Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 24/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa S. K.
przeciwko D. Spółce z o.o. w O.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 19 stycznia 2016 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 23 września 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 16 grudnia 2013 r. Sąd Okręgowy zasądził od „D.” Spółki z
o.o. na rzecz S. K. kwotę 112.971,61 zł wraz z ustawowymi odsetkami tytułem
wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych oraz oddalił powództwo w
pozostałym zakresie. Wyrokiem z dnia 23 września 2014 r. Sąd Apelacyjny
zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zamiast kwoty 112.971,61 zł zasądził
2
od pozwanej Spółki na rzecz powoda kwotę 82.945,07 zł wraz z odsetkami
ustawowymi, a w pozostałej części powództwo oddalił oraz oddalił apelację strony
pozwanej w pozostałym zakresie.
W sprawie ustalono, że powód był zatrudniony w pozwanej Spółce od dnia 1
czerwca 2003 r. jako steward-bosman na statku „C”. W umowie o pracę określono,
że obowiązuje go zadaniowy czas pracy. W rzeczywistości powód wykonywał
obowiązki bosmana, stewarda, kelnera i „nieformalnego” kierownika załogi statku
obsługującego grupy turystyczne. W pozwanej Spółce nie obowiązywał regulamin
pracy, nie wprowadzono zadaniowego ani równoważnego systemu czasu pracy, nie
była również prowadzona ewidencja czasu pracy pracowników statku hotelowego.
Od 1 stycznia 2008 r. powód pracował w podstawowym systemie czasu pracy. Od
tej daty przysługiwał mu w każdym miesiącu ryczałt za pracę w godzinach
nadliczbowych i nocnych w kwocie 710 zł (20% wynagrodzenia zasadniczego) oraz
premia uznaniowa. W okresach sezonu turystycznego od 1 sierpnia do 30
października 2009 r., od 1 kwietnia do 30 października 2010 r., od 1 kwietnia do 30
września 2011 r. oraz od 1 kwietnia do 31 lipca 2012 r. powód przepracował 2.755
godzin nadliczbowych. Należne z tego tytułu wynagrodzenie zostało ustalone z
uwzględnieniem wypłaconego mu w tych okresach ryczałtu.
Przy takich ustaleniach Sąd drugiej instancji uznał, że po pierwsze - nie
istniały przesłanki uzasadniające wprowadzenie wobec powoda zadaniowego
systemu czasu pracy (art. 140 k.p.), gdyż nie mógł on „elastycznie kształtować
długości dnia pracy, a nawet liczby dni pracy, czy też decydować o liczbie i czasie
trwania przerw”, po drugie - powód nie został objęty zadaniowym systemem czasu
pracy w sposób przewidziany w art. 150 § 1 k.p., po trzecie - uzgodniony ryczałt
(art. 1511
§ 4 k.p.) nie odpowiadał wymiarowi świadczonej przez powoda pracy ze
względu na ilość nałożonych na niego obowiązków niemożliwych do wykonania w
ramach podstawowej normy czasu pracy wynikającej z art. 129 k.p. oraz po
czwarte - art. 87 § 1 k.p. stoi na przeszkodzie zaliczeniu na poczet należnego
powodowi wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych przepracowanych
w sezonie turystycznym, ryczałtu wypłaconego mu z tego tytułu za miesiące poza
sezonem.
3
W skardze kasacyjnej strona pozwana zaskarżyła powyższy wyrok w części
zasądzającej roszczenie oraz oddalającej apelację, zarzucając naruszenie prawa
materialnego, tj.: 1) art. 140 k.p., przez jego błędną wykładnię i niezastosowanie
wskutek przyjęcia, że powoda nie obowiązywał zadaniowy system czasu pracy,
podczas gdy od samego początku swojego zatrudnienia miał on wskazany w
umowie o pracę zadaniowy system czasu pracy i ten w żaden sposób się nie
zmienił, jak i nie zmienił się zakres obowiązków powoda, jego rozkład i zadania
powoda, a ponadto wskutek rozliczenia czasu pracy w godzinach, w jakich powód
wskazał, iż pozostawał na terenie pracodawcy, podczas gdy mając zadaniowy
system czasu pracy powinien być rozliczony tylko z czasu poświęcanego na
wykonanie zadań, bez uwzględnienia przerw pomiędzy zadaniami, które miał do
wyłącznej własnej dyspozycji i w tym czasie nie pozostawał w dyspozycji
pracodawcy; 2) art. 1511
§ 4 k.p., przez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że przy
wypłacie powodowi ryczałtu za godziny nadliczbowe należy czas pracy rozliczać w
okresach miesięcznych, gdy tymczasem ryczałt jest płacony stale zarówno w
miesiącach, w których występują godziny nadliczbowe, jak i nie występują. Przy tak
ustalonym całorocznym ryczałcie za godziny nadliczbowe, rozliczenie czasu pracy,
w tym godziny nadliczbowe, powinno nastąpić w okresie roku kalendarzowego,
gdyż dopiero tak ustalona ilość godzin pracy i porównanie wypłaconego
wynagrodzenia za godziny nadliczbowe w formie ryczałtu za godziny nadliczbowe
daje prawidłowe ustalenie należności pracownika; w innej sytuacji ryczałt za
godziny nadliczbowe pozbawiony jest sensu, gdyż pracownik w miesiącu gdy nie
ma pracy w godzinach nadliczbowych lub jest ich mniej - otrzymuje ryczałt, a w
miesiącu, gdy tych godzin jest więcej musi mieć dopłacone wynagrodzenie do
faktycznie przepracowanych godzin nadliczbowych.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w zaskarżonej części i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez oddalenie
powództwa, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Zarzuty skargi kasacyjnej są nieusprawiedliwione.
Zgodnie z art. 140 k.p., w przypadkach uzasadnionych rodzajem pracy lub jej
organizacją albo miejscem wykonywania pracy może być stosowany system
zadaniowego czasu pracy. Pracodawca, po porozumieniu z pracownikiem, ustala
czas niezbędny do wykonania powierzonych zadań, uwzględniając wymiar czasu
pracy wynikający z norm określonych w art. 129. W orzecznictwie Sądu
Najwyższego wyjaśniono, że zadaniowy czas pracy może być stosowany wówczas,
gdy rodzaj pracy, jej organizacja lub miejsce wykonywania pracy uniemożliwiają lub
znacznie utrudniają kontrolę pracodawcy nad pracownikiem w czasie wykonywania
pracy. Drugą przesłanką zastosowania tego rodzaju czasu pracy jest
skonkretyzowanie przez pracodawcę zadań pracownika, które albo realizuje w
danym momencie albo będzie także realizował w przyszłości, przy czym zadania te
powinny być tak określone, aby ich wykonanie było możliwe w ramach norm czasu
pracy określonych w art. 129 k.p. Wyznaczenie pracownikowi konkretnych zadań
do wykonania jest koniecznym elementem zadaniowego czasu pracy dlatego, że
jedynie w odniesieniu do skonkretyzowanego zadania (zadań) można mówić o jego
wymiarze w odniesieniu do norm czasu pracy określonych w art. 129 k.p. W
przypadku prawidłowego ustanowienia zadaniowego czasu pracy miernikiem
pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy staje się rodzaj i ilość pracy
(zadań), którą pracownik ma wykonać, często w sposób powtarzający się. Zadania
te nie mogą być zatem wyznaczane przez pracodawcę doraźnie, każdego dnia,
lecz konieczne jest ich określenie w akcie (aktach) lub czynnościach kreujących
treść stosunku pracy. Takim aktem jest przede wszystkim umowa o pracę,
określająca rodzaj pracy, a więc zespół czynności należących do obowiązków
pracownika związanych z zajmowanym stanowiskiem. Zakres tych czynności może
również wynikać z kwalifikacji pracownika, rodzaju działalności pracodawcy oraz
rodzaju czynności wykonywanych przez pracownika w ramach stosunku pracy.
Możliwość ustanowienia zadaniowego czasu pracy istnieje wówczas, gdy czynności
te mają charakter skonkretyzowany, zamknięty i powtarzający się. Pracownik objęty
takim rodzajem czasu pracy samodzielnie organizuje sobie pracę i kształtuje swój
rozkład czasu pracy, a więc wyznacza początek i koniec dnia pracy, a wymiar jego
zadań powinien być tak ustalony przez pracodawcę, aby pracownik mógł je
5
wykonać w normach czasu pracy określonych w art. 129 k.p. Wyznaczenie
pracownikowi zadań, których wykonanie nie jest możliwe w normalnym czasie
pracy, jest równoznaczne ze świadczeniem pracy w czasie przekraczającym normy
czasu pracy i nie wyłącza roszczenia o wynagrodzenie za pracę w godzinach
nadliczbowych (por. wyrok z dnia 5 lutego 2008 r., II PK 148/07, OSNP 2009 nr 7-8,
poz. 93 i powołane w nim orzeczenia).
Zarzut naruszenia art. 140 k.p. oparty został na założeniu, że zadaniowy
system czasu pracy został wprowadzony i obowiązywał powoda na podstawie
łączącej strony umowy o pracę. Założenie to pozostaje jednak poza
niekwestionowanymi i wiążącymi Sąd Najwyższy na podstawie art. 39813
§ 2 k.p.c.
ustaleniami, z których wynika, że po pierwsze - w okresie objętym sporem powód
nie pracował w zadaniowym systemie czasu pracy oraz po drugie - zadaniowy
system czasu pracy nie został wprowadzony w pozwanej Spółce w sposób zgodny
z art. 150 § 1 k.p. Uchodzi uwadze skarżącego, że przed dniem 1 stycznia 2004 r.,
a więc w dacie zawarcia przez strony umowy o pracę, sposób i tryb wprowadzenia
zadaniowego systemu czasu pracy regulował art. 1298
§ 2 k.p., w myśl którego
zadaniowy czas pracy mógł zostać wprowadzony w trybie przewidzianym w art.
1297
k.p. (w układzie zbiorowym pracy albo w regulaminie pracy) lub na podstawie
umowy o pracę. Od dnia 1 stycznia 2004 r. sposób wprowadzenia zadaniowego
systemu czasu pracy normuje art. 150 k.p., który w § 1 stanowi, że systemy i
rozkłady czasu pracy oraz przyjęte okresy rozliczeniowe czasu pracy ustala się w
układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w obwieszczeniu, jeżeli
pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do
ustalenia regulaminu pracy, z zastrzeżeniami wynikającymi z § 2 i 3 oraz art. 139 §
3 i 4 (niemającymi w sprawie zastosowania).
Zarzut naruszenia art. 1511
§ 4 k.p. jest niezasadny już tylko z tego względu,
że w ocenie Sądu drugiej instancji, zaliczeniu na poczet wynagrodzenia za pracę w
godzinach nadliczbowych ryczałtu wypłaconego powodowi za okresy, kiedy nie
wykonywał pracy ponadnormatywnej (poza sezonem) sprzeciwia się art. 87 § 1
k.p., którego obrazy skarżący nie zarzuca.
Wbrew stanowisku skarżącego, zakres art. 1511
§ 4 k.p. nie obejmuje
rozliczania czasu pracy, w tym pracy ponadnormatywnej. Zgodnie z powołanym
6
przepisem, w stosunku do pracowników wykonujących stale pracę poza zakładem
pracy wynagrodzenie przysługujące za pracę w godzinach nadliczbowych może
być zastąpione ryczałtem, którego wysokość powinna odpowiadać
przewidywanemu wymiarowi pracy w godzinach nadliczbowych. Z art. 1511
§ 4 k.p.
wynika, że znajduje on zastosowanie wyłącznie w sytuacji stałego wykonywania
przez pracownika pracy poza zakładem pracy (co uniemożliwia ścisłe
ewidencjonowanie jego godzin pracy - art. 149 § 2 k.p.) i gdy pracodawca
przewiduje, że zakres zadań pracownika będzie wymagał pracy
ponadnormatywnej. Warunkiem wypłaty ryczałtu przewidzianego w art. 1511
§ 4
k.p. jest więc co najmniej świadomość pracodawcy, że pracownik świadczy (będzie
świadczył) pracę w godzinach nadliczbowych z jednoczesną, choćby dorozumianą,
akceptacją jej wykonywania (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia
2010 r., I PK 116/10, OSNP 2012 nr 3-4, poz. 38).
Skoro skarżący twierdzi, że powód nie świadczył pracy w godzinach
nadliczbowych w okresach przypadających poza sezonem turystycznym i od
początku było wiadomo, że takiej potrzeby nie będzie, to wypłacane mu w tych
okresach świadczenie - niezależnie od jego nazwania - nie spełniało warunków
ryczałtu, o którym mowa w art. 1511
§ 4 k.p.
Z powyższy względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie
art. 39814
k.p.c.
kc
7