Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 149/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Maria Szulc (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. Z.
przeciwko T. Ł.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 grudnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 15 lipca 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda od wyroku
Sądu Okręgowego w G., którym zostało oddalone jego powództwo o zapłatę kwoty
750.000 zł z tytułu pożyczki.
Sąd Apelacyjny, po przeprowadzeniu dodatkowego postępowania
dowodowego, zaakceptował stanowisko Sądu pierwszej instancji, że materiał
dowodowy nie daje podstaw do ustalenia, że powód pożyczył pozwanemu kwotę
750.000 zł. Wskazał, że wymóg powinności stwierdzenia pismem umowy pożyczki,
o którym mowa w art. 720 § 2 k.c. jest spełniony również wtedy, gdy istnieje pismo
potwierdzające zawarcie takiej umowy pochodzące od obu stron lub przynajmniej
od strony pozwanej albo osoby trzeciej. Wobec oświadczenia stron, że opinia
z zakresu badania dokumentów sporządzona w sprawie Ds. - …/11 nie budzi
wątpliwości, uznał ustalenia w niej poczynione za bezsporne i nie naruszające
zasady bezpośredniości. Złożone przez powoda oświadczenie pozwanego
o uznaniu długu z dnia 1 lutego 2011 r. jest kopią dokumentu nie kwalifikującą się
do oceny, czy zostało w całości sporządzone przez pozwanego i nie może być
wystarczające do potwierdzenia zawarcia umowy pożyczki. Jedyny napis dający się
niewątpliwie przypisać pozwanemu, to „zaciągniętej pożyczki” oraz parafa złożona
w ciągu tego napisu. Wyjaśnienie powoda przyczyn umieszczenia tego napisu na
kopii a nie oryginale, nie zostało potwierdzone jakimikolwiek dowodami. Analiza
materiału dowodowego nie usunęła, w ocenie Sądu drugiej instancji, wątpliwości co
do przyjęcia domniemania faktycznego wywodzonego przez powoda z okoliczności
nie uzyskania przez powoda i świadka B. wystarczającego kredytu na zakup
nieruchomości od powoda, istnienia na kopii autentycznych zapisów wskazanych
wyżej i brak widocznych śladów montażu. Wprawdzie obraz dokumentu jest zgodny
z rękopisami porównawczymi pozwanego ale personalne ustalenie wykonawstwa
rękopisów wymaga dostarczenia oryginału dokumentu. Budzą również wątpliwości
okoliczności udzielenia pożyczki przez powoda, który nie miał własnych środków
i pożyczyć miał pieniądze z ceny wpłaconej przez pozwanego ze środków
z kredytu zaciągniętego na zakup nieruchomości. Nie jest jasne, dlaczego powód
sprzedawał nieruchomość osobom nie posiadającym wystarczających środków
pieniężnych. Ponadto pożyczka miałaby być spłacona w ciągu dwóch miesięcy,
3
przy czym nie wiadomo z jakich środków miałaby być spłacona skoro pozwany nie
był w stanie uzyskać odpowiednio wysokiego kredytu, jak również pozwany nie
żądał ustanowienia adekwatnego zabezpieczenia a twierdził, że przed jej
udzieleniem nie znał sytuacji finansowej pozwanego.
Sąd Apelacyjny wskazał, że istotą domniemania faktycznego jest to, że jego
podstawę stanowią okoliczności udowodnione, a wniosek dotyczy jedynie ustalenia
faktu, którego nie udało się wykazać w wystarczający sposób przy pomocy
dostępnych dowodów, natomiast w tej sprawie podstawę domniemania miałyby
stanowić budzące wątpliwości twierdzenia powoda.
W skardze kasacyjnej powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej zarzucił naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. oraz
382 w zw. z 391 § 1 k.p.c. wskazując, że naruszenie to miało istotny wpływ na
wynik sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c.
w zw. z art. 391 k.p.c. może stanowić uzasadnioną podstawę kasacyjną jedynie
wtedy, gdy skarżący wykaże, że z powodu wadliwości uzasadnienie uniemożliwia
Sądowi Najwyższemu sprawdzenie prawidłowości orzeczenia. Taka sytuacja
zachodzi, jeżeli uzasadnienie kwestionowanego orzeczenia nie ma wszystkich
wymaganych elementów, bądź zawiera braki uniemożliwiające kontrolę kasacyjną
(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2010 r., III CSK 120/09, wyrok
z dnia 25 stycznia 2010 r., I UK 244/09, nie publ.).
Stosownie do art. 328 § 2 k.p.c., uzasadnienie wyroku powinno zawierać
wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenie faktów,
które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł i przyczyn, dla
których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, W związku
z art. 391 § 1 k.p.c. przepis ten ma odpowiednie zastosowanie w postępowaniu
apelacyjnym. Odpowiednie stosowanie art. 328 § 2 k.p.c. do uzasadnienia
orzeczenia sądu drugiej instancji oznacza, że uzasadnienie to nie musi zawierać
wszystkich elementów uzasadnienia wyroku sądu pierwszej instancji; sąd
odwoławczy obowiązany jest zamieścić w uzasadnieniu takie elementy, które ze
4
względu na treść apelacji i zakres rozpoznania, są potrzebne do rozstrzygnięcia
sprawy.
Przy ocenie zarzutu naruszenia art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. nie
można pominąć, że w przyjętym w polskim porządku prawnym modelu apelacji
pełnej, postępowanie przed sądem drugiej instancji jest kontynuacją postępowania
pierwszoinstancyjnego. To oznacza, że sąd odwoławczy jest sądem
merytorycznym, który powinien za każdym razem poczynić własne ustalenia
faktyczne i na ich podstawie dokonać oceny prawnej powództwa. Nie może on
więc ograniczyć się wyłącznie do kontroli wyroku wydanego przez sąd pierwszej
instancji. Na sądzie drugiej instancji spoczywa zatem, podobnie jak na sądzie
pierwszej instancji, obowiązek sporządzenia uzasadnienia wyroku zawierającego
wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenie faktów,
które uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których
innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnienie
podstawy prawnej wyroku i z przytoczeniem przepisów prawa. Dokonanie przez
sąd odwoławczy ustaleń faktycznych jest niezbędne do ustalenia podstawy
prawnej wyroku, a więc doboru właściwego przepisu prawa materialnego, jego
wykładni oraz podjęcia aktu subsumcji (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008 nr 6, poz. 55).
Stosowany jest w orzecznictwie sposób wskazania przez Sąd drugiej instancji
zaakceptowania podstawy faktycznej rozstrzygnięcia polegający na stwierdzeniu,
że podziela on ustalenia faktyczne Sądu drugiej instancji i przyjmuje je za własne,
z tym że kwestia ta nie może pozostawać w sferze domysłów lecz musi
jednoznacznie wynikać z uzasadnienia orzeczenia.
Jak wskazano wyżej, uchybienie wymaganiom określonym w art. 328 § 2
w związku z art. 391 § 1 k.p.c. może być ocenione jako mogące mieć wpływ na
wynik sprawy tylko wyjątkowo, gdy braki w uzasadnieniu są tak znaczące, że
uniemożliwiają kontrolę kasacyjną zaskarżonego orzeczenia. Zważywszy na treść
uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia nie można odeprzeć zarzutu skarżącego,
że taka wyjątkowa sytuacja wystąpiła w niniejszej sprawie, Sąd Apelacyjny w ogóle
nie wskazał bowiem podstawy faktycznej swojego wyroku, a jedynie odniósł się do
zagadnienia prawidłowości oceny dowodów. Podstawa faktyczna nie została
5
też ustalona przez Sąd pierwszej instancji, co powinno skutkować bądź
orzeczeniem kasatoryjnym, bądź dokonaniem tych ustaleń w toku postępowania
apelacyjnego.
Kwestią sporną pomiędzy stronami było, czy została zawarta umowa
pożyczki. Nie wiadomo jednak jakie były okoliczności faktyczne dotyczące
stosunków stron, zarówno osobistych, jak i obligacyjnych. Jedynie z fragmentów
uzasadnienia dotyczących oceny dowodów i treści skargi kasacyjnej można się
domyślać, że strony łączyła umowa spółki, zawarły umowę sprzedaży
nieruchomości, osobą uczestniczącą w tych stosunkach prawnych była osoba
trzecia, przeciwko tej osobie też było wytoczone powództwo o zapłatę na podstawie
dokumentu prywatnego, toczyło się postępowanie karne z wniosku tej osoby
i pozwanego. Nie wiadomo również jaka była przyczyna nieprzedstawienia przez
powoda oryginału dokumentu złożonego jako dowód zawarcia umowy. Rozważania
Sądu odnoszą się wyłącznie do oceny wiarygodności dowodu w postaci
oświadczenia o uznaniu długu z dnia 11 lutego 2011 r., natomiast brak odniesienia
do innych dowodów, w tym dowodu z przesłuchania stron i świadka B.
w kontekście okoliczności faktycznych, o których strony zeznały, a których Sąd nie
ustalił. Nie jest wystarczające stwierdzenie, że świadek przedstawił „zupełnie inne
okoliczności sprawy" bez wskazania, jakie Sąd ustala okoliczności i na podstawie
jakich dowodów oraz dlaczego konkretne okoliczności wskazane przez świadka,
który miał być stroną umowy pożyczki, nie są wiarogodne, zwłaszcza że nie ma
ustaleń jakie zeznania świadek składał w toku postępowania wytoczonego
przeciwko niemu przez powoda. Z tych względów zasadny jest też zarzut
naruszenia art. 382 w zw. z 391 § 1 k.p.c., bo poza powołaniem wskazanego wyżej
oświadczenia i opinii sporządzonej w sprawie Ds. …/11 nie zostały wskazane
żadne dowody przeprowadzone w sprawie, w tym w postępowaniu apelacyjnym,
a sposób oceny zeznań świadka B. jest równoznaczny z pominięciem tego
dowodu. Występujące na tle uzasadnienia zaskarżonego wyroku istotne i nie
dające się usunąć w postępowaniu kasacyjnym wątpliwości dotyczące podstawy
faktycznej rozstrzygnięcia powodują, że w tym stanie procesowym przedwczesne
było dokonanie przez Sąd drugiej instancji oceny prawnej w świetle art. 6 k.c.
Wyrok oparty musi być na ustaleniu faktów i ocenie ich z punktu widzenia
6
przepisów prawa a nie na przypuszczeniach zarówno co do faktów jaki i przepisów,
które mogą znaleźć zastosowanie do ich oceny. Reasumując, nieustalenie
podstawy faktycznej rozstrzygnięcia nie pozwala odeprzeć zarzutu, że zaskarżony
wyrok został wydany z naruszeniem art. 328 § 2 k.p.c.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39815
i 108
§ 1 k.p.c.
eb