Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 314/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
SSN Monika Koba
Protokolant Piotr Malczewski
w sprawie z powództwa M. S.
przeciwko Przedsiębiorstwu O. Spółce Akcyjnej
w W. i J. N.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 3 lutego 2016 r.,
skargi kasacyjnej pozwanych od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 5 lutego 2015 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od pozwanych na rzecz powoda kwotę 3 600 zł
(trzy tysiące sześćset złotych) tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Nakazem zapłaty z dnia 16 lutego 2011 r. Sąd Okręgowy w Ś. orzekł, że
pozwani Przedsiębiorstwo O.S.A. w W. i J. N. mają w ciągu dwóch tygodni od dnia
doręczenia nakazu solidarnie zapłacić powodowi M. S. kwotę 694 000 zł z
ustawowymi odsetkami od dnia 11 lutego 2011 r. oraz kosztami postępowania w
kwocie 15 892 zł albo wnieść w tym terminie zarzuty.
Po rozpoznaniu sprawy na skutek zarzutów wniesionych przez oboje
pozwanych, Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 23 maja 2014 r. utrzymał nakaz
zapłaty w mocy w części dotyczącej kwoty 592 000 zł z odsetkami w wysokości
12% w skali roku od dnia 11 lutego 2011 r. do dnia zapłaty, w miejsce określonych
w nakazie odsetek ustawowych, a w pozostałej części tenże nakaz uchylił
i oddalił powództwo oraz zasądził od pozwanych na rzecz powoda kwotę 8 669,37
zł tytułem częściowego zwrotu kosztów procesu.
Ustalił, że w dniu 11 sierpnia 2009 r. O. S.A. nabyła od powoda 592 udziały
w kapitale zakładowym T. K. W. sp. z o.o. w W., o wartości nominalnej po 1000 zł
każdy, za cenę w kwocie 592 000 zł, płatną do dnia 31 grudnia 2010 r. wraz z
odsetkami w wysokości 12% w skali roku, liczonymi od dnia podpisania umowy do
dnia zapłaty. W celu zabezpieczenia wykonania umowy sprzedaży O. S.A. złożyła
do dyspozycji powoda weksel in blanco z klauzulą bez protestu oraz deklarację
wekslową, zgodnie z którą w razie niedotrzymania przez pozwaną warunków
umowy powód miał prawo wypełnić weksel na sumę 592 000 zł wraz z odsetkami w
wysokości 12% w skali roku, liczonymi od dnia zawarcia umowy do dnia zapłaty, w
każdym czasie po dniu 31 grudnia 2010 r. Za zapłatę weksla poręczył pozwany J.
N., który był prezesem zarządu O. S.A.
W dniu 11 lutego 2009 r. O. S.A. nabyła od powoda patent udzielony na
wynalazek pt. „[…]” za cenę w kwocie 100 000 zł płatną do dnia 28 lutego 2011 r.
Na zabezpieczenie wykonania umowy przeniesienia patentu O. S.A. złożyła do
dyspozycji powoda weksel in blanco z klauzulą bez protestu oraz deklarację
wekslową, zgodnie z którą w razie niedotrzymania przez pozwaną warunków
umowy powód miał prawo wypełnić weksel na sumę 100 000 zł wraz z karą
3
umowną ustaloną w umowie, w każdym czasie po dniu 28 lutego 2011 r. Za zapłatę
weksla poręczył pozwany J. N.
Pismem z dnia 17 listopada 2010 r. O. S.A. wezwała powoda do zapłaty
kwoty 1 028 914,21 zł tytułem odszkodowania za wprowadzenie jej w błąd co do
sytuacji finansowej T. K. W. sp. z o.o. w W. przy zawarciu umowy sprzedaży 592
udziałów w kapitale zakładowym tej spółki. W kolejnym piśmie z dnia 15 grudnia
2010 r. złożyła oświadczenie o potrąceniu wierzytelności w kwocie 1 028 914,21 zł,
przysługującej jej z tytułu naprawienia szkody wyrządzonej działaniami powoda
opisanymi w piśmie z dnia 17 listopada 2010 r., z przypadających mu
wierzytelności o zapłatę ceny sprzedaży 592 udziałów w kwocie 592 000 zł wraz z
odsetkami w wysokości 12% w skali roku, liczonymi od dnia 11 sierpnia 2009 r.
oraz ceny przeniesienia patentu w kwocie 100 000 zł. Jednocześnie wezwała
powoda do niezwłocznego wydania weksli in blanco z deklaracjami wekslowymi,
dodając, że zapłata kwoty stanowiącej różnicę między przysługującą jej
wierzytelnością a umorzonymi wierzytelnościami powoda powinna nastąpić w
terminie 7 dni od doręczenia tego wezwania.
Postanowieniem z dnia 11 stycznia 2011 r. Sąd Okręgowy w Ś. udzielił
zabezpieczenia roszczeniu O. S.A. o zobowiązanie M. S. do wydania weksla
wystawionego w dniu 11 sierpnia 2009 r. na zabezpieczenie wierzytelności o
zapłatę ceny sprzedaży udziałów w kapitale zakładowym T. K.W. sp. z o.o. w W.
oraz weksla wystawionego również w dniu 11 sierpnia 2009 r. na zabezpieczenie
wierzytelności o zapłatę ceny przeniesienia patentu, przez zajęcie obu weksli
gwarancyjnych in blanco, natomiast wniosek o dalej idące zabezpieczenie oddalił
i wyznaczył uprawnionemu termin jednego tygodnia na złożenie pozwu
pod rygorem upadku zabezpieczenia. Na skutek zażalenia uprawnionej, Sąd
Apelacyjny postanowieniem z dnia 24 lutego 2011 r. zmienił postanowienie Sądu
Okręgowego w części oddalającej wniosek i zakazał M. S. wypełnienia obu
opisanych weksli, przenoszenia ich na rzecz osób trzecich zarówno w drodze
indosu, jaki i przelewu, a w razie wypełnienia tych weksli zakazał prowadzenia na
ich podstawie egzekucji - do czasu prawomocnego zakończenia postępowania co
do roszczeń podlegających zabezpieczeniu.
4
Postanowieniem z dnia 1 czerwca 2011 r. Sąd Rejonowy w W. umorzył
postępowanie prowadzone przez Komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym we
W. na wniosek M. S. przeciwko O. S.A. na podstawie nakazu zapłaty z dnia 16
lutego 2011 r. Umorzenie nastąpiło ze względu na zakaz prowadzenia egzekucji
na podstawie weksli orzeczony postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 24
lutego 2011 r. Zażalenie M. S. na postanowienie Sądu Rejonowego o umorzeniu
postępowania zostało przez Sąd Okręgowy w W. oddalone postanowieniem z dnia
4 października 2011 r.
O.S.A. skierowała przeciwko M. S. pozew do Sądu Okręgowego w Ś. o
ustalenie nieistnienia wierzytelności o zapłatę ceny sprzedaży 592 udziałów i ceny
przeniesienia patentu oraz o wydanie dwóch weksli in blanco wręczonych na
zabezpieczenie tych wierzytelności.
Pismem z dnia 17 stycznia 2011 r. powód zawiadomił pozwaną, że zgodnie
z umową z dnia 11 sierpnia 2009 r. wypełnił wystawiony przez nią i poręczony
przez pozwanego weksel in blanco na kwotę 694 000 zł z terminem płatności
w dniu 28 stycznia 2011 r. oraz że w wymienionym dniu i w oznaczonym miejscu
weksel zostanie przedstawiony do zapłaty.
W dniu 28 stycznia 2011 r. Komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym w Ś.,
prowadzący postępowanie w celu wykonania postanowienia Sądu Okręgowego w Ś.
z dnia 11 stycznia 2011 r. o udzieleniu zabezpieczenia, odebrał M. S. jeden z
zajętych weksli, ale nie ustalił, gdzie znajduje się drugi. W dniu 18 lutego 2011 r.
Komornik został poinformowany przez O. S.A., że drugi weksel in blanco został
wypełniony przez powoda niezgodnie z deklaracją wekslową i przedstawiony
Sądowi w niniejszej sprawie. Weksel odebrany przez Komornika sądowego został
złożony do depozytu w kasie Sądu Okręgowego w Ś.
Prawomocnym wyrokiem z dnia 25 lutego 2013 r. Sąd Apelacyjny oddalił
powództwo O. S.A. skierowane przeciwko M.S. o ustalenie nieistnienia
wierzytelności i wydanie weksli. Oddalając powództwo w tej sprawie Sąd
Apelacyjny stwierdził, że oświadczenie o potrąceniu złożone przez O. S.A. w piśmie
z dnia 15 grudnia 2010 r. było bezskuteczne, ponieważ spółce tej nie przysługiwała
wierzytelność odszkodowawcza, którą przedstawiła do potrącenia.
5
W dniu 27 lutego 2014 r. do Sądu Okręgowego w Ś. wpłynął pozew M. S.
przeciwko Przedsiębiorstwu O. S.A. w W. i J. N. o wydanie nakazu zapłaty
i orzeczenie, że pozwani mają solidarnie zapłacić powodowi kwotę 160 031 zł
z ustawowymi odsetkami od dnia 6 grudnia 2013 r. i kosztami postępowania.
Powód wywodził roszczenie z umowy przeniesienia patentu z dnia 11 sierpnia
2009 r., podnosząc, że na zabezpieczenie wykonania tej umowy O. S.A. przekazała
mu weksel poręczony przez J. N. W dniu 3 marca 2014 r. Sąd Okręgowy wydał
nakaz zapłaty, od którego pozwani wnieśli zarzuty.
Dokonując oceny prawnej Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że pozwani
nie mogą powoływać się w niniejszej sprawie na umorzenie wierzytelności
powoda wskutek potrącenia, ponieważ zarzut potrącenia był przedmiotem
rozpoznania w sprawie o ustalenie nieistnienia wierzytelności, zakończonej
prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 25 lutego 2013 r. Pozwany J.
N. nie był wprawdzie stroną tego postępowania, ale mimo to nie może powoływać
się na potrącenie wierzytelności, ponieważ - zgodnie z art. 32 ustawy z dnia 28
kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282 ze zm. - dalej: „Pr.
weksl.”) - poręczyciel wekslowy odpowiada tak samo, jak ten, za kogo poręczył. Z
tej przyczyny pozwany może podnosić skutecznie jedynie zarzuty przysługujące
wystawcy weksla.
Pozwana O. S.A. wystawiła dwa weksle in blanco tej samej treści bez
wypełnienia sumy wekslowej oraz daty i terminu płatności, zawierające podpisy
wystawcy i poręczyciela, przy czym do każdego z nich została dołączona
deklaracja wekslowa. Pozwani zarzucali, że powód wykorzystał fakt dysponowania
dwoma wekslami in blanco i twierdzili, że pierwszy wypełniony na sumę 694 000 zł
został mu odebrany przez komornika w dniu 28 stycznia 2011 r., po czym powód
bezprawnie wypełnił drugi na identyczną sumę wekslową. Uczynił to niezgodnie
z deklaracją wekslową z dnia 11 sierpnia 2009 r., dołączoną do weksla, który
zabezpieczał wierzytelność w kwocie 100 000 zł, wynikającą z umowy
przeniesienia patentu, i który mógł wypełnić dopiero w dniu 28 lutego 2011 r.
Zarzut ten - stwierdził Sąd Okręgowy - jest nieuzasadniony, komornik zajął
wprawdzie weksel gwarancyjny in blanco wystawiony przez O. S.A. w dniu 11
sierpnia 2009 r. na kwotę 694 000 zł, jednak w żaden sposób nie wynika z tego, że
6
był to weksel rzeczywiście gwarantujący zapłatę za nabyte 592 udziały w kapitale
zakładowym T. K. W. sp. z o.o. w W. Poza tym z protokołu zajęcia nie wynika czy
był to weksel oryginalny. W tej sytuacji powód, który nie otrzymał ceny sprzedaży
udziałów miał prawo wypełnić weksel, z tym że zgodnie z deklaracją wekslową
mógł wypełnić go na kwotę 592 000 zł z odsetkami w wysokości 12% w skali roku,
liczonymi od dnia 11 lutego 2011 r. do dnia zapłaty. Odsetki w wysokości 12%
zostały zastrzeżone w deklaracji od dnia zawarcia umowy do dnia zapłaty w
każdym czasie po dniu 31 grudnia 2010 r. Zgodnie z art. 455 k.c., jeżeli termin
spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości
zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu
dłużnika do wykonania. Uzasadnione jest zatem żądanie odsetek od dnia 11 lutego
2011 r.
Odnosząc się do podniesionego przez pozwanych zarzutu przedawnienia,
Sąd Okręgowy stwierdził, że powód wniósł pozew w dniu 11 lutego 2011 r.,
wobec czego zarzut przedawnienia roszczenia z dniem 1 stycznia 2013 r. jest
nieuzasadniony.
Po rozpoznaniu sprawy na skutek apelacji obu stron, Sąd Apelacyjny
wyrokiem z dnia 5 lutego 2015 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, że
uchylił nakaz zapłaty z dnia 16 lutego 2011 r. i zasądził od pozwanych solidarnie na
rzecz powoda kwotę 694 000 zł z odsetkami w wysokości 12% w skali roku za
okres od dnia 11 lutego 2011 r. do dnia 22 grudnia 2014 r. i 8% w skali roku od dnia
23 grudnia 2014 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 15 892 zł tytułem zwrotu kosztów
procesu, oddalił apelację powoda w pozostałej części, natomiast apelację
pozwanych w całości i zasądził od pozwanych na rzecz powoda kwotę 10 500 zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.
Sąd Apelacyjny zaaprobował ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji i -
z pewnymi zastrzeżeniami - także ich ocenę prawną. Zdaniem Sądu Apelacyjnego
interpretacja umowy sprzedaży udziałów oraz postanowień deklaracji wekslowej
prowadzi do wniosku, że w razie braku zapłaty ceny, powodowi przysługiwało
uprawnienie do wypełnienia weksla in blanco w każdym czasie po dniu 31 grudnia
2010 r. na sumę 592 000 zł wraz z należnymi odsetkami w wysokości 12%
liczonymi od dnia zawarcia umowy, tj. od dnia 11 sierpnia 2009 r., do dnia zapłaty.
7
Powód był więc uprawniony do doliczenia odsetek kapitałowych w wysokości 12%
do należności głównej i tak określoną sumę mógł wpisać na wekslu jako sumę
wekslową. Z § 4 umowy sprzedaży z dnia 11 sierpnia 2009 r. oraz z deklaracji
wekslowej wynika, że przewidziane przez strony odsetki miały do terminu płatności
charakter odsetek kapitałowych, a jednocześnie ta sama wysokość odsetek
została zastrzeżona na wypadek opóźnienia czy zwłoki. Ponieważ termin płatności
został wyznaczony do dnia 31 grudnia 2010 r., nie może być mowy o zobowiązaniu
bezterminowym. Prawidłowo więc powód wypełnił weksel na kwotę stanowiącą
sumę ceny sprzedaży (tj. 592 000 zł) oraz skapitalizowanych odsetek w wysokości
12% rocznie za okres od dnia 11 sierpnia 2009 r. do dnia wypełnienia weksla,
tj. do dnia 17 stycznia 2011 r. (tj. 102 180 zł). Powód żądał kwoty 694 000 zł,
stanowiącej sumę należności głównej i odsetek kapitałowych, z odsetkami od dnia
wniesienia pozwu (art. 482 § 1 k.c.). Ze względu na to, że w umowie oraz
w deklaracji wekslowej strony określiły stopę odsetek na poziomie 12% w skali roku,
żądanie wyższych odsetek za opóźnienie jest w świetle art. 482 § 2 k.c.
nieuzasadnione. Odsetki ustawowe wynosiły wówczas 13% w stosunku rocznym
i były wyższe od odsetek umownych. Z dniem 23 grudnia 2014 r. wysokość odsetek
ustawowych została określona na 8% w stosunku rocznym (zob. rozporządzenie
Rady Ministrów z dnia 16 grudnia 2014 r., Dz.U. z 2014 r., poz. 1858), wobec czego
od dnia 23 grudnia 2014 r. należało zasądzić odsetki ustawowe, gdyż
zasądzenie po tym dniu odsetek w wysokości 12% byłoby orzekaniem
ponad żądanie. Z tej przyczyny Sąd Apelacyjny na skutek apelacji powoda zmienił
zaskarżony wyrok i zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwotę
694 000 zł z odsetkami w wysokości 12% za okres od dnia 11 lutego 2011 r.
do dnia 22 grudnia 2014 r. i 8% od dnia 23 grudnia 2014 r. do dnia zapłaty.
Za nieuzasadniony uznał przy tym podniesiony przez pozwanych zarzut orzekania
co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem. Stwierdził, że zarzut taki
mógłby być podniesiony skutecznie tylko wtedy, gdyby zasądzone odsetki
były wyższe od żądanych, a taka sytuacja w sprawie nie wystąpiła.
Za pozbawiony racji Sąd Apelacyjny uznał też podniesiony w apelacji
pozwanych zarzut dochodzenia przez powoda roszczeń na podstawie weksla
zabezpieczającego inne zobowiązanie. Podkreślił, że powód był w posiadaniu
8
dwóch weksli in blanco wystawionych przez O.S.A., a reprezentowana przez niego
spółka A. posiadała trzeci weksel. Przesyłając pozwanym pismo z dnia 17 stycznia
2011 r. zawiadamiające o wypełnieniu weksla (k. 367), powód dołączył kserokopię
wypełnionego weksla (k. 368). Nie budziło wątpliwości ani Sądu Okręgowego, ani
stron procesu, że weksel dołączony do pozwu jest wekslem oryginalnym, a nie
kopią weksla. Porównanie przedłożonej przez pozwanych w zarzutach od nakazu
zapłaty kopii weksla dołączonej do zawiadomienia o jego wypełnieniu oraz
oryginału weksla złożonego w sprawie pozwala na stwierdzenie, że są one tożsame
zarówno co do treści, jak i wyglądu. Poza tym powód dochodzi roszczeń z obu
weksli, a spółka A. na podstawie trzeciego weksla. Skoro powód przedstawił
Sądowi dwa oryginalne weksle, pierwotnie in blanco, a później wypełnione, a trzeci
weksel został wypełniony przez spółkę A. i również złożony w Sądzie w sprawie o
zapłatę, to nie budzi wątpliwości, że powód i spółka A. wypełnili trzy weksle na
różne kwoty i brak podstaw do twierdzenia, że komornik odebrał powodowi weksel
wypełniony na kwotę 694 00 zł, a następnie powód wypełnił inny weksel na tę samą
kwotę. Domniemanie faktyczne wynikające z protokołu zajęcia weksla zostało
obalone poprzez złożenie trzech weksli do trzech różnych spraw, wypełnionych na
różne kwoty.
Nieuzasadniony jest również - stwierdził Sąd Apelacyjny - zarzut naruszenia
art. 495 § 3 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 3 maja 2012 r.
przez dopuszczenie dowodów z dokumentów przedstawionych przez powoda
po wniesieniu pozwu, gdyż były one jedynie reakcją na twierdzenia pozwanych,
którzy w zarzutach od nakazu zapłaty powołali się na obszerny materiał dowodowy.
Za pozbawiony racji Sąd Apelacyjny uznał zarzut dotyczący oddalenia wniosków
dowodowych, stwierdzając, że powołane dowody nie miały znaczenia dla
rozstrzygnięcia sprawy, a także zarzut przedawnienia, stwierdzając, że - zgodnie
z art. 70 w związku z art. 103 Pr. weksl. - roszczenie przeciwko wystawcy weksla
własnego przedawnia się z upływem lat trzech od dnia jego płatności.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego pozwani, powołując się
na obie podstawy określone w art. 3983
§ 1 k.p.c., wnieśli o uchylenie zaskarżonego
wyroku w części zmieniającej wyrok Sądu pierwszej instancji i uwzględniającej
powództwo oraz w części oddalającej ich apelację i orzekającej o kosztach procesu
9
i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania. Skarżący
zarzucili naruszenie przepisów:
- art. 378 § 1 k.p.c. przez nierozpoznanie podniesionego zarzutu
przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego zabezpieczonego wekslem,
- art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 i art. 382 k.p.c. przez niewyjaśnienie
zarzutu przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego,
- art. 321 § 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez wydanie wyroku co do
przedmiotu, który nie był objęty żądaniem i zasądzenie kwoty 694 000 zł
z odsetkami umownymi w sytuacji, w której powód żądał w pozwie odsetek
ustawowych,
- art. 382 k.p.c. oraz art. 210 § 3, art. 235 § 1 i art. 236 w związku z art. 391
§ 1 k.p.c. przez oparcie ustaleń i rozważań o obaleniu domniemania prawdziwości
protokołu zajęcia weksla z dnia 28 stycznia 2011 r. na podstawie materiału, który
nie został dopuszczony jako dowód w sprawie, a mianowicie kserokopii
dokumentów znajdujących się na kartach 420 i 422 akt,
- art. 495 § 3 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 3 maja 2012 r.
w związku z art. 232 i art. 391 § 1 k.p.c. przez dopuszczenie dowodów
z dokumentów niepowołanych przez powoda w pozwie oraz w prekluzyjnym
terminie tygodniowym od daty doręczenia mu zarzutów od nakazu zapłaty
i czynienia na ich podstawie ustaleń, pomimo że nie było podstaw do działania
przez Sąd z urzędu,
- art. 217 § 2 w związku z art. 227 i art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 380 i art. 382
k.p.c. przez niedopuszczenie zgłoszonych dowodów z dokumentów w postaci:
odpisu weksla odebranego powodowi w dniu 28 stycznia 2011 r. przez Komornika
przy Sądzie Rejonowym w Ś. (k. 364, k. 914 i k. 1400), pisma Komornika
sądowego przy Sądzie Rejonowym w Ś. z dnia 25 marca 2011 r. (k. 917 i k. 1576),
odpisu pozwu A. sp. z o.o. z dnia 10 marca 2011 r. wraz z załącznikami, w tym
kopią weksla wystawionego na rzecz powoda (k. 1510 i nast.), pisma Komornika
sądowego przy Sądzie Rejonowym w Ś. z dnia 30 lipca 2012 r. wraz z odpisem
weksla i deklaracji wekslowej odebranymi z Sądu Okręgowego w Ł. (k. 1519),
notarialnie uwierzytelnionego odpisu weksla wystawionego na rzecz powoda i
odebranego z Sądu Okręgowego w Ł. (k. 1522 – 1524), wyroku Sądu Okręgowego
10
w Ł. z dnia 27 stycznia 2012 r., sygn. akt I C …/11 (k. 1525) i wyroku Sądu
Apelacyjnego w […] z dnia 29 listopada 2012 r., sygn. akt I ACa …/12 (k. 1533),
- art. 252 w związku z art. 244 i art. 391 § 1 k.p.c. oraz w związku z art. 6 k.c.
przez bezzasadne przyjęcie, że powód dochodzi roszczeń z wręczonego mu
weksla zabezpieczającego cenę sprzedaży udziałów, mimo że weksel ten został
powodowi odebrany w dniu 28 stycznia 2011 r. i nie mógł być dołączony do pozwu
w niniejszej sprawie, art. 496 w związku z art. 485 § 2 k.p.c. przez orzeczenie
o częściowym utrzymaniu w mocy nakazu zapłaty, podczas gdy wydanie nakazu,
a tym samym utrzymanie go w mocy jest dopuszczalne jedynie na podstawie
weksla, którego prawdziwość lub treść nie nasuwa wątpliwości, a prawdziwość
weksla dołączonego do pozwu w niniejszej sprawie została podważona,
- art. 16 Pr. weksl. i art. 485 § 2 k.p.c. przez przyjęcie, że powód jest
legitymowany do dochodzenia roszczeń z weksla zabezpieczającego cenę
sprzedaży udziałów, podczas gdy z materiału sprawy wynika, że weksel ten został
mu odebrany przed wytoczeniem powództwa,
- art. 10 i art. 17 Pr. weksl. przez przyjęcie, że skoro nie doszło do
przedawnienia roszczenia wekslowego, to podniesiony zarzut przedawnienia
roszczenia ze stosunku podstawowego jest nieuzasadniony,
- art. 123 k.c. przez przyjęcie, że powód wystąpił z roszczeniem przed
upływem terminu przedawnienia, podczas gdy powód dochodzi roszczeń ze
stosunku wekslowego i w związku z tym wytoczenie powództwa nie spowodowało
przerwy biegu terminu przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego,
- art. 554 i art. 118 k.c. przez ich niezastosowanie, pomimo
że roszczenie o zapłatę ceny sprzedaży udziałów - w świetle okoliczności sprawy
- uległo przedawnieniu z dniem 1 stycznia 2013 r., a najpóźniej z dniem 1 stycznia
2014 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podniesione przez skarżących zarzuty naruszenia art. 378 § 1 i art. 328 § 2
w związku z art. 391 § 1 i 382 k.p.c., art. 10 i 17 Pr. weksl. oraz art. 118, 123 i 554
k.c. dotyczą kwestii przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego.
Skarżący dopatrują się zarówno uchybienia przepisom postępowania przez
nierozważenie podniesionego w apelacji zarzutu przedawnienia roszczenia i jego
11
pominięcie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, jak i naruszenia prawa
materialnego przez nieuwzględnienie upływu terminu przedawnienia. W tej sytuacji
uzasadnione jest łączne rozważenie tak skonstruowanych zarzutów, wszystkie
bowiem odnoszą się do kwestii przedawnienia roszczenia ze stosunku
podstawowego.
Skarżący mają rację przyjmując, że ustanowiony w art. 378 § 1 k.p.c.
obowiązek rozpoznania sprawy w granicach apelacji oznacza zarówno zakaz
wykraczania poza te granice, jak i nakaz rozważenia wszystkich zarzutów
i wniosków podniesionych w apelacji (zob. uchwałę składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego, zasadę prawną z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07,
OSNC 2008, nr 6, poz. 55). Z obowiązku tego nie wynika jednak konieczność
osobnego omówienia przez sąd w uzasadnieniu wyroku każdego argumentu
podniesionego w apelacji. Za wystarczające należy uznać odniesienie się do
sformułowanych w apelacji zarzutów i wniosków w sposób wskazujący na to,
że zostały one przez sąd drugiej instancji w całości rozważone przed wydaniem
orzeczenia (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2009 r., I PK 38/09,
nie publ., z dnia 24 marca 2010 r., V CSK 296/09, M. Pr. Bank. 2012, nr 4, s. 19,
z dnia 26 kwietnia 2012 r., III CSK 300/11, OSNC 2012, nr 12, poz. 144 i z dnia
4 września 2014 r., II CSK 478/13, OSNC-ZD 2015, nr D, poz. 64). Sąd Apelacyjny
rozważył postawiony w apelacji zarzut przedawnienia roszczenia, czemu dał wyraz
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, stwierdzając, że zarzut jest nieuzasadniony,
ponieważ powód dochodził roszczenia wekslowego, które przedawnia się
w terminie określonym w art. 70 w związku z art. 104 Pr. weksl. Zarzut obrazy art.
378 § 1 k.p.c. trzeba więc uznać za pozbawiony racji.
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem niespełnienie wymagań określonych
w art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. może być uznane za uchybienie
mogące mieć wpływ na wynik sprawy tylko wyjątkowo, gdy braki w uzasadnieniu są
tak znaczące, że uniemożliwiają kontrolę kasacyjną zaskarżonego orzeczenia
(zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2000 r., I CKN 272/00, nie publ.,
z dnia 25 października 2000 r., IV CKN 142/00, nie publ., z dnia 7 lutego 2001 r.,
V CKN 606/00, nie publ., z dnia 28 lipca 2004 r., III CK 302/03, nie publ. i z dnia
18 lutego 2005 r., V CK 469/04, „Izba Cywilna” 2005, nr 12, s. 59
12
oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2013 r., III CSK 293/12,
OSNC 2012, nr 12, poz. 148). W niniejszej sprawie warstwa motywacyjna
zaskarżonego wyroku została przedstawiona w sposób umożliwiający dokonanie
kontroli kasacyjnej, wobec czego zarzut naruszenia art. 328 § 2 w związku z art.
391 § 1 k.p.c. nie może odnieść zamierzonego skutku.
Ze względu na przytoczoną przez skarżących argumentację, mającą
uzasadniać zarzut naruszenia przepisów art. 10 i 17 Pr. weksl. oraz art. 118, 123
i 554 k.c., konieczne stało się przypomnienie kilku kwestii o charakterze
podstawowym.
Weksel in blanco może być środkiem zabezpieczenia wierzytelności
wynikających z różnorodnych stosunków prawnych. Wystawiony jako własny
i wręczony w związku z zawarciem umowy sprzedaży, prowadzi do powstania
zobowiązania wekslowego wystawcy, powinien być jednak przez sprzedawcę
wypełniony zgodnie z zawartym porozumieniem. Powstałe zobowiązanie wekslowe
ma charakter samodzielny i abstrakcyjny, a więc niezależny od podstawy prawnej,
która spowodowała jego zaciągnięcie. Oznacza to, że jeżeli posiadaczem
weksla jest remitent, czyli pierwszy wierzyciel, przysługują mu dwa roszczenia:
ze stosunku podstawowego oraz z weksla. Wybór między nimi należy do
wierzyciela, który może tylko raz uzyskać zaspokojenie swojej wierzytelności.
Wręczając i przyjmując weksel, strony umowy obejmują swoją wolą jego
funkcję zabezpieczającą (causa cavendi), z której wynika, że inkorporowana w nim
wierzytelność ma ułatwić zaspokojenie wierzyciela w ramach stosunku
podstawowego. Wygaśnięcie stosunku podstawowego uniemożliwia zatem
dochodzenie wierzytelności wekslowej, natomiast wygaśnięcie zobowiązania
wekslowego w sposób prowadzący do zaspokojenia wierzyciela powoduje
wygaśnięcie zabezpieczonej wierzytelności. Jedynie wygaśnięcie zobowiązania
wekslowego bez zaspokojenia wierzyciela lub nieistnienie tego zobowiązania
nie ma wpływu na stosunek podstawowy, stąd swoisty priorytet stosunku
podstawowego wobec stosunku wynikającego z weksla (zob. uchwałę połączonych
Izb: Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego
z dnia 24 kwietnia 1972 r., III PZP 17/70, OSNCP 1973, nr 5, poz. 72 oraz wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 1997 r., I CKN 48/97, OSNC 1997, nr 9,
13
poz. 124, z dnia 31 maja 2001 r., V CKN 264/00, nie publ., z dnia 9 grudnia 2004 r.,
II CK 170/04, nie publ., z dnia 14 listopada 2006 r., II CSK 205/06, OSNC 2007,
nr 9, poz. 139, z dnia 27 listopada 2007 r., IV CSK 258/07, nie publ. i z dnia
20 czerwca 2008 r., IV CSK 65/08, nie publ.).
Dochodząc wierzytelności wekslowej wierzyciel nie musi wykazywać
podstawy prawnej zobowiązania, może powołać się tylko na treść weksla.
W stosunkach między wystawcą a remitentem samodzielność zobowiązania
wekslowego ulega jednak złagodzeniu. Jeżeli zobowiązanie wekslowe jest ważne,
wystawca może bowiem - w braku skutecznych zarzutów wekslowych -
przeciwstawić zarzuty oparte na jego stosunkach osobistych z wierzycielem,
czyli zarzuty dotyczące stosunku podstawowego. Może zatem kwestionować samo
istnienie lub rozmiar roszczenia wekslowego ze względu na jego związek
ze stosunkiem podstawowym. Spór przenosi się wówczas z płaszczyzny stosunku
wekslowego na płaszczyznę stosunku prawa cywilnego, nie dochodzi jednak do
zmiany powództwa, ponieważ przedmiotem rozpoznania jest nadal to samo
roszczenie wekslowe, a powód jedynie przydaje mu dodatkowe uzasadnienie
faktyczne i prawne.
Przy wekslu in blanco istotne znaczenie ma zarzut wypełnienia weksla
niezgodnie z porozumieniem wynikającym z deklaracji wekslowej. Jeżeli weksel
in blanco zostanie przez jego odbiorcę wypełniony niezgodnie z zawartym
porozumieniem, zobowiązanie wekslowe osoby, która wystawiła lub poręczyła
weksel nie powstanie, co osoba ta może zarzucić odbiorcy weksla bez
żadnych ograniczeń. Wypełnieniem weksla in blanco niezgodnie z zawartym
porozumieniem jest przy tym wypełnienie go po upływie terminu przedawnienia
roszczenia ze stosunku podstawowego, którego wykonanie miał zabezpieczać.
Treścią upoważnienia do uzupełnienia weksla in blanco jest bowiem objęte jedynie
uzupełnienie go przed upływem terminu przedawnienia roszczenia podlegającego
zabezpieczeniu. Również w sytuacjach, w których zastrzeżono, że wręczony
weksel in blanco może być uzupełniony w każdym czasie, chodzi jedynie o dowolną
chwilę przed upływem terminu przedawnienia roszczenia podlegającego
zabezpieczeniu. W konsekwencji, osoba, która złożyła podpis na wekslu in blanco –
w razie uzupełnienia go po upływie terminu przedawnienia roszczenia
14
podlegającego zabezpieczeniu – może powoływać się, że nie jest zobowiązana
wekslowo (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 października 1971 r., II CR
277/71, OSPiKA 1971, nr 7-8, poz. 139, z dnia 9 września 2004 r., II CK 499/03,
Glosa 2005, nr 4, s. 38, z dnia 19 listopada 2004 r., V CK 228/04, OSP 2005, nr 11,
poz. 130, z dnia 9 grudnia 2004 r., II CK 170/04, nie publ., z dnia 30 listopada
2005 r., III CK 274/05, nie publ., z dnia 15 lutego 2006 r., IV CSK 15/05, nie publ.,
z dnia 14 lipca 2006 r., II CSK 75/06, nie publ., z dnia 19 października 2006 r.,
V CSK 205/06, nie publ., z dnia 19 grudnia 2007 r., V CSK 323/07, nie publ., z dnia
14 lutego 2008 r., II CSK 522/07, nie publ., z dnia 15 maja 2008 r., I CSK 548/07,
nie publ., z dnia 11 sierpnia 2010 r., I CSK 616/09, nie publ., z dnia 1 grudnia
2010 r., I CSK 181/10, nie publ. i z dnia 4 września 2014 r., II CSK 478/13).
W sytuacji, w której wierzyciel dochodzi roszczenia z weksla, kwestia
przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego ma znaczenie dla ustalenia,
czy weksel in blanco został uzupełniony przed upływem terminu przedawnienia
roszczenia ze stosunku podstawowego. Jeżeli okaże się, że weksel in blanco został
uzupełniony zgodnie z zawartym porozumieniem i powstało ważne zobowiązanie
wekslowe, roszczenie z weksla przedawnia się w terminie określonym w art. 70
Pr.weksl. Odpowiedzialność wystawcy weksla własnego jest taka sama jak
akceptanta weksla trasowanego, wobec czego roszczenie wekslowe przeciwko
wystawcy weksla własnego ulega przedawnieniu z upływem trzech lat, licząc
od dnia płatności weksla (art. 70 w związku z art. 104 Pr. weksl.; zob. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 1980 r. IV PR 376/79, OSNCP 1980, nr 9,
poz. 173, z dnia 21 maja 1981 r., IV PRN 6/82, OSNCP 1981, nr 11, poz. 225,
z dnia 4 czerwca 2003 r., I CKN 434/01, nie publ., z dnia 19 listopada 2004 r., V CK
228/04 i z dnia 24 maja 2005 r., V CK 652/04, Pr. Bankowe 2006, nr 10, s. 32).
Jeżeli weksel in blanco zostanie uzupełniony po upływie terminu
przedawnienia roszczenia podlegającego zabezpieczeniu albo z innych przyczyn
niezgodnie z zawartym porozumieniem, zobowiązanie wekslowe wystawcy weksla
w ogóle nie powstanie (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 1997 r.,
I CKN 48/97, OSNC 1997, nr 9, poz. 124, z dnia 5 lutego 1998 r., III CKN 342/97,
OSNC 1998, nr 9, poz. 141, z dnia 17 czerwca 1999 r., I CKN 51/98, OSNC 2000,
nr 2, poz. 27, z dnia 18 listopada 1999 r., I CKN 215/98, OSNC 2000, nr 7-8,
15
poz. 128, z dnia 31 maja 2001 r., V CKN 264/00, nie publ., z dnia 4 czerwca 2003 r.,
I CKN 434/01, Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego 2004, nr 12, s. 31, z dnia
17 września 2004 r., V CK 562/03, Pr. Bankowe 2005, nr 3, s. 17 i z dnia 9 lutego
2005 r., II CK 426/04, Pr. Bankowe 2006, nr 1, s. 18). W takiej sytuacji wyłania się
problem dopuszczalności odwołania się przez wierzyciela do stosunku
podstawowego i rozpoznania żądania na jego podstawie. Na gruncie art. 495 k.p.c.,
po jego nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 24 maja 2000 r. (Dz.U. Nr 48,
poz. 554), problem ten był źródłem licznych kontrowersji, ich rozważanie jest jednak
w niniejszej sprawie zbędne. Wystarczy konstatacja, że badanie trafności
zarzutu przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego byłoby konieczne,
gdyby okazało się, że nie istnieje roszczenie wekslowe i żądanie wierzyciela
podlega rozpoznaniu na podstawie stosunku prawnego zabezpieczonego wekslem.
Przechodząc od rozważań natury ogólnej na grunt niniejszej sprawy, trzeba
podkreślić, że - według ustaleń i oceny prawnej Sądu Apelacyjnego - weksel
in blanco wręczony powodowi w celu zabezpieczenia wykonania umowy sprzedaży
592 udziałów został wypełniony zgodnie z zawartym porozumieniem, wobec czego
powstało ważne zobowiązanie wekslowe i powód może skutecznie dochodzić
roszczenia z weksla. Podniesione przez skarżących, w ramach podstawy
kasacyjnej określonej w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., zarzuty naruszenia
przepisów: art. 382, 210 § 3, 235 § 1 i 236 w związku z art. 391 § 1 k.p.c., art. 495
§ 3 w brzmieniu obowiązującym przed dniem 3 maja 2012 r. w związku z art. 232
i 391 § 1 k.p.c., art. 217 § 2 w związku z art. 227, 391 § 1, 380 i 382 k.p.c., art. 252
w związku z art. 244 i 391 § 1 k.p.c. oraz art. 496 w związku z art. 485 § 2 k.p.c.
zmierzają do zakwestionowania stanowiska Sądu Apelacyjnego w kwestii
prawidłowości uzupełnienia weksla in blanco, a co za tym idzie - powstania
zobowiązania wekslowego. Dla uzasadnienia tych zarzutów skarżący przytoczyli
obszerne wywody, uszły jednak ich uwagi niektóre istotne kwestie
dotyczące utrwalonych w orzecznictwie Sądu Najwyższego wymagań co do
sposobu formułowania podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.
Trzeba zatem przypomnieć, że strona powołująca się na tę podstawę powinna
wskazać przepisy postępowania, które zostały przez sąd drugiej instancji
naruszone, wyjaśnić na czym to naruszenie polegało oraz jaki mogło mieć
16
wpływ na wynik sprawy. Ze względu na to, że samo naruszenie przepisów
postępowania nie jest wystarczającą podstawą skargi kasacyjnej, skarżący
powinien - poza wskazaniem na naruszenie konkretnych przepisów - wykazać,
iż następstwa stwierdzonych wadliwości postępowania były tego rodzaju,
że kształtowały lub współkształtowały treść kwestionowanego orzeczenia
(zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 1996 r., III CKN 14/96,
OSP 1997, nr 3, poz. 65 i z dnia 20 grudnia 1996 r., III CKN 21/96, OSNC 1997,
nr 4, poz. 45 oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 1997 r.,
II CKN 21/96, OSNC 1997, nr 5, poz. 61, z dnia 10 lutego 1997 r., I CKN 57/96,
OSNC 1997, nr 6-7, poz. 82 i z dnia 11 marca 1997 r., III CKN 13/97, OSNC 1997,
nr 8, poz. 114).
Skarżący nie podjęli próby wykazania, że następstwa wszystkich kolejno
zarzucanych uchybień procesowych kształtowały lub współkształtowały treść
zaskarżonego wyroku. Ograniczyli się jedynie do wyrażenia subiektywnej opinii,
według której prawidłowe zastosowanie wskazanych przepisów postępowania
powinno skutkować uchyleniem nakazu zapłaty i oddaleniem powództwa, co nie
może być oczywiście uznane za równoznaczne z wykazaniem istotnego wpływu
zarzucanych wadliwości postępowania na wynik sprawy.
Uszło również uwagi skarżących przewidziane w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.
wymaganie istotności naruszonych przepisów postępowania. Sąd powinien
wydawać postanowienia o przeprowadzeniu dowodu o treści wskazanej w art. 236
k.p.c., jednak uchybienie temu wymaganiu, polegające na przeprowadzeniu bez
wydania odnośnego postanowienia dowodów z dokumentów złożonych przez
strony do akt sprawy, znanych notabene obu stronom procesu, nie jest
uchybieniem, które mogłoby mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Nie można też
podzielić poglądu skarżących, że naruszenie art. 236 k.p.c. pozbawiło ich możności
obrony swych praw.
Skarżący nie mają również racji zarzucając Sądowi Apelacyjnemu
naruszenie art. 495 § 3 k.p.c. w brzmieniu ustalonym przez art. 1 pkt 54 ustawy
nowelizującej z dnia 24 maja 2000 r. (Dz.U. Nr 48, poz. 554) w związku z art. 232
i 391 § 1 k.p.c. przez dopuszczenie dowodów z dokumentów złożonych przez
powoda do akt sprawy dopiero po wniesieniu pozwu. Zarzut ten był przez
17
skarżących podnoszony w apelacji, ponieważ dowody, o których mowa zostały
dopuszczone przez Sąd pierwszej instancji. Sąd Apelacyjny ustosunkował się do
tego zarzutu, natomiast skarżący - stawiając Sądowi Apelacyjnemu zarzut obrazy
art. 495 § 3 w związku z art. 232 i 391 § 1 k.p.c. - nie przytoczyli argumentów
świadczących o wadliwości stanowiska tego Sądu. Poza tym wyszli z błędnego
założenia, że dopuszczenie przez sąd dowodu z urzędu jest dopuszczalne tylko
wtedy, gdy zachodzi podejrzenie, że strony prowadzą proces fikcyjny albo
zmierzają do obejścia prawa. Sąd Najwyższy niejednokrotnie podkreślał, że po
zmianach art. 3, art. 213 i art. 232 k.p.c., dokonanych ustawą nowelizującą z dnia
1 marca 1996 r. (Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.), obowiązek przedstawienia
dowodów spoczywa wprawdzie przede wszystkim na stronach, lecz Sąd nie jest
pozbawiony inicjatywy dowodowej, która oparta jest na jego uznaniu, a nie
obowiązku ustawowym. Dopuszczenie przez sąd dowodu z urzędu zasadniczo nie
może być uznane za działanie naruszające art. 232 k.p.c., nie można bowiem
sądowi zarzucić, że działając w ramach przysługującego mu uprawnienia, realizuje
cel wydania wyroku zgodnego z rzeczywistym stanem rzeczy. Dopuszczenie
dowodu z urzędu jest obowiązkiem sądu, jeżeli wymaga tego interes publiczny.
Wyczerpujące wskazanie konkretnych sytuacji procesowych, w których -
ze względu na interes publiczny - uprawnienie do dopuszczenia dowodu z urzędu
przeradza się w obowiązek sądu, nie jest możliwe. Można tylko przykładowo
wskazać na potrzebę działania ex officio, jeżeli zachodzi podejrzenie, że strony
prowadzą proces fikcyjny albo zmierzają do obejścia prawa, w razie nieporadności
strony oraz w sprawach, w których przeprowadzenie dowodu z urzędu jest jedynym
sposobem przeciwdziałania niebezpieczeństwu oczywiście nieprawidłowego
rozstrzygnięcia sprawy, podważającego funkcję procesu (zob. np. uchwałę składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2000 r., III CZP 4/00, OSNC
2000, nr 11, poz. 195, wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 24 października 1996 r.,
III CKN 6/96, OSNC 1997, nr 3, poz. 29, z dnia 5 listopada 1997 r., III CKN 244/97,
OSNC 1998, nr 3, poz. 52, z dnia 25 czerwca 1998 r., III CKN 384/98, Biuletyn SN
1998, nr 11, s. 14, z dnia 21 czerwca 2002 r., V CKN 1242/00, nie publ., z dnia
13 lutego 2004 r., IV CK 24/03, OSNC 2005, nr 3, poz. 45, z dnia 15 grudnia
2005 r., V CK 400/05, OSP 2006, nr 11, poz. 127, z dnia 20 grudnia 2005 r., III CK
18
121/05, nie publ., z dnia 22 lutego 2006 r., III CK 341/05, OSNC 2006, nr 10, poz.
174, z dnia 4 stycznia 2007 r., V CSK 377/06, nie publ., z dnia 14 marca 2007 r.,
I CSK 465/06, OSP 2008, nr 11, poz. 123, z dnia 24 kwietnia 2008 r., IV CSK 41/08,
nie publ., z dnia 30 stycznia 2009 r., II CSK 440/08, nie publ., z dnia
29 października 2010 r., I CSK 646/09, nie publ., z dnia 15 czerwca 2011 r., V CSK
382/10, nie publ., z dnia 22 marca 2012 r., IV CSK 330/01, nie publ., z dnia
14 grudnia 2012 r., I CSK 248/12, nie publ., z dnia 7 marca 2013 r., II CSK 422/12,
nie publ., z dnia 5 lipca 2013 r., IV CSK 738/12, nie publ., z dnia 16 lipca 2014 r.,
II PK 266/13, M. P. Pr. 2014, nr 11, s. 590 – 593 oraz z dnia 11 grudnia 2014 r.,
IV CA 1/14, Biuletyn SN 2015, nr 2, s. 12).
Za nieuzasadniony trzeba również uznać zarzut naruszenia art. 217 § 2
w związku z art. 227, 391 § 1, 380 i 383 k.p.c. przez pominięcie dowodów
z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy na kartach 364, 914, 917, 1400,
1510, 1519, 1522 - 1524, 1525, 1533 i 1576. Zarzut ten był podnoszony
przez skarżących w apelacji i został przez Sąd Apelacyjny uznany za pozbawiony
racji z przyczyn wskazanych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Skarżący nie
przytoczyli argumentów świadczących o wadliwości stanowiska zajętego przez Sąd
Apelacyjny. Poza tym nie podjęli nawet próby wykazania, jaki wpływ na wynik
sprawy mogłoby mieć przeprowadzenie dowodów z wymienionych dokumentów.
Samo stwierdzenie, że dopuszczenie odnośnych dowodów skutkowałoby
uwzględnieniem skargi kasacyjnej i oddaleniem powództwa jest - rzecz jasna -
niewystarczające.
Z kolei zarzuty naruszenia art. 252 w związku z art. 244, 391 § 1 k.p.c. i art.
6 k.c. oraz art. 496 w związku z art. 485 § 2 k.p.c. zmierzają w istocie do
zakwestionowania dokonanej przez Sąd Apelacyjny oceny dowodów i podważenia
poczynionych w jej wyniku ustaleń faktycznych stanowiących podstawę
zaskarżonego wyroku. Skarżący przeciwstawiają im własną wersję ustaleń
wynikającą z dokonanej przez nich oceny dowodów i twierdzą, że powód uzupełnił
i dołączył do pozwu weksel, który został mu wręczony jako zabezpieczenie
wykonania umowy przeniesienia patentu, o czym ma świadczyć protokół zajęcia
sporządzony przez komornika w dniu 28 stycznia 2011 r. Tak skonstruowany zarzut
trzeba uznać za niedopuszczalny, zgodnie bowiem z art. 3983
§ 3 k.p.c., podstawą
19
skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny
dowodów. Poza tym skarżący całkowicie abstrahują od argumentacji Sądu
Apelacyjnego, który podkreślił, że powód – co pozostawało poza sporem – otrzymał
od skarżącej ogółem trzy weksle in blanco, w tym jeden w celu zabezpieczenia
wykonania umowy sprzedaży 592 udziałów, drugi w celu zabezpieczenia umowy
przeniesienia patentu, a trzeci przeznaczony dla spółki A., której był prezesem oraz
że wszystkie te weksle zostały uzupełnione na różne wskazane w nich kwoty
i dołączone do pozwów skierowanych do sądów. Nie budziło przy tym wątpliwości,
że weksel dołączony do pozwu jest oryginałem weksla, a nie jego kserokopią.
Z faktów tych Sąd Apelacyjny wyprowadził wniosek o braku jakichkolwiek
logicznych podstaw do przyjęcia, że komornik odebrał powodowi weksel
wypełniony na kwotę 694 000 zł oraz że powód wypełnił następnie na tę samą
kwotę weksel in blanco wręczony mu jako zabezpieczenie wykonania umowy
przeniesienia patentu. Skarżący w ogóle nie ustosunkowali się to tej argumentacji.
Konkludując ten wątek rozważań, trzeba stwierdzić, że omawiane zarzuty nie
podważają trafności stanowiska Sądu Apelacyjnego w kwestii ważności
zobowiązania wekslowego, wynikającego z weksla dołączonego do pozwu
w niniejszej sprawie. O uzupełnieniu tego weksla na kwotę 694 000 zł powód
zawiadomił skarżącą pismem z dnia 17 stycznia 2011 r., a zatem uzupełnienie
weksla in blanco nastąpiło w czasie, kiedy roszczenie o zapłatę ceny wynikające
z umowy sprzedaży 592 udziałów, zawartej w dniu 11 sierpnia 2009 r., nie było
jeszcze w świetle art. 554 k.c. przedawnione. W tej sytuacji za bezprzedmiotowe
trzeba uznać powoływanie się na naruszenie art. 554 k.c., powód wywodził bowiem
swoje roszczenie z ważnego zobowiązania wekslowego. Roszczenie wekslowe
przeciwko wystawcy weksla własnego - o czym była już mowa - przedawnia się
z upływem trzech lat od dnia płatności weksla. Skoro pozew w niniejszej sprawie
został wniesiony w dniu 11 lutego 2011 r., a termin płatności weksla był oznaczony
na dzień 28 stycznia 2011 r., to o przedawnieniu dochodzonego roszczenia
wekslowego nie może być mowy.
Ostatni z zarzutów wymagających rozważenia dotyczy obrazy art. 321 § 1
w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez zasądzenie kwoty 694 000 zł wraz
„…z odsetkami umownymi w wysokości 12% w skali roku od dnia 11 lutego 2011 r.
20
do dnia 22 grudnia 2014 r. i w wysokości 8% w skali roku od dnia 23 grudnia 2014 r.
do dnia zapłaty, podczas gdy powód żądał w pozwie zasądzenia odsetek
ustawowych od dnia 11 lutego 2011 r. do dnia zapłaty…”. Zdaniem skarżących,
Sąd Apelacyjny orzekł co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ponieważ
powód nie domagał się zasądzenia odsetek umownych. W uzasadnieniu zarzutu
skarżący przytoczyli rozległe wywody na temat pojęcia, funkcji, rodzajów i źródeł
obowiązku płacenia odsetek.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny zasądził odsetki od kwoty 694 000 zł
w wysokości 12% w stosunku rocznym od dnia 11 lutego 2011 r. i 8% w stosunku
rocznym od dnia 23 grudnia 2014 r. do dnia zapłaty. Podkreślił, że powód domagał
się w pozwie odsetek ustawowych od kwoty 694 000 zł od dnia 11 lutego 2011 r. do
dnia zapłaty oraz że w okresie od dnia 15 grudnia 2008 r. do dnia 22 grudnia
2014 r. odsetki ustawowe wynosiły 13% w stosunku rocznym (zob. rozporządzenie
Rady Ministrów z dnia 4 grudnia 2008 r. w sprawie określenia wysokości odsetek
ustawowych, Dz.U. Nr 220, poz. 1434), a w okresie od dnia 23 grudnia 2014 r.
do dnia 31 grudnia 2015 r. - 8% w stosunku rocznym (zob. rozporządzenie Rady
Ministrów z dnia 16 grudnia 2014 r. w sprawie odsetek ustawowych, Dz.U. z 2014 r.,
poz. 1858). Zaskarżony wyrok został wydany przed wejściem w życie ustawy z dnia
9 października 2015 r. (Dz.U. z 2015 r., poz. 1830) nowelizującej art. 481 k.c.
Zasądzenie od dnia 11 lutego 2011 r. do dnia 22 grudnia 2014 r. odsetek
według stopy 12% w stosunku rocznym, a więc o 1% niższej od przewidzianej dla
odsetek ustawowych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 4 grudnia 2008 r.
(Dz.U. Nr 220, poz. 1434), nastąpiło z tej przyczyny, że w deklaracji wekslowej
przewidziano odsetki w wysokości 12% w stosunku rocznym. Nie oznacza to,
że Sąd Apelacyjny zasądził odsetki umowne zamiast żądanych ustawowych, tym
bardziej że – obniżając stopę odsetek do 8% w stosunku rocznym - w uzasadnieniu
wyroku odwołał się do zakazu orzekania ponad żądanie wynikającego z art. 321 § 1
k.p.c. Zarówno odsetki żądane przez powoda, jak i zasądzone zaskarżonym
wyrokiem były odsetkami za opóźnienie, a samo obniżenie ich wysokości w okresie
od dnia 11 lutego 2011 r. do dnia 22 grudnia 2014 r. do wysokości odsetek
umownych, a w okresie od dnia 23 grudnia 2014 r. do wysokości odsetek
21
ustawowych - wbrew odmiennej ocenie skarżących - nie narusza zasady ne eat
iudex ultra petita partium.
Z tych względów Sąd Najwyższy na zasadzie art. 39814
k.p.c. oddalił skargę
kasacyjną jako pozbawioną uzasadnionych podstaw i orzekł o kosztach
postępowania kasacyjnego zgodnie z art. 98 § 1 i 3 w związku z art. 391 § 1 i 39821
k.p.c. oraz w związku z § 6 pkt 7 i § 13 ust. 4 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 461 ze zm.)
w związku z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października
2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r., poz. 1800).
eb