Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 347/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Ryński (przewodniczący)
SSN Przemysław Kalinowski (sprawozdawca)
SSN Andrzej Tomczyk
Protokolant Łukasz Biernacki
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Małgorzaty Wilkosz-Śliwy
w sprawie S. S. i Z.S. skazanych z art. 193 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 3 lutego 2016 r.
kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich
od wyroku Sądu Rejonowego w P.
z dnia 18 grudnia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Rejonowemu w P. do ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w P. wyrokiem z dnia 18 grudnia 2013 r. uznał S. S. i Z. S. za
winnych tego, że w okresie od dnia 1 listopada 2012 do dnia 5 listopada 2012 r. w
P. przy ul. K. zajęli ogrodzony teren bez zgody jego właściciela oraz wbrew żądaniu
właściciela terenu, miejsca tego nie opuścili,
2
tj. dokonania przestępstwa z art. 193 k.k. i za to na podstawie powołanego przepisu
wymierzył im kary po trzydzieści stawek dziennych grzywny, ustalając wysokość
jednej stawki na kwotę 10 zł.
Powyższe orzeczenie nie zostało zaskarżone przez żadną ze stron i
uprawomocniło się dnia 28 grudnia 2013 r.
Obecnie, kasację na korzyść od powyższego wyroku – wniósł Rzecznik Praw
Obywatelskich zarzucając rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie
prawa procesowego, tj. art. 387 § 2 k.p.k., polegające na uznaniu, że istnieją
podstawy do uwzględnienia wniosków oskarżonych o wydanie wyroku
wskazującego za czyn z art. 193 k.k. i wymierzenie im kary bez przeprowadzenia
postępowania dowodowego, pomimo istnienia wątpliwości dotyczących istotnych
okoliczności sprawy, tj. kiedy nastąpiło zajęcie oraz jak długo trwało faktyczne
władanie S. i Z. S. ogrodzonym terenem przy ul. K. 20 w P. do czasu wyrażenia
przez J. S. żądania opuszczenia przez nich tego terenu.
Na podstawie tak sformułowanego zarzutu autor kasacji wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania.
3
Sąd Najwyższy zważył co następuje.
Kasacja Rzecznika Praw Obywatelskich wniesiona na korzyść oskarżonych
S. i Z. S. – okazała się zasadna, a zamieszczony w niej wniosek o uchylenie
zaskarżonego wyroku zasługiwał na uwzględnienie.
Autor skargi kasacyjnej trafnie eksponuje znaczenie ustawowego
wymagania, zakotwiczonego w treści art. 387 § 2 k.p.k., który to przepis zezwala
sądowi na uwzględnienie wniosku o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie
określonej kary bez przeprowadzenie rozprawy, jedynie wtedy, gdy okoliczności
popełnienia czynu nie budzą wątpliwości. Także orzecznictwo Sądu Najwyższego
wielokrotnie potwierdzało już konieczność każdorazowego badania, czy
okoliczności sprawy nie dają podstaw do powzięcia wątpliwości przemawiających
za przeprowadzeniem pełnego postępowania dowodowego, także w wypadkach
przyznania się oskarżonego do popełnienia zarzuconego czynu i złożenia wniosku
o skazanie bez rozprawy. Ujawnienie się takich wątpliwości stanowi przeszkodę dla
zastosowania instytucji przewidzianej w art. 387 k.p.k.
W niniejszej sprawie Sąd Rejonowy nie wykonał w sposób należyty
ciążącego na nim obowiązku przeprowadzenia kontroli spełnienia warunków do
uwzględnienia wniosków złożonych przez oboje oskarżonych. Odnotować należy,
że zachowanie zarzucone im w akcie oskarżenia i przypisane w wyroku Sądu
Rejonowego, miało składać się z dwóch elementów należących do znamion
przestępstwa z art. 193 k.k. Określono je jako zajęcie - w okresie od 1 listopada
2012 r. do 5 listopada 2012 r. - ogrodzonego terenu w P. przy ul. K. bez zgody jego
właściciela oraz nie opuszczenie tego miejsca wbrew żądaniu właściciela terenu.
Na rozprawie w dniu 18 grudnia 2013 r. przesłuchano jedynie oskarżonych, ale już
z ich wyjaśnień, jak i z treści dokumentów dołączonych do akt postępowania
wynika, że ów ogrodzony teren, zwany „ogródkiem”, oskarżeni użytkowali
nieprzerwanie jeszcze w okresie, kiedy byli właścicielami całego gospodarstwa, a
następnie – w sposób niezakłócony – korzystali z niego również w okresie po
przekazaniu swego gospodarstwa oskarżycielowi prywatnemu J. S. W tej sytuacji
zasadnicze wątpliwości musi budzić przypisanie im przestępstwa z art. 193 k.k. w
postaci zajęcia ogrodzonego terenu bez zgody właściciela, skoro to oskarżeni od lat
władali tym terenem, w tym również przez okres ponad trzech lat od chwili, kiedy
4
przestali być jego prawnymi właścicielami. Już chociażby tego względu – bez
odpowiedniej modyfikacji opisu zarzucanego czynu – zaakceptować wniosek
oskarżonych.
Materiał dowodowy, którym dysponował Sąd Rejonowy, jako podstawą do
oceny, czy w sprawie nie występują wątpliwości przemawiające przeciwko
korzystaniu z instytucji przewidzianej w art. 387 k.p.k., nie był też na tyle
jednoznaczny, aby określić kiedy i w jakiej formie, obecny właściciel
przedmiotowego terenu zwrócił się do oskarżonych Z. i S. S. o jego opuszczenie.
Okoliczność ta może także mieć znaczenie dla hipotetycznej odpowiedzialności
oskarżonych, a wymaga dopiero dokonania ustaleń, które pozwolą na ocenę, czy w
ogóle doszło do wyczerpania znamion przestępstwa z art. 193 k.k.
Kolejnym przedmiotem wątpliwości o jakich mowa w przepisie art. 387 § 2
k.p.k., powinna być także prawna sytuacja obojga oskarżonych w relacji do
ogrodzonego terenu, który mieli rzekomo zająć. Sąd Najwyższy w postanowieniu z
dnia 3 lutego 2011 r., V KK 415/10 (OSNKW 2011, z. 5, poz. 42), zwracał uwagę na
to, że jednym z zasadniczych elementów przestępstwa z art. 193 k.k., jest prawna
relacja sprawcy w stosunku do obiektu, który miał zająć lub którego nie chce
opuścić. Ma on stanowić dla sprawcy mienie „cudze”. Znamiona przestępstwa
naruszenia miru domowego może więc zrealizować jedynie osoba, której nie
przysługuje – na podstawie obowiązujących przepisów lub istniejącej między
stronami umowy – prawo dostępu do obiektu będącego formalnie mieniem
„cudzym”. Ten pogląd ma również oparcie w poglądach wyrażanych w tej materii w
piśmiennictwie prawniczym (por. A. Zoll [w:] A. Barczak - Oplustil, G. Bogdan, Zb.
Ćwiąkalski, M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M.
Rodzynkiewicz, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll [red.]: Kodesk karny. Komentarz
Kraków 2006, t. II, s. 568).
W niniejszej sprawie oskarżeni, jak już wspomniano wyżej, po przekazaniu
gospodarstwa nowemu właścicielowi przez ponad trzy lata nadal użytkowali
wydzielony i ogrodzony fragment tego gospodarstwa w takim kształcie i rozmiarze,
w jakim tzw. „ogródek” istniał przed zawarciem umowy o przekazaniu. Koniecznym
zatem staje się rozważenie, czy taka sytuacja wpływa na prawną ocenę
zachowania obojga oskarżonych i czy w ogóle doszło do wyczerpania znamion
5
przestępstwa, które im zarzucono i przypisano. Specyfika przestępstwa z art. 193
k.k. polega m.in. na tym, że przy prawnokarnej ocenie zachowania sprawcy
niezbędne jest uwzględnienie regulacji normatywnych funkcjonujących w innych –
pozakarnych – dziedzinach prawa, kształtujących prawną relację sprawcy do
obiektu będącego przedmiotem zamachu (por. powołane wyżej postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2011 r., V KK 415/10).
Wszystkie te okoliczności przemawiały za podzieleniem argumentacji
zaprezentowanej w kasacji wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich na
korzyść S. i Z. S. Każde z zasygnalizowanych zagadnień wymagało wyjaśnienia i
uzasadniało powzięcie wątpliwości o jakich mowa w przepisie art. 387 § 2 k.p.k.,
mogły bowiem w istotny sposób oddziaływać na sytuację prawną oskarżonych.
Powinny zatem stać się przeszkodą do uwzględnienia wniosków oskarżonych o
dobrowolne poddanie się odpowiedzialności karnej. Brak dostrzeżenia tych
przeszkód przez Sąd Rejonowy trzeba ocenić jako rażące naruszenie prawa, które
w konsekwencji doprowadziło do wydania wyroku w warunkach, kiedy nie zostały
wyjaśnione istotne okoliczności decydujące o odpowiedzialności obojga
oskarżonych.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy uwzględni powyższe
zapatrywania i będzie dążył do wyjaśnienia zasygnalizowanych wątpliwości, w
także sprecyzowania prawnej sytuacji oskarżonych w relacji do terenu, który miał
być przedmiotem czynności wykonawczej zarzuconego im przestępstwa.
Mając to wszystko na uwadze Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku.
kc