócenia do pracy w
pozwanym, dokonały prawidłowej wykładni art. 45 § 2 k.p. i trafnie zadecydowały o
niezastosowaniu tego przepisu w okolicznościach rozpoznawanej sprawy. Z jednej
bowiem strony wypowiedzenie powodowi stosunku pracy nastąpiło nie tylko z
naruszeniem przepisów obowiązujących w tym zakresie (art. 20 ust. 5a Karty
Nauczyciela), ale było również nieuzasadnione, ponieważ dokonano go bez
13
uwzględnienia obiektywnych kryteriów przemawiających za uznaniem, że to
właśnie powód jest osobą najbardziej właściwą do zwolnienia w sytuacji zmian
organizacyjnych powodujących konieczność zmniejszenia zatrudnienia. Przeciwnie,
przeprowadzone w niniejszej sprawie postępowanie wykazało nawet, że powód
miał najwyższe kwalifikacje spośród osób, które mogły być brane pod uwagę w tym
zakresie, a nadto ocena jego pracy była nierzetelna, gdyż mogła odnosić się tylko
do dwóch miesięcy poprzedzających wypowiedzenie mu stosunku pracy, w czasie
których w ogóle nie wykonywał (z przyczyn nieleżących po jego stronie) czynności,
które winny podlegać ocenie. Z drugiej zaś strony skarżący nie wykazał, aby
przywrócenie powoda do pracy było niemożliwe lub niecelowe w przedstawionym
wyżej rozumieniu.
Podsumowując, Sąd Najwyższy stoi zatem na stanowisku, że zmiany
organizacyjne powodujące zmiany planu nauczania polegające na zmniejszeniu
ilości godzin określonych przedmiotów nie stanowią wystarczającej podstawy do
nieuwzględnienia żądania nauczyciela o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne
lub przywrócenie go do pracy i orzeczenia o odszkodowaniu (art. 45 § 2 k.p.), które
stanowi wyjątek od reguły związania sądu żądaniem pozwu, w sytuacji gdy
dokonane w stosunku do tego nauczyciela wypowiedzenie stosunku pracy nie tylko
narusza przepisy o wypowiadaniu nauczycielskiego stosunku pracy, ale także jest
nieuzasadnione, a nie zachodzą okoliczności wskazujące na niemożność restytucji
stosunku pracy.
Kierując się przedstawionymi motywami oraz opierając się na treści
art. 39814
k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
kc