Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 264/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
SSN Anna Owczarek
w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwa Budownictwa Mieszkaniowego "I." Spółki
Akcyjnej w S.
przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie […] o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 stycznia 2016 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 18 grudnia 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w punktach 1) a), 1 c) i 3) i
przekazuje sprawę w tym zakresie Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Powódka Przedsiębiorstwo Budownictwa Mieszkaniowego „I." Spółka
Akcyjna domagała się zasądzenia na swoją rzecz od pozwanego Skarbu Państwa -
Wojewody […] kwoty 230.103 zł tytułem odszkodowania za szkodę wynikłą z
wydania decyzji z ponad roczną zwłoką wraz z odsetkami ustawowymi i kosztami
procesu. W uzasadnieniu wskazała, że gdyby wniesione przez nią odwołanie od
decyzji przyznającej odszkodowanie zostało rozpoznane bez zbędnej zwłoki,
dysponowałaby ostatecznie ustaloną sumą odszkodowania już w 2008 r. i -
umieszczając ją na lokacie terminowej - osiągnęłaby zysk w kwocie dochodzonej
pozwem.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 2 kwietnia 2014 r. oddalił powództwo
oraz zasądził od powódki na rzecz pozwanego kwotę 7.200 zł tytułem kosztów
procesu, przyjmując za podstawę rozstrzygnięcia następujące ustalenia i wnioski.
Prezydent Miasta S. decyzją z dnia 7 listopada 2007 r. przyznał powódce
odszkodowanie w kwocie 3.435.700 zł za nieruchomość stanowiącą działkę gruntu
wydzieloną pod drogę publiczną. Na skutek odwołania powódki, wniesionego w
dniu 6 grudnia 2007 r., Wojewoda decyzją z dnia 20 kwietnia 2009 r. uchylił decyzję
Prezydenta Miasta S. i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia. Decyzję tę
Wojewoda wydał po okresie bezczynności stwierdzonej postanowieniem Ministra
Infrastruktury postanowieniem z dnia 18 listopada 2008 r. i z przekroczeniem
dwumiesięcznego terminu wyznaczonego w tym orzeczeniu. Prezydent Miasta S.
decyzją z dnia 1 lutego 2010 r. przyznał powódce odszkodowanie w kwocie
5.081.880 zł.
Sąd Okręgowy stwierdził, iż powódka nie wykazała, że gdyby organ
odwoławczy rozpatrzył odwołanie w terminie, tj. najpóźniej do dnia 6 stycznia
2008 r., kwota należnego jej odszkodowania zostałby ustalona w wysokości
określonej w decyzji Prezydenta Miasta S. z dnia 1 lutego 2010 r., tj. 5.081.880 zł.
Tym samym nie ma podstaw do przyjęcia, że poniosła ona szkodę pozostającą w
adekwatnym związku przyczynowym z zaniechaniem pozwanego.
Sąd Apelacyjny, na skutek apelacji powódki - skierowanej przeciwko
rozstrzygnięciu oddalającemu powództwo w zakresie utraconych korzyści z tytułu
opóźnienia w wypłacie odszkodowania w kwocie 3.435.700 zł - wyrokiem z dnia 18
3
grudnia 2014 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, że zasądził od
pozwanego na rzecz powódki kwotę 133.023 zł, oddalił powództwo oraz apelację w
pozostałej części i orzekł o kosztach procesu za obie instancje.
Sąd Apelacyjny, aprobując przyjęte za podstawę zaskarżonego wyroku
ustalenia faktyczne, dokonał ich odmiennej oceny prawnej. Uznał, że w następstwie
zaniechania przez Wojewodę […] rozpatrzenia odwołania w terminie powódka
została pozbawiona możliwości dysponowania odszkodowaniem określonym w
pierwszej decyzji Prezydenta Miasta S. (3.453.700 zł) i osiągnięcia zysku w postaci
odsetek od lokaty terminowej za okres 12 miesięcy i 22 dni w kwocie - po
uwzględnieniu należnego podatku dochodowego - 133.023 zł, co usprawiedliwia
żądanie pozwu w tym zakresie na podstawie art. 4171
§ 3 w związku z art. 361 k.c.
Pozwany, zastąpiony przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa,
zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego - w części uwzględniającej powództwo (pkt 1 a)
i orzekającej o kosztach procesu (pkt 1 c i pkt 3) - skargą kasacyjną
oparta na podstawie naruszenia prawa materialnego (art. 3981
§ 1 pkt 1 k.p.c.).
Zarzucił Sądowi Apelacyjnemu naruszenie art. 361 § 2 k.c. przez niewłaściwe
zastosowanie w wyniku pominięcia okoliczności, że na skutek zaniechania wydania
w ustawowym terminie decyzji odwoławczej przez Wojewodę powódka nie tylko
utraciła korzyści, ale uzyskała również przysporzenie majątkowe o wartości
przewyższającej doznany uszczerbek.
Powołując się na tak ujętą podstawę kasacyjną, pozwana wniosła
o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w zaskarżonej części i przekazanie sprawy
temu Sądowi do ponownego rozpoznania, ewentualnie oddalenie apelacji powódki
w całości i zasądzenie od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii
Generalnej Skarbu Państwa kosztów procesu.
Powódka w odpowiedzi na skargę kasacyjna wniosła o jej oddalenie
i zasądzenie na jej rzecz od pozwanego kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że ustalenia istnienia i rozmiaru
szkody majątkowej dokonuje się za pomocą metody dyferencyjnej (różnicowej).
Polega ona na przyjęciu założenia, że szkodę stanowi różnica między
4
rzeczywistym stanem dóbr poszkodowanego z chwili dokonywania ustaleń
a stanem hipotetycznym, jaki istniałby, gdyby zdarzenie szkodzące nie nastąpiło
(zob. m.in. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 11 lipca 1957 r., II CR 304/55,
OSNCK 1958, nr III, poz. 76 oraz z dnia 14 stycznia 2005 r., III CK 193/04,
OSP 2006, z. 7-8, poz. 89). Znajduje ona zastosowanie do ustalenia powstania
i rozmiaru doznanej przez poszkodowanego straty oraz utraconych przez niego
korzyści.
Poszkodowany powinien otrzymać w wyniku naprawienia szkody pełne
pokrycie doznanego uszczerbku; nie może uzyskać więcej, niż wynosi szkoda.
Przy ustalaniu szkody należy zatem - stosownie do art. 361 § 2 k.c. - uwzględnić
nie tylko okoliczności powodujące doznanie uszczerbku, ale również przynoszące
korzyści wskutek zdarzenia, które wywołało szkodę. Zastosowanie zasady
kompensacji szkody z uzyskanymi korzyściami (compensatio lucri cum damno),
podyktowanej względami słuszności prowadzi do zredukowania szkody o wielkość
uzyskanych korzyści; nie oznacza zmniejszenia odszkodowania ani jego
miarkowania, lecz stanowi element ustalania zakresu prawnie relewantnego
uszczerbku w mieniu poszkodowanego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
5 marca 2009 r., III CSK 283/08, nie publ.).
Zaliczenie korzyści przy ustalaniu rozmiaru szkody jest możliwe wtedy,
gdy szkoda i korzyści są skutkiem tego samego zdarzenia i gdy prowadzi to do
zaspokojenia tego samego interesu poszkodowanego, powstałego wskutek tegoż
zdarzenia (zob. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego dnia 27 marca
1961 r., 1 CO 27/60, OSPiKA 1962 r., Nr 4, poz. 105; uchwała Sądu Najwyższego
dnia 23 kwietnia 1965 r., III PO 3/65, OSPiKA 1966 r., Nr 1, poz. 1), przy czym
wchodzi ono w rachubę także w sytuacji, w której korzyść została uzyskana
od osoby trzeciej.
W świetle przytoczonych uwag, podniesionemu w skardze kasacyjnej
zarzutowi naruszenia art. 361 § 2 k.c. nie można odmówić słuszności.
Z przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku wiążących ustaleń
faktycznych wynika, że wypłacone powódce ostatecznie odszkodowanie ustalone
zostało na sumę 5.081.880 zł, a więc wyższą od odszkodowania określonego
decyzją z dnia 7 listopada 2008 r. o kwotę 1.646.180 zł. Ustalenia te wskazują
5
również na to, że gdyby Wojewoda wydał decyzję odwoławczą we właściwym
terminie, tj. do dnia 6 stycznia 2008 r., to organ pierwszej instancji rozpatrujący
sprawę ponownie dokonałby ustalenia odszkodowania stosownie do wartości
wywłaszczonej nieruchomości, określonej w operacie szacunkowym
rzeczoznawcy majątkowego z dnia 17 maja 2007 r., przyjętym za podstawę
decyzji z dnia 7 listopada 2007 r. W konkretnym stanie faktycznym zaszła jednak
konieczność sporządzania nowego operatu, gdyż poprzedni - z uwagi na upływ
terminu określonego w art. 156 § 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami (jedn. tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 ze zm.) -
nie mógł już stanowić podstawy decyzji odszkodowawczej.
W następstwie zaniechania wydania decyzji we właściwym terminie powód
nie tylko doznał uszczerbku w postaci utraconych pożytków od należnej mu sumy
odszkodowania, ale również odniósł korzyść wynikającą z przyznania mu
odszkodowania w wysokości znacznie wyższej niż ustalona pierwotnie. Nie ulega
przy tym wątpliwości, że korzyść ta nie weszłaby do majątku powoda, gdyby
decyzja Wojewody została podjęta w terminie, a jej uzyskanie prowadzi do
zaspokojenia tego samego interesu, do którego zmierza zgłoszone roszczenie.
Trafnie zatem zarzucił skarżący, że ustalone w sprawie okoliczności
obligowały Sąd Apelacyjny do zastosowania - przy ocenie roszczenia powódki -
zasady compensatio lucrum cum damno, skoro ustaleniu rozmiaru prawnie
relewantnego uszczerbku stanowi obowiązek sądu wynikający wprost z art. 361 § 2
k.c. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2009 r., III CSK 283/08).
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł, jak
w sentencji.
kc