Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 27/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Halina Kiryło
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z powództwa Z.W.
przeciwko Zakładowi […] Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w C.
o zapłatę ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy i premii,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 3 lutego 2016 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w B.
z dnia 4 września 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Powód Z. W. domagał się w pozwie wniesionym 1 lipca 2013 r. zasądzenia
na jego rzecz od pozwanej Zakładów [...] ekwiwalentu pieniężnego za
niewykorzystany urlop wypoczynkowy w 2007 r. i zwrotu kosztów postępowania.
Następnie, w pozwie wniesionym w dniu 16 października 2013 r. żądał zasądzenia
2
na jego rzecz od tego samego pozwanego 49.000 zł tytułem premii kwartalnej za I i
II kwartał 2007 r. z odsetkami liczonymi od 31 marca i od 30 czerwca 2007 r. Na
podstawie art. 219 k.p.c. Sąd połączył obie sprawy do wspólnego rozpoznania.
Pozwany w odpowiedzi na pozew w stosunku do obydwu żądań podniósł
zarzut przedawnienia roszczeń zgłaszanych przez powoda.
Wyrokiem z dnia 18 marca 2014 r. Sąd Rejonowy w C. oddalił powództwo.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód zatrudniony był w pozwanym
przedsiębiorstwie od 20 marca 1998 r. jako prezes zarządu i od 5 grudnia 1998 r.
jako dyrektor naczelny. Na podstawie aneksu nr 1 do tej umowy podpisanego 1
lipca 2000 r. powodowi przysługiwało prawo do premii kwartalnej, która wynosi 15%
zysku brutto w danym kwartale. Premia nie przysługiwała w wypadku nieobecności
w pracy z powodu zwolnienia lekarskiego i urlopu bezpłatnego w wielkości powyżej
połowy dni kalendarzowych w danym kwartale. 19 stycznia 2007 r. pozwana
sporządziła oświadczenie o rozwiązaniu z powodem umowy o pracę na podstawie
art. 52 § 1 k.p. 7 lutego 2007 r. powód otrzymał świadectwo pracy, z którego
wynikało, że jego stosunek pracy ustał na podstawie art. 52 § 1 k.p. Między
stronami toczyło się postępowanie o uznanie za niezgodne z prawem rozwiązanie z
powodem umowy o pracę bez wypowiedzenia, w wyniku którego Sąd Rejonowy w
C. zasądził na rzecz powoda odszkodowanie w kwocie 28.080 zł za niezgodne z
prawem rozwiązanie umowy o pracę . Sąd Okręgowy w B. w wyroku z 26 kwietnia
2012 r. oddalił apelację. Na skutek tego wyroku pozwana wydała powodowi
świadectwo pracy, które następnie na wniosek powoda sprostowała i określiła, że
powód był przez nią zatrudniony do 30 czerwca 2007 r.
Sąd Rejonowy wskazał, że zgodnie z art. 291 § 1 k.p., roszczenia ze
stosunku pracy ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym
roszczenie stało się wymagalne. Powód twierdził, że nie mógł wcześniej wystąpić z
żądaniem zapłaty premii i ekwiwalentu za urlop, gdyż nie była mu znana data
faktycznego ustania stosunku pracy i w tym przedmiocie toczył spór sądowy.
Zdaniem Sądu, skoro powód w sprawie IV P .../08 przed Sądem Rejonowym w C.
zgłaszał żądanie przywrócenia do pracy, to znaczy, że wiedział, że jego stosunek
pracy zakończył się. Z tą też datą, tj. datą zakończenia stosunku pracy stają się
wymagalne wszystkie niezrealizowane roszczenia pracownika ze stosunku pracy.
3
Wynik powództwa restytucyjnego był niepewny i powód winien był liczyć się
przegraną w tamtym procesie. Dlatego nie można wiązać wymagalności roszczenia
z datą zakończenia tamtego postępowania. Mając na uwadze powyższe Sąd
Rejonowy na podstawie art. 291 § 1 k.p. oddalił żądanie pozwu jako przedawnione.
Wyrokiem zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną Sąd Okręgowy
oddalił apelację powoda od powyższego wyroku Sądu Rejonowego.
Zdaniem Sądu Okręgowego nie doszło do naruszenia art. 291 § 1 k.p.
Przepis ten statuuje bowiem trzyletni termin przedawnienia roszczeń ze stosunku
pracy, biegnący od dnia ich wymagalności. O wymagalności roszczenia decyduje
chwila, kiedy uprawniony mógł żądać spełnienia świadczenia. Wymagalność
roszczenia może przy tym nastąpić niezwłocznie po jego powstaniu lub łączyć się z
ustaniem stosunku zatrudnienia. Niewątpliwie roszczenia powoda o zapłatę
ekwiwalentu o urlop wypoczynkowy oraz premie kwartalne stały się wymagalne w
chwili ustania stosunku pracy powoda, tj. w momencie wręczenia mu
wypowiedzenia umowy o pracę w trybie dyscyplinarnym (7 lutego 2007 r.). Nie
doszło do przerwania biegu przedawnienia w związku ze złożonym przez powoda
powództwem o przywrócenie do pracy. Jednakże twierdzenia powoda, że mógł
dochodzić zaległych roszczeń dopiero z chwilą prawomocnego zakończenia
postępowania związanego z nieuzasadnionym rozwiązaniem umowy o pracę, nie
znajdują oparcia w obowiązującym stanie prawnym. Ponadto powód zupełnie
pominął fakt, że w § 2 umowy o pracę ustalono że premia kwartalna płatna jest do
30-go dnia miesiąca następującego po kwartale. Tym samym złożenie 16
października 2013 r. pozwu o zapłatę zaległych premii nastąpiło ze znacznym
przekroczeniem terminu. Nie wystąpiły też żadne przeszkody prawne lub faktyczne
do wystąpienia z powództwem o zapłatę w chwili ustania stosunku pracy. Nie
doszło także do naruszenia art. 8 k.p. Przepis ten ma charakter szczególny i
wyjątkowy, a przez to może być stosowany jedynie w przypadkach
nadzwyczajnych. W rozpoznawanej sprawie okoliczności podnoszone przez
powoda, zdaniem Sądu Okręgowego, nie wskazują by można było stosować tę
klauzulę generalną.
Powód zaskarżył powyższy wyrok Sądu drugiej instancji w całości, wnosząc
o jego uchylenie i zmianę w całości przez uwzględnienie apelacji oraz
4
uwzględnienie roszczenia powoda w całości, a także zasądzenie od pozwanej
Spółki na rzecz powoda kosztów postępowania według norm przepisanych;
ewentualnie, w razie uznania przez Sąd Najwyższy, że w sprawie nie ma podstaw
do uchylenia i zmiany zaskarżonego orzeczenia, o uchylenie zaskarżonego wyroku
w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w postępowaniu
apelacyjnym Sądowi Okręgowemu.
Skarżący zarzucił wyrokowi Sądu odwoławczego naruszenie przepisów
prawa materialnego, mianowicie: (a) art. 8 w związku. z art. 291 § 1 k.p. przez
błędne zastosowanie, polegające na uznaniu, że termin przedawnienia roszczeń
dochodzonych przez powoda powinien być liczony od dnia rozwiązania stosunku
pracy z powodem, podczas gdy roszczenie obejmujące wypłatę premii kwartalnej
oraz ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy mogło być dochodzone przez powoda
dopiero po prawomocnym zakończeniu postępowania związanego z
nieuzasadnionym rozwiązaniem przez pozwaną Spółkę umowy o pracę z powodem
w trybie art. 52 § 1 k.p, co nastąpiło 26 kwietnia 2012 r., w następstwie którego
dopiero w sposób formalny (przez sporządzenie przez pracodawcę stosownego
świadectwa pracy) określono czas pracy powoda w pozwanej Spółce, a całokształt
działań pozwanej Spółki w stosunku do powoda wskazuje, że pozwana czyni ze
swego prawa użytek, który jest sprzeczny ze społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem tego prawa i zasadami współżycia społecznego, a to chociażby
przez nieuzasadnione wypowiedzenie umowy o pracę w trybie art. 52 § 1 k.p.,
przedłużanie postępowania restytucyjnego zainicjowanego przez powoda, a także
zwlekanie z wystawieniem sprostowanego świadectwa pracy, by w razie
dochodzenia przez powoda roszczeń ściśle wynikających ze stosunku pracy
podnieść zarzut przedawnienia, a takie działanie nie może być uważane za
wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony; (b) art. 295 k.p. przez przyjęcie, że
doszło do przedawnienia roszczeń dochodzonych przez powoda, podczas gdy, jak
wynika z całokształtu okoliczności sprawy, powód wystąpił przeciwko pozwanemu z
powództwem do Sądu Rejonowego, który orzekł, że rozwiązanie przez pozwaną
umowy o pracę bez wypowiedzenia nastąpiło z naruszeniem przepisów prawa, co
po prawomocnym zakończeniu 26 kwietnia 2012 r. postępowania, sprawiło, że
powód mógł dochodzić swoich dalszych roszczeń wynikających ze stosunku pracy,
5
jaki istniał pomiędzy stronami, tak więc w nin. sprawie doszło do przerwania biegu
przedawnienia roszczeń, który rozpoczął na nowo swój bieg od dnia 27 kwietnia
2012 r., oraz zasądzenie od pozwanej Spółki na rzecz powódki kosztów
postępowania kasacyjnego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest nieuzasadniona, a zaskarżony wyrok, pomimo błędnego
uzasadnienia, odpowiada prawu.
Sąd Okręgowy, (podobnie jak wcześniej Sąd Rejonowy), nie kwestionował
prawa powoda do ekwiwalentu za urlop w 2007 r. i premii za I i II kwartał 2007 r.,
tj. za okres, który powód częściowo przepracował (do 7 lutego 2007 – data
rozwiązania stosunku pracy), a częściowo pozostawał bez pracy (od 8 lutego do 30
czerwca 2007 r.), lecz pracodawca tę część rozpatrywanego okresu określił w
sprostowanym na wniosek powoda świadectwie pracy, jako okres zatrudnienia. Sąd
Okręgowy uznał, że roszczenia powoda o zapłatę ekwiwalentu o urlop
wypoczynkowy oraz premie kwartalne stały się wymagalne w chwili ustania
stosunku pracy powoda, tj. w momencie wręczenia mu wypowiedzenia umowy o
pracę w trybie dyscyplinarnym (7 lutego 2007 r.) i że nie doszło do przerwania
biegu przedawnienia w związku ze złożonym przez powoda powództwem o
przywrócenie do pracy. Należy uznać, że skoro Sąd mówi o obydwu premiach
kwartalnych, to znaczy, że milcząco przyjął, że powód nabył te uprawnienia za cały
okres od 8 lutego do 30 czerwca 2007 r., tj. zarówno za okres świadczenia pracy do
7 lutego, jak i okres jej nieświadczenia od 8 lutego do 30 czerwca 2007 r., i w
konsekwencji mógł żądać zapłaty ekwiwalentu za urlop oraz premii za obydwa
kwartały, w tym za okres w którym już nie pracował. Sąd odwoławczy nie wskazał
argumentacji prawnej, a w tym podstawy prawnej takiego przekonania. Jest ono
jednak błędne. Zgodnie z art. 51 § 2 k.p., pracownikowi, któremu przyznano
odszkodowanie, wlicza się do okresu zatrudnienia okres pozostawania bez pracy,
odpowiadający okresowi, za który przyznano odszkodowanie. W świetle ustalonych
poglądów Sądu Najwyższego, jest jasne, że okresy pozostawania bez pracy
wliczane do okresu zatrudnia zgodnie z art. 51 § 1 zdanie pierwsze i art. 51 § 2
6
k.p., nie są okresami zatrudnienia ani okresami uznawanymi za okresy
zatrudnienia, lecz jedynie podlegają zaliczeniu do stażu pracy (okresu
zatrudnienia). Stąd też w tych okresach pracownik nie nabywa praw pracowniczych
zależnych od istnienia stosunku pracy, jak np. prawo do urlopu wypoczynkowego
(uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1990 r., III PZP 15/90, OSNCP
1991 nr 4, poz. 45 oraz wyroki z dnia 14 marca 2006 r., I PK 144/05, OSNP 2007 nr
5-6, poz. 68; z dnia 24 lipca 2006 r., I BP 1/06, OSNP 2007 nr 15-16, poz. 216;
z dnia 12 kwietnia 2007 r., III PK 261/06, LEX nr 509048; z dnia 17 września
2008 r., I PK 1/08, OSNP 2010 nr 3-4, poz. 37; z dnia 10 marca 2010 r., II PK
265/09, LEX nr 602244 i z dnia 16 czerwca 2011 r., I PK 272/10, LEX nr 1001283).
Wskazany w art. 52 § 1 k.p. okres „pozostawania bez pracy, odpowiadający
okresowi, za który przyznano odszkodowanie”, nie jest rzeczywistym okresem
pracy, lecz oznaczeniem ilości czasu, którą należy wliczyć pracownikowi do jego
okresu zatrudnienia. Z tego względu, w okresie po ustaniu stosunku pracy, a więc
po 8 lutego 2007 r. powód nie mógł nabyć prawa do żadnych świadczeń
uzależnionych od pozostawania w stosunku pracy, jak w szczególności prawo do
urlopu wypoczynkowego i premia kwartalna. Zupełnie niejasne jest też powiązanie
tego prawa z datą wskazaną w świadectwie pracy. Skoro powód nie świadczył
pracy od 9 lutego 2007 r. wskutek rozwiązania umowy o pracę, to samo
stwierdzenie przez pracodawcę w świadectwie pracy, że powód był zatrudniony u
niego do 30 czerwca 2007 r. nie mogło zmienić faktu niepozostawania w
zatrudnieniu. Ewentualnie powód mógł mieć roszczenie o ekwiwalent za
niewykorzystany urlop wypoczynkowy w wysokości proporcjonalnej do okresu
zatrudnienia od 1 stycznia do 8 lutego 2007 r. oraz premii za pierwszy kwartał w
wysokości proporcjonalnej do przepracowanego czasu, jeśli spełnił warunki
premiowania. Jednakże co do tych ewentualnie możliwych roszczeń należy
przyznać racje Sądowi Okręgowemu, że powód powinien był je zgłosić w dacie ich
ewentualnej wymagalności, tj. w dacie rozwiązania stosunku pracy (co do początku
biegu przedawnienia roszczenia o ekwiwalent za urlop zob.: 29 marca 2001 r.,
I PKN 336/00, OSNP 2003 nr 1, poz. 14). Nie były to bowiem roszczenia, których
wymagalność mogłaby być w jakikolwiek sposób łączona z sądowym
stwierdzeniem zasadności roszczeń związanych z wadliwym rozwiązaniem
7
stosunku pracy (zob. uzasadnienia wyroków z: 17 lutego 2000 r., I PKN 539/99,
OSNP 2001 nr 14, poz. 463; 4 marca 2010 r., I PK 186/09, OSNP 2011 nr 17-18,
poz. 224). Sąd Najwyższy podziela też, w tym tylko zakresie, stanowisko Sądu
Okręgowego, że nie ma przesłanek do uznania, że strona pozwana naruszyła art. 8
k.p. podnosząc zarzut przedawnienia. W szczególności nie wspiera poglądu
skarżącego twierdzenie, że pozwana „niezasadnie rozwiązała z nim stosunek pracy
na podstawie art. 52 § 1 k.p., następnie przedłużała postępowanie restytucyjne
zainicjowane przez powoda (trwało ono 5 lat), a także zwlekała z wystawieniem
sprostowanego świadectwa pracy”. Sam fakt rozwiązania stosunku pracy bez
wypowiedzenia nie daje bowiem podstaw do odstąpienia od przepisów o
przedawnieniu, a twierdzenie o celowym przedłużaniu procesu o przywrócenie do
pracy nie ma potwierdzenia w ustaleniach przyjętych przez Sąd Okręgowy w
podstawie zaskarżonego wyroku.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy, na podstawie 39814
k.p.c., orzekł jak w
sentencji.
kc