Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 94/15
POSTANOWIENIE
Dnia 29 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marta Romańska (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa B. W.
przeciwko A. Spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością Oddziałowi w Polsce
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 29 stycznia 2016 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od postanowienia Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 10 października 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę
Sądowi Okręgowemu w Ł. do ponownego rozpoznania wraz
z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 17 grudnia 2013 r. Sąd Rejonowy w P. zasądził od
pozwanego A. Spółka z o.o. Oddział w Polsce na rzecz powoda B. W. kwotę
74.755,09 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 7 kwietnia 2011 r.
Na skutek apelacji pozwanego Sąd Okręgowy w Ł. postanowieniem z dnia
10 października 2014 r. uchylił wyrok Sądu Rejonowego i na podstawie art. 199 § 1
pkt 3 k.p.c. odrzucił pozew. Stwierdził nieważność postępowania przed Sądem
Rejonowym na skutek braku zdolności sądowej i procesowej po stronie pozwanego.
W uzasadnieniu postanowienia wskazał, że ustawodawca polski dopuszcza
przedsiębiorców zagranicznych do prowadzenia działalności gospodarczej na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 13 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r.
o swobodzie działalności gospodarczej tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. - dalej jako -
u.s.dz.g.) i pozwala im tworzyć oddziały z siedzibą na jej terytorium, wykonujące
działalność wyłącznie w zakresie działalności przedsiębiorcy zagranicznego (art. 85
i nast. u.s.dz.g.). Pojęcie „oddziału" definiuje art. 5 pkt 4 u.s.dz.g. jako
wyodrębnioną i samodzielną organizacyjnie część działalności gospodarczej
wykonywanej przez przedsiębiorcę poza siedzibą przedsiębiorcy lub głównym
miejscem wykonywania działalności. Odział przedsiębiorcy zagranicznego jest więc
wyodrębnioną pod względem organizacyjnym ekonomicznym i technicznym
strukturą organizacyjną nie posiadająca podmiotowości (osobowości prawnej)
w stosunkach gospodarczych, z wyjątkami wyraźnie wskazanymi w przepisach
prawa. Natomiast stroną w postępowaniu sądowym jest sam przedsiębiorca
zagraniczny, będący podmiotem wszelkich praw i obowiązków związanych
z działalnością. Dopuszczony do obrotu gospodarczego w Polsce oddział
przedsiębiorcy zagranicznego, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej,
nie posiada odrębnej od przedsiębiorcy zagranicznego zdolności sądowej i może
występować przed sądem jedynie działając w imieniu i na rzecz tego przedsiębiorcy.
Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst. jedn. Dz.U.
2013 r., Nr 156, poz. 950 - dalej u.dz.u.), przyznaje zdolność sądową oddziałowi
głównemu zagranicznego zakładu ubezpieczeń, który zgodnie z art. 106 ust. 1
3
u.dz.u. może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania w stosunkach
cywilnoprawnych, pozywać i być pozywany. Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 3 u.dz.u.
oddziałem głównym jest oddział zakładu ubezpieczeń z siedzibą w państwie nie
będącym członkowskim Unii Europejskie. Zdolności sądowej nie ma natomiast
oddział zagranicznego zakładu ubezpieczeń mającego siedzibę w państwie
będącym członkiem Unii Europejskiej.
Powyższe rozważania doprowadziły Sąd Okręgowy do wniosku, że zarówno
pierwotnie pozwany C. S.A prawa francuskiego Oddział w Polsce jak i A. Sp. z o.o.
Oddział w Polsce, jako oddziały zagranicznego zakładu ubezpieczeń z państwa
członkowskiego Unii Europejskiej nie posiadają zdolności sądowej. Stwierdzony
brak zdolności sądowej po stronie pozwanego ma charakter nieusuwalny, nie może
być więc uzupełniony na podstawie art. 70 k.p.c. przez wstąpienie do udziału w
sprawie podmiotu posiadającego tę zdolność. W miejsce oddziału musiałby bowiem
wstąpić posiadający zdolność sądowa zakład ubezpieczeń, a w konsekwencji nie
zostałaby zachowana tożsamość stron, warunkująca dopuszczalność takiego
przekształcenia podmiotowego.
W skardze kasacyjnej powoda od postanowienia Sądu Okręgowego opartej
na obu ustawowych podstawach skarżący zarzucił naruszenie: art. 86, art. 90
i art. 129 u.s.dz.g., art. 199 § 2 k.p.c., art. 70 k.p.c. w zw. z art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c.,
art. 350 k.p.c., art. 3862
k.p.c. w zw. z art. 379 pkt 2 k.p.c.
Wnosił o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Punktem wyjścia dla sformułowanych w skardze kasacyjnej zarzutów jest
akceptacja dla poglądu wyrażonego przez Sąd Okręgowy o braku zdolności
sądowej oddziału zagranicznego zakładu ubezpieczeń. W ramach przytoczonych
podstaw skargi powód kwestionuje natomiast uznanie, że oddział taki jest
odrębnym podmiotem od przedsiębiorcy zagranicznego, co legło u podstaw
przyjęcia przez Sąd Okręgowy, że stwierdzony brak zdolności sądowej po stronie
pozwanego (oddziału) ma charakter nieusuwalny, a nadto zarzuca, że w istocie
4
chodzi jedynie o niedokładność w oznaczeniu pozwanego w wyroku
Sądu Rejonowego, która powinna być sprostowana przez Sąd Okręgowy w trybie
art. 350 k.p.c.
Na tle tak sformułowanych zarzutów rozróżnić trzeba dwie odmienne
sytuacje. Pierwsza, gdy strona powodowa jednoznacznie oznacza jako stronę
pozwaną podmiot bez zdolności sądowej, który według jej intencji miał być stroną
przeciwną, wówczas brak ten ma charakter nieusuwalny, nie ma więc zastosowania
art. 199 § 2 w zw. z art 70 § 1 k.p.c., a pozew podlega odrzuceniu na podstawie
art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c. Druga zaś, gdy oznaczenie strony pozwanej zawiera
jedynie wskazanie jednostki organizacyjnej osoby prawnej, która nie ma odrębnej
od tej osoby zdolności sądowej lub też gdy strona ta została oznaczona przez
wskazanie osoby prawnej i dodatkowo jej oddziału, jednak z uzasadnienia żądania
pozwu wynika że wolą powoda - jak w sprawie niniejszej trafnie odczytał ją
Sąd Rejonowy - nie było pozwanie oddziału osoby prawnej lecz tej osoby jako
podmiotu łączących ją z powodem stosunków cywilnoprawnych poddanych pod
osąd sądu. W tej drugiej sytuacji, z którą mamy do czynienia w niniejszej sprawie
oznaczenie strony pozwanej może być potraktowane jako oczywista niedokładność
nie stanowiąca zgodnie z art. 130 § 1 k.p.c. przeszkody do nadania biegu pozwu.
Uściślenie oznaczenia strony przez sąd jest dopuszczalne zarówno w toku
postępowania jak i w drodze sprostowania wyroku przez sąd pierwszej instancji na
podstawie art. 350 k.p.c. Sąd drugiej instancji może w trybie art. 350 § 3 k.p.c.
sprostować z urzędu wyrok sądu pierwszej instancji przez uściślenie oznaczenia
strony, jeżeli w wyniku niestaranności poniechał tego sąd pierwszej instancji.
Podmiotowe przekształcenie powództwa staje się natomiast aktualne dopiero
wówczas, gdy wadliwości w oznaczeniu podmiotów procesu nie można naprawić
w drodze sprostowania niedokładności w oznaczeniu stron (zob. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2004 r., IV CK 183/3, nie publ. i dalsze
powołane w nim orzeczenia Sądu Najwyższego).
Kierując się powyższym Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu
5
do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego
(art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 39821
k.p.c.).
eb