Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 95/15
.
UCHWAŁA
Dnia 21 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Maria Szulc (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Kazimierz Zawada
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z powództwa W. S.
przeciwko "B." SE w R.
o zadośćuczynienie i zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 21 stycznia 2016 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w K.
postanowieniem z dnia 22 września 2015 r.,
"Czy odpis pisma procesowego wniesionego w toku procesu przez
profesjonalnego pełnomocnika strony, którym następuje rozszerzenie
powództwa, podlega doręczeniu pełnomocnikowi strony przeciwnej
w sposób przewidziany w art. 132 § 1 k.p.c., czy też za
pośrednictwem sądu?"
podjął uchwałę:
Odpis pisma procesowego zawierający rozszerzenie
powództwa nie podlega doręczeniu na podstawie art. 132 § 1
k.p.c.
2
UZASADNIENIE
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało w toku rozpoznania przez Sąd Okręgowy w K. apelacji pozwanego
ubezpieczyciela od wyroku Sądu Rejonowego w J., w której zarzucił naruszenie art.
193 § 21
oraz 132 § 1 k.p.c. przez uznanie skuteczności rozszerzenia powództwa
dokonanego w piśmie procesowym, którego odpis został doręczony przez
pełnomocnika powoda bezpośrednio pełnomocnikowi pozwanego.
Wątpliwości Sądu Okręgowego budzi art. 132 k.p.c. w brzmieniu
znowelizowanym ustawą z dnia 17 grudnia 2009 r. o zmianie kodeksu
postępowania cywilnego (Dz. U. z 2010 r., Nr 7, poz. 45) i obowiązującym od dnia
19 kwietnia 2010 r. Przepis ten w § 1 wprowadza zasadę bezpośredniego
doręczania pism procesowych w toku sprawy między zawodowymi pełnomocnikami,
a w § 11
określa wyjątki od tej reguły, które nie obejmują pisma procesowego
obejmującego rozszerzenie powództwa.
Sąd podzielając pogląd o konieczności ścisłej interpretacji art. 132 § 11
k.p.c.
wskazał na istniejącą rozbieżność w wykładni tego przepisu w orzecznictwie
sądów powszechnych odnośnie do sposobu doręczenia pisma procesowego
zawierającego rozszerzenie powództwa. Zgodnie z pierwszym poglądem
skuteczne jest doręczenie takiego pisma bezpośrednio pomiędzy pełnomocnikami
jako pisma wnoszonego w toku sprawy i nie objętego hipotezą art. 132 § 11
k.p.c.
Pogląd przeciwny nadaje istotne znaczenie charakterowi pisma i podkreśla,
że funkcjonalnie pełni ono rolę pozwu, do którego ma zastosowanie odpowiednio
art. 187 w zw. z 193 § 21
k.p.c. i którego odpisy podlegają doręczeniu stronie
przeciwnej przez sąd ze skutkiem zawisłości sporu (art. 192 k.p.c.).
Sąd Okręgowy opowiedział się za drugim poglądem i podkreślając,
że ustawodawca nadał pismom zmieniającym powództwo rangę nie mniejszą niż
pismom wymienionym w art. 132 § 11
k.p.c. wskazał, że pismo procesowe
zawierające rozszerzenie powództwa podlega takiej samej kontroli w zakresie
wymagań formalnych i właściwości sądu jak pozew i dopiero w dalszej kolejności
3
może być doręczone pozwanemu wywołując zawisłość sporu w zakresie nowo
zgłoszonego roszczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności Sąd Najwyższy rozważał potrzebę udzielenia
odpowiedzi na przedstawione zagadnienie prawne. Ustawodawca, przyznając
sądowi drugiej instancji uprawnienie do przedstawienia Sądowi Najwyższemu
zagadnienia prawnego na podstawie art. 390 § 1 k.p.c., uzależnił skuteczność
skorzystania z niego od wystąpienia w sprawie poważnych wątpliwości prawnych
oraz niezbędności oczekiwanej odpowiedzi do rozstrzygnięcia sprawy. Wprawdzie
kwestia sposobu doręczenia pisma procesowego nie ma wpływu na skuteczność
czynności objętej doręczeniem, skoro jest to naruszenie przepisów postępowania,
które nie wpływa na treść tej czynności i co do zasady nie może mieć wpływu na
wynik sprawy ale przedstawione zagadnienie nie było przedmiotem wypowiedzi
Sądu Najwyższego, natomiast jest przedmiotem licznych i rozbieżnych orzeczeń
sądów powszechnych, co wskazuje na potrzebę wykładni art. 132 k.p.c.
Sąd Okręgowy ograniczył zagadnienie prawne do sposobu doręczenia pisma
procesowego zawierającego „rozszerzenie powództwa”, a więc nie wszystkie
możliwe postaci przedmiotowej zmiany powództwa a tylko zmianę polegającą, jak
wynika ze stanu faktycznego, na wystąpieniu z nowym żądaniem obok pierwotnego.
Wzajemne bezpośrednie doręczenie pism procesowych przez
pełnomocników następuje zgodnie z art. 132 § 1 k.p.c. w toku sprawy. W kodeksie
postępowania cywilnego ustawodawca wielokrotnie posługuje się pojęciem „toku
sprawy” lub „toku postępowania”. Niekiedy tok sprawy oznacza ten fragment
postępowania, który następuje po doręczeniu odpisu pozwu pozwanemu
(art. 192 pkt 1 i 3, art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.), a niekiedy dotyczy już wszczętego
postępowania w odróżnieniu od przypadków dokonywania czynności przed
wszczęciem postępowania lub po jego zakończeniu (art. 15 § 2, 26, 89 § 2, 1081
,
162, 1831
§ 4, 1838
§ 2, 207 § 3 i 5, 229, 310, 316 § 1, 440 § 1, 475, 788 § 1, 1121
§ 2, 1123 § 2 k.p.c.). Na gruncie art. 132 § 1 k.p.c. należy przyjąć pierwszy sposób
rozumienia tego pojęcia, bo doręczenie pomiędzy pełnomocnikami dotyczy sytuacji,
w której występują już w procesie obie strony z pełnomocnikami, a więc po
4
doręczeniu odpisu pozwu pozwanemu. Pismo zawierające omawianą zmianę
powództwa jest pismem wnoszonym w toku sprawy. Z istoty zmiany przedmiotowej
powództwa bowiem wynika, że zostaje zachowana tożsamość i ciągłość
postępowania, a więc sprawa wszczęta pierwotnym pozwem nie przestaje być
sprawą w toku. Rozróżnić trzeba pojęcie sprawy jako pewnej całości od kwestii
poszczególnych roszczeń. Ustawodawca wyraźnie unormował w art. 193 § 2 k.p.c.
te przypadki, gdy sąd rozpoznaje nowe roszczenie jako sprawę oddzielną lub
przekazuje sprawę do rozpoznania innemu sądowi. Nie ma wpływu na tok sprawy
określenie skutków związanych z doręczeniem pisma zawierającego nowe
roszczenie na dzień doręczenia jego odpisu, bo skuteczne pozostają wszystkie
dokonane w sprawie czynności, właściwość sądu oraz umocowanie stron
i pełnomocników.
Pismo zawierające zmianę powództwa wskutek wystąpienia z nowym
roszczeniem obok pierwotnego prima facie powinno być doręczone zatem
bezpośrednio na podstawie art. 132 § 1 k.p.c. Przeciwko takiej wykładni przemawia
jednak charakter procesowy tego pisma, jego podobieństwo do innych
pism określonych w art. 132 § 11
k.p.c. oraz argumenty natury celowościowej
i funkcjonalnej.
Art. 132 § 11
k.p.c. przedmiotowo wymienia pisma mające charakter środków
zaskarżenia i środków odwoławczych oraz pozwu wzajemnego i wniosku
o zabezpieczenie. Są to zatem albo pisma, dla których wniesienia jest zastrzeżony
termin i podlegające weryfikacji przez sąd pod względem braków formalnych
i fiskalnych, która może doprowadzić do ich odrzucenia lub zwrotu, albo pisma,
których celem jest zabezpieczenie roszczenia a zapewnienie skuteczności ich
wykonania wymaga, co do zasady, doręczenia pisma przez sąd łącznie
z orzeczeniem.
Jak wskazuje się w doktrynie, elementami identyfikującymi powództwo są
żądanie i podstawa faktyczna je uzasadniająca. Wskutek ilościowej lub jakościowej
jego zmiany następuje wprowadzenie do procesu obok dotychczasowego dalszego
roszczenia, które w ogóle lub w pewnym zakresie nie było przedmiotem sporu.
Pismo procesowe zawierające nowe żądanie jest pozwem, który musi odpowiadać
5
zarówno wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego (art. 126 k.p.c.), jak
i dla pozwu (art. 187 w zw. z art. 193 §2 1
zd. 2 k.p.c.). Art. 187 k.p.c. zawiera
wprawdzie jedynie określenie wymogów formalnych, jakie powinno spełniać
to pismo, ale to, że zostało ono poddane takim samym rygorom jak pierwotny
pozew wskazuje na tożsamy charakter procesowy. Kontrola sądu ma nadto zakres
szerszy, niż w przypadku innych pism procesowych zawierających wnioski stron
dotyczące innych czynności procesowych. Inny jest też wpływ kontroli negatywnej
na przebieg postępowania – w przypadku omawianego pisma skutkiem jest nie
rozpoznanie nowego żądania i brak postępowania w tym zakresie, a w przypadku
pozostałych pism procesowych odmowa przeprowadzenia czynności procesowej
związanej z toczącym się postępowaniem lub uwzględnienia okoliczności
wskazanych przez strony (art. 207, art. 127 k.p.c.).
Rozważając zagadnienie skutków kontroli sądu nie można pominąć sytuacji,
gdy pozew podlega zwrotowi z przyczyny nie uzupełnienia braków formalnych.
Zgodnie z art. 130 § 1 i 2 k.p.c. zwrot pozwu jest dopuszczalny po bezskutecznym
upływie terminu tygodniowego do uzupełnienia braków formalnych, a na
zarządzenie przewodniczącego w tym przedmiocie służy zażalenie (art. 394 § 1
pkt 1 k.p.c.). Artykuł 132 § 1 k.p.c. nakazuje natomiast zwrot pisma, do którego
nie dołączono dowodu doręczenia albo dowodu wysłania przesyłką poleconą bez
wzywania do usunięcia tego braku, a na zarządzenie zażalenie nie przysługuje.
Brak podstaw, by przyjąć, że art. 132 § 1 k.p.c. stanowi przepis szczególny
w stosunku do art. 130 § 1 i 2 k.p.c. ograniczając, z uwagi na sposób doręczenia,
przesłanki zwrotu pozwu i pozbawiając stronę środka zaskarżenia.
Kontrola sądu obejmuje też dopuszczalność zmiany powództwa w świetle art.
193 § 1 k.p.c. Przepis ten normuje w § 2 także skutki niedopuszczalnej zmiany i nie
może być wątpliwości, że w takim przypadku nowe roszczenie zgłoszone
obok pierwotnego jest sprawą oddzielną, a pismo procesowe, w którym zostało
zgłoszone jest pozwem podlegającym doręczeniu przez sąd (art. 193 § 2 k.p.c.).
Nie ma żadnych jurydycznych powodów, by różnicować nowe roszczenie
zgłoszone w toku sprawy pod kątem kwalifikacji jako pozwu w zależności od
dopuszczalności zmiany powództwa ze względu na właściwość sądu.
6
Stanowisko to wspiera także art. 193 § 3 k.p.c. in fine stanowiąc, że skutki
określone w art. 192 k.p.c. rozpoczynają się z chwilą doręczenia pozwanemu pisma
zawierającego zmianę i odpowiadającego wymaganiom pozwu. Przepis ten chroni
pozwanego przed koniecznością podjęcia obrony jeżeli pismo nie spełnia wymagań
pozwu, a to zakłada doręczenie pisma po dokonaniu kontroli formalnej przez sąd.
Doręczenie pisma bezpośrednio zgodnie z art. 132 § 1 k.p.c. powodowałoby
sytuację, w której pozwany nie wiedziałby, czy pismo wywarło skutek zawisłości
sporu i czy jest potrzeba zajęcia merytorycznego stanowiska w sprawie oraz
podjęcia czynności procesowych. Uzupełnienie braków formalnych może ponadto
rozciągnąć się w czasie, a w razie zwrotu pozwu pozwany może ponieść koszty
czynności związanych z podjęciem obrony bez możliwości ich zwrotu.
Wątpliwości może budzić także sposób ustalenia daty doręczenia pozwu
pozwanemu w sytuacji, gdy przy piśmie zostanie złożony dowód nadania przesyłką
poleconą a pozwany nie określi tej daty jednoznacznie. Dokładne ustalenie tej daty
ma kluczowe znaczenie z punktu widzenia skutków wniesienia pozwu określonych
w art. 192 k.p.c. Ustalenie to będzie jeszcze trudniejsze od dnia 8 września 2016 r.
w związku ze zmianą art. 132 § 1 k.p.c. ustawą z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie
ustawy - kodeks cywilny, ustawy - kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych
innych ustaw (Dz.U. z 2015 r., poz. 1311, zm. Dz.U. z 2015 r., poz. 1513),
bo wystarczające będzie zamieszczenie w treści pisma procesowego oświadczenia,
że jego odpis został doręczony stronie przeciwnej lub wysłany przesyłką poleconą,
co oznacza, że ustalenie tej daty będzie uzależnione w wielu przypadkach
od potwierdzenia daty odbioru przesyłki przez stronę przeciwną.
Przeciwko doręczeniu bezpośredniemu przemawia ponadto problem
związany z ustaleniem daty zawisłości sporu w razie zarządzenia przez sąd
uzupełnienia braków formalnych pisma. Zgodnie bowiem z art. 193 § 3 k.p.c. pismo
wywiera skutki określone w art. 192 k.p.c. z chwilą doręczenia pisma zawierającego
zmianę powództwa i odpowiadającego wymaganiom pozwu. Jeżeli zostałoby zatem
doręczone pismo nie odpowiadające tym wymaganiom, to literalna wykładnia
nakazywałaby kolejne doręczenie pisma uzupełnionego. Gdyby natomiast przyjąć,
że pismo poprawione lub uzupełnione wywołuje skutki od chwili jego wniesienia
(art. 130 § 3 k.p.c.), to przez wniesienie należy rozumieć wniesienie pisma do sądu.
7
Data wniesienia pisma do sądu na ogół nie będzie tożsama z datą doręczenia
bezpośredniego stronie, a więc gdy ta druga data jest wcześniejsza, nie może
wywrzeć skutku określonego w art. 193 § 3 k.p.c. Nie ma natomiast uzasadnienia
stosowanie przez analogię art. 130 § 3 k.p.c. do chwili bezpośredniego doręczenia
odpisu pozwu stronie i przyjęcie, że uzupełnione pismo procesowe wywiera skutek
określony w art. 193 § 3 k.p.c. od daty doręczenia.
Z tych względów udzielono odpowiedzi, jak w uchwale (art. 390 § 1 k.p.c.).
eb