Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: WK 10/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący)
SSN Marian Buliński
SSN Jarosław Matras
SSN Marek Pietruszyński
SSN Andrzej Ryński
SSN Andrzej Stępka
SSN Andrzej Tomczyk (sprawozdawca)
Protokolant : Marcin Szlaga
przy udziale prokuratora Naczelnej Prokuratury Wojskowej płk Anny Czapigo,
w sprawie z wniosku R. S. o zadośćuczynienie, po rozpoznaniu w Izbie Wojskowej
na rozprawie w dniu 5 stycznia 2016 r. kasacji wniesionej przez pełnomocnika
wnioskodawczyni od wyroku Sądu Najwyższego - Izby Wojskowej z dnia 13 lipca
2015 r., sygn. akt WA 7/15, zmieniającego wyrok Wojskowego Sądu Okręgowego
w P. z dnia 19 marca 2015 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w zaskarżonej części i przekazuje
sprawę Sądowi Najwyższemu - Izbie Wojskowej do ponownego
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
2
UZASADNIENIE
Wojskowy Sąd Okręgowy w P., po ponownym rozpoznaniu (w wyniku
wznowienia postępowania i uchylenia wyroku tego Sądu z dnia 7 stycznia 2009 r.,
sygn. akt Żo …/08) sprawy z wniosku R. S. o zadośćuczynienie za krzywdę wynikłą
z niesłusznego aresztowania jej zmarłego męża W. S., wyrokiem z dnia 19 marca
2015 r. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyni kwotę 18.333,33 zł
tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wynikłą z niesłusznego
aresztowania jej męża W. S. postanowieniami z dnia 17 grudnia 1983 r. (sygn. akt
4 Ds. …/83), b. Sądu Marynarki Wojennej w G.z dnia 12 czerwca 1984 r. (sygn. akt
Z-…/84), wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od prawomocności orzeczenia, w
razie zawinionej zwłoki w zapłacie, przy czym na poczet zasądzonego
zadośćuczynienia zaliczył kwotę 8.333,33 zł zasądzoną wyrokiem z dnia 7 stycznia
2009 r. Wojskowego Sądu Okręgowego w P. (sygn. akt Żo ../08), która została
wypłacona w dniu 26 lutego 2009 r.
W pozostałej części żądanie oddalił (sygn. akt … 1/15).
Wyrok ten zaskarżył pełnomocnik wnioskodawczyni w części oddalającej
„…wniosek o zapłatę zadośćuczynienia w wysokości 231.666,67 zł” oraz
nieuwzględniającej „…wniosku o zasądzenie kosztów postępowania”.
Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił naruszenie:
„1. art. 7 i 424 k.p.k. oraz art. 233 § 1 k.p.c. przejawiające się w przekroczeniu
granic swobodnej oceny dowodów i w następstwie tego dokonanie błędnych
ustaleń faktycznych odnośnie braku związku przyczynowego pomiędzy nie leczoną
w areszcie ciężką chorobą kardiologiczną W. S., a jego przedwczesną śmiercią w
dniu 03.06.1989 r.,
2. art. 6 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie,
3. art. 446 § 6 k.c. poprzez bezpodstawne pominięcie przy ustalaniu należnego
zadośćuczynienia – niezależnie od krzywdy wyrządzonej W. S. – krzywdy jakiej
doznała wnioskodawczyni wskutek bezpodstawnego pozbawienia wolności i
związanej z tym śmiercią jej małżonka,
4. art. 445 § 2 k.c. przez rażące zaniżenie wysokości należnego wnioskodawczyni
zadośćuczynienia będące następstwem pominięcia, względnie powierzchownego
3
omówienia zaistniałych w sprawie faktów, w sytuacji gdy prawidłowe rozważenie
wszystkich okoliczności sprawy dawało podstawy do ustalenia należnego
wnioskodawczyni zadośćuczynienia w wysokości dochodzonej we wniosku
5. prawa procesowego – art. 626 § 1 i 632 pkt 2 k.p.k. poprzez nie zasądzenie od
Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyni kosztów zastępstwa procesowego wg.
norm przepisanych”.
Formułując cytowane zarzuty, autor apelacji wniósł:
„1. o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt II i III poprzez zasądzenie od Skarbu
Państwa na rzecz wnioskodawczyni R. S. kwoty 231.666,67 zł tytułem
zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wynikłą z niesłusznego aresztowania jej
męża W. S. postanowieniami Prokuratora Rejonowego w G. z 17.12.1983 r. (sygn.
akt Ds…./83), b. Sądu Marynarki Wojennej w G. z 12.06.1984 r. (sygn. akt Z-…/84)
oraz związanego z tym jego zgonem wraz z ustawowymi odsetkami od
uprawomocnienia się orzeczenia z jednoczesnym zasądzeniem kosztów
zastępstwa procesowego za 3. instancję wg norm przepisanych
ewentualnie
2. uchylenie zaskarżonego wyroku w pkt II i III w całości i przekazanie sprawy
Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania”.
W uzasadnieniu apelacji uwypuklił, że Sąd a quo ustalił, iż śmierć W. S. nie
pozostawała w związku przyczynowym z zastosowanym wobec niego
najsurowszym środkiem zapobiegawczym w postaci tymczasowego aresztowania,
podczas gdy Wojskowy Sąd Okręgowy w P. orzekający w innym składzie, w
uzasadnieniu wyroku z dnia 7 stycznia 2009 r. (sygn. akt Żo …/08) „…m.in.
stwierdził, że w trakcie przebywania w areszcie W. S. doszło do przerwania
leczenia ciężkiego schorzenia kardiologicznego, co spowodowało znaczne
pogorszenie jego stanu zdrowia spotęgowane stresem wynikającym z częstych i
dolegliwych przesłuchań, złego traktowania, uciążliwych warunków bytowych i
braku kontaktu z bliskimi, w tym z żoną i dwojgiem nieletnich dzieci, a także z
pobicia go przez współwięźnia, w wyniku czego doznał od licznych obrażeń ciała”,
a nadto, iż „w ogóle nie odniósł się do opinii lekarza sądowego R. S. z 26.11.1993
r.”, która „…stwierdziła, że chory ze względu na stan zdrowia nie powinien
przebywać w areszcie śledczym, co było dla niego zagrożeniem życia i
4
doprowadziło do przedwczesnej śmierci” (cytaty z uzasadnienia apelacji – uwaga
SN).
Po rozpoznaniu sprawy z powodu tej apelacji Sąd Najwyższy – Izba
Wojskowa wyrokiem z dnia 13 lipca 2015 r. zmienił zaskarżony wyrok przez
zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyni R. S. kwoty 120 złotych
tytułem zwrotu wydatków związanych z ustanowieniem pełnomocnika w
postępowaniu przed Wojskowym Sądem Okręgowym w P., zaś w pozostałej części
utrzymał go w mocy (sygn. akt: WA 7/15).
Ten z kolei wyrok, w części utrzymującej w mocy wyrok Wojskowego Sądu
Okręgowego w P. z dnia 19 marca 2015 r., zaskarżył pełnomocnik
wnioskodawczyni. W kasacji zarzucił „…rażące naruszenie prawa, które miało
istotny wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie:
1. prawa procesowego – art. 2 § 2, 7, 167, 193 § 1, 410 i 424 k.p.k. poprzez:
a) bezpodstawne ustalenie, że brak jest związku przyczynowego pomiędzy
zastosowaniem tymczasowego aresztowania, a zgonem W. S.,
b) nie przeprowadzenie dowodu z opinii biegłych w przedmiocie ustalenia przyczyn
zgonu W. S. oraz jego związku z tymczasowym aresztowaniem
2. prawa materialnego – art. 6 k.c. w związku z art. 558 k.p.k. poprzez
bezpodstawne obarczenie wnioskodawczyni obowiązkiem dostarczenia bliżej
nieokreślonego <>
3. prawa materialnego:
a) art. 8 ust. 1 ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób
represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego
oraz art. 445§2 k.c. przez rażące zaniżenie wysokości należnego wnioskodawczyni
zadośćuczynienia,
b) art. 446 § 4 k.c. (po sprostowaniu oczywistej omyłki pisarskiej – k. 183 akt SN)
poprzez bezpodstawne pominięcie przy ustalaniu należnego zadośćuczynienia –
niezależnie od krzywdy wyrządzonej W. S. – krzywdy jakiej doznała
wnioskodawczyni wskutek bezpodstawnego pozbawienia wolności i związanej z
tym śmiercią jej małżonka”.
W oparciu o cytowane zarzuty autor kasacji wniósł o uchylenie wyroku Sądu
Najwyższego Izby Wojskowej z dnia 13 lipca 2015 r. w zaskarżonej części i
5
przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi drugiej instancji do ponownego
rozpoznania.
W odpowiedzi na kasację prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej
wniosła o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej, podkreślając m.in., że „sama
konstrukcja zarzutów kasacyjnych, w porównaniu z zarzutami apelacyjnymi
wskazuje wprost, iż autor środka zaskarżenia powiela znaczną część tych zarzutów
(pkt 1,2 i 3b) i traktuje Sąd Najwyższy jako swoistą trzecią instancję powołaną do
kontroli orzeczenia sądu a quo”, a „…zarzuty te nie spełniają wymogów
skutecznych zarzutów kasacyjnych” oraz, że „zamieszczenie w nadzwyczajnym
środku zaskarżenia zarzutów ujętych wcześniej w zwykłym środku odwoławczym
jest możliwe, o ile sąd drugiej instancji nie rozważył tychże lub dokonał wadliwej
interpretacji prawa. Wówczas poprawnie sporządzony środek zaskarżenia powinien
także wskazywać na obrazę przepisów dotyczących istoty orzekania w instancji
odwoławczej, tj. art. 433 § 2 k.p.k., względnie art. 457 § 3 k.p.k. Tymczasem
kasacja pełnomocnika (wnioskodawczyni – dopisek SN) nie spełnia tych wymogów”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Porównanie środków zaskarżenia wywiedzionych w rozpoznawanej sprawie,
w części formułującej zarzuty, jednoznacznie wskazuje na to, że zarzuty kasacyjne
w zdecydowanej większości są kalką zarzutów zawartych w apelacji. Dodatkowo,
analiza zarzutów kasacyjnych nie daje podstaw do wnioskowania, by skierowane
one były wobec zaskarżonego przecież orzeczenia sądu odwoławczego.
Prawidłowo ocenia ten stan rzeczy autorka odpowiedzi na kasację i trafnie
konkluduje, że powtórzenie w kasacji zarzutów sformułowanych wcześniej w
apelacji jest dopuszczalne i może być skuteczne, jeżeli sąd ad quem – wbrew
ciążącym na nim obowiązkom – tych zarzutów nie rozważył, choćby w części. W
takiej jednak sytuacji kasacja powinna wskazywać na obrazę przepisów obowiązki
te kreujących, czego nie czyni.
Rzecz jednak w tym, czego zdaje się nie dostrzegać prokurator Naczelnej
Prokuratury Wojskowej udzielająca odpowiedzi na kasację, że ten nadzwyczajny
środek zaskarżenia składa się nie tylko z części formułującej zarzuty i wnioski, ale i
z części opisującej i wyjaśniającej powody sformułowania takich zarzutów i
wniosków.
6
Natomiast lektura uzasadnienia rozpoznawanej kasacji unaocznia, że już w
pierwszych sformułowaniach dotyczących zarzutów opisanych w punktach 1 i 2
jego autor wyjaśnia powody powtórzenia zarzutów apelacyjnych, podnosząc, iż
również sąd odwoławczy, akceptując rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie
odniósł się do opinii lekarza sądowego R. S. Również, bo – zdaniem skarżącego –
nie uczynił tego Wojskowy Sąd Okręgowy, co było przedmiotem zarzutu
apelacyjnego i nie uczynił tego Sąd odwoławczy, czym naruszył ciążące na nim z
mocy przepisów art. 433 § 2 i 457 § 3 k.p.k. obowiązki. I, mimo że przepisy te –
jako naruszone – nie zostały wprost wymienione, wynikająca z przytoczonego
sformułowania wola zaskarżenia takiego zaniechania jest na tyle czytelna i
jednoznaczna, że musi powodować uznanie jej przez Sąd kasacyjny za w istocie
sformułowanie zarzutu naruszenia tych przepisów. Takie rozumienie treści
oświadczenia autora kasacji (art. 118 § 1 k.p.k.) otwiera drogę kontroli
zaskarżonego orzeczenia przez pryzmat zarzutu nierozważenia zarzutów
apelacyjnych.
Analiza zaś uzasadnienia wyroku Sądu odwoławczego wskazuje, że nie
dostrzegł on, aprobując postąpienie sądu a quo, iż ten ostatni nie poddał ocenie
treści pisma sygnowanego przez lekarza sądowego R. S., zatytułowanego „opinia
lekarska”, które zawiera m.in. stwierdzenie, że przebywanie W. S. w areszcie
śledczym było dla niego zagrożeniem życia i doprowadziło do przedwczesnej
śmierci. Niezależnie od tego Sąd ad quem nie wypowiedział się – przez pryzmat
zarzutu apelacyjnego – w ogóle na temat treści tego pisma, nie ocenił jego wartości
dowodowej ani przydatności w toczącym się postępowaniu. Tym samym uchybił
rażąco obowiązkom wynikającym z uregulowań zawartych w art. 433 § 2 k.p.k. i art.
457 § 3 k.p.k., co powoduje uznanie zasadności kwestionującego takie postąpienie
zarzutu kasacyjnego i konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku w zaskarżonej
części oraz przekazanie sprawy w tej części Sądowi odwoławczemu do ponownego
rozpoznania.
Zgodnie z art. 436 k.p.k., mającym odpowiednie zastosowanie w
postępowaniu kasacyjnym (art. 518 k.p.k.), Sąd Najwyższy ograniczył rozpoznanie
kasacji do opisanego uchybienia, albowiem jest to wystarczające do wydania
orzeczenia kasatoryjnego.
7
Ponownie rozpoznając sprawę przez pryzmat apelacji pełnomocnika
wnioskodawczyni, Sąd odwoławczy obowiązany będzie do kompleksowej oceny
zaskarżonego wyroku, po rozważeniu wszystkich zarzutów środka odwoławczego,
również z uwzględnieniem okoliczności zawartych w jego uzasadnieniu, a w
szczególności wypowiedzieć się na temat dowodów pominiętych – wg skarżącego
– w procesie oceny przez Sąd pierwszej instancji, w tym poddać dogłębnej analizie
treść pisma sygnowanego przez lek. med. R. S. w powiązaniu z dokumentacją
lekarską zgromadzoną w aktach sprawy. W razie potrzeby uzupełnienia materiału
dowodowego co do głównego problemu wymagającego rozstrzygnięcia, tj.
ewentualności wystąpienia związku przyczynowego między warunkami pobytu W.
S. w areszcie, podejmowanym w tym czasie leczeniem a jego śmiercią w dniu 3
czerwca 1989 r. Sąd ten powinien podjąć próbę zgromadzenia dokumentacji
medycznej dotyczącej przebiegu leczenia męża wnioskodawczyni po opuszczeniu
aresztu śledczego i w razie konieczności uzyskania wiadomości specjalnych –
dopuścić dowód z opinii biegłego (zespołu biegłych). Niezależnie jednak od
sposobu i rozmiaru podjętego postępowania, jego wyniki obowiązany będzie
uzasadnić w sposób nakazany przepisami regulującymi to stadium postępowania
karnego.
Z przytoczonych powodów orzeczono jak na wstępie.
kc
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13