SDI 55/15
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:22-12-2015
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt SDI 55/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący)
SSN Józef Dołhy
SSN Kazimierz Klugiewicz (sprawozdawca)
Protokolant Anna Kuras
przy udziale Rzecznika Dyscyplinarnego Krajowej Rady Notarialnej Krzysztofa
Młynarskiego,
w sprawie notariusza D. G.,
obwinionej z art. 50 ustawy Prawo o notariacie i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 18 grudnia 2015 r.
kasacji, wniesionej przez Ministra Sprawiedliwości - na niekorzyść obwinionej,
oraz kasacji obrońcy obwinionej,
od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego przy Krajowej Radzie Notarialnej z
dnia 3 lipca 2015 r.,
zmieniającego orzeczenie Sądu Dyscyplinarnego Izby Notarialnej […] z dnia 17
marca 2015 r.,
uchyla zaskarżone orzeczenie i przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Wyższemu Sądowi Dyscyplinarnemu
przy Krajowej Radzie Notarialnej.
2
UZASADNIENIE
Sąd Dyscyplinarny Izby Notarialnej [...] orzeczeniem z dnia 17 marca 2015
r.:
I. Uznał notariusz D. G. winną oczywistej i rażącej obrazy przepisów
prawa, polegającej na tym, że w dniu 17 kwietnia 2012 r. w W.
sporządzając akt notarialny obejmujący umowę pożyczki, umowę
przewłaszczenia na zabezpieczenie i oświadczenie o poddaniu się
egzekucji naruszyła obowiązek czuwania nad należytym
zabezpieczeniem praw słusznych interesów stron w ten sposób, że:
- przyjęła od pożyczkobiorcy S. S. oświadczenie o odstąpieniu od
dochodzenia jakichkolwiek roszczeń finansowych od pożyczkodawcy na
podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu lub na podstawie
innych tytułów w związku z umową przewłaszczenia na zabezpieczenie,
nie ustalając uprzednio wartości nieruchomości przewłaszczonej na
zabezpieczenie, co narażało strony na nieważność czynności prawnej,
- przyjęła oświadczenie pożyczkobiorcy o poddaniu się egzekucji na
podstawie art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. co do obowiązku wydania
nieruchomości i jednocześnie zobowiązanie pożyczkodawcy do
powrotnego wydania nieruchomości pożyczkobiorcy bez oświadczenia o
poddaniu się egzekucji co do tego obowiązku,
- zawarła w umowie zapis uprawniający pożyczkodawcę do pobrania
prowizji od wcześniejszej spłaty pożyczki bez względu na wysokość
spłacanej kwoty, wysokość odsetek, które pożyczkobiorca byłby
zobowiązany zapłacić w okresie między spłatą pożyczki przed terminem,
a uzgodnionym terminem zakończenia umowy i bez względu na
bezpośrednie koszty pożyczkodawcy związane z tą spłatą, tj. o czyn z art.
50 w zw. z art 80 § 2 ustawy Prawo o notariacie oraz w zw. z art. 58 § 2
3
k.c., art. 3531
k.c., art. 3851
§ 1 k.c. i art. 50 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 12
maja 2011 r. o kredycie konsumenckim,
co stanowi dyscyplinarne przewinienie zawodowe przewidziane w art.
50 ustawy Prawo o notariacie i za to na podstawie art. 51 § 1 pkt 3
ustawy Prawo o notariacie wymierzył jej karę pieniężną w wysokości
1000 zł;
II. Uznał notariusz D. G. winną oczywistej i rażącej obrazy przepisów
prawa, polegającej na tym, że 19 grudnia 2012 r. sporządzając akt
notarialny obejmujący umowę pożyczki, umowę przewłaszczenia na
zabezpieczenie i oświadczenie o poddaniu się egzekucji naruszyła
obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych
interesów stron w ten sposób, że:
- nie ustaliła wartości nieruchomości stanowiącej przedmiot
przewłaszczenia,
- przyjęła oświadczenie pożyczkobiorcy D. Ł. o poddaniu się egzekucji
na podstawie art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. co do obowiązku wydania
nieruchomości i jednocześnie zobowiązanie pożyczkodawcy do
powrotnego wydania nieruchomości pożyczkobiorcy bez oświadczenia o
poddaniu się egzekucji co do tego obowiązku,
- zawarła w umowie zapis uprawniający pożyczkodawcę do pobrania
prowizji od wcześniejszej spłaty pożyczki bez względu na wysokość
spłacanej kwoty, wysokość odsetek, które pożyczkobiorca byłby
zobowiązany zapłacić w okresie między spłatą pożyczki przed terminem,
a uzgodnionym terminem zakończenia umowy i bez względu na
bezpośrednie koszty pożyczkodawcy związane z tą spłatą, tj. o czyn z art.
50 w zw. z art. 80 § 2 i 3 ustawy Prawo o notariacie oraz w zw. z art. 50
ust. 1 i 4 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim,
4
co stanowi dyscyplinarne przewinienie zawodowe przewidziane w art.
50 ustawy Prawo o notariacie i za to na podstawie art. 51 § 1 pkt 3
ustawy Prawo o notariacie wymierzył jej karę pieniężną w wysokości
1000 zł;
III. uznał notariusz D. G. winną oczywistej i rażącej obrazy przepisów
prawa, polegającej na tym, że w dniu 10 maja 2013 r. sporządzając akt
notarialny obejmujący umowę pożyczki, umowę przewłaszczenia na
zabezpieczenie i oświadczenie o poddaniu się egzekucji naruszyła
obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych
interesów stron w ten sposób, że:
- nie ustaliła wartości odrębnej własności lokalu mieszkalnego
stanowiącego przedmiot zabezpieczenia,
- przyjęła zobowiązanie pożyczkobiorcy Ł. K. do wydania lokalu
stanowiącego przedmiot przewłaszczenia na zabezpieczenie do dnia
zwrotu pożyczki (tj. do dnia 11 listopada 2013 r.) i jednocześnie
oświadczenie pożyczkodawcy do powrotnego przeniesienia
nieruchomości w terminie 8 dni od dnia zwrotu pożyczki (tj. do dnia 19
listopada 2013 r.), co skutkować może pozbawieniem pożyczkobiorcy
możliwości władania nieruchomością przez okres 8 dni nawet w
przypadku terminowej spłaty pożyczki,
- przyjęła oświadczenie pożyczkobiorcy o poddaniu się egzekucji na
podstawie art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. co do obowiązku wydania lokalu
mieszkalnego i jednocześnie zobowiązanie pożyczkodawcy do
powrotnego wydania lokalu pożyczkobiorcy bez oświadczenia o
poddaniu się egzekucji co do tego obowiązku,
- zawarła w umowie zapis uprawniający pożyczkodawcę do pobrania
prowizji od wcześniejszej spłaty pożyczki bez względu na wysokość
spłacanej kwoty, wysokość odsetek, które pożyczkobiorca byłby
5
zobowiązany zapłacić w okresie między spłatą pożyczki przed terminem,
a uzgodnionym terminem zakończenia umowy i bez względu na
bezpośrednie koszty pożyczkodawcy związane z tą spłatą, tj. o czyn z art.
50 w zw. z art. 80 § 2 i 3 ustawy Prawo o notariacie oraz w zw. z art. 50
ust. 1 i 4 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim,
co stanowi dyscyplinarne przewinienie zawodowe przewidziane w art.
50 ustawy Prawo o notariacie i za to na podstawie art. 51 § 1 pkt 3
ustawy Prawo o notariacie wymierzył jej karę pieniężną w wysokości
1000 zł;
IV. uznał notariusz D. G. winną oczywistej i rażącej obrazy przepisów
prawa, polegającej na tym, że w dniu 19 lutego 2013 r. sporządzając akt
notarialny obejmujący umowę pożyczki, umowę przewłaszczenia na
zabezpieczenie i oświadczenie o poddaniu się egzekucji, naruszyła
obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych
interesów stron w ten sposób, że:
- przyjęła od pożyczkobiorców A. P. i R. P. oświadczenie o wyrażeniu
zgody na zrzeczenie się wszelkich roszczeń finansowych w przypadku,
gdy pożyczkodawca nabędzie prawo własności lokalu mieszkalnego
stanowiącego przedmiot przewłaszczenia na skutek braku spłaty
całkowitej kwoty pożyczki wraz z pozostałymi należnościami w
wyznaczonym terminie, nie ustalając uprzednio wartości lokalu
stanowiącego przedmiot przewłaszczenia, a nadto nie pouczyła
pożyczkobiorców o skutkach złożonego oświadczenia, co skutkowało
powstaniem tzw. nadzabezpieczenia udzielonej pożyczki i narażało
strony na nieważność czynności prawnej,
- przyjęła oświadczenie pożyczkobiorcy o poddaniu się egzekucji na
podstawie art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. co do obowiązku wydania lokalu
mieszkalnego i jednocześnie zobowiązanie pożyczkodawcy do
6
powrotnego wydania lokalu pożyczkobiorcy bez oświadczenia o
poddaniu się egzekucji co do tego obowiązku, tj. o czyn z art. 50 w zw. z
art. 80 § 2 ustawy Prawo o notariacie oraz w zw. z art. 58 § 2 k.c., art.
3531
k.c. i art. 3851
§ 1 k.c., co stanowi dyscyplinarne przewinienie
zawodowe przewidziane w art. 50 ustawy Prawo o notariacie i za to na
podstawie art. 51 § 1 pkt 3 ustawy Prawo o notariacie wymierzył jej karę
pieniężną w wysokości 1000 zł;
V. umorzył postępowanie co do zarzutów opisanych w punktach 1, 2 i 3.
Odwołania od tego orzeczenia Sądu Dyscyplinarnego Izby Notarialnej w
[…] wnieśli Rzecznik Dyscyplinarny Izby Notarialnej, Minister
Sprawiedliwości i obrońca obwinionej D. G.
Rzecznik Dyscyplinarny Izby Notarialnej zaskarżył ww. orzeczenie w
części dotyczącej rozstrzygnięcia o wysokości kary i zarzucił obrazę art. 51 § 1
pkt 3 ustawy – Prawo o notariacie. W konkluzji Rzecznik Dyscyplinarny Izby
Notarialnej wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia i wymierzenie
obwinionej notariusz za każdy czyn kary dyscyplinarnej w wysokości nie
mniejszej niż dolna granica kary określona w art. 51 § 3 ustawy – Prawo o
notariacie.
Minister Sprawiedliwości również zaskarżył ww. orzeczenie w części
dotyczącej rozstrzygnięcia o karze i zarzucił obrazę art. 51 § 1 pkt 3 ustawy –
Prawo o notariacie i rażącą niewspółmierność orzeczonej kary. W konkluzji
Minister Sprawiedliwości wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia i
wymierzenie obwinionej notariusz za czyny opisane w pkt II i pkt III kary
pieniężnej w wysokości po 3000 zł za każdy z nich, natomiast za czyn opisany
w pkt IV – kary dyscyplinarnej pozbawienia prawa prowadzenia kancelarii.
Obrońca obwinionej notariusz D. G. zaskarżając ww. orzeczenie Sądu
Dyscyplinarnego Izby Notarialnej w całości, na korzyść obwinionej, zarzucił
7
obrazę przepisów postępowania, mającą wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 7
k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k. oraz w zw. z art. 69 pr. not., a także obrazę
przepisów prawa materialnego tj. art. 50 w zw. z art. 80 § 2 pr. not.
W konkluzji obrońca obwinionej wniósł o zmianę zaskarżonego
orzeczenia i uniewinnienie D. G. od popełnienia zarzucanych jej czynów,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy
Sądowi Dyscyplinarnemu Izby Notarialnej do ponownego rozpoznania.
Wyższy Sąd Dyscyplinarny przy Krajowej Radzie Notarialnej
orzeczeniem z dnia 3 lipca 2015 r., po rozpoznaniu odwołań Rzecznika
Dyscyplinarnego Izby Notarialnej, obrońcy obwinionej i Ministra
Sprawiedliwości, orzekł w następujący sposób:
I. Na podstawie art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 52 § 1 i art. 69
ustawy Prawo o notariacie uchylił zaskarżone orzeczenie w
zakresie czynu przypisanego obwinionej D. G. w pkt I orzeczenia
odnośnie aktu notarialnego z dnia 17 kwietnia 2012 r. i umorzył w
tym zakresie postępowanie;
II. Zmienił pkt II, III i IV zaskarżonego orzeczenia w ten sposób, że
wymierzył obwinionej D. G. za każdy z przypisanych jej czynów
określonych w pkt II, III i IV karę pieniężną po 3000 zł;
III. W pozostałym zakresie zaskarżone orzeczenie utrzymał w mocy.
Kasacje od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego przy Krajowej
Radzie Notarialnej wnieśli Minister Sprawiedliwości i obrońca obwinionej.
Minister Sprawiedliwości zaskarżył pkt II ww. orzeczenia Wyższego
Sądu Dyscyplinarnego przy Krajowej Radzie Notarialnej w części dotyczącej
rozstrzygnięcia o karze za czyn opisany w pkt IV orzeczenia Sądu
Dyscyplinarnego Izby Notarialnej z dnia 17 marca 2015 r. i zarzucił rażącą
niewspółmierność kary.
8
W konkluzji Minister Sprawiedliwości wniósł o uchylenie zaskarżonego
orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego przy Krajowej Radzie Notarialnej
w pkt II w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie do
ponownego rozpoznania Wyższemu Sądowi Dyscyplinarnemu przy Krajowej
Radzie Notarialnej.
Obrońca obwinionej notariusz D. G. zaskarżył orzeczenie Wyższego
Sądu Dyscyplinarnego przy Krajowej Radzie Notarialnej na korzyść
obwinionej w części zmieniającej orzeczenie Sądu dyscyplinarnego pierwszej
instancji poprzez wymierzenie obwinionej surowszej kary oraz utrzymującym
orzeczenie w mocy w pozostałym zakresie (punkty II i III), zarzucając:
I. rażącą obrazę prawa procesowego, mającą istotny wpływ na treść
zaskarżonego wyroku, wyrażającą się w naruszeniu przepisów art. 433 § 2
k.p.k., art. 457 § 3 k.p.k. oraz art. 458 k.p.k. w związku z art. 7 k.p.k. oraz art.
410 k.p.k. (w związku z art. 69 ustawy – Prawo o notariacie), co w
konsekwencji doprowadziło do zaaprobowania w toku kontroli instancyjnej
następujących naruszeń, jakich dopuścił się Sąd dyscyplinarny pierwszej
instancji:
a) obrazy prawa materialnego, a mianowicie art. 50 w zw. z art. 80 § 2
ustawy – Prawo o notariacie poprzez ich błędną wykładnię;
b) obrazy prawa procesowego, mającej wpływ na treść zaskarżonego
orzeczenia, a to art. 7 k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k. oraz w zw. z art. 69 ustawy
– Prawo o notariacie,
II. rażącą obrazę prawa materialnego, a to art. 50 w zw. z art. 80 § 3
ustawy – Prawo o notariacie.
Podnosząc powyższe zarzuty obrońca obwinionej notariusz D. G. wniósł
o uchylenie zaskarżonego orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego przy
Krajowej Radzie Notarialnej, jak również poprzedzającego go orzeczenia Sądu
Dyscyplinarnego Izby Notarialnej oraz uniewinnienie D. G. od zarzucanych jej
9
czynów, względnie o uchylenie orzeczenia Sądu dyscyplinarnego drugiej
instancji i przekazanie mu sprawy do ponownego rozpoznania.
Rzecznik Dyscyplinarny Krajowej Rady Notarialnej w pisemnej
odpowiedzi na kasacje Ministra Sprawiedliwości i obrońcy obwinionej wniósł
o oddalenie obu kasacji, jako oczywiście bezzasadnych.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.
Kasacja obrońcy obwinionej notariusz D. G. jest zasadna, co w efekcie
spowodowało uchylenie zaskarżonego orzeczenia Wyższego Sądu
Dyscyplinarnego przy Krajowej Radzie Notarialnej i przekazanie sprawy temu
Sądowi do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Na
obecnym etapie natomiast – wobec rangi uchybień Sądu ad quem, o czym
będzie mowa poniżej – nie jest możliwe jednoznaczne odniesienie się do
zarzutu kasacji Ministra Sprawiedliwości.
Na wstępie przypomnieć należy, że przepis art. 433 § 2 k.p.k. –
stosowany odpowiednio w postępowaniu dyscyplinarnym notariuszy poprzez
art. 69 pr. not. (ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie, tekst
jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 164 z późn. zm.; dalej: pr. not.) – ma charakter
bezwzględny i nakazuje sądowi odwoławczemu rozważenie wszystkich
wniosków i zarzutów wskazanych w środku odwoławczym (zob. np. wyrok SN
z dnia 28 maja 2008 r., II KK 332/07, LEX nr 435359), natomiast z dyspozycji
art. 457 § 3 k.p.k., odczytywanej w powiązaniu z art. 433 § 2 k.p.k., wynika w
sposób nie budzący wątpliwości, że obowiązkiem sądu odwoławczego jest
przedstawienie w pisemnych motywach wyroku powodów oddalenia (bądź
uwzględnienia) zarzutów apelacji (odwołania), przy czym prezentowane
rozważania winny odnosić się do wszystkich zarzutów, zaś treść tych
rozważań nie może ograniczać się jedynie do ogólnych stwierdzeń
powielających np. treść art. 7, 5 § 2 czy 4 k.p.k. Również zaaprobowanie bądź
10
krytyka stanowiska sądu I instancji nie może być zbiorem ogólników
akceptujących bądź odrzucających ustalenia, oceny i rozumowanie tegoż sądu
(zob. np. wyrok SN z dnia 12 kwietnia 2007 r., II KK 341/06, R-OSNKW 2007,
poz. 816).
Prawidłowe wypełnienie swoich zadań przez sąd odwoławczy ma
zasadnicze znaczenie nie tylko z punktu widzenia realizacji uprawnień strony
wnoszącej zwyczajny środek odwoławczy, która z motywów sądu ad quem
powinna dowiedzieć się, dlaczego jej zarzuty, argumenty i wnioski nie zostały
uwzględnione, ale także w aspekcie kontroli kasacyjnej, która w wypadku
niedokładnego sporządzenia uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego nie jest
możliwa (zob. np. postanowienie SN z dnia 5 sierpnia 2008 r., III KK 68/08,
LEX nr 449109).
Lektura pisemnych motywów orzeczenia sądu odwoławczego prowadzi
natomiast do wniosku, że wymogom określonym w ww. przepisach art. 433 §
2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k. sąd ten nie sprostał. Przypomnieć bowiem
należy, że w odwołaniu od orzeczenia Sądu Dyscyplinarnego Izby Notarialnej
obrońca obwinionej notariusz D. G. postawił między innymi zarzut obrazy
prawa materialnego tj. art. 50 w zw. z art. 80 § 2 pr. not. Z literalnego
brzmienia art. 50 pr. not. wynika, że notariusz odpowiada dyscyplinarnie za
dwojakiego rodzaju naruszenia – za przewinienia zawodowe oraz uchybienia
powadze lub godności zawodu. Z przepisu art. 80 § 2 pr. not. wynika natomiast,
że przy dokonywaniu czynności notarialnych notariusz jest obowiązany
czuwać nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron oraz
innych osób, dla których czynność ta może powodować skutki prawne. Już w
tym miejscu zaznaczyć jednak należy, mając na uwadze treść cytowanych
przepisów, że do przypisania notariuszowi odpowiedzialności dyscyplinarnej
nie jest wystarczające ogólne obwinienie o zachowanie sprzeczne z prawem,
powagą lub godnością zawodu, bez skonkretyzowania sprzeczności czynu z
11
wyraźnie wskazanym przepisem prawa bądź zachowaniem określonym w
przepisach regulujących wykonywanie zawodu notariusza albo powszechnie
przyjmowanym standardom w sferze ogólnych zasad etycznych i moralnych
związanych z zawodem notariusza (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z 8
czerwca 2009 r., SDI 4/09, LEX nr 611833). W tym kontekście nie sposób
odmówić racji twierdzeniom obrońcy obwinionej notariusz, że zarówno
przepis art. 50 pr. not., jak i przepis art. 80 § 2 pr. not. mają charakter
blankietowy, co każdorazowo – w realiach konkretnej sprawy – czyni
koniecznym wykazanie, który z konkretnych przepisów prawnych został przez
notariusza naruszony. Trudności procedujących w niniejszej sprawie sądów
dyscyplinarnych w zakresie konkretyzacji zachowań obwinionej notariusz D.
G. ujawniają się już po pobieżnej analizie opisów przypisanych jej deliktów.
Sąd odwoławczy każdorazowo bowiem – tak w odniesieniu do aktu
notarialnego […], jak i aktu notarialnego […] oraz […] – akceptuje ogólne
stwierdzenie Sądu I instancji o zawinieniu przez D. G. „oczywistej i rażącej
obrazy przepisów prawa” bez jednak jakiejkolwiek konkretyzacji, jakich
konkretnych przepisów prawa obwiniona notariusz się dopuściła. Tego rodzaju
przepisu, jak wspomniano powyżej, nie może stanowić, ani mający ogólny
charakter art. 50 pr. not. (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada
2014 r., SDI 32/14, LEX nr 1541265), ani też art. 80 § 2 pr. not., który nakłada
na notariusza obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i
słusznych interesów stron oraz innych osób, dla których czynność ta może
powodować skutki prawne. Uwaga ta jest aktualna również w zakresie
odwołania się przez sądy obu instancji do art. 3531
k.c., który stanowi przecież,
że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego
uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze)
stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
12
Krytyki Sądu Najwyższego wymaga także odniesienie się przez sąd
odwoławczy do zarzutu obrońcy obwinionej notariusz, dotyczącego kwestii
uznania braku podania wartości przewłaszczonej nieruchomości w kontekście
obowiązku czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych
interesów stron (art. 80 § 2 pr. not. in fine). Sąd odwoławczy odpierając tego
rodzaju zarzut obrońcy stwierdził bowiem – odwołując się do orzecznictwa –
że „notariusz odgrywa znaczącą rolę na etapie zawierania umowy i nadaje
kształt prawny interesom majątkowym poszczególnych podmiotów,
rozstrzygając o losach stosunków gospodarczych na przyszłość, gwarantuje
zgodność obrotu cywilnoprawnego z przepisami prawa, jest »strażnikiem«
obowiązującego porządku prawnego” (s. 13 uzasadnienia). O ile to
stwierdzenie niewątpliwie znajduje potwierdzenie w rzeczywistości i winno
być adresowane do każdej osoby wykonującej zawód notariusza, to jednak
rzecz w tym, że sformułowanie to wciąż nie daje odpowiedzi na pytanie, z
jakiego przepisu wynika obowiązek podania przez notariusza wartości
przewłaszczonej nieruchomości. Jak już natomiast wskazywano wyżej, a co
trafnie podnosi także w kasacji obrońca obwinionej, nałożenie obowiązków,
obwarowanych sankcją dyscyplinarną o charakterze publicznoprawnym,
powinno mieć podstawę ustawową. Skoro bowiem podstawą
odpowiedzialności dyscyplinarnej nie mogą być przepisy wydawane przez
organ korporacyjny (zob. cyt. wyżej wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6
listopada 2014 r., SDI 32/14, LEX nr 1541265), to tym bardziej podstawy
takiej odpowiedzialności nie można upatrywać w orzecznictwie.
Odnosząc się natomiast do podnoszonego w kasacji nadzabezpieczenia
udzielonej pożyczki i narażenia stron na nieważność czynności prawnej
wskazać należy na kwestie następujące. Obrońca obwinionej trafnie przywołał
między innymi wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2010 r. (II
CSK 218/10, LEX nr 672682). W orzeczeniu tym zajmowano się bowiem
13
koncepcją tzw. nadzabezpieczenia i jego konsekwencji prawnych w
stosunkach obligacyjnych między wierzycielem i dłużnikiem. Co istotne, z
orzeczenia tego wynika, że „w każdym razie sytuację, w której dochodzi do
powstania "nadmiernego i zbędnego" zabezpieczenia prawnego, należy zawsze
oceniać in concreto (…). De lege lata nie można, oczywiście, formułować
jakiejś ogólnej oceny, że w praktyce obrotu kredytowego, zwłaszcza
pozabankowego, np. tzw. lombardowego, obowiązuje – nawet elastycznie
pojmowana – powszechna reguła adekwatności prawnej i ekonomicznej w
zakresie ustanawiania zabezpieczeń, wyrażająca się w stwierdzeniu, że
wysokość zabezpieczonej wierzytelności kredytowej powinna mniej więcej
korespondować z uzyskanym przez wierzyciela poziomem jej zabezpieczenia
prawnego. Otwartym zagadnieniem pozostaje określenie skutków prawnych
stwierdzonego "zabezpieczenia ekstensywnego", w tym kwestia ustalenia
nieważności umowy kreującej omawiane zabezpieczenie”. W kontekście tego
– zacytowanego przykładowo – orzeczenia Sądu Najwyższego nie można
uznać za wystarczające odniesienie się do kwestii nadzabezpieczenia przez
obwinioną notariusz udzielonej pożyczki, skoro w uzasadnieniu orzeczenia
Wyższego Sądu Dyscyplinarnego przy Krajowej Radzie Notarialnej brak jest
rozważań w kwestii akceptowalności nadzabezpieczenia w przypadku umów
przewłaszczenia na zabezpieczenie, a także jednoznacznej i wyczerpującej
odpowiedzi na pytanie, czy in concreto nadzabezpieczenie to prowadziło do
nieważności czynności prawnej. Kwestią następczą, także pominiętą w
pisemnych motywach orzeczenia Sądu ad quem, było zaś zakwalifikowanie
tego zachowania obwinionej notariusz jako oczywista i rażąca obraza
przepisów prawnych.
Nie sposób także nie zauważyć, że w odwołaniu od orzeczenia Sądu
Dyscyplinarnego Izby Notarialnej wskazywano, iż nawet gdyby uznać, że D. G.
dopuściła się naruszenia przepisów prawnych, to jednak naruszenia takiego nie
14
można uznać za „oczywiste i rażące”. Sąd odwoławczy na s. 13–14
uzasadnienia swojego orzeczenia odniósł się jedynie do wykładni pojęcia
„rażącego” naruszenia przepisów prawa, wskazując że pojęcie to odnosić
należy do skutków, jakie powstały w wyniku błędnego zastosowania lub
niezastosowania obowiązujących przepisów. Jednocześnie Sąd odwoławczy
zaniechał odniesienia się do argumentacji podnoszonej przez obronę w kwestii
„oczywistości” naruszenia przez obwinioną notariusz przepisów prawnych, a
takie postąpienie stanowi obrazę przepisów art. 433 § 2 oraz 457 § 3 k.p.k. w
zw. z art. 69 pr. not. Tym samym podjęcie obecnie – na etapie postępowania
kasacyjnego – jakiejkolwiek polemiki w kwestii „oczywistości” naruszenia
przez obwinioną notariusz przepisów prawnych jest przedwczesne, skoro
orzeczenie sądu odwoławczego do tej materii w ogóle się nie odnosi.
Odnosząc się natomiast do zarzutów obrazy art. 7 k.p.k. i art. 410 k.p.k.
sąd odwoławczy uznał, że „kwestia związana z brakiem pouczenia zawarta jest
tylko w opisie czynów z pkt 1 i 2, w zakresie których postępowanie zostało
umorzone z uwagi na przedawnienie karalności czynu” (s. 11 uzasadnienia).
Trudno jednak nie zauważyć, że opisując zachowanie obwinionej notariusz w
odniesieniu do aktu notarialnego z dnia 19 grudnia 2012 r., jak i aktu
notarialnego Sąd Dyscyplinarny Izby Notarialnej w […] zakwalifikował to
zachowanie między innymi z art. 80 § 3 pr. not. (pkt II i III orzeczenia Sądu I
instancji). Przepis ten stanowi, że „notariusz jest obowiązany udzielać stronom
niezbędnych wyjaśnień dotyczących dokonywanej czynności notarialnej”.
Tym samym twierdzenie sądu odwoławczego, że brak udzielenia przez
obwinioną notariusz pouczeń nie stanowił przedmiotu zarzutu, należy uznać za
oczywiście błędne.
Rację ma także obrońca wskazując na brak rozważań sądu
odwoławczego w odniesieniu do zarzutu błędnego przypisania zawieranym
przed obwinioną notariusz umowom atrybutu umów konsumenckich. Na s. 13
15
uzasadnienia Wyższy Sąd Dyscyplinarny przy Krajowej Radzie Notarialnej
stwierdził bowiem, że zawarte w odwołaniu wywody obrońcy obwinionej
notariusz w tym przedmiocie nie mają istotnego znaczenia. Tego rodzaju
twierdzenie również uznać należy za nieprawidłowe, skoro w kwalifikacji
prawnej każdego z przypisanych D. G. czynów znajdował się przepis art. 50
ust. 1 i 4 ustawy o kredycie konsumenckim (pkt II i III orzeczenia Sądu
Dyscyplinarnego Izby Notarialnej), czy też art. 3851
k.c. (pkt IV orzeczenia
Sądu Dyscyplinarnego Izby Notarialnej). To zaś oznacza, że również w tym
zakresie Wyższy Sąd Dyscyplinarny przy Krajowej Radzie Notarialnej
dopuścił się rażącej obrazy art. 433 § 2 oraz 457 § 3 k.p.k. w związku z art. 69
pr. not.
W tej sytuacji, gdy Wyższy Sąd Dyscyplinarny przy Krajowej Radzie
Notarialnej nie rozpoznał części zarzutów odwołania obrońcy obwinionej, a
uzasadnienie orzeczenia tego Sądu nie odpowiadało art. 457 § 3 k.p.k., kasację
należało uwzględnić i zaskarżone nią orzeczenie uchylić. Jednocześnie Sąd
Najwyższy uznał za przedwczesne odnoszenie się do zarzutu kasacji Ministra
Sprawiedliwości, wskazującego na rażącą niewspółmierność kary za czyn
opisany w pkt IV orzeczenia Sądu Dyscyplinarnego Izby Notarialnej z dnia 17
marca 2015 r., skoro nie sposób obecnie stwierdzić, czy zasadne były zarzuty
co do winy w zakresie między innymi tego czynu. W toku ponownego
rozpoznania sprawy Wyższy Sąd Dyscyplinarny przy Krajowej Radzie
Notarialnej winien przeprowadzić postępowanie odwoławcze z
uwzględnieniem powyższych wskazań Sądu Najwyższego, bacząc
jednocześnie, że przedmiotem rozpoznania będzie jedynie zachowanie
obwinionej notariusz opisane w pkt II, III i IV orzeczenia Sądu
Dyscyplinarnego Izby Notarialnej z dnia 17 marca 2015 r.
16
Planując terminy kolejnych czynności procesowych sąd odwoławczy
winien także mieć na szczególnej uwadze treść przepisu art. 52 § 1 ustawy –
Prawo o notariacie.
Mając zatem powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku.
kc
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący)
SSN Józef Dołhy
SSN Kazimierz Klugiewicz (sprawozdawca)
Protokolant Anna Kuras
przy udziale Rzecznika Dyscyplinarnego Krajowej Rady Notarialnej Krzysztofa
Młynarskiego,
w sprawie notariusza D. G.,
obwinionej z art. 50 ustawy Prawo o notariacie i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 18 grudnia 2015 r.
kasacji, wniesionej przez Ministra Sprawiedliwości - na niekorzyść obwinionej,
oraz kasacji obrońcy obwinionej,
od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego przy Krajowej Radzie Notarialnej z
dnia 3 lipca 2015 r.,
zmieniającego orzeczenie Sądu Dyscyplinarnego Izby Notarialnej […] z dnia 17
marca 2015 r.,
uchyla zaskarżone orzeczenie i przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Wyższemu Sądowi Dyscyplinarnemu
przy Krajowej Radzie Notarialnej.
2
UZASADNIENIE
Sąd Dyscyplinarny Izby Notarialnej [...] orzeczeniem z dnia 17 marca 2015
r.:
I. Uznał notariusz D. G. winną oczywistej i rażącej obrazy przepisów
prawa, polegającej na tym, że w dniu 17 kwietnia 2012 r. w W.
sporządzając akt notarialny obejmujący umowę pożyczki, umowę
przewłaszczenia na zabezpieczenie i oświadczenie o poddaniu się
egzekucji naruszyła obowiązek czuwania nad należytym
zabezpieczeniem praw słusznych interesów stron w ten sposób, że:
- przyjęła od pożyczkobiorcy S. S. oświadczenie o odstąpieniu od
dochodzenia jakichkolwiek roszczeń finansowych od pożyczkodawcy na
podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu lub na podstawie
innych tytułów w związku z umową przewłaszczenia na zabezpieczenie,
nie ustalając uprzednio wartości nieruchomości przewłaszczonej na
zabezpieczenie, co narażało strony na nieważność czynności prawnej,
- przyjęła oświadczenie pożyczkobiorcy o poddaniu się egzekucji na
podstawie art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. co do obowiązku wydania
nieruchomości i jednocześnie zobowiązanie pożyczkodawcy do
powrotnego wydania nieruchomości pożyczkobiorcy bez oświadczenia o
poddaniu się egzekucji co do tego obowiązku,
- zawarła w umowie zapis uprawniający pożyczkodawcę do pobrania
prowizji od wcześniejszej spłaty pożyczki bez względu na wysokość
spłacanej kwoty, wysokość odsetek, które pożyczkobiorca byłby
zobowiązany zapłacić w okresie między spłatą pożyczki przed terminem,
a uzgodnionym terminem zakończenia umowy i bez względu na
bezpośrednie koszty pożyczkodawcy związane z tą spłatą, tj. o czyn z art.
50 w zw. z art 80 § 2 ustawy Prawo o notariacie oraz w zw. z art. 58 § 2
3
k.c., art. 3531
k.c., art. 3851
§ 1 k.c. i art. 50 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 12
maja 2011 r. o kredycie konsumenckim,
co stanowi dyscyplinarne przewinienie zawodowe przewidziane w art.
50 ustawy Prawo o notariacie i za to na podstawie art. 51 § 1 pkt 3
ustawy Prawo o notariacie wymierzył jej karę pieniężną w wysokości
1000 zł;
II. Uznał notariusz D. G. winną oczywistej i rażącej obrazy przepisów
prawa, polegającej na tym, że 19 grudnia 2012 r. sporządzając akt
notarialny obejmujący umowę pożyczki, umowę przewłaszczenia na
zabezpieczenie i oświadczenie o poddaniu się egzekucji naruszyła
obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych
interesów stron w ten sposób, że:
- nie ustaliła wartości nieruchomości stanowiącej przedmiot
przewłaszczenia,
- przyjęła oświadczenie pożyczkobiorcy D. Ł. o poddaniu się egzekucji
na podstawie art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. co do obowiązku wydania
nieruchomości i jednocześnie zobowiązanie pożyczkodawcy do
powrotnego wydania nieruchomości pożyczkobiorcy bez oświadczenia o
poddaniu się egzekucji co do tego obowiązku,
- zawarła w umowie zapis uprawniający pożyczkodawcę do pobrania
prowizji od wcześniejszej spłaty pożyczki bez względu na wysokość
spłacanej kwoty, wysokość odsetek, które pożyczkobiorca byłby
zobowiązany zapłacić w okresie między spłatą pożyczki przed terminem,
a uzgodnionym terminem zakończenia umowy i bez względu na
bezpośrednie koszty pożyczkodawcy związane z tą spłatą, tj. o czyn z art.
50 w zw. z art. 80 § 2 i 3 ustawy Prawo o notariacie oraz w zw. z art. 50
ust. 1 i 4 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim,
4
co stanowi dyscyplinarne przewinienie zawodowe przewidziane w art.
50 ustawy Prawo o notariacie i za to na podstawie art. 51 § 1 pkt 3
ustawy Prawo o notariacie wymierzył jej karę pieniężną w wysokości
1000 zł;
III. uznał notariusz D. G. winną oczywistej i rażącej obrazy przepisów
prawa, polegającej na tym, że w dniu 10 maja 2013 r. sporządzając akt
notarialny obejmujący umowę pożyczki, umowę przewłaszczenia na
zabezpieczenie i oświadczenie o poddaniu się egzekucji naruszyła
obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych
interesów stron w ten sposób, że:
- nie ustaliła wartości odrębnej własności lokalu mieszkalnego
stanowiącego przedmiot zabezpieczenia,
- przyjęła zobowiązanie pożyczkobiorcy Ł. K. do wydania lokalu
stanowiącego przedmiot przewłaszczenia na zabezpieczenie do dnia
zwrotu pożyczki (tj. do dnia 11 listopada 2013 r.) i jednocześnie
oświadczenie pożyczkodawcy do powrotnego przeniesienia
nieruchomości w terminie 8 dni od dnia zwrotu pożyczki (tj. do dnia 19
listopada 2013 r.), co skutkować może pozbawieniem pożyczkobiorcy
możliwości władania nieruchomością przez okres 8 dni nawet w
przypadku terminowej spłaty pożyczki,
- przyjęła oświadczenie pożyczkobiorcy o poddaniu się egzekucji na
podstawie art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. co do obowiązku wydania lokalu
mieszkalnego i jednocześnie zobowiązanie pożyczkodawcy do
powrotnego wydania lokalu pożyczkobiorcy bez oświadczenia o
poddaniu się egzekucji co do tego obowiązku,
- zawarła w umowie zapis uprawniający pożyczkodawcę do pobrania
prowizji od wcześniejszej spłaty pożyczki bez względu na wysokość
spłacanej kwoty, wysokość odsetek, które pożyczkobiorca byłby
5
zobowiązany zapłacić w okresie między spłatą pożyczki przed terminem,
a uzgodnionym terminem zakończenia umowy i bez względu na
bezpośrednie koszty pożyczkodawcy związane z tą spłatą, tj. o czyn z art.
50 w zw. z art. 80 § 2 i 3 ustawy Prawo o notariacie oraz w zw. z art. 50
ust. 1 i 4 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim,
co stanowi dyscyplinarne przewinienie zawodowe przewidziane w art.
50 ustawy Prawo o notariacie i za to na podstawie art. 51 § 1 pkt 3
ustawy Prawo o notariacie wymierzył jej karę pieniężną w wysokości
1000 zł;
IV. uznał notariusz D. G. winną oczywistej i rażącej obrazy przepisów
prawa, polegającej na tym, że w dniu 19 lutego 2013 r. sporządzając akt
notarialny obejmujący umowę pożyczki, umowę przewłaszczenia na
zabezpieczenie i oświadczenie o poddaniu się egzekucji, naruszyła
obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych
interesów stron w ten sposób, że:
- przyjęła od pożyczkobiorców A. P. i R. P. oświadczenie o wyrażeniu
zgody na zrzeczenie się wszelkich roszczeń finansowych w przypadku,
gdy pożyczkodawca nabędzie prawo własności lokalu mieszkalnego
stanowiącego przedmiot przewłaszczenia na skutek braku spłaty
całkowitej kwoty pożyczki wraz z pozostałymi należnościami w
wyznaczonym terminie, nie ustalając uprzednio wartości lokalu
stanowiącego przedmiot przewłaszczenia, a nadto nie pouczyła
pożyczkobiorców o skutkach złożonego oświadczenia, co skutkowało
powstaniem tzw. nadzabezpieczenia udzielonej pożyczki i narażało
strony na nieważność czynności prawnej,
- przyjęła oświadczenie pożyczkobiorcy o poddaniu się egzekucji na
podstawie art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. co do obowiązku wydania lokalu
mieszkalnego i jednocześnie zobowiązanie pożyczkodawcy do
6
powrotnego wydania lokalu pożyczkobiorcy bez oświadczenia o
poddaniu się egzekucji co do tego obowiązku, tj. o czyn z art. 50 w zw. z
art. 80 § 2 ustawy Prawo o notariacie oraz w zw. z art. 58 § 2 k.c., art.
3531
k.c. i art. 3851
§ 1 k.c., co stanowi dyscyplinarne przewinienie
zawodowe przewidziane w art. 50 ustawy Prawo o notariacie i za to na
podstawie art. 51 § 1 pkt 3 ustawy Prawo o notariacie wymierzył jej karę
pieniężną w wysokości 1000 zł;
V. umorzył postępowanie co do zarzutów opisanych w punktach 1, 2 i 3.
Odwołania od tego orzeczenia Sądu Dyscyplinarnego Izby Notarialnej w
[…] wnieśli Rzecznik Dyscyplinarny Izby Notarialnej, Minister
Sprawiedliwości i obrońca obwinionej D. G.
Rzecznik Dyscyplinarny Izby Notarialnej zaskarżył ww. orzeczenie w
części dotyczącej rozstrzygnięcia o wysokości kary i zarzucił obrazę art. 51 § 1
pkt 3 ustawy – Prawo o notariacie. W konkluzji Rzecznik Dyscyplinarny Izby
Notarialnej wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia i wymierzenie
obwinionej notariusz za każdy czyn kary dyscyplinarnej w wysokości nie
mniejszej niż dolna granica kary określona w art. 51 § 3 ustawy – Prawo o
notariacie.
Minister Sprawiedliwości również zaskarżył ww. orzeczenie w części
dotyczącej rozstrzygnięcia o karze i zarzucił obrazę art. 51 § 1 pkt 3 ustawy –
Prawo o notariacie i rażącą niewspółmierność orzeczonej kary. W konkluzji
Minister Sprawiedliwości wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia i
wymierzenie obwinionej notariusz za czyny opisane w pkt II i pkt III kary
pieniężnej w wysokości po 3000 zł za każdy z nich, natomiast za czyn opisany
w pkt IV – kary dyscyplinarnej pozbawienia prawa prowadzenia kancelarii.
Obrońca obwinionej notariusz D. G. zaskarżając ww. orzeczenie Sądu
Dyscyplinarnego Izby Notarialnej w całości, na korzyść obwinionej, zarzucił
7
obrazę przepisów postępowania, mającą wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 7
k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k. oraz w zw. z art. 69 pr. not., a także obrazę
przepisów prawa materialnego tj. art. 50 w zw. z art. 80 § 2 pr. not.
W konkluzji obrońca obwinionej wniósł o zmianę zaskarżonego
orzeczenia i uniewinnienie D. G. od popełnienia zarzucanych jej czynów,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy
Sądowi Dyscyplinarnemu Izby Notarialnej do ponownego rozpoznania.
Wyższy Sąd Dyscyplinarny przy Krajowej Radzie Notarialnej
orzeczeniem z dnia 3 lipca 2015 r., po rozpoznaniu odwołań Rzecznika
Dyscyplinarnego Izby Notarialnej, obrońcy obwinionej i Ministra
Sprawiedliwości, orzekł w następujący sposób:
I. Na podstawie art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 52 § 1 i art. 69
ustawy Prawo o notariacie uchylił zaskarżone orzeczenie w
zakresie czynu przypisanego obwinionej D. G. w pkt I orzeczenia
odnośnie aktu notarialnego z dnia 17 kwietnia 2012 r. i umorzył w
tym zakresie postępowanie;
II. Zmienił pkt II, III i IV zaskarżonego orzeczenia w ten sposób, że
wymierzył obwinionej D. G. za każdy z przypisanych jej czynów
określonych w pkt II, III i IV karę pieniężną po 3000 zł;
III. W pozostałym zakresie zaskarżone orzeczenie utrzymał w mocy.
Kasacje od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego przy Krajowej
Radzie Notarialnej wnieśli Minister Sprawiedliwości i obrońca obwinionej.
Minister Sprawiedliwości zaskarżył pkt II ww. orzeczenia Wyższego
Sądu Dyscyplinarnego przy Krajowej Radzie Notarialnej w części dotyczącej
rozstrzygnięcia o karze za czyn opisany w pkt IV orzeczenia Sądu
Dyscyplinarnego Izby Notarialnej z dnia 17 marca 2015 r. i zarzucił rażącą
niewspółmierność kary.
8
W konkluzji Minister Sprawiedliwości wniósł o uchylenie zaskarżonego
orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego przy Krajowej Radzie Notarialnej
w pkt II w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie do
ponownego rozpoznania Wyższemu Sądowi Dyscyplinarnemu przy Krajowej
Radzie Notarialnej.
Obrońca obwinionej notariusz D. G. zaskarżył orzeczenie Wyższego
Sądu Dyscyplinarnego przy Krajowej Radzie Notarialnej na korzyść
obwinionej w części zmieniającej orzeczenie Sądu dyscyplinarnego pierwszej
instancji poprzez wymierzenie obwinionej surowszej kary oraz utrzymującym
orzeczenie w mocy w pozostałym zakresie (punkty II i III), zarzucając:
I. rażącą obrazę prawa procesowego, mającą istotny wpływ na treść
zaskarżonego wyroku, wyrażającą się w naruszeniu przepisów art. 433 § 2
k.p.k., art. 457 § 3 k.p.k. oraz art. 458 k.p.k. w związku z art. 7 k.p.k. oraz art.
410 k.p.k. (w związku z art. 69 ustawy – Prawo o notariacie), co w
konsekwencji doprowadziło do zaaprobowania w toku kontroli instancyjnej
następujących naruszeń, jakich dopuścił się Sąd dyscyplinarny pierwszej
instancji:
a) obrazy prawa materialnego, a mianowicie art. 50 w zw. z art. 80 § 2
ustawy – Prawo o notariacie poprzez ich błędną wykładnię;
b) obrazy prawa procesowego, mającej wpływ na treść zaskarżonego
orzeczenia, a to art. 7 k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k. oraz w zw. z art. 69 ustawy
– Prawo o notariacie,
II. rażącą obrazę prawa materialnego, a to art. 50 w zw. z art. 80 § 3
ustawy – Prawo o notariacie.
Podnosząc powyższe zarzuty obrońca obwinionej notariusz D. G. wniósł
o uchylenie zaskarżonego orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego przy
Krajowej Radzie Notarialnej, jak również poprzedzającego go orzeczenia Sądu
Dyscyplinarnego Izby Notarialnej oraz uniewinnienie D. G. od zarzucanych jej
9
czynów, względnie o uchylenie orzeczenia Sądu dyscyplinarnego drugiej
instancji i przekazanie mu sprawy do ponownego rozpoznania.
Rzecznik Dyscyplinarny Krajowej Rady Notarialnej w pisemnej
odpowiedzi na kasacje Ministra Sprawiedliwości i obrońcy obwinionej wniósł
o oddalenie obu kasacji, jako oczywiście bezzasadnych.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.
Kasacja obrońcy obwinionej notariusz D. G. jest zasadna, co w efekcie
spowodowało uchylenie zaskarżonego orzeczenia Wyższego Sądu
Dyscyplinarnego przy Krajowej Radzie Notarialnej i przekazanie sprawy temu
Sądowi do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Na
obecnym etapie natomiast – wobec rangi uchybień Sądu ad quem, o czym
będzie mowa poniżej – nie jest możliwe jednoznaczne odniesienie się do
zarzutu kasacji Ministra Sprawiedliwości.
Na wstępie przypomnieć należy, że przepis art. 433 § 2 k.p.k. –
stosowany odpowiednio w postępowaniu dyscyplinarnym notariuszy poprzez
art. 69 pr. not. (ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie, tekst
jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 164 z późn. zm.; dalej: pr. not.) – ma charakter
bezwzględny i nakazuje sądowi odwoławczemu rozważenie wszystkich
wniosków i zarzutów wskazanych w środku odwoławczym (zob. np. wyrok SN
z dnia 28 maja 2008 r., II KK 332/07, LEX nr 435359), natomiast z dyspozycji
art. 457 § 3 k.p.k., odczytywanej w powiązaniu z art. 433 § 2 k.p.k., wynika w
sposób nie budzący wątpliwości, że obowiązkiem sądu odwoławczego jest
przedstawienie w pisemnych motywach wyroku powodów oddalenia (bądź
uwzględnienia) zarzutów apelacji (odwołania), przy czym prezentowane
rozważania winny odnosić się do wszystkich zarzutów, zaś treść tych
rozważań nie może ograniczać się jedynie do ogólnych stwierdzeń
powielających np. treść art. 7, 5 § 2 czy 4 k.p.k. Również zaaprobowanie bądź
10
krytyka stanowiska sądu I instancji nie może być zbiorem ogólników
akceptujących bądź odrzucających ustalenia, oceny i rozumowanie tegoż sądu
(zob. np. wyrok SN z dnia 12 kwietnia 2007 r., II KK 341/06, R-OSNKW 2007,
poz. 816).
Prawidłowe wypełnienie swoich zadań przez sąd odwoławczy ma
zasadnicze znaczenie nie tylko z punktu widzenia realizacji uprawnień strony
wnoszącej zwyczajny środek odwoławczy, która z motywów sądu ad quem
powinna dowiedzieć się, dlaczego jej zarzuty, argumenty i wnioski nie zostały
uwzględnione, ale także w aspekcie kontroli kasacyjnej, która w wypadku
niedokładnego sporządzenia uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego nie jest
możliwa (zob. np. postanowienie SN z dnia 5 sierpnia 2008 r., III KK 68/08,
LEX nr 449109).
Lektura pisemnych motywów orzeczenia sądu odwoławczego prowadzi
natomiast do wniosku, że wymogom określonym w ww. przepisach art. 433 §
2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k. sąd ten nie sprostał. Przypomnieć bowiem
należy, że w odwołaniu od orzeczenia Sądu Dyscyplinarnego Izby Notarialnej
obrońca obwinionej notariusz D. G. postawił między innymi zarzut obrazy
prawa materialnego tj. art. 50 w zw. z art. 80 § 2 pr. not. Z literalnego
brzmienia art. 50 pr. not. wynika, że notariusz odpowiada dyscyplinarnie za
dwojakiego rodzaju naruszenia – za przewinienia zawodowe oraz uchybienia
powadze lub godności zawodu. Z przepisu art. 80 § 2 pr. not. wynika natomiast,
że przy dokonywaniu czynności notarialnych notariusz jest obowiązany
czuwać nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron oraz
innych osób, dla których czynność ta może powodować skutki prawne. Już w
tym miejscu zaznaczyć jednak należy, mając na uwadze treść cytowanych
przepisów, że do przypisania notariuszowi odpowiedzialności dyscyplinarnej
nie jest wystarczające ogólne obwinienie o zachowanie sprzeczne z prawem,
powagą lub godnością zawodu, bez skonkretyzowania sprzeczności czynu z
11
wyraźnie wskazanym przepisem prawa bądź zachowaniem określonym w
przepisach regulujących wykonywanie zawodu notariusza albo powszechnie
przyjmowanym standardom w sferze ogólnych zasad etycznych i moralnych
związanych z zawodem notariusza (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z 8
czerwca 2009 r., SDI 4/09, LEX nr 611833). W tym kontekście nie sposób
odmówić racji twierdzeniom obrońcy obwinionej notariusz, że zarówno
przepis art. 50 pr. not., jak i przepis art. 80 § 2 pr. not. mają charakter
blankietowy, co każdorazowo – w realiach konkretnej sprawy – czyni
koniecznym wykazanie, który z konkretnych przepisów prawnych został przez
notariusza naruszony. Trudności procedujących w niniejszej sprawie sądów
dyscyplinarnych w zakresie konkretyzacji zachowań obwinionej notariusz D.
G. ujawniają się już po pobieżnej analizie opisów przypisanych jej deliktów.
Sąd odwoławczy każdorazowo bowiem – tak w odniesieniu do aktu
notarialnego […], jak i aktu notarialnego […] oraz […] – akceptuje ogólne
stwierdzenie Sądu I instancji o zawinieniu przez D. G. „oczywistej i rażącej
obrazy przepisów prawa” bez jednak jakiejkolwiek konkretyzacji, jakich
konkretnych przepisów prawa obwiniona notariusz się dopuściła. Tego rodzaju
przepisu, jak wspomniano powyżej, nie może stanowić, ani mający ogólny
charakter art. 50 pr. not. (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada
2014 r., SDI 32/14, LEX nr 1541265), ani też art. 80 § 2 pr. not., który nakłada
na notariusza obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i
słusznych interesów stron oraz innych osób, dla których czynność ta może
powodować skutki prawne. Uwaga ta jest aktualna również w zakresie
odwołania się przez sądy obu instancji do art. 3531
k.c., który stanowi przecież,
że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego
uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze)
stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
12
Krytyki Sądu Najwyższego wymaga także odniesienie się przez sąd
odwoławczy do zarzutu obrońcy obwinionej notariusz, dotyczącego kwestii
uznania braku podania wartości przewłaszczonej nieruchomości w kontekście
obowiązku czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych
interesów stron (art. 80 § 2 pr. not. in fine). Sąd odwoławczy odpierając tego
rodzaju zarzut obrońcy stwierdził bowiem – odwołując się do orzecznictwa –
że „notariusz odgrywa znaczącą rolę na etapie zawierania umowy i nadaje
kształt prawny interesom majątkowym poszczególnych podmiotów,
rozstrzygając o losach stosunków gospodarczych na przyszłość, gwarantuje
zgodność obrotu cywilnoprawnego z przepisami prawa, jest »strażnikiem«
obowiązującego porządku prawnego” (s. 13 uzasadnienia). O ile to
stwierdzenie niewątpliwie znajduje potwierdzenie w rzeczywistości i winno
być adresowane do każdej osoby wykonującej zawód notariusza, to jednak
rzecz w tym, że sformułowanie to wciąż nie daje odpowiedzi na pytanie, z
jakiego przepisu wynika obowiązek podania przez notariusza wartości
przewłaszczonej nieruchomości. Jak już natomiast wskazywano wyżej, a co
trafnie podnosi także w kasacji obrońca obwinionej, nałożenie obowiązków,
obwarowanych sankcją dyscyplinarną o charakterze publicznoprawnym,
powinno mieć podstawę ustawową. Skoro bowiem podstawą
odpowiedzialności dyscyplinarnej nie mogą być przepisy wydawane przez
organ korporacyjny (zob. cyt. wyżej wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6
listopada 2014 r., SDI 32/14, LEX nr 1541265), to tym bardziej podstawy
takiej odpowiedzialności nie można upatrywać w orzecznictwie.
Odnosząc się natomiast do podnoszonego w kasacji nadzabezpieczenia
udzielonej pożyczki i narażenia stron na nieważność czynności prawnej
wskazać należy na kwestie następujące. Obrońca obwinionej trafnie przywołał
między innymi wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2010 r. (II
CSK 218/10, LEX nr 672682). W orzeczeniu tym zajmowano się bowiem
13
koncepcją tzw. nadzabezpieczenia i jego konsekwencji prawnych w
stosunkach obligacyjnych między wierzycielem i dłużnikiem. Co istotne, z
orzeczenia tego wynika, że „w każdym razie sytuację, w której dochodzi do
powstania "nadmiernego i zbędnego" zabezpieczenia prawnego, należy zawsze
oceniać in concreto (…). De lege lata nie można, oczywiście, formułować
jakiejś ogólnej oceny, że w praktyce obrotu kredytowego, zwłaszcza
pozabankowego, np. tzw. lombardowego, obowiązuje – nawet elastycznie
pojmowana – powszechna reguła adekwatności prawnej i ekonomicznej w
zakresie ustanawiania zabezpieczeń, wyrażająca się w stwierdzeniu, że
wysokość zabezpieczonej wierzytelności kredytowej powinna mniej więcej
korespondować z uzyskanym przez wierzyciela poziomem jej zabezpieczenia
prawnego. Otwartym zagadnieniem pozostaje określenie skutków prawnych
stwierdzonego "zabezpieczenia ekstensywnego", w tym kwestia ustalenia
nieważności umowy kreującej omawiane zabezpieczenie”. W kontekście tego
– zacytowanego przykładowo – orzeczenia Sądu Najwyższego nie można
uznać za wystarczające odniesienie się do kwestii nadzabezpieczenia przez
obwinioną notariusz udzielonej pożyczki, skoro w uzasadnieniu orzeczenia
Wyższego Sądu Dyscyplinarnego przy Krajowej Radzie Notarialnej brak jest
rozważań w kwestii akceptowalności nadzabezpieczenia w przypadku umów
przewłaszczenia na zabezpieczenie, a także jednoznacznej i wyczerpującej
odpowiedzi na pytanie, czy in concreto nadzabezpieczenie to prowadziło do
nieważności czynności prawnej. Kwestią następczą, także pominiętą w
pisemnych motywach orzeczenia Sądu ad quem, było zaś zakwalifikowanie
tego zachowania obwinionej notariusz jako oczywista i rażąca obraza
przepisów prawnych.
Nie sposób także nie zauważyć, że w odwołaniu od orzeczenia Sądu
Dyscyplinarnego Izby Notarialnej wskazywano, iż nawet gdyby uznać, że D. G.
dopuściła się naruszenia przepisów prawnych, to jednak naruszenia takiego nie
14
można uznać za „oczywiste i rażące”. Sąd odwoławczy na s. 13–14
uzasadnienia swojego orzeczenia odniósł się jedynie do wykładni pojęcia
„rażącego” naruszenia przepisów prawa, wskazując że pojęcie to odnosić
należy do skutków, jakie powstały w wyniku błędnego zastosowania lub
niezastosowania obowiązujących przepisów. Jednocześnie Sąd odwoławczy
zaniechał odniesienia się do argumentacji podnoszonej przez obronę w kwestii
„oczywistości” naruszenia przez obwinioną notariusz przepisów prawnych, a
takie postąpienie stanowi obrazę przepisów art. 433 § 2 oraz 457 § 3 k.p.k. w
zw. z art. 69 pr. not. Tym samym podjęcie obecnie – na etapie postępowania
kasacyjnego – jakiejkolwiek polemiki w kwestii „oczywistości” naruszenia
przez obwinioną notariusz przepisów prawnych jest przedwczesne, skoro
orzeczenie sądu odwoławczego do tej materii w ogóle się nie odnosi.
Odnosząc się natomiast do zarzutów obrazy art. 7 k.p.k. i art. 410 k.p.k.
sąd odwoławczy uznał, że „kwestia związana z brakiem pouczenia zawarta jest
tylko w opisie czynów z pkt 1 i 2, w zakresie których postępowanie zostało
umorzone z uwagi na przedawnienie karalności czynu” (s. 11 uzasadnienia).
Trudno jednak nie zauważyć, że opisując zachowanie obwinionej notariusz w
odniesieniu do aktu notarialnego z dnia 19 grudnia 2012 r., jak i aktu
notarialnego Sąd Dyscyplinarny Izby Notarialnej w […] zakwalifikował to
zachowanie między innymi z art. 80 § 3 pr. not. (pkt II i III orzeczenia Sądu I
instancji). Przepis ten stanowi, że „notariusz jest obowiązany udzielać stronom
niezbędnych wyjaśnień dotyczących dokonywanej czynności notarialnej”.
Tym samym twierdzenie sądu odwoławczego, że brak udzielenia przez
obwinioną notariusz pouczeń nie stanowił przedmiotu zarzutu, należy uznać za
oczywiście błędne.
Rację ma także obrońca wskazując na brak rozważań sądu
odwoławczego w odniesieniu do zarzutu błędnego przypisania zawieranym
przed obwinioną notariusz umowom atrybutu umów konsumenckich. Na s. 13
15
uzasadnienia Wyższy Sąd Dyscyplinarny przy Krajowej Radzie Notarialnej
stwierdził bowiem, że zawarte w odwołaniu wywody obrońcy obwinionej
notariusz w tym przedmiocie nie mają istotnego znaczenia. Tego rodzaju
twierdzenie również uznać należy za nieprawidłowe, skoro w kwalifikacji
prawnej każdego z przypisanych D. G. czynów znajdował się przepis art. 50
ust. 1 i 4 ustawy o kredycie konsumenckim (pkt II i III orzeczenia Sądu
Dyscyplinarnego Izby Notarialnej), czy też art. 3851
k.c. (pkt IV orzeczenia
Sądu Dyscyplinarnego Izby Notarialnej). To zaś oznacza, że również w tym
zakresie Wyższy Sąd Dyscyplinarny przy Krajowej Radzie Notarialnej
dopuścił się rażącej obrazy art. 433 § 2 oraz 457 § 3 k.p.k. w związku z art. 69
pr. not.
W tej sytuacji, gdy Wyższy Sąd Dyscyplinarny przy Krajowej Radzie
Notarialnej nie rozpoznał części zarzutów odwołania obrońcy obwinionej, a
uzasadnienie orzeczenia tego Sądu nie odpowiadało art. 457 § 3 k.p.k., kasację
należało uwzględnić i zaskarżone nią orzeczenie uchylić. Jednocześnie Sąd
Najwyższy uznał za przedwczesne odnoszenie się do zarzutu kasacji Ministra
Sprawiedliwości, wskazującego na rażącą niewspółmierność kary za czyn
opisany w pkt IV orzeczenia Sądu Dyscyplinarnego Izby Notarialnej z dnia 17
marca 2015 r., skoro nie sposób obecnie stwierdzić, czy zasadne były zarzuty
co do winy w zakresie między innymi tego czynu. W toku ponownego
rozpoznania sprawy Wyższy Sąd Dyscyplinarny przy Krajowej Radzie
Notarialnej winien przeprowadzić postępowanie odwoławcze z
uwzględnieniem powyższych wskazań Sądu Najwyższego, bacząc
jednocześnie, że przedmiotem rozpoznania będzie jedynie zachowanie
obwinionej notariusz opisane w pkt II, III i IV orzeczenia Sądu
Dyscyplinarnego Izby Notarialnej z dnia 17 marca 2015 r.
16
Planując terminy kolejnych czynności procesowych sąd odwoławczy
winien także mieć na szczególnej uwadze treść przepisu art. 52 § 1 ustawy –
Prawo o notariacie.
Mając zatem powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku.
kc