Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 1003/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Agnieszka Piotrowska (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
Protokolant Ewa Krentzel
w sprawie z powództwa Spółdzielni Mieszkaniowej "P." w W.
przeciwko Z. S. i Z.S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 17 grudnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 26 maja 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Spółdzielnia Mieszkaniowa „P.” w W. (dalej: „Spółdzielnia”) wniosła o
orzeczenie nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym, aby pozwani Z. S. i
Z.S. solidarnie zapłacili powódce kwotę 91.078,13 zł z ustawowymi odsetkami od
dnia 16 listopada 2001 r. do dnia zapłaty tytułem uzupełnienia wkładu budowlanego
związanego z posiadanym przez pozwanych prawem do domu jednorodzinnego.
Nakazem zapłaty z dnia 25 lipca 2011 r. wydanym w postępowaniu upominawczym
Sąd Okręgowy w W. nakazał pozwanym zapłacić solidarnie powódce kwotę
dochodzoną pozwem wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 16 listopada 2001 r.
do dnia zapłaty. Od nakazu zapłaty pozwani wnieśli sprzeciw, podnosząc w nim
zarzuty przedawnienia i zawyżenia dochodzonego roszczenia.
Wyrokiem z dnia 4 czerwca 2013 r. Sąd Okręgowy w W. uwzględnił
powództwo co do kwoty 65.521,74 zł wraz z odsetkami ustawowymi
od dnia 16 listopada 2001 r. (pkt I), oddalił powództwo w pozostałej części (pkt II)
oraz orzekł o kosztach procesu (pkt III).
Ustalił, że w dniu 23 sierpnia 1997 r. pomiędzy powódką a Z. S. zawarta
została umowa, zmieniona następnie aneksem z dnia 27 marca 2001 r., na
podstawie której Spółdzielnia zobowiązała się do wybudowania, w ramach realizacji
zadania inwestycyjnego „M.”, domku jednorodzinnego w W. przy ul. L. o pow. 195
m2
, w tym poddasza użytkowego o pow. 50,54 m2
oraz garażu o pow. 48,23 m2
, w
zabudowie szeregowej w celu przejęcia tego domku przez nabywcę – pozwanego
na zasadzie spółdzielczego prawa do domu jednorodzinnego. Koszt budowy domu
ustalony został jako iloczyn powierzchni tego domu oraz kwoty 1.500 zł, z tym, że
koszt budowy poddasza użytkowego stanowić miał iloczyn jego powierzchni oraz
kwoty 750 zł. Koszt budowy podlegać miał waloryzacji wskaźnikiem wzrostu cen
robót budowlano-montażowych publikowanym przez GUS oraz miał być
podwyższony o podatek VAT. Zgodnie z § 11 ust. 2 i 3 umowy, ostateczny koszt
budowy miał zostać ustalony według rzeczywistego kosztu w ciągu czterech
miesięcy od odbioru domu, zaś wynikająca z tego rozliczenia różnica w stosunku
do wpłat wniesionych przez nabywcę miała być uregulowana odpowiednio przez
nabywcę lub Spółdzielnię w ciągu trzydziestu dni od daty ostatecznego rozliczenia.
3
W chwili podpisania umowy pozwany nie był jeszcze członkiem powódki; był nim
już w chwili podpisania aneksu z dnia 27 marca 2001 r. Uchwałą nr 47/2001 z dnia
10 września 2001 r. Rada Nadzorcza Spółdzielni zatwierdziła rozliczenie zadania
inwestycyjnego „M.”. Pismem z dnia 16 października 2001 r. Spółdzielnia
poinformowała pozwanego o dokonanym indywidualnym rozliczeniu wkładu za dom
jednorodzinny pozwanego, wskazując należną do dopłaty kwotę w wysokości
101.798,95 zł. Zobowiązano pozwanego do dopłaty żądanej kwoty do dnia
15 listopada 2001 r. Rozliczenie zostało doręczone pozwanemu w dniu
23 października 2001 r. W dniu 23 października 2001 r. powódka dokonała korekty
rozliczenia wkładu budowlanego za segment pozwanego i obniżyła należną
kwotę dopłaty do kwoty 91.078,13 zł. Pismo wzywające pozwanego do zapłaty tej
kwoty zostało doręczone mu w dniu 23 października 2003 r. Rzeczywisty koszt
budowy domu jednorodzinnego pozwanych wynosił, według ustaleń Sądu,
472.276,63 zł. Po odjęciu wpłaconego przez pozwanego wkładu budowlanego
w wysokości 406.754,63 zł do uzupełnienia wkładu budowlanego pozostała kwota
65.521,74 zł.
Uwzględniając powyższe pozwani, którym przysługuje spółdzielcze prawo do
domu jednorodzinnego, są zobowiązani do pokrycia różnicy między wpłaconym
wkładem budowlanym, a rzeczywistymi kosztami budowy domu jednorodzinnego.
Łącząca strony umowa oparta była na przepisach ustawy z dnia 16 września 1982 r.
- Prawo spółdzielcze (jedn. tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm. - dalej:
„Prawo spółdzielcze”) w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez strony
umowy. Bez znaczenia pozostawała okoliczność, że w chwili zawarcia umowy
pozwany nie był jeszcze członkiem Spółdzielni, gdyż już w jej treści wskazano,
że był on osobą ubiegającą się o członkostwo w Spółdzielni, zaś członkiem jej był
już w chwili podpisania aneksu do umowy. Wraz z zawarciem umowy strony
od samego początku działały z zamiarem poddania łączącego je stosunku
prawnego regulacjom Prawa spółdzielczego. Obowiązek poniesienia kosztów
budowy w pełnej wysokości wynikał z art. 266 § 1 i art. 208 § 1 Prawa
spółdzielczego. Zgodnie z art. 226 § 3 Prawa spółdzielczego, na członku spoczywał
obowiązek uzupełnienia wkładu do uprzednio wniesionego wkładu budowlanego
kwoty, która ostatecznie odpowiadała pełnym rzeczywistym kosztom wybudowania
4
lokalu (domu). Z tych względów Sąd zasądził od pozwanych na rzecz powódki
kwotę 65.521,74 zł. O odsetkach orzekł na podstawie art. 481 k.c., przyjmując za
datę początkową ich naliczania dzień 16 listopada 2001 r.
Sąd pierwszej instancji nie uwzględnił podniesionego przez pozwanych
zarzutu przedawnienia dochodzonego roszczenia, gdyż nie wiązało się ono
z prowadzoną przez powódkę działalnością gospodarczą. Zawarta między stronami
umowa dotyczyła statutowej działalności powódki, jaką było zaspokajanie potrzeb
mieszkaniowych jej członków. Takie działanie powódki nie było nastawione na
uzyskanie zysku. Nie miało ono charakteru zarobkowego, jaki wiąże się
z czynnościami podejmowanymi w ramach działalności gospodarczej.
Od wyroku Sądu pierwszej instancji apelacje wniosły obie strony.
Pozwani zaskarżyli wyrok w części uwzględniającej powództwo, natomiast
powódka w części oddalającej powództwo. Wyrokiem z dnia 26 maja 2014 r.
Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w punktach pierwszym i trzecim w ten
sposób, że oddalił powództwo o zapłatę kwoty 65.521,74 zł wraz z ustawowymi
odsetkami od dnia 16 listopada 2001 r. oraz zasądził od powódki na rzecz
pozwanych solidarnie kwotę 3600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego; oddalił apelację powódki oraz zasądził od powódki na rzecz
pozwanych solidarnie kwotę 4.600 zł tytułem zwrotu kosztów procesu
w postępowaniu apelacyjnym.
Sąd drugiej instancji za uzasadniony uznał zarzut apelacji pozwanych
przedawnienia dochodzonego roszczenia o uzupełnienie wkładu budowlanego,
które stało się wymagalne w dniu 15 listopada 2001 r. i uległo przedawnieniu
z upływem 15 listopada 2004 r. w sytuacji, w której wytoczenie powództwa
nastąpiło w dniu 2 czerwca 2011 r. Wbrew stanowisku Sądu pierwszej instancji,
dochodzona wierzytelność była związana z prowadzoną przez Spółdzielnię
działalnością gospodarczą. Sąd Apelacyjny, powołując się na wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 8 listopada 2012 r., I CSK 199/12 (nie publ.), przyjął,
że działalność spółdzielni mieszkaniowej mieści się w pojęciu działalności
gospodarczej, a sama Spółdzielnia jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 431
k.c.,
a wcześniej była podmiotem gospodarczym w rozumieniu art. 2 ust. 2 ustawy z dnia
23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 41, poz. 324 ze zm.),
5
art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej
(Dz.U. Nr 101, poz. 78 ze zm.) i art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r.
o swobodzie działalności gospodarczej (jedn. tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 155,
poz. 1095 ze zm.). Działalnością gospodarczą jest bowiem także działalność
niezarobkowa, zmierzająca jedynie do pokrywania własnymi dochodami
ponoszonych kosztów. W działalności, w której dominuje podporządkowanie
regułom ekonomicznym, motyw zysku zastępowany jest motywem racjonalnego
(ekonomicznego) gospodarowania. Działalność spółdzielni mieszkaniowej,
dostosowana do jej specyficznych zadań, choć nieprowadzona w celu zarobkowym,
lecz podporządkowana nadrzędnej zasadzie gospodarności, mieści się w pojęciu
działalności gospodarczej. Hipotezą art. 118 k.c. objęty jest podmiot, który
profesjonalnie i zawodowo trudni się działalnością gospodarczą, a roszczenie jego
jest związane z tym zakresem aktywności.
Sąd drugiej instancji uznał, że ze względu na bardzo duże przekroczenie
terminu przedawnienia nie było przesłanek do uznania, iż podniesienie przez
pozwanych zarzutu przedawnienia roszczenia naruszało zasady współżycia
społecznego. Ze względu na uwzględnienie zarzutu przedawnienia, Sąd Apelacyjny
za zbędne uznał odniesienie się do pozostałych zarzutów apelacji pozwanych.
Skutkowało to także tym, że apelacja powódki a limine była pozbawiona
usprawiedliwionych podstaw.
Od wyroku Sądu Apelacyjnego skargę kasacyjną wniosła powódka, która
zaskarżyła go w całości. W ramach podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.
podniosła zarzut naruszenia art. 118 i art. 117 § 2 k.c. Wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
drugiej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 118 k.c. dotyczy błędnej kwalifikacji przez Sąd drugiej
instancji, zdaniem skarżącej, roszczenia dochodzonego przez powódkę jako
związanego z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą.
Zgodnie ze stanowiskiem Sądów meriti, powódka dochodziła od pozwanych
roszczenia na podstawie art. 226 § 3 w zw. z art. 226 § 1 i art. 208 § 1
Prawa spółdzielczego w brzmieniu obowiązującym w chwili zawarcia umowy.
6
Zgodnie z art. 208 § 1 Prawa spółdzielczego, członkowie spółdzielni obowiązani byli
do uczestniczenia w kosztach budowy, eksploatacji i utrzymania nieruchomości
spółdzielczych, działalności społeczno-wychowawczej oraz w zobowiązaniach
spółdzielni z innych tytułów przez wnoszenie wkładów mieszkaniowych lub
budowlanych oraz uiszczanie innych opłat zgodnie z postanowieniami statutu. Artykuł
226 § 1 Prawa spółdzielczego precyzował, że obowiązki przewidziane w art. 208 § 1
członek wykonuje przez wniesienie wkładu budowlanego na zasadach określonych
w statucie, w wysokości odpowiadającej całości kosztów budowy przypadających na
jego lokal oraz przez uiszczanie opłat związanych z używaniem lokalu. Natomiast art.
226 § 3 stanowił, że jeżeli w wyniku ostatecznego rozliczenia kosztów budowy
powstała różnica pomiędzy wysokością wstępnie ustalonego wkładu budowlanego
a kosztami budowy lokalu, uprawnionym albo zobowiązanym z tego tytułu jest
członek, któremu w chwili dokonania tego rozliczenia przysługuje własnościowe
prawo do lokalu. Przepis ten - zawarty w rozdziale 2 oddziale 3 działu IV - poprzez
art. 232 § 4 Prawa spółdzielczego miał odpowiednie zastosowanie do prawa do
domów jednorodzinnych budowanych w celu przeniesienia ich własności na rzecz
członków. Obowiązek wniesienia wkładów budowlanych przez członków spółdzielni
po przeprowadzeniu rozliczenia kosztów budowy i ostatecznym ustaleniu wkładów
budowlanych potwierdzały przepisy art. 235 § 1 i 3 Prawa spółdzielczego.
Po zawarciu umowy, a przed powstaniem stanu wymagalności dochodzonego
roszczenia, przedstawiony stan prawny uległ zmianie w ten sposób, że art. 208 § 1
Prawa spółdzielczego został uchylony, natomiast dotychczasowa jego treść
z niewielką modyfikacją, zawarta została w art. 226 § 1 Prawa spółdzielczego,
według którego członek jest obowiązany uczestniczyć w kosztach budowy
i eksploatacji i utrzymania nieruchomości spółdzielczych, działalności społecznej,
oświatowej i kulturalnej oraz w zobowiązanych spółdzielni z innych tytułów przez
wniesienie wkładu budowlanego na zasadach określonych w umowie i statucie,
w wysokości odpowiadającej całości kosztów budowy przypadających na jego lokal
oraz przez uiszczenie opłat związanych z używaniem lokalu.
Mimo że źródłem roszczenia powódki była umowa zawarta w dniu 23 marca
1997 r. pomiędzy pozwanym Z. S., niebędącym wówczas członkiem spółdzielni, i
powódką, to - jak trafnie przyjął Sąd pierwszej instancji - celem umowy było
7
wybudowanie przez powódkę, jako spółdzielnię mieszkaniową domu
jednorodzinnego, a następnie jego przydzielenie i przeniesienie jego własności po
przeprowadzeniu rozliczenia kosztów budowy na pozwanego jako przyszłego
członka spółdzielni mieszkaniowej. Innymi słowy, celem stron było uzyskanie
zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych pozwanego i jego rodziny w ramach form
przewidzianych w Prawie spółdzielczym i opartym na nim statucie powodowej
spółdzielni mieszkaniowej. Zarówno forma uczestniczenia w procesie inwestycyjnym
- poprzez wniesienie wkładu budowlanego - jak również ostateczny sposób
rozliczenia kosztów budowy miał być poddany, zgodnie z wolą stron wyrażoną
w umowie, regulacjom Prawa spółdzielczego, a więc zarówno przepisom Prawa
spółdzielczego, jak również postanowieniem wynikającym ze statutu powódki.
Obowiązujący do 24 kwietnia 2001 r. art. 212 Prawa spółdzielczego stanowił bowiem,
że w sprawach nie uregulowanych niniejszą ustawą prawa i obowiązki członka
spółdzielni, a zwłaszcza zasady wnoszenia i ustalania wysokości wkładu
mieszkaniowego i budowlanego (…) określają postanowienia statutu. Ponadto w
chwili powstania wymagalności dochodzonego roszczenia pozwany był już członkiem
powodowej spółdzielni mieszkaniowej.
Zgodnie z art. 118 k.c., jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin
przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz
roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. Aby
przewidziany w art. 118 in fine k.c. trzyletni termin przedawnienia miał zastosowanie
roszczenie musi być dochodzone przez przedsiębiorcę prowadzącego działalność
gospodarczą w rozumieniu tego przepisu. Pojęcie „działalności gospodarczej” na
gruncie tego przepisu powinno być definiowane autonomicznie w stosunku do
definicji tego pojęcia występujących w innych aktach prawnych, w tym obecnie w art.
2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (jedn. tekst:
Dz.U. z 2015 r., poz. 584 ze zm.), a wcześniej w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia
19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178
ze zm.) oraz w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności
gospodarczej (Dz.U. z 1988 r. Nr 41, poz. 324 ze zm.). Pojęcie działalności
gospodarczej użyte w art. 118 k.c. nie musi spełniać tych samych kryteriów, które na
gruncie prawa publicznego - regulującego warunki podejmowania działalności
8
gospodarczej - określił ustawodawca w odniesieniu do działalności gospodarczej (por.
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 1991 r., III CZP 53/91, nie publ., z
dnia 9 marca 1993 r., III CZP 156/92, OSNC 1993, nr 9, poz. 152, z dnia 26 kwietnia
2002 r., III CZP 21/02, OSNC 2002, nr 12, poz. 149, wyrok Sądu Najwyższego z dnia
23 września 1993 r., III ARN 41/93, POP 1997, nr 1). W orzecznictwie przyjmuje się -
podobnie jak w odniesieniu do nieobowiązującego już art. 4791
k.p.c. - szeroką
definicję tego pojęcia na gruncie art. 118 k.c. (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia
22 lipca 2005 r., III CZP 45/05, OSNC 2006, nr 4, poz. 66, wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 30 stycznia 2007 r., IV CSK 356/06, nie publ.). Zgodnie z kryteriami przyjętymi
w orzecznictwie, działalność gospodarcza w rozumieniu art. 118 in fine k.c. powinna
mieć zawodowy (stały) charakter; cechować się powtarzalnością podejmowanych
działań; być podporządkowana zasadzie racjonalnego gospodarowania oraz wiązać
się z uczestnictwem w obrocie gospodarczym (por. uzasadnienie uchwały siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 117/91, OSNC 1992, nr
5, poz. 650), przy czym cechy te powinny wystąpić łącznie (por. uzasadnienie
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2001 r., III CZP 49/01, OSNC
2002, nr 7-8, poz. 86). Poza tym, aby art. 118 in fine k.c. miał zastosowanie musi
zachodzić związek pomiędzy prowadzoną przez przedsiębiorcę działalnością
gospodarczą i dochodzonym roszczeniem majątkowym. Oznacza to, że roszczenie
powinno mieścić się w przedmiocie tej działalności gospodarczej nie tylko w sposób
bezpośredni, ale także pośredni, jeżeli pomiędzy tym przedmiotem a roszczeniem
zachodzi związek o charakterze normalnym i funkcjonalnym (por. uchwała składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 1998 r., III CZP 12/98,
OSNC 1998, nr 10, poz. 151, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
16 listopada 2012 r., III CZP 69/12, nie publ.).
Zgodnie z art. 1 § 1 Prawa spółdzielczego, spółdzielnia jest dobrowolnym
zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym
i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków
prowadzi wspólną działalność gospodarczą. Działalność ta w art. 1 § 2 została
przeciwstawiona działalności społecznej i oświatowo-kulturalnej, którą mogła
prowadzić spółdzielnia mieszkaniowa na rzecz swoich członków i ich środowiska.
Artykuł 67 Prawa spółdzielczego stanowi, że spółdzielnia prowadzi działalność
9
gospodarczą na zasadach rachunku ekonomicznego przy zapewnieniu korzyści
członkom spółdzielni. Według art. 204 § 1 Prawa spółdzielczego - w brzmieniu
obowiązującym do dnia 24 kwietnia 2001 r., tj. do dnia jego uchylenia
przez art. 29 pkt 5 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach
mieszkaniowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 4, poz. 27 ze zm. - dalej: „u.s.m.”) - przedmiotem
działalności spółdzielni mieszkaniowej było zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych
członków i ich rodzin oraz potrzeb gospodarczych i kulturalnych, wynikających
z zamieszkiwania w spółdzielczym osiedlu lub budynku. Dla zaspokajania
potrzeb mieszkaniowych spółdzielnia mogła m.in. budować domy jednorodzinne
w celu przeniesienia na rzecz członków własności tych domów lub
inne domy w celu przeniesienia na rzecz członków znajdujących się
w nich lokali mieszkalnych (art. 204 § 2 pkt 2 Prawa spółdzielczego). Wskazany
wcześniej przepis art. 208 § 1 precyzujący obowiązek wnoszenia wkładów
oraz przepisy zawarte w art. 208 § 3 i 4 Prawa spółdzielczego - według których
wartość środków trwałych i innych finansowanych bezpośrednio z funduszu
udziałowego lub wkładów mieszkaniowych lub budowlanych nie zwiększa funduszu
zasobowego; umorzenie wartości tych środków trwałych obciąża odpowiednio
fundusz udziałowy lub wkłady mieszkaniowe i budowlane (§ 3), a różnica między
kosztami a dochodami gospodarki zasobami mieszkaniowymi spółdzielni zwiększa
odpowiednio koszty lub dochody tej gospodarki w roku następnym (§ 4) - wyrażały
zasadę bezwynikowej, w zakresie gospodarki finansowej, działalności spółdzielni
mieszkaniowej, modyfikując zasady wyrażone w art. 75-77 Prawa spółdzielczego
mające zastosowanie do innych spółdzielni (por. uchwała składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 117/91).
Podobne regulacje co do zasad funkcjonowania spółdzielni mieszkaniowych
zawierała obowiązująca od dnia 24 kwietnia 2001 r. ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r.
o spółdzielniach mieszkaniowych. Zgodnie z art. 1 ust. 1 tej ustawy, celem spółdzielni
mieszkaniowej jest zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych i innych potrzeb członków
oraz ich rodzin, przez dostarczanie członkom samodzielnych lokali mieszkalnych lub
domów jednorodzinnych, a także lokali o innym przeznaczeniu. Według art. 1 ust. 3
i 5 u.s.m., spółdzielnia mieszkaniowa ma obowiązek zarządzania nieruchomościami
stanowiącymi jej mienie lub nabyte na podstawie ustawy mienie jej członków, nadto
10
może zarządzać nieruchomością niestanowiącą jej mienia lub mienia jej członków na
podstawie umowy zawartej z właścicielem (współwłaścicielem) tej nieruchomości.
Według natomiast art. 1 ust. 6 u.s.m., spółdzielnia może prowadzić inną działalność
gospodarczą na zasadach określonych w odrębnych przepisach i w statucie, jeżeli
działalność ta związana jest bezpośrednio z realizacją celu, o którym mowa w ust. 1.
Przepisy u.s.m. zawierają obecnie także przepisy dotyczące zasad wnoszenia
wkładów budowlanych oraz zasad prowadzenia działalności gospodarczej (por. art. 1
ust. 11
, art. 6 oraz art. 177
). Jak stanowi art. 1 ust. 7 u.s.m., w zakresie
nieuregulowanym w tej ustawie stosuje się przepisy ustawy z dnia 16 września 1982
r. - Prawo spółdzielcze.
Uwzględniając powołane wyżej przepisy odnoszące się do zasad
funkcjonowania spółdzielni mieszkaniowych w orzecznictwie konsekwentnie
przyjmuje się, że spółdzielnie mieszkaniowe mogą być uznane według obecnie
obowiązujących regulacji prawnych za przedsiębiorcę, a według wcześniejszych
regulacji za podmiot gospodarczy prowadzący działalność gospodarczą, o której
mowa w art. 118 k.c., która mimo że nie jest ukierunkowana na osiąganie zysku,
to poddana jest regułom racjonalności gospodarczej. Wprost z powołanych wyżej
przepisów wynika, że spółdzielnie mieszkaniowe prowadzą działalność gospodarczą
obok innego rodzaju działalności. Cechy działalności gospodarczej prowadzonej
przez spółdzielnie mieszkaniowe spełniają przy tym wszystkie kryteria wskazane
w orzecznictwie, które muszą być spełnione, aby uznać ją za działalność
gospodarczą, o której mowa w art. 118 k.c. Okoliczność, że celem działania
spółdzielni mieszkaniowych nie jest osiąganie zysków (zarobkowania), lecz jedynie
działalność niezarobkowa zmierzająca do pokrywania własnymi dochodami
ponoszonych kosztów nie przesądza o niemożliwości uznania prowadzonej przez
spółdzielnię mieszkaniową działalności za działalność gospodarczą w rozumieniu art.
118 in fine k.c., a samej spółdzielni mieszkaniowej za przedsiębiorcę (podmiot
gospodarczy). W odniesieniu do działalności prowadzonej przez spółdzielnie
mieszkaniowe motyw zysku (zarobku) zastępowany jest bowiem motywem
racjonalnego gospodarowania, co wiąże się z rodzajem realizowanych przez nie
zadań i statutowo określonym celem prowadzonej działalności (por. uchwała składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 117/91,
11
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 1992 r., III CZP 134/92, OSNC 1995,
nr 5, poz. 79, z dnia 6 sierpnia 1996 r., III CZP 84/96, OSNC 1996, nr 11, poz. 150, z
dnia 26 kwietnia 2002 r., III CZP 21/02, OSNC 2002, nr 12, poz. 149, z dnia 11 maja
2005 r., III CZP 11/05, OSNC 2006, nr 3, poz. 48, z dnia 21 stycznia 2011 r., III CZP
125/10, OSNC 2011, nr 10, poz. 107, nadto wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8
listopada 2013 r., I CSK 34/13, BSN 2014, nr 1).
Pomiędzy spółdzielnią mieszkaniową a jej członkami zachodzi jednak
specyficzna relacja prawna, której nie można porównać do typowej sytuacji pomiędzy
przedsiębiorcą i innymi uczestnikami obrotu gospodarczego w związku
z prowadzoną przez tego przedsiębiorcę działalnością gospodarczą. Przedstawione
wcześniej cechy prawne spółdzielni mieszkaniowych przesądzają o tym,
że uznaje się je za organizacyjno-prawną formę współdziałania obywateli mającą
na celu zaspokojenie ich potrzeb mieszkaniowych (por. orzeczenia Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 29 maja 2001 r., K 5/2001, OTK 2001, nr 4, poz. 87, z dnia
20 kwietnia 2005 r., K 42/2002, OTK-A 2005, nr 4, poz. 38 oraz z dnia 17 grudnia
2008 r., P 16/2008, OTK-A 2008, nr 10, poz. 181). Z korporacyjnej natury spółdzielni
mieszkaniowej wynika, że członkowie spółdzielni są w sensie ekonomicznym
właścicielami jej majątku, w których interesie prowadzi spółdzielnia swoją działalność.
Potwierdza to art. 3 Prawa spółdzielczego, według którego majątek spółdzielni jest
prywatną własnością jej członków. Osiąganie zasadniczego celu spółdzielni
mieszkaniowych (zaspokajania potrzeb mieszkaniowych jej członków) odbywa się za
pomocą prowadzonej przez te spółdzielnie działalności gospodarczej, której
beneficjentami docelowo są sami członkowie spółdzielni, do których w sensie
ekonomicznym należy majątek spółdzielni mieszkaniowej.Wnoszenie wkładów
budowlanych przez członków spółdzielni zmierza do pozyskiwania środków na
prowadzenie działalności inwestycyjnej spółdzielni mieszkaniowej, która znajduje
oparcie przede wszystkim w majątku jej członków w postaci wkładów i udziałów (por.
uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP
117/91).
Przedstawiona wyżej szczególna relacja prawna łącząca spółdzielnie
mieszkaniowe z jej członkami znajduje odbicie w orzecznictwie Sądu Najwyższego,
w którym przyjęto podział czynności podejmowanych przez spółdzielnie
12
mieszkaniowe na skierowane „do wewnątrz” (w stosunku do członków spółdzielni)
i na zewnątrz (w stosunku do innych podmiotów). W odniesieniu do działalności
gospodarczej podejmowanej przez spółdzielnie mieszkaniowe na zewnątrz przyjmuje
się, że roszczenia są związane z działalnością gospodarczą prowadzoną przez
spółdzielnie mieszkaniowe, a w konsekwencji do przedawnienia tych roszczeń ma
zastosowanie art. 118 in fine k.c. W szczególności dotyczyło to roszczeń związanych
z działalnością inwestycyjną spółdzielni mieszkaniowych i związanych z zarządem
nieruchomościami - roszczenia wynikające z art. 225 k.c. w zw. z art. 224 § 2 k.c.
o wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości spółdzielni bez tytułu prawnego,
czy o zwrot nienależnie uiszczonych opłat z tytułu użytkowania wieczystego
(por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1991 r.,
III CZP 117/91, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2002 r., III CZP 21/02,
uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2014 r., III CZP 33/14, OSNC 2015, nr 5,
poz. 56 i wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2013 r., I CSK 34/13, BSN
2014, nr 1 oraz z dnia 1 stycznia 2014 r., I CSK 179/13). W sferze wewnętrznej -
pomiędzy spółdzielnią mieszkaniową i jej członkami - ci ostatni są beneficjentami,
a nie uczestnikami jej działań, co wyklucza kwalifikowanie tej sfery działalności jako
działalności gospodarczej (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 18 października
2006 r., II CNP 32/06, nie publ., z dnia 14 stycznia 2011 r., II CNP 52/10, MS 2001,
nr 4, z dnia 10 stycznia 2014 r., I CSK 179/13, nie publ. oraz uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 11 lipca 2014 r., III CZP 33/14, OSNC 2015, nr 5, poz. 56).
Biorąc pod cechy ustrojowe samych spółdzielni mieszkaniowych oraz relację
prawną łączącą spółdzielnie z jej członkami ci ostatni są nie tylko beneficjentami
działalności gospodarczej prowadzonej przez spółdzielnie mieszkaniowe, ale także to
ich ostatecznie - jako właścicieli w sensie ekonomicznym mienia spółdzielni
mieszkaniowej - dotykają skutki niepokrycia rzeczywistych kosztów wybudowania
poszczególnych lokali (domów) spółdzielczych z powodu przedawnienia roszczeń
13
spółdzielni mieszkaniowych o ich pokrycie w stosunku do tych członków spółdzielni,
którzy uiścili wkłady budowlane niepokrywające w pełni kosztów budowy.
Krótszy, od ogólnego, 3-letni termin przedawnienia omawianego roszczenia nie
służyłby ochronie interesów pozostałych członków spółdzielni mieszkaniowej.
Także więc względy aksjologiczne przemawiają przeciwko przyjęciu, że do
dochodzonego w sprawie roszczenia ma zastosowanie art. 118 in fine k.c.
Za kwalifikowaniem analizowanej w sprawie sfery aktywności spółdzielni
mieszkaniowej, jako tej, do której powinien mieć zastosowanie art. 118 in fine k.c.,
nie przemawia także wzgląd, którym kierował się ustawodawca wprowadzając
szczególną regulację skracającą termin przedawnienia roszczeń związanych
z prowadzoną działalnością gospodarczą, tj. konieczność przyspieszenia wykonania
zobowiązań w relacjach z udziałem przedsiębiorców (por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 30 stycznia 2007 r., IV CSK 356/06, nie publ.). Osiągnięcie tego celu w relacji
pomiędzy spółdzielnią mieszkaniową i jej członkami nie jest tak istotne jeśli
uwzględni się, że cechą stosunku prawnego łączącego spółdzielnię mieszkaniową
z jej członkami jest jego długotrwałość, a poddanie działalności prowadzonej przez
spółdzielnie mieszkaniowe regułom racjonalności gospodarczej ma wprawdzie
prowadzić do optymalizacji osiąganych wyników ekonomicznych, ale w celu
osiągnięcia nadrzędnego celu, jakim jest zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych
wszystkich jej członków.
Z tych względów zarzuty naruszenia art. 118 k.c. przez jego błędną wykładnię
oraz art. 117 § 2 k.c. przez jego bezpodstawne zastosowanie były uzasadnione.
Z tych względów na podstawie art. 39815
§ 1 w zw. z art. 108 § 2, art. 391 § 1 i art.
39821
k.p.c. orzeczono, jak w sentencji.
eb