Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 344/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Beata Gudowska (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. S.
przeciwko Zakładowi Usług Komunalnych Spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością w S.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 lutego 2016 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w E.
z dnia 30 czerwca 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w pkt. IV i sprawę w tym zakresie
przekazuje Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 30
czerwca 2014 r. zmienił wyrok Sądu Rejonowego w O. z dnia 10 maja 2012 r. w
2
punkcie I. oddalającym powództwo M. S. o przywrócenie do pracy; w punkcie II.
zasądzającym na jego rzecz od pozwanego Zakładu Usług Komunalnych Spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością kwotę 19.500 zł tytułem odszkodowania za
naruszenie przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę bez wypowiedzenia wraz z
odsetkami; w punkcie III. nadającym wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności
co do kwoty 6.500 zł oraz w punkcie IV. orzekającym o kosztach postępowania, w
ten sposób, że: zmienił zaskarżony wyrok w punktach II i III oraz oddalił powództwo
o odszkodowanie, a także zmienił wyrok w punkcie IV i zasądził od powoda na
rzecz pozwanej kwotę 77 zł tytułem zwrotu kosztów procesu za pierwszą instancję,
a ponadto zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 6.500 zł tytułem zwrotu
wyegzekwowanego świadczenia, w pozostałym zakresie wniosek oddalił i orzekł o
kosztach postępowania, zasądzając na rzecz pozwanej kwotę 2.150 zł tytułem
zwrotu kosztów procesu za dwie instancje oraz za postępowanie kasacyjne.
W sprawie tej ustalono, że powód był pracownikiem pozwanego od 1
kwietnia 1980 r., początkowo na stanowisku majstra, a następnie kolejno na
stanowiskach inspektora, kierownika i dyrektora, zaś po przekształceniu pozwanej
w Zakład Usług Komunalnych Sp. z o.o., na podstawie umowy zawartej w dniu 1
stycznia 2008 r. na czas nieokreślony - na stanowisku wiceprezesa spółki. Powód
w 2011 r. przez blisko 3/4 roku przebywał kolejno na zwolnieniach lekarskich, a
następnie pobierał świadczenie rehabilitacyjne. W dniu 15 września 2011 r.
pozwana rozwiązała z powodem umowę o pracę bez wypowiedzenia. Jako
przyczynę rozwiązania umowy o pracę wskazała ciężkie naruszenie obowiązków
pracowniczych, polegające na tym, że powód nie stawił się do pracy bez
usprawiedliwienia w dniu 6 września 2011 r. i w dniach następnych oraz nie
poinformował pracodawcy o przyczynach nieobecności. Powód odwołał się od
decyzji pracodawcy do Sądu Rejonowego, który uwzględnił powództwo,
argumentując, że dopuszczalność natychmiastowego rozwiązania z pracownikiem
stosunku pracy w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p., ustawodawca uzależnił od ciężkiego
naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych, które należy badać przez
pryzmat stopnia winy pracownika i zagrożenia interesów pracodawcy wskutek
działania bądź zaniechania pracownika. Powód niewątpliwie naruszył obowiązek
usprawiedliwienia nieobecności w pracy oraz poinformowania pracodawcy o
3
przyczynie nieobecności, ale jego zaniechaniom nie można zarzucić ciężkiego
pogwałcenia obowiązków pracowniczych, skoro usprawiedliwił swoją nieobecność
w pracy, a tylko nie dochował formalnych warunków usprawiedliwienia
nieobecności w pracy z § 20 pkt 4 i 5 obowiązującego u pozwanej regulaminu
pracy. W konsekwencji powodowi nie można przypisać ciężkiego naruszenia
obowiązków pracowniczych w rozumieniu art. 52 k.p. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 9 listopada 2012 r. oddalił apelację
strony pozwanej, podkreślając, że 13 września 2011 r. powód M. S. stawał przed
lekarzem orzecznikiem ZUS, który orzekł, iż jest on nadal niezdolny do pracy.
Jeszcze w tym samym dniu powód telefonicznie poinformował pracodawcę o takim
orzeczeniu lekarza orzecznika. W dniu 19 września 2011 r. Zakład Ubezpieczeń
Społecznych wydał decyzję, którą przyznał powodowi prawo do świadczenia
rehabilitacyjnego na okres od 6 września 2011 r. do 1 czerwca 2012 r. Odpis
decyzji ZUS powód otrzymał w dniu 21 września 2011 r. i doręczył go pracodawcy.
W takiej sytuacji, co prawda nie została zachowana przez powoda forma, jak i
termin zawiadomienia pracodawcy o nieobecności w pracy, tym niemniej zaniechań
powoda nie można oceniać w kategoriach ciężkiego naruszenia obowiązków
pracowniczych.
W dalszym biegu sprawy Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skargi kasacyjnej
strony pozwanej, wyrokiem z dnia 20 grudnia 2013 r. uchylił zaskarżony wyrok i
przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego, uznając za zasadne
kasacyjne zarzuty naruszenia art. 52 § 1 pkt 1 k.p. w związku z § 1, 2 i 3
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie
sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom
zwolnień od pracy i § 20 ust. 4 i 5 Regulaminu Pracy Zakładu Usług Komunalnych
Sp. z o.o. w Suszu oraz art. 56 i 58 k.p. W ocenie Sądu Najwyższego, sposób
„usprawiedliwienia” przez powoda jego nieobecności w pracy od dnia 6 września
2011 r. w najmniejszym nawet stopniu nie odpowiadał warunkom określonych w
powołanych przepisach. Kontestowane „usprawiedliwienie” było spóźnione, a
zachowanie powoda stanowiło istotne zagrożenie interesów pozwanego
pracodawcy, ponieważ naruszało dyscyplinę pracy, a nadto tworzyło atmosferę
4
niepewności co do perspektywy powrotu powoda do pracy, stanowiąc tym samym
ciężkie naruszenie podstawowego obowiązku pracownika w rozumieniu art. 52 § 1
pkt 1 k.p.
W międzyczasie powód, korzystając z orzeczonego rygoru natychmiastowej
wykonalności wyroku, przy udziale komornika, wyegzekwował od pozwanego kwotę
jednomiesięcznego wynagrodzenia wraz z odsetkami i kosztami sądowymi, zaś
pozwany, aby uniknąć dalszej egzekucji, dobrowolnie uiścił całość zasądzonych
świadczeń, dlatego na rozprawie w dniu 16 kwietnia 2014 r. pozwany wniósł o
zasądzenie od powoda na jego rzecz kwoty 22.290 zł tytułem całości
wyegzekwowanych świadczeń wraz z ustawowymi odsetkami.
Sąd Okręgowy, po ponownym rozpoznaniu sprawy, wyrokiem z dnia 30
czerwca 2014 r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo o odszkodowanie,
orzekając o kosztach postępowania. Ponadto zasądził od powoda na rzecz
pozwanej kwotę 6.500 zł tytułem zwrotu wyegzekwowanego świadczenia,
oddalając ten wniosek w pozostałym zakresie. W zakresie oddalonego roszczenia o
zwrot wyegzekwowanego i spełnionego świadczenia na rzecz powoda, Sąd uznał,
że nie zasługiwało ono na uwzględnienie ponad kwotę 6.500 zł, bowiem
przekraczało kwotę nałożonego rygoru natychmiastowej wykonalności wyroku.
Skargę kasacyjną wniósł pozwany, zaskarżając wyrok w części - co do
punktu IV, zarzucając: 1/ naruszenie art. 410 k.c. w związku z art. 405 k.c. przez ich
błędną wykładnię i niezastosowanie oraz oparcie rozstrzygnięcia w przedmiocie
oddalonego wniosku restytucyjnego wyłącznie na przepisach procesowych, to jest
art. 338 § 1 k.p.c., tymczasem restytucja powinna być pełna; 2/ naruszenie
przepisów postępowania, to jest art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 233 § 1, art. 338
i art. 39815
§ 1 k.p.c. w związku z art. 415 k.p.c. przez sporządzenie uzasadnienia,
które nie odpowiada wymaganiom z art. 328 § 2 k.p.c., co utrudnia czy też
uniemożliwia kontrolę kasacyjną, zwłaszcza brakuje uzasadnienia orzeczenia w
zakresie przyczyny częściowego uwzględnienia i oddalenia co do reszty wniosku
restytucyjnego, w tym w zakresie odsetek. Mogło to wynikać z oparcia orzeczenia w
kontestowanej części wyłącznie na art. 338 § 1 k.p.c., z jednoczesnym pominięciem
art. 39815
§ 1 w związku z art. 415 k.p.c. oraz pominięciem przepisów o
bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 410 k.c.).
5
Skarżący domagał się uchylenia wyroku Sądu drugiej instancji w zaskarżonej
części i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania w tym zakresie, z
uwzględnieniem kosztów postępowania kasacyjnego.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powód wniósł o jej oddalenie z uwagi na
oczywistą bezzasadność oraz zasądzenie od pozwanej na jego rzecz zwrotu
kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna miała usprawiedliwione podstawy prawne ze względu na
nieujawnioną podstawę prawną i nieznane motywy uzasadnienia wyroku Sądu
drugiej instancji w zaskarżonej części (art. 328 § 2 w związku z art. 338 § 1 k.p.c.).
Sąd ten nie wskazał żadnych poddających się weryfikacji kasacyjnej podstaw
prawnych ani nie uzasadnił oddalenia restytucyjnego wniosku strony pozwanej o
zasądzenie zwrotu całego spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia. Bez
uprzedniego zapoznania się z konkretnymi podstawami prawnymi i uzasadnieniem
orzeczenia oddalającego wniosek strony skarżącej o zwrot całości nienależnego
świadczenia, Sąd Najwyższy nie ma procesowych możliwości domyślania się
dotychczas nieujawnionych podstaw prawnych ani motywów oddalenia tego
wniosku, ponad kwotę orzeczonego zwrotu „wyegzekwowanego świadczenia z
rygoru natychmiastowej wykonalności”. Równocześnie bez uprzedniego poznania
podstaw prawnych oraz motywów kontestowanego wyroku w zaskarżonej części
Sąd Najwyższy nie może wnikać, domyślać się, poszukiwać ani tym bardziej
wyręczać Sądu drugiej instancji z weryfikowalnego uzasadnienia kontestowanego
wyroku w zaskarżonej części. Takie istotne braki wykluczały możliwość dokonania
przez Sąd Najwyższy postulowanej abstrakcyjnej wykładni art. 338 § 1 k.p.c., który
stanowi wprawdzie procesową podstawę prawną żądania restytucji spełnionego lub
wyegzekwowanego świadczenia, ale bez odpowiedniego odniesienia się i
zastosowania przy orzekaniu o restytucyjnym wniosku strony skarżącej, która
ostatecznie wygrała proces, przepisów Kodeksu cywilnego o bezpodstawnym
wzbogaceniu niemożliwa jest kasacyjna weryfikacja zaskarżonego wyroku w
6
kontestowanej części ograniczonej do kasacyjnego zaskarżenia pkt. IV
kontestowanego wyroku. Równocześnie i z powodu ewidentnych braków
kontestowanego wyroku w zaskarżonej części przedwczesne jest oczekiwanie
strony skarżącej na kasacyjną weryfikację nieznanych, bo nieujawnionych w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku podstaw tylko ograniczonej (częściowej)
restytucji potencjalnie nienależnie wyegzekwowanego lub dobrowolnie spełnionego
świadczenia, zważywszy ponadto na kontrowersje interpretacyjne i jurysdykcyjne
podniesione nie tylko w skardze kasacyjnej, ale także istotne okoliczności i
argumentację prawną zawartą w odpowiedzi na tę skargę, które będą wymagały
szczegółowego rozważenia przy ponownym rozpoznaniu i osądzie dotychczas
oczywiście niewyjaśnionej sprawy w zaskarżonym zakresie (art. 328 § 2 w związku
z art. 338 § 1 k.p.c.). Ponadto należało uznać rację strony skarżącej, że
prawomocne oddalenie wniosku restytucyjnego, ponad kwotę z rygoru
natychmiastowej wykonalności, stanowiłoby przeszkodę w możliwości dochodzenia
naprawienia szkody poniesionej wskutek wykonania zreformowanego wyroku w
osobnym procesie (art. 338 § 2 k.p.c.).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak sentencji w zgodzie z
art. 39815
k.p.c.
kc