Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 185/15
POSTANOWIENIE
Dnia 10 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Antoni Górski (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z wniosku Operatora Gazociągów Przesyłowych G. S.A.
w W.
przy uczestnictwie U. C., E. K. i Skarbu Państwa - Starosty D.
o stwierdzenie nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 10 lutego 2016 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w R.
z dnia 22 lipca 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie w części oddalającej
wniosek o zasiedzenie służebności gruntowej odpowiadającej
treści służebności przesyłu, dotyczącej przebiegu i eksploatacji
gazociągu D. zlokalizowanego na działce nr […] położonej
w D. obręb nr. 3 objętej Księgą wieczystą
nr […] oraz orzekającej o kosztach postępowania
i przekazuje sprawę w tym zakresie Sądowi Okręgowemu
w R. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Sąd Rejonowy w D. postanowieniem z dnia 11 października 2013 r.
stwierdził w pkt I, że „z dniem 1 stycznia 1975 r. Skarb Państwa nabył z mocy
prawa przez zasiedzenie służebność gruntową odpowiadającą w swej treści
służebności przesyłu polegającą w szczególności na prawie założenia,
przebiegania i eksploatacji gazociągu D. relacji S. – T. zlokalizowanego na działce
nr […] położonej w D. obręb nr 3 objętej Księgą Wieczystą nr […] prowadzoną
przez Sąd Rejonowy w D. wraz ze strefą eksploatacyjną tego gazociągu po 3 metry
bieżące liczone w obie strony od osi gazociągu, który to pas został opisany w opinii
biegłego geodety W. D. z dnia 17 sierpnia 2013 r. oraz na kopii mapy ewidencji
gruntów w skali 1:2000 i kopii mapy zasadniczej w skali 1: 2000 stanowiącymi
załączniki do opinii” oraz w pkt II, że „z dniem 14 stycznia 1975 r. Skarb Państwa
nabył z mocy prawa przez zasiedzenie służebność gruntową odpowiadająca w swej
treści służebności przesyłu polegającą w szczególności na prawie założenia,
przebiegania i eksploatacji gazociągu D.7 relacji S. – T. zlokalizowanego na działce
nr […] położonej w D. obręb nr 3 objętej Księgą Wieczystą nr […] prowadzoną
przez Sąd Rejonowy w D. wraz ze strefą eksploatacyjną tego gazociągu po 3 metry
bieżące liczone w obie strony od osi gazociągu, który to pas został opisany w opinii
biegłego geodety W. D. z dnia 17 sierpnia 2013 r. oraz na kopii mapy ewidencji
gruntów w skali 1: 2000 i kopii mapy zasadniczej w skali 1: 2000 stanowiącymi
załączniki do opinii”.
Postanowieniem z dnia 22 lipca 2014 r. Sąd Okręgowy w R. zmienił
zaskarżone postanowienie w ten sposób, że oddalił wniosek i orzekł o kosztach
postępowania.
W sprawie ustalono, że uczestniczki E. K. i U. C. są współwłaścicielkami po
1/2 części działki numer […] o powierzchni 0,7167 ha położonej w D. obręb numer
3, objętej księgą wieczystą numer […], przez którą przebiegają 2 gazociągi
wysokoprężne stanowiące własność wnioskodawcy o średnicy 400 mm i 700 mm,
według znajdujących się na tej nieruchomości słupków znacznikowych. Strefa
eksploatacyjna dla każdego z gazociągów wynosi po 3m obustronnie od osi
każdego z gazociągów.
3
Gazociąg D. wybudowano w oparciu o następujące decyzje: zaświadczenie
lokalizacji ogólnej nr 10 znak: …/58 z dnia 8 listopada 1958 r., decyzję nr …/59 z
dnia 13 października 1959 r. wydaną przez Ministerstwo Przemysłu Ciężkiego,
zaświadczenie o lokalizacji szczegółowej numer 41 znak: …41/59, wydane przez
Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w R. z dnia 12 grudnia 1959 r.
Natomiast gazociąg D. 7 wybudowano w oparciu o następujące decyzje: decyzję
nr …11 zatwierdzającą założenia projektowe budowy gazociągu znak: …/63,
wydaną dnia 31 lipca 1963 r. przez Ministra Górnictwa i Energetyki, zaświadczenie
lokalizacji ogólnej numer …/64 znak: …18/64, wydane dnia 27 stycznia 1964 r.
przez Komisję Planowania przy Radzie Ministrów; Zespół Gospodarki Terenowej,
decyzję zezwalającą na budowę gazociągu znak: …26/1/64, i wydaną dnia 3 lutego
1964 r. przez Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w D.; Wydział Spraw
Wewnętrznych.
Pierwszy gazociąg odebrano i przekazania do użytku (eksploatacji) w dniu
5 maja 1961 r., a drugi gazociąg w dniu 14 stycznia 1965 r.
W sprawie jest bezsporne, że wnioskodawca jest kolejnym następcą Zakładu
Gazowego, do którego należały oba gazociągi.
Sąd Rejonowy stwierdził, że poprzednik prawny wnioskodawcy był
posiadaczem służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu, gdyż
przedsiębiorstwo gazownicze posadowiło w 1961 r. na działce numer […],
położonej w D., obręb numer 3 gazociąg D.. a w 1965 r. gazociąg D. 7 i od tego też
czasu korzysta z tych gazociągów oraz z nieruchomości, na której zostały one
posadowione, a ówcześni właściciele tej nieruchomości nie czynili poprzednikowi
prawnemu wnioskodawcy i wnioskodawcy w tym zakresie żadnych przeszkód.
Zdaniem sądu I Instancji władztwo przedsiębiorstwa gazowniczego nad
nieruchomością, na której znajduje się linia gazowa było faktycznym władztwem
w granicach, jakie wykonuje uprawniony z tytułu służebności, co pozwala uznać
to przedsiębiorstwo za posiadacza służebności. Posiadanie to miało charakter
korzystania z trwałego i widocznego urządzenia.
Sąd Rejonowy ustalił, że na nieruchomości uczestników znajdują się słupki
znacznikowe gazociągu, a zatem uczestnicy i ich poprzednicy prawni posiadali
4
wiedzę o usytuowaniu gazociągu na ich nieruchomości. Wiedzę taką mogli
również uzyskać w oparciu o mapy zasadnicze, na których urządzenia podziemne
są ewidencjonowane.
Ponieważ przedmiotowe linie gazowe zostały posadowione w oparciu
o decyzje administracyjne, a następnie odebrane protokołami odbiorów należy
przyjąć, ze poprzednik prawny wnioskodawcy działał w dobrej wierze. Gazociąg D.
został odebrany protokołem w dniu 5 maja 1961 r., jednak kierując się treścią
przepisów wprowadzających kodeks cywilny, Sąd Rejonowy stanął na stanowisku,
że termin zasiedzenia powinien być liczony od dnia 1 stycznia 1965 r.,
tj. daty wejścia w życie kodeksu cywilnego. W przypadku zaś linii D. 7 termin
rozpoczął bieg w dniu 14 stycznia 1965 r. (data odbioru gazociągu), a skończył się
w dniu 14 stycznia 1975 r. i z tym dniem nieruchomość stanowiąca własność
poprzedników prawnych uczestniczek została obciążona ograniczonym prawem
rzeczowym.
W ocenie Sądu Rejonowego wnioskodawca wykazał, że był uprawniony do
ingerencji we własność poprzednika prawnego uczestników. Stwierdzając nabycie
służebności przez Skarb Państwa, Sąd Rejonowy wskazał, że posiadanie było
wykonywane w imieniu Skarbu Państwa przez państwowe osoby prawne, które
przed dniem 31 stycznia 1989 r. objęły w dobrej wierze służebność w posiadanie
(art. 172 § 1 k.c. w związku z art. 292 k.c. i 352 k.c.).
W konkluzji, Sąd Rejonowy stwierdził nabycie służebności przesyłu przez
zasiedzenie w pasie eksploatacyjnym gazociągu po 3 metry bieżące od osi
gazociągów.
Uwzględniając apelację uczestniczek, Sąd Okręgowy wskazał,
że szczególnie istotne było ustalenie, że budowa przedmiotowych linii gazowych
nastąpiła w oparciu o decyzję z dnia 3 lutego 1964 roku (k. 103 do 115).
Z treści tej decyzji wynika, nie tylko uprawnienie do posadowienia
i zainstalowania urządzeń właściwych dla przesyłu gazu, ale i uprawnienie do
dostępu do tych urządzeń w celu ich konserwacji, co odnotowano w końcowej
części decyzji. Zawarto tam ustalenie, że „osobom upoważnionym przez Zakłady
Gazu Ziemnego w T. przysługuje prawo wstępu do tych przewodów i urządzeń w
5
celu wykonywania czynności z ich konserwacją w myśl wyżej wymienionego art.”.
Sąd Okręgowy podkreślił, że w decyzji wyraźnie odwołano się do art. 35 ust. 1
ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczenia
nieruchomości.
W ocenie Sądu Okręgowego, wnioskodawca wobec wykazania skutecznego
przeniesienia na swoją rzecz uprawnień, które uzyskał jego poprzednik prawny
w oparciu o art. 35 ust. 1 ww. ustawy, dysponował prawem do usytuowania
i korzystania z urządzeń przesyłowych znajdujących się na przedmiotowej
nieruchomości, w tym również w zakresie polegającym na wstępie na
przedmiotową nieruchomość i podejmowania w stosunku do tych urządzeń działań
niezbędnych dla zapewnienia ich sprawności technicznej.
Zdaniem Sądu Okręgowego, chociaż na wstępie decyzji powołano się na
ustęp 1 art. 35 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, to jednak
końcowa treść decyzji wskazuje na potwierdzenie ustawowego uprawnienia z art.
35 ustęp 2 tej ustawy przynajmniej za okres do 1 sierpnia 1985 roku, następnie
zgodnie z art. 70 ustęp 2 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu
nieruchomości, obowiązującej do dnia 1 stycznia 1998 roku, a końcowo w oparciu
o art. 124 ustęp 6 ustawy o gospodarcze nieruchomościami.
Czynności wnioskodawcy, będącego właścicielem urządzeń służących do
przesyłu gazu i jego poprzedników prawnych, polegające na posadowieniu
i zamontowaniu gazociągów na nieruchomości nie stanowiącej ich własności oraz
ich późniejszej konserwacji, realizowane na podstawie decyzji opartej na art. 35
ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania
nieruchomości nie mają charakteru posiadania, którego wykonywanie mogłoby
doprowadzić do zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treści
służebności przesyłu.
Sąd Okręgowy podkreślił, że powyższa ocena prawna jest zgodna z uchwałą
składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2014 roku, III CZP 87/13,
a także z uchwałą składu 7 sędziów z dnia 9 sierpnia 2011 roku, III CZP 10/11.
Od postanowienia Sądu Okręgowego skargę kasacyjną złożył wnioskodawca,
zaskarżając je w części oddalającej wniosek o stwierdzenie zasiedzenia
6
służebności związanej z gazociągiem D., zlokalizowanym na działce uczestniczek
postępowania. W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.)
skarżący zarzucił naruszenie art. 172 k.c. w zw. z art. 292 k.c. W ramach drugiej
podstawy kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) skarżący zarzucił naruszenie art.
316 k.p.c. Na tych podstawach wnosił o uchylenie postanowienia w zaskarżonej
części i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania,
ewentualnie o uchylenie postanowienia w zaskarżonej części i uwzględnienie
wniosku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przesłaną oddalenia wniosku o zasiedzenie służebności gruntowej o treści
odpowiadającej służebności przesyłu było przyjęcie przez Sąd Okręgowy założenia,
że decyzja wywłaszczeniowa Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w D. z dnia 3
lutego 1964 r. obejmowała zezwolenie na budowę oraz prawo wstępu
na nieruchomości w celu konserwacji obu gazociągów: D. 7 i D. Tymczasem, jak
trafnie wskazuje skarżący, z treści tej decyzji wynika, że dotyczy ona tylko
zezwolenia na instalację oraz prowadzenia prac konserwatorskich gazociągu D. 7.
W tej sytuacji kwestia zasiedzenia służebności odnoszącej się do przebiegu
gazociągu D. pozostaje kwestią otwartą i wymaga ponownego rozpoznania przez
Sąd Okręgowy z uwzględnieniem przywołanego przez ten Sąd stanowiska Sądu
Najwyższego wyrażonego w uchwale siedmiu sędziów z dnia 8 kwietnia 2014 r., III
CZP 87/13 (OSNC 2014 nr 7 - 8, poz. 68).
Dlatego na podstawie art. 398/15 w zw. z art. 108 § 2 k.p.c. orzeczono jak
w postanowieniu.
eb