Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 777/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Owczarek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z powództwa Wielospecjalistycznego Szpitala Wojewódzkiego
w G. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
w G.
przeciwko Skarbowi Państwa - Prezesowi Sądu Okręgowego
w G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 27 stycznia 2016 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 26 czerwca 2014 r.,
1) uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację
powoda od wyroku Sądu Okręgowego w G. z dnia 23
października 2013 r oddalającego powództwo o zapłatę odsetek
ustawowych od kwoty 1.155.378,68 zł (jeden milion sto
pięćdziesiąt pięć tysięcy trzysta siedemdziesiąt osiem złotych
sześćdziesiąt osiem groszy) za okres od dnia 6 kwietnia 2011 r
2
do dnia 27 lutego 2013 r oraz od kwoty 40.000,- (czterdzieści
tysięcy) zł za okres od dnia 6 kwietnia 2011 r do dnia 4 marca
2013 r i w tym zakresie przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu,
2) oddala skargę kasacyjną w pozostałej części,
3) pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego Sądowi Apelacyjnemu.
3
UZASADNIENIE
Powód Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki w G. (obecnie:
Wielospecjalistyczny Szpital Wojewódzki w G.) pozwem z dnia 6 października 2011
r. wniósł o zasądzenie solidarnie od pozwanych J. A. - byłego Komornika przy
Sądzie Rejonowym w G. i Skarbu Państwa - Prezesa Sądu Okręgowego w G.
kwoty 1.155.378,69 zł tytułem odszkodowania za czyn niedozwolony polegający na
pobraniu przez komornika zawyżonych opłat egzekucyjnych w postępowaniu
egzekucyjnym.
Pozwany Skarb Państwa podniósł m.in. zarzut przedawnienia roszczenia.
W toku postępowania powód zawarł z pozwanym J. A. ugodę sądową i, po
uiszczeniu na jej podstawie należności głównej i części odsetek, cofnął pozew
wobec tego pozwanego w całości a wobec pozwanego Skarbu Państwa - Prezesa
Sądu Okręgowego w G. w zakresie należności głównej i części odsetek, popierając
pozew co do odsetek w ustawowej wysokości od kwoty 1.115.378,68 zł za okres od
6 kwietnia 2011 r. do 27 lutego 2013 r. i od kwoty 40.000 zł za okres od 6 kwietnia
2011 r. do 4 marca 2013 r. Pozwany Skarb Państwa nie wyraził zgody na cofnięcie
pozwu. Postanowieniem z dnia 15 stycznia 2013 r. prawomocnie umorzono
postępowanie przeciwko J. A.
Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 23 października 2013 r. oddalił
powództwo, a Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 26 czerwca 2014 r. oddalił apelację
powoda. Sąd drugiej instancji podzielił podstawę faktyczną zaskarżonego
rozstrzygnięcia w całości. Ustalono, że J. A. - Komornik przy Sądzie Rejonowym w
G. prowadził dwadzieścia dwa postępowania egzekucyjne przeciwko powodowi
Samodzielnemu Publicznemu Szpitalowi Wojewódzkiemu w G., w toku których
wydawał postanowienia o umorzeniu postępowania i o ustaleniu
opłat egzekucyjnych w oznaczonych wysokościach, które następnie pobierał
z wyegzekwowanych kwot. W wyniku skarg na czynności komornika oraz zażaleń
powoda uchylono postanowienia komornika określające wysokość opłat
stosunkowych. Sądy, odwołując się do uchwały Sądu Najwyższego z dnia
16 października 2008 r., III CZP 90/08 (OSNC 2009, nr 9, poz. 123) oraz wyroku
4
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 maja 2006 r., P 18/05 (OTK-A 2006, nr 5,
poz. 53) stwierdziły, że komornikowi nie przysługiwała opłata egzekucyjna
od czynności, podjętych w okresie zawieszenia postępowania egzekucyjnego na
podstawie art. 24 ust. 2 ustawy z dnia 155 kwietnia 2005 r. o pomocy publicznej
i restrukturyzacji publicznych zakładów opieki zdrowotnej, które polegały na
pobraniu należności z zajętej wcześniej wierzytelności i przekazaniu ich
do depozytu sądowego. Dochodzona pozwem kwota 1.115.378,68 zł stanowiła
szkodę wyrządzoną powodowi z tytułu opłat bezpodstawnie pobranych
przez komornika. Podstawą roszczenia odszkodowawczego był art. 23 ustawy
z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji, przewidujący
solidarną odpowiedzialność komornika i Skarbu Państwa. Sąd pierwszej instancji
odnosząc się do zarzutu przedawnienia przyjął, że wymagalność roszczenia
odszkodowawczego wyznaczała data postanowień komornika o ustaleniu opłat
egzekucyjnych, gdyż był to termin dowiedzenia się przez poszkodowanego
o ujemnych następstwach tego zdarzenia, wskazujących na powstanie
szkody i powzięcie świadomości jej doznania. Postanowienia zapadły w różnych
datach w pierwszym kwartale 2008 r., stąd trzyletni termin przedawnienia upłynął
przed wniesieniem pozwu (art. 4421
§ 1 zd. 1 k.c.). Sąd Apelacyjny częściowo
zmodyfikował to stanowisko i uznając, że należy przyjąć najpóźniejszy z terminów
pozwalających powziąć pewną wiedzę co do powstania szkody, stwierdził że była
nim data złożenia skarg na czynności komornika, gdyż powód mógł już
wówczas wystąpić z pozwem o odszkodowanie. W ocenie Sądu terminu tego nie
wyznaczyły daty doręczenia kolejnych postanowień komornika ustalających niższe
koszty egzekucji, gdyż jedynie potwierdziły one ostateczną wysokość szkody.
Sąd nie podzielił apelacji w części wskazującej, że w miejsce wyroku oddalającego
powództwo powinno być wydane postanowienie o umorzeniu postępowania,
stwierdzając że skoro powód nie zrzekł się roszczenia, nie odpadła potrzeba
wyrokowania.
Wyrok powyższy w całości został zaskarżony przez powoda skargą
kasacyjną opartą na obu podstawach. W ramach podstawy naruszenia prawa
materialnego (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) zarzucił uchybienie art. 4421
§ 1 k.c.
poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie wyrażające się w uznaniu,
5
że dochodzone pozwem roszczenie uległo przedawnieniu; art. 123 § 1 pkt 1 k.c.
poprzez niewłaściwe zastosowanie, polegające na ocenie, że skargi na czynności
komornika wniesione przez powoda nie stanowiły czynności bezpośrednio
przedsięwziętych przed sądem w celu ustalenia roszczenia o naprawienie szkody.
Podstawa kasacyjna naruszenia przepisów postępowania, które miało istotny
wpływ na wynik sprawy (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.), wskazuje na uchybienie art. 355
k.p.c. poprzez przyjęcie, że wobec cofnięcia powództwa o należność główną oraz
części odsetek zapłaconych na skutek ugody sądowej wydanie wyroku nie jest
zbędne. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do
istoty sprawy poprzez zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa - Prezesa Sądu
Okręgowego w G. kwoty 278.659,52 zł tytułem odsetek za opóźnienie, umorzenie
postępowania w pozostałym zakresie i zasądzenie na jego rzecz kosztów
postępowania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania.
Pozwany Skarb Państwa reprezentowany przez Prokuratorię Generalną
Skarbu Państwa wniósł o oddalenie skargi i zasądzenie kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył:
Skarga kasacyjna w części kwestionującej oddalenie powództwa w zakresie
obejmującym należność główną i część odsetek, które zostały objęte ugodą
i następnie zapłatą dokonaną przez pozwanego komornika, jako dłużnika
solidarnego, jest bezzasadna. Problem skutków procesowych zaspokojenia
roszczeń powoda w toku procesu był przedmiotem wątpliwości w orzecznictwie
i piśmiennictwie. Rozważania dotyczące tej kwestii ograniczyć należy do zagadnień
związanych z wielopodmiotowością po stronie biernej.
Sposób procedowania Sądu zależy od treści czynności procesowych
podjętych przez strony, w szczególności od tego czy powód podtrzymuje
(chociażby milcząco) pozew, czy go cofa. Obecnie dominuje pogląd, że jeżeli
powód po spełnieniu świadczenia przez pozwanego po doręczeniu pozwu
nie cofnął pozwu, sąd oddala powództwo (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia
26 lutego 2014 r., III CZP 119/13, OSNC 2015, nr 1, poz. 1). Straciło zatem
aktualność odmienne stanowisko, dotyczące wykładni art. 361 k.p.c. z 1930 r. (tekst
6
jedn. Dz. U. z 1950 r., Nr 43, poz. 394), wyrażone w orzeczeniu z dnia 15 marca
1955 r., II CR 1449/55 (OSNCK 1956, nr 1, poz. 12), do którego odwołuje się
skarga kasacyjna. W wypadku, gdy jeden z dłużników solidarnych zaspokoił
wierzyciela w ten sposób, że wykonując ugodę spełnił świadczenie roszczenie
wygasa zarówno wobec niego jak i solidarnie odpowiedzialnego. Konsekwentnie
wcześniej wytoczone przeciwko dłużnikowi solidarnemu powództwo nie może być
uwzględnione, co nie oznacza że zachodzi podstawa do umorzenia wobec niego
postępowania. Umorzenie postępowania może nastąpić w wypadku cofnięcia
pozwu ze skutkiem prawnym lub następczej okoliczności polegającej na tym,
że wydanie wyroku staje się zbędne lub niedopuszczalne (art. 355 § 1 k.p.c.).
Powód uprawniony jest do cofnięcia pozwu do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli
z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia - aż do wydania
wyroku (art. 203 § 1 k.p.c.). W przepisie tym mowa jedynie o zrzeczeniu
się roszczenia w znaczeniu procesowym, co oznacza niemożność skutecznego
dochodzenia w przyszłości mogącego nadal istnieć roszczenia materialno-
prawnego (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2004 r., II CK 442/03,
nie publ., z dnia 26 września 2012 r., II CSK 3/12, nie publ.). Zrzeczenie się
roszczenia w stosunku do jednego ze współodpowiedzialnych nie jest skuteczne
wobec drugiego, nawet jeżeli następnie cofnięto pozew również w stosunku do
niego, może jednak prowadzić do oddalenia powództwa wobec stwierdzenia
wygaśnięcia zobowiązania ze skutkiem zaspokojenia wierzyciela (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 19 października 2011 r., II CSK 86/11, OSNC 2012, nr 4, poz.
55). W przedmiotowym wypadku doszło do wykonania zobowiązania
odszkodowawczego w spornym zakresie przez jedną z osób solidarnie
odpowiedzialnych z zamiarem zaspokojenia poszkodowanego, a następstwem
tej czynności było cofnięcie pozwu wobec współodpowiedzialnego Skarbu Państwa
- Prezesa Sądu Okręgowego w G. jako dłużnika solidarnego. Pozwany nie wyraził
zgody na cofnięcie pozwu, a powód nie zrzekł się roszczenia, zatem czynność
cofnięcia pozwu nie nastąpiła ze skutkiem prawnym a decyzja procesowa Sądu,
polegająca na merytorycznym rozstrzygnięciu poprzez oddalenie powództwa, była
prawidłowa. Skarga kasacyjna w braku uzasadnionych podstaw w tej części
podlega zatem oddaleniu (art. 39814
k.p.c.).
7
Trafna jest jednak skarga kasacyjna w części zarzucającej błędną wykładnię
art. 4421
§ 1 k.c. wyrażającą się w uznaniu, że dochodzone pozwem roszczenie
uległo przedawnieniu wobec przyjęcia jako początku biegu jego terminu
daty złożenia przez dłużnika skarg na czynności komornika. Zgodnie z art. 23 ust. 1
i 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji
(jedn. tekst: Dz.U. z 2011 r., nr 231, poz. 1376) komornik jest obowiązany do
naprawienia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie lub
zaniechanie przy wykonywaniu czynności, a Skarb Państwa jest odpowiedzialny
za szkodę solidarnie z komornikiem. Pojęcie "przy wykonywaniu czynności"
obejmuje wszystkie, przewidziane w art. 2 u.k.s.e., działania i zaniechania
o charakterze władczym zmierzające do realizacji celu egzekucji
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2015 r., IV CSK 302/14,
Biul. SN 2015, nr 5, poz. 15, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2015 r.,
II CSK 544/14, Biul. SN 2015, nr 9, poz.11). W myśl art. 4421
§ 1 k.c. roszczenie
o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu
z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie
i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Sąd Najwyższy zgodnie przyjmuje,
że do czasu uprawomocnienia się postanowienia komornika o ustaleniu kosztów
egzekucji, stanowiącego podstawę ich pobrania, strona nie wie czy poniosła
szkodę. Do tej chwili bowiem postanowienie może ulec zmianie i nie wiąże sądu
ani stron postępowania egzekucyjnego. Z tych względów stwierdzono, że bieg
przedawnienia roszczenia o odszkodowanie za szkodę poniesioną wskutek
bezprawnego pobrania opłat egzekucyjnych dochodzonego na podstawie art. 23
ust. 2 ustawy z 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji rozpoczyna się od
daty uprawomocnienia postanowienia komornika o ustaleniu kosztów egzekucji
(por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2014 r., II CSK 60/14,
OSNC 2015, nr 10, poz. 123, z dnia 24 czerwca 2015 r., II CSK 544/14, Biul. SN
2015, nr 9, poz. 11). Interpretacja pojęcia „dzień, w którym poszkodowany
dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia” w rozumieniu
art. 4421
§ 1 k.c. dokonana przez sąd drugiej instancji była zatem wadliwa.
Chybiony jest zarzut naruszenia art. 123 § 1 pkt 1 k.c. poprzez niewłaściwe
zastosowanie, polegające na przyjęciu, że nie doszło do przerwy biegu
8
terminu przedawnienia na skutek wniesienia przez powoda skarg na czynności
komornika. Skarga tak nie jest czynnością przedsięwziętą bezpośrednio w celu
dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia
o naprawienie szkody wyrządzonej przez wadliwe wyegzekwowanie świadczenia
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2002 r., IV CKN 622/00, OSNC
2002, nr 12, poz. 154).
W tym stanie rzeczy w zakresie odnoszącym się do oddalenia popieranego
powództwa odnoszącego się do odsetek od zaspokojonej należności głównej
skarga kasacyjna jest uzasadniona w stopniu skutkującym koniecznością
wydania orzeczenia kasatoryjnego (art. 39815
§ 1 k.p.c.). O kosztach postępowania
kasacyjnego orzeczono w oparciu o art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1
i art. 39821
k.p.c.
eb