Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 323/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Świecki (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Michał Laskowski
SSN Zbigniew Puszkarski
Protokolant Anna Kowal
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Krzysztofa Parchimowicza,
w sprawie M. S.
skazanego z art. 286 § 1 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 26 stycznia 2016 r.,
kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich
od wyroku Sądu Okręgowego w P.
z dnia 17 października 2014 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w S.
z dnia 6 czerwca 2014 r.,
1/ uchyla zaskarżony wyrok i utrzymany nim w mocy wyrok
Sądu Rejonowego w S. w zakresie rozstrzygnięcia o
zobowiązaniu M. S. do naprawienia szkody;
2/ wydatkami postępowania kasacyjnego obciąża Skarb
Państwa.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 6 czerwca 2014 r. oskarżony M. S.
został uznany za winnego tego, że w okresie od 15 sierpnia 2010 r. do 14
października 2010 r. w P. i Ć., w wykonaniu z góry powziętego zamiaru i w krótkich
odstępach czasu, działając jako prezes „B.” Spółki z o.o. Spółki Komandytowej z
siedzibą w C. i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, wiedząc iż sytuacja
majątkowa spółki nie pozwala na wywiązanie się z niżej opisanych zobowiązań,
doprowadził P. N. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem poprzez
wprowadzenie go w błąd co do zamiaru wywiązania się z zawartej ustnej umowy na
wykonanie usług budowlanych związanych z budową drogi Ć. wyszczególnionych
w fakturach VAT […] i wyłudził w ten sposób usługi budowlane o łącznej wartości
87.937,60 złotych, czym działał na szkodę P. N., tj. popełnienia przestępstwa z art.
286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i za to na podstawie art. 286 § 1 k.k. wymierzono
mu karę roku pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na
okres 3 lat, a na podstawie art. 33 § 2 k.k. orzeczono grzywnę w wysokości 200
stawek dziennych, ustalając wysokość jednej stawki na kwotę 50 złotych. Na
podstawie art. 46 § 1 k.k. zobowiązano oskarżonego do naprawienia wyrządzonej
szkody poprzez zapłatę na rzecz P. N. kwoty 87.937,60 złotych.
Od powyższego wyroku apelacje wnieśli obrońca, zaskarżając go w całości
oraz prokurator, na niekorzyść oskarżonego w części dotyczącej orzeczenia o
karze, zarzucając rażącą jej niewspółmierność. W apelacji obrońca postawił m.in.
zarzut naruszenia przepisów postępowania, to jest art. 415 § 5 zd. 2 k.p.k. poprzez
orzeczenie na rzecz pokrzywdzonego obowiązku naprawienia szkody, podczas gdy
prawomocnym nakazem zapłaty orzeczono już o tym roszczeniu.
Sąd Okręgowy w P., wyrokiem z dnia 17 października 2014 r., utrzymał w
mocy wyrok Sądu Rejonowego, uznając apelacje za oczywiście bezzasadne.
Kasację od tego wyroku na korzyść skazanego wniósł Rzecznik Praw
Obywatelskich w zakresie, w jakim Sąd Okręgowy utrzymał w mocy wyrok Sądu
Rejonowego, zobowiązujący oskarżonego do naprawienia szkody wyrządzonej
przypisanym przestępstwem, w sposób wskazany w punkcie 3 wyroku Sądu
pierwszej instancji. W kasacji został postawiony zarzut rażącego i mającego istotny
wpływ na jego treść naruszenia prawa karnego procesowego, to jest art. 433 § 1
k.p.k. w zw. z art. 415 § 5 k.p.k. (aktualnie art. 415 § 1 k.p.k.), polegający na
3
przeprowadzeniu wadliwej kontroli odwoławczej i w konsekwencji wyrażeniu
błędnego poglądu prawnego, polegającego na uznaniu, że uprzednie orzeczenie
cywilne o zasądzeniu roszczenia solidarnie od B. Sp. z o.o. Sp. K. oraz B. Sp. z
o.o., w której oskarżony pełnił funkcję komplementariusza spółki komandytowej i
Prezesa Zarządu, nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu, na podstawie art. 46 § 1
k.k., obowiązku naprawienia przez oskarżonego tej samej szkody. W konkluzji
skarżący wniósł o uchylenie w zaskarżonym zakresie wyroku Sądu drugiej instancji
oraz utrzymanego nim w mocy orzeczenia zawartego w punkcie 3 wyroku Sądu
pierwszej instancji, dotyczącego zobowiązania M. S. do naprawienia szkody.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest zasadna, choć nieprecyzyjnie został postawiony zarzut
naruszenia art. 433 § 1 k.p.k. Przepis ten odnosi się do granic kontroli odwoławczej
i w brzmieniu przed nowelizacją, która weszła w życie 1 lipca 2015 r., obejmował
sytuację, gdy na skarżącym nie ciążył obowiązek sformułowania zarzutów
odwoławczych (art. 427 § 1 k.p.k. przed nowelizacją). Natomiast w rozpoznawanej
sprawie apelację wniósł obrońca, który wypełniając ustawowy obowiązek
wskazania zarzutów stawianych rozstrzygnięciu (art. 427 § 2 k.p.k. przed
nowelizacją), postawił zarzut naruszenia m.in. art. 415 § 5 zd. 2 k.p.k. Sąd
odwoławczy rozważył ten zarzut i uznał go za niezasadny. W kasacji, skarżący
kwestionując to stanowisko, powinien więc postawić zarzut naruszenia art. 433 § 2
k.p.k. przez nienależyte (błędne) rozpoznanie zarzutu obrazy art. 415 § 5 zd. 2
k.p.k. Trafnie natomiast w kasacji postawiono zarzut rażącego i mającego istotny
wpływ na treść wyroku naruszenia przez Sąd odwoławczy art. 415 § 5 k.p.k. przez
utrzymanie w mocy w tym zakresie wyroku Sądu pierwszej instancji, w którym na
podstawie art. 46 § 1 k.k. zobowiązano oskarżonego do naprawienia szkody
wyrządzonej przestępstwem.
Jak wynika z poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych Sąd Rejonowy
wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, na mocy którego nakazał
pozwanym B.Sp. z o.o. Sp. Komandytowa z siedzibą w C. oraz B. Sp. z o.o. z
siedzibą w C., aby solidarnie zapłaciły na rzecz powoda – P. N. kwotę 87.937,60
złotych wraz z ustawowymi odsetkami oraz kwotę 4.716,25 złotych tytułem zwrotu
kosztów procesu. Oskarżony, jako prezes przedsiębiorstwa B. Sp. z o.o. Sp.
4
Komandytowa z siedzibą w C., zawarł umowę z pokrzywdzonym P. N. na
wykonanie usług budowlanych związanych z budową drogi Ć. wyszczególnionych
w fakturach VAT […] o łącznej wartości 87.937,60. Sąd pierwszej instancji skazując
oskarżonego za przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. popełnione na szkodę P. N., na
podstawie art. 46 § 1 k.k., zobowiązał oskarżonego do zapłacenia tej kwoty na
rzecz pokrzywdzonego.
Sąd Okręgowy utrzymując w mocy wyrok Sądu Rejonowego w zakresie
orzeczenia o tym środku karnym (pkt 3) powielił błąd Sądu pierwszej instancji i
naruszył tzw. klauzulę antykumulacyjną przewidzianą w art. 415 § 5 zd. 2 k.p.k.
(numeracja przepisu wg stanu prawnego przed 1 lipca 2015 r. Obecnie jest to art.
415 § 1 zd. 2 k.p.k. – uwaga SN). Przepis ten stanowi, że obowiązku naprawienia
szkody nie orzeka się, jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest
przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono.
W orzecznictwie wskazuje się, że wymagana jest tożsamość roszczenia zarówno w
płaszczyźnie przedmiotowej, jak i podmiotowej (zob. wyrok SN z dnia 3 lutego 2012
r., V KK 9/12, LEX nr 1119576).
W rozpoznawanej sprawie, zdaniem Sądu Rejonowego, które zaakceptował
Sąd Okręgowy, nie wstępowała tożsamość podmiotowa roszczenia stanowiąca
warunek konieczny zastosowania art. 415 § 5 zd. 2 k.p.k., gdyż osoba oskarżonego
była odrębną osobą od osoby prawnej – „B.” Sp. z o.o. Spółka Komandytowa, której
był prezesem. Jednak, jak słusznie podniósł w kasacji skarżący, Sądy obu instancji
nie wzięły pod uwagę charakteru odpowiedzialności cywilnoprawnej oskarżonego z
racji pełnionej funkcji prezesa spółki prawa handlowego. Otóż zgodnie z art. 299 §
1 k.s.h., jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie
zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Od razu trzeba wyjaśnić, że
nie jest to odpowiedzialność solidarna członków zarządu i spółki. Odpowiedzialność
członków zarządu za zobowiązania spółki ma bowiem charakter posiłkowy, gdyż
chodzi w grę dopiero wówczas, gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się
bezskuteczna. Na etapie postępowania egzekucyjnego istnieje zatem powiązanie
roszczenia względem spółki z odpowiedzialnością członków zarządu za
zobowiązanie spółki, gdyż wierzyciel może wyegzekwować to roszczenie z majątku
członków zarządu spółki.
5
W konsekwencji w rozpoznawanej sprawie zachodzi łączność podmiotowa
roszczenia o naprawienie szkody dochodzonego w trybie art. 46 § 1 k.k. z
roszczeniem, o którym już prawomocnie orzeczono w postępowaniu cywilnym,
gdyż oskarżony jako prezes zarządu spółki jest subsydiarnie odpowiedzialny za
zobowiązanie spółki wynikające z tego samego roszczenia. Wykładnia funkcjonalna
art. 415 § 5 zd. 2 k.p.k. (obecnie art. 415 § 1 zd. 2 k.p.k.) wskazuje, że ratio legis
tego przepisu sprowadza się do zapobieżenia funkcjonowaniu w obrocie prawnym
tytułów egzekucyjnych wynikających z dochodzenia tego samego roszczenia w
postępowaniu karnym i innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę. W tym
kontekście nie jest zatem celowe nakładanie obowiązku naprawienia szkody na
podstawie art. 46 § 1 k.k. wobec możliwości wyegzekwowania zasądzonego
roszczenia z majątku oskarżonego w oparciu o podstawę z art. 299 § 1 k.s.h. (por.
wyrok SN z dnia 26 lutego 2014 r., III KK 429/13, Lex nr 1446451).
Dlatego też zgodzić się należy z autorem kasacji, że Sąd odwoławczy rażąco
naruszył art. 415 § 5 k.p.k., co miało istotny wpływ na treść wydanego orzeczenia,
gdyż rozpoznając zarzut apelacji obrońcy wyraził błędny pogląd, iż w sprawie
niniejszej przy orzeczeniu o środku karnym na podstawie art. 46 § 1 k.k. nie doszło
do naruszenia reguły antykumulacyjnej.
Z tych względów Sąd Najwyższy, podzielając stanowisko Rzecznika Praw
Obywatelskich, na podstawie art. 537 § 1 k.p.k. uchylił wyrok Sądu odwoławczego
w zaskarżonej części oraz utrzymany nim w mocy wyrok Sądu pierwszej instancji w
zakresie orzeczenia o obowiązku naprawienia szkody.
Rozstrzygnięcie o wydatkach związanych z kasacją wynika z art. 638 k.p.k.
kc