Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III ZS 10/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Staryk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jolanta Frańczak
SSN Maciej Pacuda
Protokolant Halina Kurek
w sprawie z wniosku Ministra Sprawiedliwości
na uchwałę Krajowej Rady Komorniczej
w przedmiocie wniosku o uchylenie uchwały Krajowej Rady Komorniczej Nr 1460/V
z dnia 15 września 2015r.,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 15 grudnia 2015 r.,
uchyla zaskarżoną uchwałę i sprawę przekazuje do
ponownego rozpoznania Krajowej Radzie Komorniczej.
UZASADNIENIE
Krajowa Rada Komornicza w dniu 15 września 2015 r. w uchwale nr 1460/V
na podstawie art. 85 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o
komornikach sądowych i egzekucji (dalej również jako „ustawa o komornikach”;
jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 790 ze zm.) stwierdziła, że:
2
„W związku z wydaniem w dniu 9 czerwca 2015 r. Interpretacji Ogólnej Nr
PTI.050.1.2015.LJU.19, w której Minister Finansów uznał, iż komornicy sądowi
powinni zostać uznani za podatników podatku od towarów i usług (podatku VAT) w
zakresie wykonywanych przez nich czynności egzekucyjnych, Krajowa Rada
Komornicza uznaje, że wskazana interpretacja jest niezgodna z art. 2 i 217
Konstytucji RP. Z zasady demokratycznego państwa prawa urzeczywistniającego
zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji) wynika bowiem, że ochrona
zaufania obywatela do państwa i prawa opierać się winna na pewności prawa, czyli
takim zespole jego cech, które zapewniają jednostce bezpieczeństwo prawne -
umożliwiają jej decydowanie o swoim postępowaniu w oparciu o możliwie pełną
znajomość przesłanek działania organów państwowych oraz konsekwencji
prawnych, jakie ich działania mogą za sobą pociągać (tak np. TK w wyroku z dnia
15 lutego 2005 r., K 48/04). Konstytucyjny wymóg ustawowej regulacji podatkowej
(art. 217 Konstytucji) implikuje nie tylko wyłączność drogi ustawowej w nakładaniu
podatków, ale także nakaz szczególnej precyzji przy określaniu podmiotów
opodatkowania, przedmiotów opodatkowania oraz stawek podatkowych (tak np. TK
w wyroku z dnia 27 listopada 2007 r., SK 39/06). Podejście zaprezentowane przez
Ministra Finansów, w zakresie w jakim nie uznaje komorników za podmiot
wyłączony z opodatkowania podatkiem od towarów i usług (podatkiem VAT) na
gruncie art. 15 ust. 6 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług
(Dz.U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054 ze zm.) jest niezgodne z ww. zasadami
Konstytucji, w szczególności z art. 217, poprzez próbę de facto obejścia ustawowej
drogi w określaniu podmiotów opodatkowania.
Mając powyższe na względzie, Krajowa Rada Komornicza rekomenduje
komornikom sądowym występowanie do właściwych organów z wnioskami o
ustalenie istnienia podstaw prawnych do uznania ich za podatnika podatku od
towarów i usług (podatku VAT) w drodze interpretacji indywidualnych.
Jednocześnie, mając na uwadze, że brak realizacji obowiązku podatkowego
wynikającego z Interpretacji Ogólnej Ministra Finansów z dnia 9 czerwca 2015 r.
Nr PTI.050.1.2015.LJU.19 może narazić komorników sądowych na
odpowiedzialność prawną i rodzić dla komorników daleko idące konsekwencje, w
ocenie Krajowej Rady Komorniczej, mając na względzie przedstawione Jej opinie
3
prawne, zasadnym jest przyjęcie, że przewidziane w ustawie z dnia 29 sierpnia
1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. z 2015 r., poz. 790) stawki opłat
egzekucyjnych nie obejmują kwot podatku od towarów i usług (podatku VAT), zaś
praktyczna realizacja Interpretacji Ogólnej Ministra Finansów z dnia 9 czerwca
2015 r. Nr PT1.050.1.2015.LJU.19 w sprawie opodatkowania podatkiem od
towarów i usług (podatkiem VAT) czynności wykonywanych przez komorników
sądowych oznacza konieczność doliczenia tego podatku do opłat egzekucyjnych
wynikających z ustawy”.
Minister Sprawiedliwości na podstawie art. 68 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29
sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji zaskarżył tę uchwałę do Sądu
Najwyższego jako sprzeczną z prawem i wniósł o jej uchylenie w całości.
W odpowiedzi na ten wniosek Krajowa Rada Komornicza wniosła o
oddalenie wniosku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wniosek Ministra Sprawiedliwości jest uzasadniony.
W dniu 9 czerwca 2015 r. Minister Finansów wydał interpretację ogólną
(nr PT.050.1.2015.LJU.19), w której treści wskazał, iż wykonywane przez
komorników sądowych czynności należy uznać za świadczenie usług za
wynagrodzeniem podlegające opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.
Jednocześnie Minister Finansów wskazał, że do tych czynności nie ma
zastosowania wyłączenie, o którym mowa w art. 15 ust. 6 ustawy o podatku od
towarów i usług, a zatem podlegają one opodatkowaniu na zasadach ogólnych.
Zaznaczył, iż skutki wynikające z tej interpretacji wchodzą w życie od 1
października 2015 r.
Do interpretacji dodano następnie biuletyn informacyjny, w którym wskazano,
że podatek od towarów i usług (VAT) mieści się w opłacie egzekucyjnej i nie może
być doliczany do opłaty egzekucyjnej (http://www.finanse.mf.gov.pl/pl); ponieważ te
wyjaśnienia Ministerstwa Finansów opublikowano 21 września 2015 r., zaskarżona
uchwała nie odnosi się wprost do ich treści, choć jej konkluzja jest jednoznacznie
sprzeczna z tymi wytycznymi Ministerstwa Finansów.
4
Na wstępie należy wskazać, że Sąd Najwyższy nie ma kognicji do oceny,
czy wydana przez Ministra Finansów interpretacja ogólna jest zgodna z prawem.
Powinno to być przedmiotem rozstrzygnięcia sądów administracyjnych lub
ewentualnie – Trybunału Konstytucyjnego. Status prawny komorników jest
szczególny. Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach
sądowych i egzekucji komornik jest funkcjonariuszem publicznym działającym przy
sądzie rejonowym. Komornik jest podmiotem uprawnionym do wykonywania
czynności egzekucyjnych w sprawach cywilnych, a ponadto wykonuje inne
czynności przekazane na podstawie odrębnych przepisów (art. 2 ust. 1 ustawy o
komornikach). Czynności określone w art. 2 ustawy o komornikach, komornik
wykonuje na własny rachunek (art. 3a ww. ustawy). Stosownie do art. 43 ustawy o
komornikach, komornik pobiera opłaty egzekucyjne za prowadzenie egzekucji i za
inne czynności, do których ma umocowanie. Koszty działalności egzekucyjnej
komornik pokrywa z uzyskanych opłat egzekucyjnych (art. 35 ww. ustawy), a
dodatkowo komornikowi przysługuje zwrot wydatków gotówkowych poniesionych w
toku egzekucji, w zakresie określonym ustawą (art. 39 ust. 1 tej ustawy). W myśl
art. 40 ust. 1 ustawy o komornikach na pokrycie wydatków komornik może żądać
zaliczki od strony lub innego uczestnika postępowania, który wniósł o dokonanie
czynności, uzależniając czynność od jej uiszczenia. Ponadto należy wskazać, że
sąd rejonowy, przy którym działa komornik, przekazuje komornikowi sumy
niezbędne na pokrycie wydatków w sprawach osób zwolnionych w tym zakresie od
kosztów sądowych (art. 40 ust. 3).
Relewantny jest także art. 28 ustawy do komornikach stanowiący, że do
komornika stosuje się przepisy o podatku dochodowym od osób fizycznych, o
ubezpieczeniach społecznych oraz o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym,
dotyczące osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą.
Nie ma natomiast przepisu ustawowego, który stwierdzałby wprost, że
komornik jest podmiotem zobowiązanym do płacenia podatku od towarów i usług
od ustalonych opłat egzekucyjnych albo otrzymanych zaliczek, co stało się
przedmiotem krytyki w zaskarżonej uchwale Krajowej Rady Komorniczej.
Sąd Najwyższy nie neguje prawa organu samorządu komorniczego do
wyrażania opinii lub krytycznych uwag w ważnych sprawach dla komorników.
5
Niewątpliwie kwestia ustalania podatku VAT oraz sposobu jego obliczania jest
ważną sprawą nie tylko dla komorników, ale także dla znacznej części
społeczeństwa, gdyż tylko w okresie ostatniego roku wszczęto około 6 milionów
postępowań egzekucyjnych. Kwestia podatku VAT od czynności komorniczych
powinna być unormowana przez ustawodawcę w sposób precyzyjny i
jednoznaczny; zwłaszcza w sytuacji, gdy w 2004 r. Minister Finansów stwierdził, że
komornicy nie mają obowiązku płacenia podatku od towarów i usług, a judykatura
sądów administracyjnych wskazywała, że komornicy jako funkcjonariusze publiczni
nie prowadzą działalności gospodarczej i nie są przedsiębiorcami.
Sąd Najwyższy uznał jednak, że stanowczość sformułowań zaskarżonej
uchwały Krajowej Rady Komorniczej, rekomendowana w niej zachęta do
podejmowania działań fiskalnych sprzecznych z legalną interpretacją Ministra
Finansów oraz jej praktyczny wymiar przejawiający się zastosowaniem się do tej
uchwały przez wielu komorników, z negatywnymi konsekwencjami finansowymi dla
stron postępowań egzekucyjnych powodują, że należy ją ocenić jako sprzeczną z
prawem.
Zgodnie z art. 85 ust. 1 ustawy o komornikach do zakresu działania Krajowej
Rady Komorniczej należy w szczególności: wyrażanie opinii w sprawach
dotyczących biurowości i rachunkowości obowiązujących w kancelariach i w innych
sprawach dotyczących przepisów, organizacji i funkcjonowania komornika i
kancelarii, wyrażanie opinii w sprawach zmian przepisów dotyczących egzekucji i
funkcjonowania komorników.
Samorząd zawodu zaufania publicznego, powołany zgodnie z art. 17 ust. 1
Konstytucji, w drodze ustawy, realizuje dwie zasadnicze funkcje: reprezentuje
osoby wykonujące ten zawód oraz sprawuje pieczę nad jego należytym
wykonywaniem w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. W wyroku z 22
maja 2001 r., sygn. K 37/00 (OTK ZU nr 4/2001, poz. 86) Trybunał Konstytucyjny
zaznaczył, że obie te funkcje są jednakowo ważne, w demokratycznym i
pluralistycznym społeczeństwie nie ma bowiem powodów, aby którejkolwiek z nich
przyznawać pierwszeństwo. Każde działanie samorządu zawodowego w zakresie
sprawowania „pieczy” podlega zatem konstytucyjnie ukierunkowanej ocenie,
dokonywanej z punktu widzenia interesu publicznego (zob. wyrok Trybunału
6
Konstytucyjnego z dnia 14 grudnia 2010 r., K 20/08, OTK-A 2010 nr 10, poz. 129,
wyrok TK z 18 lutego 2004 r., P 21/02, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 9). Określenie
działań mieszczących się w sferze „sprawowania pieczy nad należytym
wykonywaniem zawodów” i unormowanie kompetencji służących jej
urzeczywistnieniu powinno być ujęte w sposób pozwalający na ich ocenę z punktu
widzenia interesu publicznego. Trybunał podkreślił również w powoływanych
wyrokach, że interes publiczny i jego ochrona nie mogą być utożsamiane z
interesem danej korporacji zawodowej.
Przychody z opłat egzekucyjnych przeznaczone są, zgodnie z art. 35 ustawy
o komornikach sądowych, na pokrywanie kosztów działalności egzekucyjnej
komornika i na jego dochód z prowadzonej działalności. Wysokość opłaty pobranej
na podstawie art. 49 ust. 1 tej ustawy w sprawach o egzekucję świadczeń
pieniężnych wynosi, co do zasady, 15% wartości wyegzekwowanego świadczenia,
jednak nie mniej niż 1/10 (obecnie 338 zł) i nie więcej niż trzydziestokrotna
wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego (obecnie około 101.400 zł).
W ocenie Sądu Najwyższego doliczenie do opłaty egzekucyjnej 23% podatku VAT,
zwłaszcza w sprawach dotyczących niewielkich wyegzekwowanych kwot może
spowodować, że wierzyciel np. w sprawach alimentacyjnych będzie miał koszty
egzekucyjne (zaspokajane w pierwszej kolejności zgodnie z art. 1025 § 1 k.p.c.)
wyższe od zasądzonej kwoty, a w sprawach o dużej wartości – koszty egzekucyjne
będą powiększone o znaczną kwotę; we wszystkich sprawach - znacznie wyższe
niż wynika to z woli ustawodawcy. W swej istocie zaskarżona uchwała zmierza do
podwyższenia opłat egzekucyjnych. Podlegała zatem ocenie dokonywanej z
uwzględnieniem interesu publicznego.
Zawarta w zaskarżonej uchwale rekomendacja do stosowania prawa
podatkowego w sposób przeciwny legalnej interpretacji Ministra Finansów nie
mogła więc być oceniona (jak sugeruje odpowiedź na wniosek Ministra
Sprawiedliwości) jako wyrażająca jedynie opinię i nie wywierająca jakichkolwiek
skutków prawnych, gdyż w swej stanowczej treści prowadziła do skutków
sprzecznych z interesem publicznym.
7
Mając powyższe okoliczności na względzie Sąd Najwyższy na podstawie
art. 68 ust. 2 ustawy o komornikach uchylił zaskarżoną uchwałę i przekazał sprawę
do ponownego rozpoznania właściwemu organowi samorządu komorniczego.
kc