SDI 53/15
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:15-01-2016
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt SDI 53/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Dołhy
SSN Kazimierz Klugiewicz
Protokolant Anna Kuras
przy udziale Rzecznika Dyscyplinarnego Krajowej Rady Notarialnej
w sprawie notariusz M. G.
obwinionej z art. 50 ustawy Prawo o notariacie
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 18 grudnia 2015 r.
kasacji, wniesionej przez obrońcę obwinionej
oraz Ministra Sprawiedliwości na niekorzyść obwinionej
od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego przy Krajowej Radzie Notarialnej
z dnia 1 czerwca 2015 r.,
zmieniającego orzeczenie Sądu Dyscyplinarnego Izby Notarialnej w […]
z dnia 26 lutego 2015 r.
1. uchyla zaskarżone orzeczenie i utrzymane nim w mocy
orzeczenie Sądu Dyscyplinarnego Izby Notarialnej w […] w
zakresie czynów opisanych w pkt. 4, 5, 6 i 7 części wstępnej
orzeczenia Sądu pierwszej instancji i na podstawie art. 17 § 1 pkt
6 k.p.k. w zw. z art. 69 i art. 52 § 1 ustawy Prawo o notariacie
2
umarza postępowanie w tym zakresie, a kosztami sądowymi
postępowania obciąża:
a) za postępowanie przed Sądem Dyscyplinarnym Izby
Notarialnej w […] – Izbę Notarialną w W[…];
b) za postępowanie przed Wyższym Sądem Dyscyplinarnym
przy Krajowej Radzie Notarialnej– Krajową Radę Notarialną;
c) za postępowanie przed Sądem Najwyższym – Skarb
Państwa;
2. uchyla zaskarżone orzeczenie w pozostałej części, tj. w
odniesieniu do czynów opisanych w pkt. 8, 9 i 10 części wstępnej
orzeczenia Sądu pierwszej instancji i odnośnie do tych czynów
przekazuje sprawę Wyższemu Sądowi Dyscyplinarnemu Krajowej
Rady Notarialnej do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym.
UZASADNIENIE
Notariusz M. G. została obwiniona o popełnienie szeregu czynów stanowiących
oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa, polegającą na tym, że:
1. w dniu 22.03.2012 roku, sporządzając akt notarialny Rep. A ..1/2012,
obejmujący umowę pożyczki i przewłaszczenia na zabezpieczenie naruszyła
obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych
interesów stron w ten sposób, że mimo tego, iż występowała rażąca
dysproporcja między kwotą pożyczki (74.000,00 złotych z odsetkami i
prowizją), a wskazaną w akcie wartością nieruchomości (300.000,00 złotych)
i strony nie umówiły się co do sposobu rozliczenia w przypadku niespłacenia
pożyczki w terminie, nie zawarła w akcie żadnych zapisów dotyczących tych
rozliczeń, poddała pożyczkobiorców egzekucji z art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c., co
(obowiązku wydania nieruchomości, poprzestając jedynie na zobowiązań
pożyczkodawców do powrotnego przeniesienia prawa własności,
jednocześnie nie zawierając wniosku o wpis w księdze wieczystej roszczenia
o powrotne przeniesienie własności, tj. o czyn z art. 50 z zw. art. 80 § 2 i 3
3
ustawy Prawo o notariacie (dalej: u.p.n.) w zw. art. 58 § 2 k.c., art. 353¹ k.c. i
art. 358¹ § 1 k.c.
2. w dniu 27.03.2012 roku, sporządzając akt notarialny Rep. A …9/2012,
obejmujący umowę pożyczki i przewłaszczenia na zabezpieczenie naruszyła
obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych
interesów stron w ten sposób, że mimo tego, iż występowała rażąca
dysproporcja między kwotą pożyczki (80.600,00 zł wraz z odsetkami i
prowizją), a wskazaną w akcie wartością nieruchomości (300.000,00 złotych)
i strony nie umówiły się co do sposobu rozliczenia w przypadku niespłacenia
pożyczki w terminie, nie zawarła w akcie żadnych zapisów dotyczących tych
rozliczeń, poddała pożyczkobiorców egzekucji z art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c., co
do obowiązku wydania nieruchomości, poprzestając jedynie na
zobowiązaniu pożyczkodawców do powrotnego przeniesienia prawa
własności, jednocześnie nie zawierając wniosku o wpis w księdze wieczystej
roszczenia o powrotne uniesienie własności, tj. o czyn z art. 50 z zw. art. 80
§ 2 i 3 u.p.n. oraz w zw. z art. 58 § 2 k.c., art. 353¹ k.c. i art. 358¹ § 1 k.c.
3. w dniu 30.03.2012 roku, sporządzając akt notarialny Rep. A …3/2012,
obejmujący umowę pożyczki i przewłaszczenia na zabezpieczenie naruszyła
obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych
interesów stron w ten sposób, że mimo tego, iż występowała dysproporcja
między kwotą pożyczki (53.350,00 zł wraz z prowizją i odsetkami), a
wskazaną w akcie wartością nieruchomości (80.000,00 złotych) i strony nie
umówiły się co do sposobu rozliczenia w przypadku niespłacenia pożyczki w
terminie, nie zawarła w akcie żadnych zapisów dotyczących tych rozliczeń,
poddała pożyczkobiorców egzekucji z art. 777 § 1 pkt. 4 k.p.c., co do
obowiązku wydania nieruchomości, poprzestając jedynie na zobowiązaniu
pożyczkodawców do powrotnego przeniesienia prawa własności,
jednocześnie nie zawierając wniosku o wpis w księdze wieczystej roszczenia
o powrotne przeniesienie własności, tj. o czyn z art. 50 z zw. art. 80 § 2 i 3
u.p.n. oraz w zw. z art. 58 § 2 k.c., art. 353¹ k.c. i art. 358¹ § 1 k.c..
4. w dniu 8.06.2012 roku, sporządzając akt notarialny Rep. A …5/2012
obejmujący umowę pożyczki i przewłaszczenia na zabezpieczenie naruszyła
4
obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych
interesów stron w ten sposób, że mimo tego, iż występowała rażąca
dysproporcja między kwotą pożyczki (62.000,00 zł z odsetkami i prowizją), a
wskazaną w akcie wartością nieruchomości (1.000.000,00 złotych) i strony
nie umówiły się co do sposobu rozliczenia w przypadku niespłacenia
pożyczki w terminie, nie zawarła w akcie żadnych zapisów dotyczących tych
rozliczeń, poddała pożyczkobiorców egzekucji z art. 777 § 1 pkt. 4 k.p.c., co
do obowiązku wydania nieruchomości, poprzestając jedynie na
zobowiązaniu pożyczkodawców do powrotnego przeniesienia prawa
własności, jednocześnie nie zawierając wniosku o wpis w księdze wieczystej
roszczenia o powrotne przeniesienie własności, tj. o czyn z art. 50 z zw. art.
80 § 2 i 3 u.p.n. oraz w zw. z art. 58 § 2 k.c., art. 353¹ k.c. i art. 358¹ § 1 k.c.
5. w dniu 18.06.2012 roku, sporządzając akt notarialny Rep. A …0/2012,
obejmujący umowę pożyczki i przewłaszczenia na zabezpieczenie, a także
oświadczenie Rep. A …7/2012 i protokół Rep. A …9/2012, naruszyła
obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych
interesów stron w ten sposób, że mimo tego, iż wystąpiła rażąca
dysproporcja między kwotą pożyczki (17.360,00 złotych z odsetkami i
prowizją), a wskazaną w akcie wartością nieruchomości (150.000,00 złotych)
i strony nie umówiły się co do sposobu rozliczenia w przypadku niespłacenia
pożyczki w terminie, nie zawarła w akcie żadnych zapisów dotyczących tych
rozliczeń, poddała pożyczkobiorców egzekucji z art. 777 § 1 pkt. 4 k.p.c., co
do obowiązku wydania nieruchomości, poprzestając jedynie na
zobowiązaniu pożyczkodawców do powrotnego przeniesienia prawa
własności z wpisem roszczenia w księdze wieczystej, przy czym
oświadczeniem Rep. A …7/2012 pożyczkobiorcy zrzekli się tego roszczenia i
wyrazili nieodwołalną zgodę na jego wykreślenie z księgi wieczystej,
składając to oświadczenie notariuszowi do depozytu Rep. A …9/2012, zaś
umowa przewidywała karę umowną w kwocie 50,00 zł za każdy dzień zwłoki
w płatności pożyczki, tj. o czyn z art. 50 z zw. art. 80 § 2 i 3 u.p.n. oraz w zw.
z art. 58 § 2 k.c., art. 353¹ k.c., art. 358¹ § 1 k.c. i art. 483 § 1 k.c.
5
6. w dniu 22.06.2012 roku, sporządzając akt notarialny Rep. A …4/2012,
obejmujący umowę pożyczki i przewłaszczenia na zabezpieczenie, a także
oświadczenie Rep. A …1/2012 i protokół Rep. A …3/2012, naruszyła
obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych
interesów stron w ten sposób, że mimo tego, iż wystąpiła rażąca
dysproporcja między kwotą pożyczki (62.000,00 złotych z odsetkami i
prowizją), a wskazaną w akcie wartością nieruchomości (500.000,00 złotych)
i strony nie umówiły się :o do sposobu rozliczenia w przypadku niespłacenia
pożyczki w terminie, nie zawarła w akcie żadnych zapisów dotyczących tych
rozliczeń, poddała pożyczkobiorców egzekucji z art. 777 § 1 pkt. 4 k.p.c., co
do obowiązku wydania nieruchomości, poprzestając jedynie na
zobowiązaniu pożyczkodawców do powrotnego przeniesienia prawa
własności z wpisem tego roszczenia w księdze wieczystej, przy czym
oświadczeniem Rep. A …1/2012 pożyczkobiorca zrzekł się tego prawa,
wyraził nieodwołalną zgodę na jego wykreślenie, składając to oświadczenie
notariuszowi do depozytu - Rep. A …3/2012, zaś umowa przewidywała karę
umowną w kwocie 100,00 zł za każdy dzień opóźnienia w płatności pożyczki,
tj. o czyn z art. 50 z zw. art. 80 § 2 i 3 u.p.n. oraz w zw z art 58 § 2 k.c., art.
353¹ k.c., art. 358¹ § 1 k.c. i art. 483 § 1 k.c.
7. w dniu 13.09.2012 roku, sporządzając akt notarialny Rep. A …6/2012,
obejmujący umowę pożyczki i przewłaszczenia na zabezpieczenie,
naruszyła obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i
słusznych interesów stron w ten sposób, że po wcześniejszym dokonanym w
tym dniu przeniesieniu zwrotnym własności - aktem notarialnym za Rep. A
…9/2012, ponownie aktem notarialnym za Rep. A …6/2012, zawartym
pomiędzy tymi samymi stronami, a obejmującym znów umowę pożyczki i
umowę przewłaszczenia na zabezpieczenie, mimo iż wystąpiła rażąca
dysproporcja między kwotą pożyczki (37.500,00 z złotych z odsetkami i
prowizją), a wskazaną w akcie wartością nieruchomości (150.000,00 złotych)
i strony nie umówiły się co do sposobu rozliczenia w przypadku niespłacenia
pożyczki w terminie, nie zawarła w akcie żadnych zapisów dotyczących tych
rozliczeń, poddała pożyczkobiorców egzekucji z art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c., co
6
do obowiązku wydania nieruchomości, poprzestając jedynie na
zobowiązaniu pożyczkodawców do powrotnego przeniesienia prawa
własności z wpisem tego roszczenia w księdze wieczystej, przy czym
umowa przewidywała karę umowną w kwocie 50,00 zł za każdy dzień zwłoki
w płatności pożyczki, tj. o czyn z art. 50 w zw. art. 80 § 2 i 3 u.p.n. oraz w
zw. z art. 58 § 2 k.c. art. 353¹ k.c., art. 358¹ § 1 k.c. i art. 483 § 1 k.c.,
8. w dniu 1.03.2013 roku, sporządzając akt notarialny Rep. A …0/2013,
obejmujący umowę pożyczki i przewłaszczenia na zabezpieczeni naruszyła
obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw słusznych
interesów stron w ten sposób, że mimo tego, iż występowała rażąca
dysproporcja między kwotą pożyczki (31.000,00 zł z odsetkami i prowizją),
wskazaną w akcie wartością nieruchomości (400.000,00 złotych) i strony nie
umówiły się co do sposobu rozliczenia w przypadku niespłacenia pożyczki w
terminie, nie zawarła w akcie żadnych zapisów dotyczących tych rozliczeń i
poddała pożyczkobiorcę egzekucji z art. 777 § 1 pkt. 4 k.p.c., co do
obowiązku wydania nieruchomości, poprzestając na zobowiązaniu
pożyczkodawców do powrotnego przeniesienia prawa własności,
jednocześnie nie zawierając wniosku o wpis roszczenia o zwrotne
przeniesienie prawa własności tj. o czyn z art. 50 u.p.n. w zw. z art. 80 § 2 i 3
u.p.n. oraz w zw. z art. 58 § 2 k.c., art. 353¹ k.c. i art. 358¹ § 1 k.c..
9. w dniu 15.03.2013 roku, sporządzając akt notarialny Rep. A …9/2013,
obejmujący umowę pożyczki i przewłaszczenia na zabezpieczenie
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu naruszyła obowiązek
czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron
w ten sposób, że mimo tego, iż wystąpiła drastyczna różnica między kwotą
udzielonej pożyczki (24.800,00 zł z odsetkami i prowizją), a wartością lokalu
(100.000,00 zł) i strony nie umówiły się co do sposobu rozliczenia w
przypadku niespłacenia pożyczki w terminie, nie zawarła w akcie żadnych
zapisów dotyczących tych rozliczeń, nie pouczyła pożyczkobiorcy o skutkach
prawnych zawartej umowy, poddała pożyczkobiorcę egzekucji z art. 777 § 1
pkt. 4 k.p.c., co do obowiązku wydania nieruchomości, poprzestając jedynie
na zobowiązaniu pożyczkodawców do powrotnego przeniesienia prawa
7
własności, przy jednoczesnym braku możliwości zabezpieczenia poprzez
wpis roszczenia o powrotne przeniesienie praw do lokalu poprzez wpis w
księdze wieczystej, tj. o czyn z art. 50 u.p.n. w zw. z art. 80 § 2 i 3 u.p.n. oraz
w zw. z art. 58 § 2 k.c., art. 353¹ k.c. i art. 358¹ § 1 k.c.
10. w dniu 05.04.2013 roku, sporządzając akt notarialny Rep. A
…8/2013, obejmujący umowę pożyczki i przewłaszczenia na
zabezpieczenie, a także oświadczenie Rep. A …5/2013 i protokół Rep. A
…7/2013, naruszyła obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem
praw i słusznych interesów stron w ten sposób, że mimo tego, iż wystąpiła
rażąca dysproporcja między kwotą pożyczki (24.800,00 złotych z odsetkami i
prowizją), a wskazaną w akcie wartością nieruchomości (350.000,00
złotych), strony nie umówiły się co do sposobu rozliczenia w przypadku
niespłacenia pożyczki w terminie, nie zawarła w akcie żadnych zapisów
dotyczących tych rozliczeń, poddała pożyczkobiorcę egzekucji z art. 777 § 1
pkt 4 k.p.c., co do obowiązku wydania nieruchomości, poprzestając jedynie
na zobowiązaniu pożyczkodawców do powrotnego przeniesienia prawa
własności z wpisem roszczenia w księdze wieczystej, przy czym
oświadczeniem Rep. A …7/2012 pożyczkobiorca zrzekł się tego roszczenia i
wyraził nieodwołalną zgodę na jego wykreślenie, składając to oświadczenie
notariuszowi do depozytu - Rep. A …7/2013, przy czym umowa
przewidywała karę umowną w kwocie 50,00 zł za każdy dzień zwłoki w
płatności pożyczki tj. o czyn z art. 50 u.p.n. w zw. z
art. 80 § 2 i 3 u.p.n. oraz w zw. z art. 58 § 2 k.c., art. 353¹ k.c., art. 358¹ § 1 k.c. i
art. 483 § 1 k.c.
Sąd Dyscyplinarny Izby Notarialnej orzeczeniem z dnia 26 lutego 2015 r.,
uznał obwinioną za winną popełnienia przewinień zawodowych z art. 50 u.p.n., o
których mowa w pkt 1-10 powyżej, polegających na rażącej obrazie przepisów art.
80 § 2 i 3 u.p.n. oraz w związku z art. 58 § 2 k.c., art. 353¹ k.c. i 358¹ § 1 k.c. i za to
na podstawie art. 51 § 1 pkt 3 u.p.n. wymierzył jej za każdy wyżej wymienionych
czynów karę pieniężną w wysokości po 500,00 złotych, co łącznie stanowiło kwotę
5.000,00 zł.
8
Od tego orzeczenia odwołanie w zakresie wymiaru kary wniósł Minister
Sprawiedliwości, wskazując na jej rażącą łagodność i wnosząc o wymierzenie
obwinionej za każdy z przypisanych jej czynów kary pozbawienia prowadzenia
kancelarii, a także Rzecznik Dyscyplinarny, wskazując na obrazę art. 53 § 1 pkt 3
u.p.n., wnosząc o wymierzenie obwinionej kary pieniężnej zgodnie z ustawowym
zakresem sankcji.
Odwołanie wniósł również obrońca obwinionej, podnosząc zarzut naruszenia
zasady nullum crimen sine lege przez zastosowanie wykładni rozszerzającej oraz
zarzut rażącej niewspółmierności kary i wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia i
uniewinnienie obwinionej, ewentualnie o odstąpienie od wymierzenia kary.
Wyższy Sąd Dyscyplinarny przy Krajowej Radzie Notarialnej orzeczeniem z
dnia 1 czerwca 2015 r. :
1) na podstawie art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. i art. 52
§ 1 u.p.n. i art. 69 u.p.n. uchylił zaskarżone orzeczenie w zakresie czynów
przypisanych obwinionej w pkt. 1-3 i postępowanie w tym zakresie umorzył;
2) zmienił zaskarżone orzeczenie w ten sposób, że na podstawie art. 51 § 1 pkt
3 u.p.n. za każdy z pozostałych czynów przypisanych obwinionej (pkt. 4-10)
wymierzył jej karę pieniężną w wysokości 2 000 złotych.
Od tego orzeczenia kasację wniósł obrońca obwinionej, podnosząc zarzut
rażącego naruszenia prawa procesowego, mającego istotny wpływ na jego treść, a
to art. 6 k.p.k. w zw. z art. 453 § 2 k.p.k. i art. 117 § 2 k.p.k., polegający na
naruszeniu podstawowego prawa - prawa do obrony M. G., która przed rozprawą
odwoławczą złożyła oświadczenie, że chce by postępowanie odbywało się z jej
udziałem. Wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia za wyjątkiem
rozstrzygnięcia o umorzeniu postępowania i przekazanie sprawy Wyższemu
Sądowi Dyscyplinarnemu przy Krajowej Radzie Notarialnej do ponownego
rozpoznania.
Kasację wniósł także Minister Sprawiedliwości i podnosząc zarzut rażącej
niewspółmierności kary pieniężnej wniósł o uchylenie pkt. 2 orzeczenia Wyższego
Sądu Dyscyplinarnego z dnia 1 czerwca 2015 r., w zaskarżonej części i
przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania przez Wyższy Sąd
Dyscyplinarny.
9
Rzecznik Dyscyplinarny Krajowej Rady Notarialnej w odpowiedzi na kasacje
obrońcy obwinionej i Ministra Sprawiedliwości wniósł o ich oddalenie jako
oczywiście bezzasadnych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja obrońcy obwinionej jest zasadna, co skutkowało wydaniem
orzeczenia kasatoryjnego, czyniąc przedwczesnym zarzut rażącej
niewspółmierności kary, podniesiony w kasacji Ministra Sprawiedliwości.
W rozpoznawanej sprawie obwiniona za pośrednictwem swego obrońcy
przesłała pismo z dnia 20 maja 2015 r., w którym poinformowała Wyższy Sąd
Dyscyplinarny o nagłej chorobie i przebywaniu na zwolnieniu lekarskim w okresie
od 20 do 26 maja 2015 r., wnosząc o odroczenie terminu rozprawy odwoławczej,
wyznaczonego na dzień 21 maja 2015 r. (k. 9 akt SN), wskazując, że chciałaby
realizować osobiście prawo do obrony. Do Sądu odwoławczego nadesłano
wówczas także zaświadczenie wystawione przez lekarza sądowego, wskazujące,
że obwiniona będzie zdolna do stawiennictwa na rozprawę od 27 maja 2015 r. (k. 7
akt SN). Po wyznaczeniu nowego terminu rozprawy odwoławczej na dzień 1
czerwca 2015 r. i poinformowaniu o nim strony, obwiniona nadesłała pismo, którym
oświadczyła, że w okresie do 28 maja do 10 czerwca 2015 r. przebywa na
zwolnieniu lekarskim (na dowód tego przesłała skan zaświadczenia lekarskiego – k.
221 i 222), a obrońca obwinionej poinformował ponadto, że w terminie późniejszym
zostanie przesłane zaświadczenie lekarza sądowego (k. 10 akt SN). W dniu
rozprawy obrońca obwinionej nadesłał pismo, w którym informował, że z uwagi na
urlop lekarza sądowego uzyskanie zaświadczenia lekarza sądowego będzie
możliwe dopiero w godzinach popołudniowych i wniósł o uznanie nieobecności
obwinionej za usprawiedliwioną i odroczenie rozprawy odwoławczej (k. 12 akt SN).
Wyższy Sąd Dyscyplinarny przeprowadził jednak rozprawę i wydał orzeczenie,
uznając nieobecność notariusz M. G. za nieusprawiedliwioną. Zaświadczenie od
lekarza sądowego zostało nadesłane do Sądu rano 2 czerwca 2015 r., a zatem już
po dniu rozprawy.
Zgodnie z art. 117 § 2 k.p.k., stosowanym odpowiednio w postępowaniu
dyscyplinarnym notariuszy (w zw. z art. 69 u.p.n.), czynności procesowej nie
przeprowadza się, jeżeli osoba uprawniona nie stawiła się i należycie
10
usprawiedliwiła swoje niestawiennictwo i wniosła o nieprzeprowadzenie czynności
bez jej obecności. Usprawiedliwienie z powodu choroby wymaga przedstawienia
zaświadczenia potwierdzającego niemożność stawienia się na wezwanie lub
zawiadomienie organu prowadzącego postępowanie, wystawionego przez lekarza
sądowego (art. 117 § 2a k.p.k. w zw. z art. 69 u.p.n.). Należy przy tym zaznaczyć,
że decydujący w kwestii oceny należytego usprawiedliwienia nieobecności jest
obiektywny stan rzeczy, niezależny od wiedzy sądu co do okoliczności
uniemożliwiających stronie stawiennictwo na rozprawę.
Biorąc pod uwagę sygnalizację obwinionej i jej obrońcy o chorobie i zamiarze
przedstawienia zaświadczenia od lekarza sądowego, które zresztą przedstawiono
w związku z usprawiedliwieniem nieobecności na terminie rozprawy w dniu 21 maja
2015 r. Sąd odwoławczy powinien był odroczyć termin rozprawy odwoławczej,
albowiem rysowało się wysokie prawdopodobieństwo usprawiedliwienia
nieobecności obwinionej na terminie w dniu 1 czerwca 2015 r. Wprawdzie
wadliwość procedowania Wyższego Sądu Dyscyplinarnego nie była spowodowana
umyślnym, czy choćby zawinionym działaniem, jednak biorąc pod uwagę standard
realizacji prawa do obrony na gruncie polskiego postępowania karnego przepis art.
117 § 2 k.p.k. należy interpretować w ten sposób, że nakazuje on uwzględniać
także okoliczności nieznane sądowi, uniemożliwiające stawiennictwo na rozprawę.
W tym zakresie stwierdzenie wadliwości procedowania sądu, który przeprowadził
daną czynność procesową bez udziału uczestnika postępowania, którego dotyczą
te okoliczności, oparte jest na zasadzie ryzyka. Tym bardziej więc nie należy
przeprowadzać czynności procesowej, kiedy osoba uprawniona do wzięcia w niej
udziału w wysokim stopniu uprawdopodobni należyte usprawiedliwienie swojego
niestawiennictwa po terminie dokonania czynności.
Z tych względów należało uchylić zaskarżone orzeczenie, co skutkowało
koniecznością uchylenia również orzeczenia Sądu pierwszej instancji w zakresie
przewinień, opisanych w pkt. 4-7 i umorzenie postępowania w tym zakresie wobec
stwierdzenia upływu terminu przedawnienia w odniesieniu do tych czynów (art. 17 §
1 pkt 5 k.p.k. w zw. z art. 69 i art. 52 § 1 u.p.n.). W zakresie zaś czynów z pkt. 8-10
sprawę przekazano Wyższemu Sądowi Dyscyplinarnemu do ponownego
11
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Bliski upływ terminów przedawnienia
tych zachowań wymusza na Sądzie odwoławczym sprawne rozpoznanie sprawy.
Na marginesie jeszcze należy wyrazić wątpliwość co do prawidłowości oceny
dyscyplinarno-prawnej czynów zarzucanych obwinionej. W wypadku uznania ich za
naruszenie obowiązku wynikającego z art. 80 § 2 u.p.n. uprawnione byłoby uznanie
tych deliktów nie tylko za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa, ale także za
uchybienie godności zawodu, albowiem obowiązek czuwania nad należytym
zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron wyraża normą moralną, do
której przestrzegania obliguje notariusza § 1 Kodeksu Etyki Zawodowej Notariusza
(Uchwała Krajowej Rady Notarialnej z dnia 12 grudnia 1997 r., nr 19/97 z późn.
zm.). Sprzeniewierzenie się wyrażonej w tym przepisie aksjologii jest zatem czymś
więcej, niż tylko naruszeniem przepisów prawa. Stanowi ono również uchybienie
godności urzędu. Z uwagi jednak na zakres zaskarżenia odwołań wniesionych na
niekorzyść obwinionej (tylko w zakresie płaszczyzny wymiaru kary) uwagi te nie
mogą mieć przełożenia na sposób orzekania przez Wyższy Sąd Dyscyplinarny w
rozpoznawanej sprawie.
Mając na uwadze powyższe rozważania Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku.
kc
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Dołhy
SSN Kazimierz Klugiewicz
Protokolant Anna Kuras
przy udziale Rzecznika Dyscyplinarnego Krajowej Rady Notarialnej
w sprawie notariusz M. G.
obwinionej z art. 50 ustawy Prawo o notariacie
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 18 grudnia 2015 r.
kasacji, wniesionej przez obrońcę obwinionej
oraz Ministra Sprawiedliwości na niekorzyść obwinionej
od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego przy Krajowej Radzie Notarialnej
z dnia 1 czerwca 2015 r.,
zmieniającego orzeczenie Sądu Dyscyplinarnego Izby Notarialnej w […]
z dnia 26 lutego 2015 r.
1. uchyla zaskarżone orzeczenie i utrzymane nim w mocy
orzeczenie Sądu Dyscyplinarnego Izby Notarialnej w […] w
zakresie czynów opisanych w pkt. 4, 5, 6 i 7 części wstępnej
orzeczenia Sądu pierwszej instancji i na podstawie art. 17 § 1 pkt
6 k.p.k. w zw. z art. 69 i art. 52 § 1 ustawy Prawo o notariacie
2
umarza postępowanie w tym zakresie, a kosztami sądowymi
postępowania obciąża:
a) za postępowanie przed Sądem Dyscyplinarnym Izby
Notarialnej w […] – Izbę Notarialną w W[…];
b) za postępowanie przed Wyższym Sądem Dyscyplinarnym
przy Krajowej Radzie Notarialnej– Krajową Radę Notarialną;
c) za postępowanie przed Sądem Najwyższym – Skarb
Państwa;
2. uchyla zaskarżone orzeczenie w pozostałej części, tj. w
odniesieniu do czynów opisanych w pkt. 8, 9 i 10 części wstępnej
orzeczenia Sądu pierwszej instancji i odnośnie do tych czynów
przekazuje sprawę Wyższemu Sądowi Dyscyplinarnemu Krajowej
Rady Notarialnej do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym.
UZASADNIENIE
Notariusz M. G. została obwiniona o popełnienie szeregu czynów stanowiących
oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa, polegającą na tym, że:
1. w dniu 22.03.2012 roku, sporządzając akt notarialny Rep. A ..1/2012,
obejmujący umowę pożyczki i przewłaszczenia na zabezpieczenie naruszyła
obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych
interesów stron w ten sposób, że mimo tego, iż występowała rażąca
dysproporcja między kwotą pożyczki (74.000,00 złotych z odsetkami i
prowizją), a wskazaną w akcie wartością nieruchomości (300.000,00 złotych)
i strony nie umówiły się co do sposobu rozliczenia w przypadku niespłacenia
pożyczki w terminie, nie zawarła w akcie żadnych zapisów dotyczących tych
rozliczeń, poddała pożyczkobiorców egzekucji z art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c., co
(obowiązku wydania nieruchomości, poprzestając jedynie na zobowiązań
pożyczkodawców do powrotnego przeniesienia prawa własności,
jednocześnie nie zawierając wniosku o wpis w księdze wieczystej roszczenia
o powrotne przeniesienie własności, tj. o czyn z art. 50 z zw. art. 80 § 2 i 3
3
ustawy Prawo o notariacie (dalej: u.p.n.) w zw. art. 58 § 2 k.c., art. 353¹ k.c. i
art. 358¹ § 1 k.c.
2. w dniu 27.03.2012 roku, sporządzając akt notarialny Rep. A …9/2012,
obejmujący umowę pożyczki i przewłaszczenia na zabezpieczenie naruszyła
obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych
interesów stron w ten sposób, że mimo tego, iż występowała rażąca
dysproporcja między kwotą pożyczki (80.600,00 zł wraz z odsetkami i
prowizją), a wskazaną w akcie wartością nieruchomości (300.000,00 złotych)
i strony nie umówiły się co do sposobu rozliczenia w przypadku niespłacenia
pożyczki w terminie, nie zawarła w akcie żadnych zapisów dotyczących tych
rozliczeń, poddała pożyczkobiorców egzekucji z art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c., co
do obowiązku wydania nieruchomości, poprzestając jedynie na
zobowiązaniu pożyczkodawców do powrotnego przeniesienia prawa
własności, jednocześnie nie zawierając wniosku o wpis w księdze wieczystej
roszczenia o powrotne uniesienie własności, tj. o czyn z art. 50 z zw. art. 80
§ 2 i 3 u.p.n. oraz w zw. z art. 58 § 2 k.c., art. 353¹ k.c. i art. 358¹ § 1 k.c.
3. w dniu 30.03.2012 roku, sporządzając akt notarialny Rep. A …3/2012,
obejmujący umowę pożyczki i przewłaszczenia na zabezpieczenie naruszyła
obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych
interesów stron w ten sposób, że mimo tego, iż występowała dysproporcja
między kwotą pożyczki (53.350,00 zł wraz z prowizją i odsetkami), a
wskazaną w akcie wartością nieruchomości (80.000,00 złotych) i strony nie
umówiły się co do sposobu rozliczenia w przypadku niespłacenia pożyczki w
terminie, nie zawarła w akcie żadnych zapisów dotyczących tych rozliczeń,
poddała pożyczkobiorców egzekucji z art. 777 § 1 pkt. 4 k.p.c., co do
obowiązku wydania nieruchomości, poprzestając jedynie na zobowiązaniu
pożyczkodawców do powrotnego przeniesienia prawa własności,
jednocześnie nie zawierając wniosku o wpis w księdze wieczystej roszczenia
o powrotne przeniesienie własności, tj. o czyn z art. 50 z zw. art. 80 § 2 i 3
u.p.n. oraz w zw. z art. 58 § 2 k.c., art. 353¹ k.c. i art. 358¹ § 1 k.c..
4. w dniu 8.06.2012 roku, sporządzając akt notarialny Rep. A …5/2012
obejmujący umowę pożyczki i przewłaszczenia na zabezpieczenie naruszyła
4
obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych
interesów stron w ten sposób, że mimo tego, iż występowała rażąca
dysproporcja między kwotą pożyczki (62.000,00 zł z odsetkami i prowizją), a
wskazaną w akcie wartością nieruchomości (1.000.000,00 złotych) i strony
nie umówiły się co do sposobu rozliczenia w przypadku niespłacenia
pożyczki w terminie, nie zawarła w akcie żadnych zapisów dotyczących tych
rozliczeń, poddała pożyczkobiorców egzekucji z art. 777 § 1 pkt. 4 k.p.c., co
do obowiązku wydania nieruchomości, poprzestając jedynie na
zobowiązaniu pożyczkodawców do powrotnego przeniesienia prawa
własności, jednocześnie nie zawierając wniosku o wpis w księdze wieczystej
roszczenia o powrotne przeniesienie własności, tj. o czyn z art. 50 z zw. art.
80 § 2 i 3 u.p.n. oraz w zw. z art. 58 § 2 k.c., art. 353¹ k.c. i art. 358¹ § 1 k.c.
5. w dniu 18.06.2012 roku, sporządzając akt notarialny Rep. A …0/2012,
obejmujący umowę pożyczki i przewłaszczenia na zabezpieczenie, a także
oświadczenie Rep. A …7/2012 i protokół Rep. A …9/2012, naruszyła
obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych
interesów stron w ten sposób, że mimo tego, iż wystąpiła rażąca
dysproporcja między kwotą pożyczki (17.360,00 złotych z odsetkami i
prowizją), a wskazaną w akcie wartością nieruchomości (150.000,00 złotych)
i strony nie umówiły się co do sposobu rozliczenia w przypadku niespłacenia
pożyczki w terminie, nie zawarła w akcie żadnych zapisów dotyczących tych
rozliczeń, poddała pożyczkobiorców egzekucji z art. 777 § 1 pkt. 4 k.p.c., co
do obowiązku wydania nieruchomości, poprzestając jedynie na
zobowiązaniu pożyczkodawców do powrotnego przeniesienia prawa
własności z wpisem roszczenia w księdze wieczystej, przy czym
oświadczeniem Rep. A …7/2012 pożyczkobiorcy zrzekli się tego roszczenia i
wyrazili nieodwołalną zgodę na jego wykreślenie z księgi wieczystej,
składając to oświadczenie notariuszowi do depozytu Rep. A …9/2012, zaś
umowa przewidywała karę umowną w kwocie 50,00 zł za każdy dzień zwłoki
w płatności pożyczki, tj. o czyn z art. 50 z zw. art. 80 § 2 i 3 u.p.n. oraz w zw.
z art. 58 § 2 k.c., art. 353¹ k.c., art. 358¹ § 1 k.c. i art. 483 § 1 k.c.
5
6. w dniu 22.06.2012 roku, sporządzając akt notarialny Rep. A …4/2012,
obejmujący umowę pożyczki i przewłaszczenia na zabezpieczenie, a także
oświadczenie Rep. A …1/2012 i protokół Rep. A …3/2012, naruszyła
obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych
interesów stron w ten sposób, że mimo tego, iż wystąpiła rażąca
dysproporcja między kwotą pożyczki (62.000,00 złotych z odsetkami i
prowizją), a wskazaną w akcie wartością nieruchomości (500.000,00 złotych)
i strony nie umówiły się :o do sposobu rozliczenia w przypadku niespłacenia
pożyczki w terminie, nie zawarła w akcie żadnych zapisów dotyczących tych
rozliczeń, poddała pożyczkobiorców egzekucji z art. 777 § 1 pkt. 4 k.p.c., co
do obowiązku wydania nieruchomości, poprzestając jedynie na
zobowiązaniu pożyczkodawców do powrotnego przeniesienia prawa
własności z wpisem tego roszczenia w księdze wieczystej, przy czym
oświadczeniem Rep. A …1/2012 pożyczkobiorca zrzekł się tego prawa,
wyraził nieodwołalną zgodę na jego wykreślenie, składając to oświadczenie
notariuszowi do depozytu - Rep. A …3/2012, zaś umowa przewidywała karę
umowną w kwocie 100,00 zł za każdy dzień opóźnienia w płatności pożyczki,
tj. o czyn z art. 50 z zw. art. 80 § 2 i 3 u.p.n. oraz w zw z art 58 § 2 k.c., art.
353¹ k.c., art. 358¹ § 1 k.c. i art. 483 § 1 k.c.
7. w dniu 13.09.2012 roku, sporządzając akt notarialny Rep. A …6/2012,
obejmujący umowę pożyczki i przewłaszczenia na zabezpieczenie,
naruszyła obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i
słusznych interesów stron w ten sposób, że po wcześniejszym dokonanym w
tym dniu przeniesieniu zwrotnym własności - aktem notarialnym za Rep. A
…9/2012, ponownie aktem notarialnym za Rep. A …6/2012, zawartym
pomiędzy tymi samymi stronami, a obejmującym znów umowę pożyczki i
umowę przewłaszczenia na zabezpieczenie, mimo iż wystąpiła rażąca
dysproporcja między kwotą pożyczki (37.500,00 z złotych z odsetkami i
prowizją), a wskazaną w akcie wartością nieruchomości (150.000,00 złotych)
i strony nie umówiły się co do sposobu rozliczenia w przypadku niespłacenia
pożyczki w terminie, nie zawarła w akcie żadnych zapisów dotyczących tych
rozliczeń, poddała pożyczkobiorców egzekucji z art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c., co
6
do obowiązku wydania nieruchomości, poprzestając jedynie na
zobowiązaniu pożyczkodawców do powrotnego przeniesienia prawa
własności z wpisem tego roszczenia w księdze wieczystej, przy czym
umowa przewidywała karę umowną w kwocie 50,00 zł za każdy dzień zwłoki
w płatności pożyczki, tj. o czyn z art. 50 w zw. art. 80 § 2 i 3 u.p.n. oraz w
zw. z art. 58 § 2 k.c. art. 353¹ k.c., art. 358¹ § 1 k.c. i art. 483 § 1 k.c.,
8. w dniu 1.03.2013 roku, sporządzając akt notarialny Rep. A …0/2013,
obejmujący umowę pożyczki i przewłaszczenia na zabezpieczeni naruszyła
obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw słusznych
interesów stron w ten sposób, że mimo tego, iż występowała rażąca
dysproporcja między kwotą pożyczki (31.000,00 zł z odsetkami i prowizją),
wskazaną w akcie wartością nieruchomości (400.000,00 złotych) i strony nie
umówiły się co do sposobu rozliczenia w przypadku niespłacenia pożyczki w
terminie, nie zawarła w akcie żadnych zapisów dotyczących tych rozliczeń i
poddała pożyczkobiorcę egzekucji z art. 777 § 1 pkt. 4 k.p.c., co do
obowiązku wydania nieruchomości, poprzestając na zobowiązaniu
pożyczkodawców do powrotnego przeniesienia prawa własności,
jednocześnie nie zawierając wniosku o wpis roszczenia o zwrotne
przeniesienie prawa własności tj. o czyn z art. 50 u.p.n. w zw. z art. 80 § 2 i 3
u.p.n. oraz w zw. z art. 58 § 2 k.c., art. 353¹ k.c. i art. 358¹ § 1 k.c..
9. w dniu 15.03.2013 roku, sporządzając akt notarialny Rep. A …9/2013,
obejmujący umowę pożyczki i przewłaszczenia na zabezpieczenie
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu naruszyła obowiązek
czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron
w ten sposób, że mimo tego, iż wystąpiła drastyczna różnica między kwotą
udzielonej pożyczki (24.800,00 zł z odsetkami i prowizją), a wartością lokalu
(100.000,00 zł) i strony nie umówiły się co do sposobu rozliczenia w
przypadku niespłacenia pożyczki w terminie, nie zawarła w akcie żadnych
zapisów dotyczących tych rozliczeń, nie pouczyła pożyczkobiorcy o skutkach
prawnych zawartej umowy, poddała pożyczkobiorcę egzekucji z art. 777 § 1
pkt. 4 k.p.c., co do obowiązku wydania nieruchomości, poprzestając jedynie
na zobowiązaniu pożyczkodawców do powrotnego przeniesienia prawa
7
własności, przy jednoczesnym braku możliwości zabezpieczenia poprzez
wpis roszczenia o powrotne przeniesienie praw do lokalu poprzez wpis w
księdze wieczystej, tj. o czyn z art. 50 u.p.n. w zw. z art. 80 § 2 i 3 u.p.n. oraz
w zw. z art. 58 § 2 k.c., art. 353¹ k.c. i art. 358¹ § 1 k.c.
10. w dniu 05.04.2013 roku, sporządzając akt notarialny Rep. A
…8/2013, obejmujący umowę pożyczki i przewłaszczenia na
zabezpieczenie, a także oświadczenie Rep. A …5/2013 i protokół Rep. A
…7/2013, naruszyła obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem
praw i słusznych interesów stron w ten sposób, że mimo tego, iż wystąpiła
rażąca dysproporcja między kwotą pożyczki (24.800,00 złotych z odsetkami i
prowizją), a wskazaną w akcie wartością nieruchomości (350.000,00
złotych), strony nie umówiły się co do sposobu rozliczenia w przypadku
niespłacenia pożyczki w terminie, nie zawarła w akcie żadnych zapisów
dotyczących tych rozliczeń, poddała pożyczkobiorcę egzekucji z art. 777 § 1
pkt 4 k.p.c., co do obowiązku wydania nieruchomości, poprzestając jedynie
na zobowiązaniu pożyczkodawców do powrotnego przeniesienia prawa
własności z wpisem roszczenia w księdze wieczystej, przy czym
oświadczeniem Rep. A …7/2012 pożyczkobiorca zrzekł się tego roszczenia i
wyraził nieodwołalną zgodę na jego wykreślenie, składając to oświadczenie
notariuszowi do depozytu - Rep. A …7/2013, przy czym umowa
przewidywała karę umowną w kwocie 50,00 zł za każdy dzień zwłoki w
płatności pożyczki tj. o czyn z art. 50 u.p.n. w zw. z
art. 80 § 2 i 3 u.p.n. oraz w zw. z art. 58 § 2 k.c., art. 353¹ k.c., art. 358¹ § 1 k.c. i
art. 483 § 1 k.c.
Sąd Dyscyplinarny Izby Notarialnej orzeczeniem z dnia 26 lutego 2015 r.,
uznał obwinioną za winną popełnienia przewinień zawodowych z art. 50 u.p.n., o
których mowa w pkt 1-10 powyżej, polegających na rażącej obrazie przepisów art.
80 § 2 i 3 u.p.n. oraz w związku z art. 58 § 2 k.c., art. 353¹ k.c. i 358¹ § 1 k.c. i za to
na podstawie art. 51 § 1 pkt 3 u.p.n. wymierzył jej za każdy wyżej wymienionych
czynów karę pieniężną w wysokości po 500,00 złotych, co łącznie stanowiło kwotę
5.000,00 zł.
8
Od tego orzeczenia odwołanie w zakresie wymiaru kary wniósł Minister
Sprawiedliwości, wskazując na jej rażącą łagodność i wnosząc o wymierzenie
obwinionej za każdy z przypisanych jej czynów kary pozbawienia prowadzenia
kancelarii, a także Rzecznik Dyscyplinarny, wskazując na obrazę art. 53 § 1 pkt 3
u.p.n., wnosząc o wymierzenie obwinionej kary pieniężnej zgodnie z ustawowym
zakresem sankcji.
Odwołanie wniósł również obrońca obwinionej, podnosząc zarzut naruszenia
zasady nullum crimen sine lege przez zastosowanie wykładni rozszerzającej oraz
zarzut rażącej niewspółmierności kary i wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia i
uniewinnienie obwinionej, ewentualnie o odstąpienie od wymierzenia kary.
Wyższy Sąd Dyscyplinarny przy Krajowej Radzie Notarialnej orzeczeniem z
dnia 1 czerwca 2015 r. :
1) na podstawie art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. i art. 52
§ 1 u.p.n. i art. 69 u.p.n. uchylił zaskarżone orzeczenie w zakresie czynów
przypisanych obwinionej w pkt. 1-3 i postępowanie w tym zakresie umorzył;
2) zmienił zaskarżone orzeczenie w ten sposób, że na podstawie art. 51 § 1 pkt
3 u.p.n. za każdy z pozostałych czynów przypisanych obwinionej (pkt. 4-10)
wymierzył jej karę pieniężną w wysokości 2 000 złotych.
Od tego orzeczenia kasację wniósł obrońca obwinionej, podnosząc zarzut
rażącego naruszenia prawa procesowego, mającego istotny wpływ na jego treść, a
to art. 6 k.p.k. w zw. z art. 453 § 2 k.p.k. i art. 117 § 2 k.p.k., polegający na
naruszeniu podstawowego prawa - prawa do obrony M. G., która przed rozprawą
odwoławczą złożyła oświadczenie, że chce by postępowanie odbywało się z jej
udziałem. Wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia za wyjątkiem
rozstrzygnięcia o umorzeniu postępowania i przekazanie sprawy Wyższemu
Sądowi Dyscyplinarnemu przy Krajowej Radzie Notarialnej do ponownego
rozpoznania.
Kasację wniósł także Minister Sprawiedliwości i podnosząc zarzut rażącej
niewspółmierności kary pieniężnej wniósł o uchylenie pkt. 2 orzeczenia Wyższego
Sądu Dyscyplinarnego z dnia 1 czerwca 2015 r., w zaskarżonej części i
przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania przez Wyższy Sąd
Dyscyplinarny.
9
Rzecznik Dyscyplinarny Krajowej Rady Notarialnej w odpowiedzi na kasacje
obrońcy obwinionej i Ministra Sprawiedliwości wniósł o ich oddalenie jako
oczywiście bezzasadnych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja obrońcy obwinionej jest zasadna, co skutkowało wydaniem
orzeczenia kasatoryjnego, czyniąc przedwczesnym zarzut rażącej
niewspółmierności kary, podniesiony w kasacji Ministra Sprawiedliwości.
W rozpoznawanej sprawie obwiniona za pośrednictwem swego obrońcy
przesłała pismo z dnia 20 maja 2015 r., w którym poinformowała Wyższy Sąd
Dyscyplinarny o nagłej chorobie i przebywaniu na zwolnieniu lekarskim w okresie
od 20 do 26 maja 2015 r., wnosząc o odroczenie terminu rozprawy odwoławczej,
wyznaczonego na dzień 21 maja 2015 r. (k. 9 akt SN), wskazując, że chciałaby
realizować osobiście prawo do obrony. Do Sądu odwoławczego nadesłano
wówczas także zaświadczenie wystawione przez lekarza sądowego, wskazujące,
że obwiniona będzie zdolna do stawiennictwa na rozprawę od 27 maja 2015 r. (k. 7
akt SN). Po wyznaczeniu nowego terminu rozprawy odwoławczej na dzień 1
czerwca 2015 r. i poinformowaniu o nim strony, obwiniona nadesłała pismo, którym
oświadczyła, że w okresie do 28 maja do 10 czerwca 2015 r. przebywa na
zwolnieniu lekarskim (na dowód tego przesłała skan zaświadczenia lekarskiego – k.
221 i 222), a obrońca obwinionej poinformował ponadto, że w terminie późniejszym
zostanie przesłane zaświadczenie lekarza sądowego (k. 10 akt SN). W dniu
rozprawy obrońca obwinionej nadesłał pismo, w którym informował, że z uwagi na
urlop lekarza sądowego uzyskanie zaświadczenia lekarza sądowego będzie
możliwe dopiero w godzinach popołudniowych i wniósł o uznanie nieobecności
obwinionej za usprawiedliwioną i odroczenie rozprawy odwoławczej (k. 12 akt SN).
Wyższy Sąd Dyscyplinarny przeprowadził jednak rozprawę i wydał orzeczenie,
uznając nieobecność notariusz M. G. za nieusprawiedliwioną. Zaświadczenie od
lekarza sądowego zostało nadesłane do Sądu rano 2 czerwca 2015 r., a zatem już
po dniu rozprawy.
Zgodnie z art. 117 § 2 k.p.k., stosowanym odpowiednio w postępowaniu
dyscyplinarnym notariuszy (w zw. z art. 69 u.p.n.), czynności procesowej nie
przeprowadza się, jeżeli osoba uprawniona nie stawiła się i należycie
10
usprawiedliwiła swoje niestawiennictwo i wniosła o nieprzeprowadzenie czynności
bez jej obecności. Usprawiedliwienie z powodu choroby wymaga przedstawienia
zaświadczenia potwierdzającego niemożność stawienia się na wezwanie lub
zawiadomienie organu prowadzącego postępowanie, wystawionego przez lekarza
sądowego (art. 117 § 2a k.p.k. w zw. z art. 69 u.p.n.). Należy przy tym zaznaczyć,
że decydujący w kwestii oceny należytego usprawiedliwienia nieobecności jest
obiektywny stan rzeczy, niezależny od wiedzy sądu co do okoliczności
uniemożliwiających stronie stawiennictwo na rozprawę.
Biorąc pod uwagę sygnalizację obwinionej i jej obrońcy o chorobie i zamiarze
przedstawienia zaświadczenia od lekarza sądowego, które zresztą przedstawiono
w związku z usprawiedliwieniem nieobecności na terminie rozprawy w dniu 21 maja
2015 r. Sąd odwoławczy powinien był odroczyć termin rozprawy odwoławczej,
albowiem rysowało się wysokie prawdopodobieństwo usprawiedliwienia
nieobecności obwinionej na terminie w dniu 1 czerwca 2015 r. Wprawdzie
wadliwość procedowania Wyższego Sądu Dyscyplinarnego nie była spowodowana
umyślnym, czy choćby zawinionym działaniem, jednak biorąc pod uwagę standard
realizacji prawa do obrony na gruncie polskiego postępowania karnego przepis art.
117 § 2 k.p.k. należy interpretować w ten sposób, że nakazuje on uwzględniać
także okoliczności nieznane sądowi, uniemożliwiające stawiennictwo na rozprawę.
W tym zakresie stwierdzenie wadliwości procedowania sądu, który przeprowadził
daną czynność procesową bez udziału uczestnika postępowania, którego dotyczą
te okoliczności, oparte jest na zasadzie ryzyka. Tym bardziej więc nie należy
przeprowadzać czynności procesowej, kiedy osoba uprawniona do wzięcia w niej
udziału w wysokim stopniu uprawdopodobni należyte usprawiedliwienie swojego
niestawiennictwa po terminie dokonania czynności.
Z tych względów należało uchylić zaskarżone orzeczenie, co skutkowało
koniecznością uchylenia również orzeczenia Sądu pierwszej instancji w zakresie
przewinień, opisanych w pkt. 4-7 i umorzenie postępowania w tym zakresie wobec
stwierdzenia upływu terminu przedawnienia w odniesieniu do tych czynów (art. 17 §
1 pkt 5 k.p.k. w zw. z art. 69 i art. 52 § 1 u.p.n.). W zakresie zaś czynów z pkt. 8-10
sprawę przekazano Wyższemu Sądowi Dyscyplinarnemu do ponownego
11
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Bliski upływ terminów przedawnienia
tych zachowań wymusza na Sądzie odwoławczym sprawne rozpoznanie sprawy.
Na marginesie jeszcze należy wyrazić wątpliwość co do prawidłowości oceny
dyscyplinarno-prawnej czynów zarzucanych obwinionej. W wypadku uznania ich za
naruszenie obowiązku wynikającego z art. 80 § 2 u.p.n. uprawnione byłoby uznanie
tych deliktów nie tylko za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa, ale także za
uchybienie godności zawodu, albowiem obowiązek czuwania nad należytym
zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron wyraża normą moralną, do
której przestrzegania obliguje notariusza § 1 Kodeksu Etyki Zawodowej Notariusza
(Uchwała Krajowej Rady Notarialnej z dnia 12 grudnia 1997 r., nr 19/97 z późn.
zm.). Sprzeniewierzenie się wyrażonej w tym przepisie aksjologii jest zatem czymś
więcej, niż tylko naruszeniem przepisów prawa. Stanowi ono również uchybienie
godności urzędu. Z uwagi jednak na zakres zaskarżenia odwołań wniesionych na
niekorzyść obwinionej (tylko w zakresie płaszczyzny wymiaru kary) uwagi te nie
mogą mieć przełożenia na sposób orzekania przez Wyższy Sąd Dyscyplinarny w
rozpoznawanej sprawie.
Mając na uwadze powyższe rozważania Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku.
kc