Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 87/15
POSTANOWIENIE
Dnia 29 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marta Romańska (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z wniosku W. C. i J. P.
przy uczestnictwie "P." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
w B. i Skarbu Państwa - Starosty P.
o ustanowienie służebności przesyłu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 29 stycznia 2016 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania - Skarbu Państwa - Starosty P.
od postanowienia Sądu Okręgowego w P.
z dnia 8 sierpnia 2014 r.,
1) uchyla zaskarżone postanowienie i zmienia postanowienie
Sądu Rejonowego w P. z dnia 23 października 2013r., w
ten sposób, że wniosek oddala oraz zasądza od wnioskodawców
solidarnie na rzecz uczestnika Skarbu Państwa - Starosty P.
kwotę 360 (trzysta sześćdziesiąt) zł tytułem kosztów
postępowania przed Sądem Rejonowym i Sądem Okręgowym;
2) zasądza od wnioskodawców solidarnie na rzecz Skarbu
Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 180
(sto osiemdziesiąt) zł tytułem kosztów postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Wnioskodawcy W. C. i J. P. - domagali się ustanowienia na rzecz
uczestnika postępowania P. Sp. z o.o. służebności przesyłu na nieruchomości
obejmującej działkę nr 45/24 położonej w B., stanowiącej własność Skarbu
Państwa i przedmiot ich użytkowania wieczystego na zasadzie współwłasności
łącznej wspólników spółki cywilnej, której treścią jest znoszenie istnienia na
nieruchomości obciążonej i w przestrzeni nad i pod powierzchnią tej nieruchomości
urządzeń przesyłowych w postaci ciepłociągu oraz na prawie korzystania z
nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do dokonywania konserwacji,
remontów, modernizacji urządzeń przesyłowych wraz z prawem wejścia i wjazdu
odpowiednim sprzętem. Wnieśli o zasądzenie tytułem wynagrodzenia za
ustanowienie służebności kwoty 47.280 zł.
Uczestnik poparł wniosek o ustanowienie służebności, jednak za
wynagrodzeniem jednorazowym w kwocie 3.000 zł.
Wezwany przez Sąd Rejonowy w P. do udziału w sprawie Skarb Państwa -
Starosta P. domagał się oddalenia wniosku, zarzucając w pierwszej kolejności, że
prawo żądania ustanowienia służebności przesyłu przysługuje jedynie
właścicielowi nieruchomości, która ma być obciążona.
Sąd Rejonowy ustanowił służebność na przedmiotowej nieruchomości
zgodnie z wnioskiem i zasądził od uczestnika na rzecz wnioskodawców solidarnie
kwotę 18.600 zł tytułem jednorazowego wynagrodzenia za jej ustanowienie.
Ustalił, że przebiegający przez działkę nr 45/24 rurociąg ciepłowniczy został
wybudowany w 1985 r. przez Przedsiębiorstwo Państwowe P. z siedzibą w B.,
przekształcone następnie w T. P. S.A w B. Wnioskodawcy nabyli w dniu 20
czerwca 2006 r. od syndyka masy upadłości tej Spółki użytkowanie wieczyste
przedmiotowej działki wydzielonej z większej nieruchomości upadłego. Rurociąg
ciepłowniczy napowietrzny należy do uczestnika, który prowadzi od 2006 r.
działalność w postaci produkcji i sprzedaży ciepła na bazie kotłowni znajdującej
się na działce sąsiadującej z działką wnioskodawców.
Odnosząc się do zarzutów uczestnika Skarbu Państwa - Starosty P. Sąd
Rejonowy stwierdził, że wnioskodawcy jako użytkownicy wieczyści mogą zgodnie z
art. 233 k.c. zd. 2 rozporządzać swoim prawem w granicach określonych przez
3
ustawy, zasady współżycia społecznego i umowę o oddaniu gruntu w użytkowanie
wieczyste, a tym samym mogą domagać się ustanowienia na tej działce
służebności oraz zasądzenia na ich rzecz wynagrodzenia za jej ustanowienie.
Argumentację tę podzieli Sąd Okręgowy w P., który zaskarżonym
postanowieniem z dnia 8 sierpnia 2014 r. oddalił apelację uczestnika Skarbu
Państwa - Starosty P. od postanowienia Sądu Rejonowego kwestionującą istnienie
po stronie wnioskodawców uprawienia do żądania ustanowienia służebności
przesyłu na nieruchomości oraz do żądania wynagrodzenia za jej ustanowienie.
W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Okręgowego wniesionej
przez uczestnika - Skarb Państwa reprezentowany przez Starostę P. skarżący
sformułował w oparciu o podstawę naruszenia prawa materialnego zarzuty:
1/ naruszenia art. 233 k.c. w zw. z art. 3052
§ 2 k.c. przez błędną wykładnię
poprzez uznanie, że użytkownik wieczysty może żądać ustanowienia służebności
przesyłu na prawie własności nieruchomości, gdy właściciel Skarb Państwa nie
żądał takiego ustanowienia,
2/ naruszenia art. 3052
§ 2 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie polegające na
uznaniu, że wnioskodawcy są uprawnieni do otrzymania zasądzonej opłaty tytułem
wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu, mimo że według przepisu to
właściciel, a nie użytkownik wieczysty może żądać wynagrodzenia.
Wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu i zasądzenie kosztów
postępowania na rzecz zastępującej skarżącego Prokuratorii Generalnej Skarbu
Państwa.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Kodeks cywilny nie zawiera przepisu dopuszczającego wyraźnie obciążenie
prawa użytkowania wieczystego ograniczonymi prawami rzeczowymi. Wraz z jego
wejściem w życie uchylony został art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r.
o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (Dz.U. Nr 32, poz. 159 ze zm.)
stanowiący, że prawo użytkowania wieczystego może być obciążone hipoteką
i innym ograniczonym prawem rzeczowym (art. XX pkt a ustawy z dnia 23 kwietnia
4
1964 r. - Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny, Dz. U. Nr 16, poz. 94 ze zm.).
Możliwość obciążenia użytkowania wieczystego hipoteką wynika obecnie z art. 65
ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst
jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 707 ze zm.).
W doktrynie i orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 22 października 1968 r., III CZP 98/68, OSNC 1969, nr 11, poz.
188, z dnia 29 maja 1974 r., III CZP 21/74, OSNC 1975, nr 4, poz. 55,
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 1974 r., III CRN 316/73,
OSNC 1974, nr 11, poz. 197, z dnia 15 października 2008 r., I CSK 135/08, OSNC
- ZD 2009, nr 3, poz. 62) dominuje pogląd dopuszczający ustanowienie
służebności gruntowej na prawie użytkowania wieczystego, którego konsekwencją
jest przyznanie użytkownikowi wieczystemu legitymacji czynnej i biernej
w sprawach dotyczących jej ustanowienia.
Pogląd ten, sformułowany w judykaturze w odniesieniu do służebności
przewidzianych w art. 145 k.c. i 151 k.c., oparty jest na odwołaniu się do
konstrukcyjnego podobieństwa prawa użytkowania wieczystego do prawa
własności i jego bliskości raczej do prawa własności niż do prawa użytkowania co
przy braku regulacji w kodeksie cywilnym zagadnień stosunków sąsiedzkich oraz
normy ogólnej odsyłającej do przepisów dotyczących treści i wykonywania prawa
własności nakazuje stosowanie do tych stosunków w drodze analogii przepisów
o własności. W jego uzasadnieniu wskazuje się, że dopuszczalność obciążenia
prawa użytkowania wieczystego ograniczonym prawem rzeczowym wynika
z możności rozporządzenia tym prawem zgodnie z art. 233 k.c., który nie
wprowadza w tym zakresie żadnych ograniczeń. Odmienne stanowisko zajął Sąd
Najwyższy w postanowieniu z dnia 28 marca 2014 r., II CSK 174/13
(nie publ. w odniesieniu do służebności przesyłu uznając, że przedsiębiorcy
korzystającemu z urządzeń przesyłowych przysługuje roszczenie o ustanowienie
przesyłu za wynagrodzeniem w stosunku do właściciela nieruchomości.
Z uwagi na treść zaskarżonego postanowienia oraz podstawy wniesionej
skargi, kwestia dopuszczalności ustanowienia służebności przesyłu na prawie
użytkowania wieczystego oraz legitymacji czynnej i biernej użytkownika
5
wieczystego w sprawach dotyczących jej ustanowienia pozostaje poza zakresem
koniecznych w ramach kontroli kasacyjnej rozważań Sądu Najwyższego. Poza ich
zakresem pozostaje w konsekwencja także kwestia, czy w trakcie trwania
użytkowania wieczystego wyłączone jest prawo właściciela do ustanowienia
służebności na nieruchomości.
W zaskarżonym postanowieniu służebność przesyłu została ustanowiona
zgodnie z wnioskiem na nieruchomości. Zgodnie z art. 3052
§ 1 k.c. wynagrodzenie
za ustanowienie służebności należy się więc - jak podnosi skarżący- właścicielowi
nieruchomości.
Zasadnie też zarzuca skarżący, co w sprawie ma znaczenie pierwszorzędne,
że użytkownik wieczysty nie jest wyposażony w legitymację do żądania
ustanowienia służebności na nieruchomości, która przysługuje jedynie
właścicielowi.
Zgodnie z art. 233 k.c., w granicach określonych przez ustawy i zasady
współżycia społecznego oraz przez umowę o oddanie gruntu w użytkowanie
wieczyste, użytkownik może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób i w tych
samych granicach może swoim prawem rozporządzać, co oznacza także, że może
obciążyć to prawo. Użytkownik wieczysty, który rozporządza przysługującym mu
prawem użytkowania wieczystego, z uwagi na zasadę nemo plus iuris in alium
transféré potest, quom ipse habet, nie może natomiast rozporządzać
nieruchomością jako rzeczą. Nie może wiec rzeczy zbyć, ani obciążyć.
W konsekwencji nie przysługuje mu legitymacja czynna w sprawie o ustanowienie
służebności obciążającej nieruchomość. Z tego względu wniosek w niniejszej
sprawie powinien zostać oddalony.
Kierując się powyższym Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie
i zmienił postanowienie Sądu Rejonowego przez oddalenie wniosku (art. 39816
k.p.c.) oraz orzekał o kosztach postępowania stosownie do jego wyniku (art. 520
§ 3 w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
i art. 13 § 2 k.p.c.).
kc
6