Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 333/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jacek Sobczak (przewodniczący)
SSN Krzysztof Cesarz
SSN Kazimierz Klugiewicz (sprawozdawca)
Protokolant Danuta Bratkrajc
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Barbary Nowińskiej
w sprawie P. W.
o odszkodowanie i zadośćuczynienie
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 18 lutego 2016 r.,
kasacji, wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawcy
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 14 maja 2015 r.
zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego w K.
z dnia 19 stycznia 2015 r.,
1. uchyla pkt II zaskarżonego wyroku w części utrzymującej w
mocy pkt II wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 19 stycznia
2015 r., sygn. akt […], tj. w części oddalającej dalej idące żądania
wnioskodawcy o zadośćuczynienie i sprawę w tym zakresie
przekazuje Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym;
2
2. zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. M. W. –
Kancelaria Adwokacka – kwotę 885,60 zł (osiemset osiemdziesiąt
pięć złotych sześćdziesiąt groszy), w tym 23% VAT, tytułem
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy
z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 3 czerwca 2008 r., sygn. akt III Ko …/08, Sąd
Okręgowy w K. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy P. W.
kwotę 25.000 złotych tytułem odszkodowania oraz zadośćuczynienia za
poniesioną szkodę i doznaną krzywdę wynikłych z wykonania decyzji nr 26 z
dnia 12 grudnia 1981 roku o internowaniu.
W dniu 23 października 2013 r. P. W. złożył wniosek o wznowienie
postępowania w sprawie, wnosząc o zasądzenie na jego rzecz tytułem
zadośćuczynienia i odszkodowania wynikłych z wykonania decyzji o
internowaniu, kwoty 1.090.100 zł.
Wyrokiem z dnia 5 marca 2014 r., sygn. akt II AKo …/13, Sąd
Apelacyjny wznowił postępowanie w sprawie i sprawę przekazał Sądowi I
instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 19 stycznia 2015 r., sygn. VI
Ko …/14, na podstawie art. 8 ust. 1 i art. 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o
uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za
działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz.
149) orzekł w następujący sposób:
I. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy P. W. kwotę 14.063
zł tytułem odszkodowania oraz kwotę 82.500 zł, tytułem
zadośćuczynienia za doznaną krzywdę – łącznie kwotę 96.563 złotych, z
której to kwoty uprzednio wypłacono kwotę 25.000 zł na mocy
3
prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w K. Wydział III Karny z
dnia 3 czerwca 2008 r., sygn. akt III Ko …/08, z ustawowymi odsetkami
od kwoty 71.563 zł od dnia prawomocności wyroku do dnia zapłaty;
II.dalej idące żądania oddalił;
III. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adw. M. W. kwotę 265,68 zł
tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
wnioskodawcy z urzędu;
IV. obciążył kosztami postępowania Skarb Państwa.
Od powyższego wyroku Sądu Okręgowego w K. – w części oddalającej
żądanie ponad zasądzoną kwotę - apelację wniósł pełnomocnik wnioskodawcy
P. W., zarzucając:
1. obrazę przepisów prawa materialnego, tj. art. 8 ust. 1 oraz art. 11 ust. 1 i
2 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń
wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego w zw. z art. 445 § 1 i § 2 k.c. i art.
448 k.c. poprzez:
- niewzięcie pod uwagę wszystkich istotnych kryteriów wpływających
na wysokość zadośćuczynienia oraz niewłaściwą wykładnię pojęcia
„odpowiedniej sumy”, co skutkowało zasądzeniem na rzecz powoda
zadośćuczynienia w rozmiarze rażąco niższym, niż usprawiedliwiony
wynikiem postępowania,
- zasądzenie tytułem zadośćuczynienia kwoty rażąco niskiej
nieodpowiadającej relewantnym okolicznościom, występującym w
sprawie, oraz niewspółmiernej do stopnia i długotrwałości cierpień
doznanych przez P. W.,
- nieuzasadnione przyjęcie, iż majątkowe stosunki panujące w
społeczeństwie oraz przyjęte przez nie oceny stanowią podstawę do
4
limitowania wysokości zasądzanego zadośćuczynienia, co skutkowało
podważeniem zasadniczej kompensacyjnej funkcji zadośćuczynienia.
Ponadto, z ostrożności procesowej, pełnomocnik wnioskodawcy P. W.
zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:
2. obrazę przepisów postępowania, w zakresie mającym istotny wpływ na
treść zapadłego orzeczenia, tj. art. 2 § 2 k.p.k., art. 7 k.p.k., art. 410
k.p.k., których skutkiem było poczynienie błędnych ustaleń faktycznych
mających istotny wpływ na treść wydanego orzeczenia, poprzez:
- błędne przyjęcie, iż w przedmiotowej sprawie brak jest podstaw do
zasądzenia zadośćuczynienia za inne niewątpliwe przejawy represji, ale
niezwiązane bezpośrednio z wykonaniem orzeczenia lub decyzji;
- błędne przyjęcie, iż podstawą do ustalenia wysokości
zadośćuczynienia należnego wnioskodawcy nie mogły być przeszukania
w jego domu oraz w domach członków jego rodziny, ani fakt, iż
wnioskodawca przez okres dwóch lat ukrywał się,
- błędne przyjęcie, iż doznana krzywda wynikająca z internowania
ogranicza się wyłącznie do skutków powstałych w wyniku fizycznego
pozbawienia wolności i internowania i tylko w czasie ich trwania, w
sytuacji gdy prawidłowe ustalenia powinny prowadzić do przyjęcia, iż
krzywda winna w sposób bezpośredni wynikać nie tylko z wykonania
orzeczenia lub decyzji, ale przede wszystkim z samego faktu
prowadzenia działalności, która w efekcie doprowadziła do wydania
takowej bezprawnej decyzji o internowaniu,
- błędne przyjęcie, iż nie zachodzi związek przyczynowy pomiędzy
faktem ukrywania się wnioskodawcy oraz przeszukań pomieszczeń, a
wykonaniem decyzji o internowaniu.
W konkluzji pełnomocnik wnioskodawcy wniósł o zmianę zaskarżonego
wyroku poprzez zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy P. W.
5
całej kwoty objętej żądaniem, tj. dalszych 1.117.500 zł wraz z odsetkami
ustawowymi od dnia prawomocności wyroku do dnia zapłaty, ewentualnie o
uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w K.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 14 maja 2015 r., sygn. akt II
AKa …/15, po rozpoznaniu apelacji pełnomocnika wnioskodawcy P. W.,
orzekł w następujący sposób:
I. zaskarżony wyrok w ust. I zmienił w ten sposób, iż zasądzoną kwotę
zadośćuczynienia za doznaną krzywdę podwyższył do kwoty 150.000 zł,
co w połączeniu z kwotą przyznanego odszkodowania daje łączną kwotę
164.063 zł, z ustawowymi odsetkami od kwoty 139.063 zł;
II. w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymał w mocy;
III. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adw. M. W. kwotę 147,60 zł
tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy z
urzędu przed sądem odwoławczym;
IV. kosztami postępowania odwoławczego obciążył Skarb Państwa.
Kasację od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 14 maja 2015 r., sygn. akt
II AKa …/15, wniósł pełnomocnik wnioskodawcy P. W., który zaskarżył na
korzyść wnioskodawcy ww. wyrok Sądu Apelacyjnego w części, to jest w
zakresie, w jakim Sąd II instancji oddalił roszczenia wnioskodawcy
przenoszące kwotę 150.000 zł, a w pozostałym zakresie utrzymał w mocy
wyrok Sądu I instancji. Pełnomocnik wnioskodawcy zaskarżonemu wyrokowi
zarzucił:
I. Rażącą obrazę przepisów postępowania, w zakresie mającym istotny
wpływ na treść zapadłego orzeczenia, tj. art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art.
457 § 3 k.p.k. poprzez:
- nierozważenie wszystkich zarzutów wskazanych w środku odwoławczym,
w tym przede wszystkim zarzutu naruszenia art. 11 ust. 1 i 2 w. zw. z art. 8
6
ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń
wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego w zw. z art. 445 § 1 i § 2 k.c. i art.
448 k.c., zarzucającego iż zasądzona na rzecz wnioskodawcy wysokość
zadośćuczynienia nie odzwierciedla doznanej przez niego krzywdy,
wynikającej ze stosowania wobec niego w trakcie pozbawienia wolności
przemocy fizycznej i psychicznej, nie tylko w trakcie internowania, ale
również w trakcie wielokrotnych zatrzymań przed i po okresie
internowania, bez przeprowadzenia zakończonego orzeczeniem
postępowania;
- brak kompleksowego wskazania w uzasadnieniu orzeczenia, czym
kierował się Sąd wydając wyrok oraz dlaczego zarzuty i wnioski apelacji
Sąd uznał za zasadne albo niezasadne, w tym przede wszystkim zupełne
pominięcie w treści uzasadnienia czy Sąd II instancji wziął po uwagę
zarzut wnioskodawcy w zakresie zadośćuczynienia za inne przejawy
bezprawnego pozbawienia wolności oraz czy uznał go za zasadny, bądź
bezzasadny;
- zupełne pominięcie faktu, iż wnioskodawca w apelacji zarzucił
naruszenie przez Sąd Okręgowy nie tylko art. 8 ust. 1 ustawy lutowej w
zakresie, w jakim określa on podstawy do zadośćuczynienia za krzywdę
wynikającą z wykonania decyzji o internowaniu, ale również art. 11 ust. 1 i
2 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń
wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego, a więc w zakresie, w jakim
przepisy te umożliwiają dochodzenie zadośćuczynienia za krzywdy, jakiej
doznał wnioskodawca w wyniku innych niż internowanie przypadków
bezprawnego pozbawiania go wolności.
7
II.Rażącą obrazę przepisów prawa materialnego, w zakresie mającym
istotny wpływ na treść zapadłego orzeczenia, tj. art. 8 ust. 1 oraz art. 11
ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne
orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na
rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w zw. z art. 445 § 1 i § 2
k.c.
- w tym art. 11 ust. 1 i 2 w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991
roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób
represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego w zw. z art. 445 § 1 i § 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie i
niezasądzenie na rzecz wnioskodawcy zadośćuczynienia za krzywdę
odniesioną przez wnioskodawcę w wyniku innego niż internowanie
wielokrotnego pozbawiania go wolności bez przeprowadzenia
zakończonego orzeczeniem postępowania, zarówno przed jak i po okresie
internowania,
- poprzez nieuwzględnienie w wysokości zasądzonego zadośćuczynienia
krzywd, jakich wnioskodawca doznał w wyniku innych niż internowanie
przejawów wielokrotnego bezprawnego pozbawiania go wolności bez
przeprowadzenia zakończonego orzeczeniem postępowania,
- poprzez bezzasadne ograniczenie zakresu zadośćuczynienia wyłącznie do
okresu pozbawienia wnioskodawcy wolności w trakcie internowania i
wyłącznie do krzywd doznanych przez niego w tym okresie,
- poprzez zupełne pominięcie faktu, iż w skład zadośćuczynienia
zasądzonego przez Sąd Okręgowy w K. wchodziła nie tylko rekompensata
za krzywdę doznaną przez wnioskodawcę w wyniku wykonania decyzji o
internowaniu (art. 8 ust. 1 ustawy lutowej), ale również w skład tej kwoty
wchodziła rekompensata za krzywdę odniesioną przez wnioskodawcę w
wyniku wielokrotnego pozbawiania go wolności bez przeprowadzenia
8
zakończonego orzeczeniem postępowania, a więc roszczenia
uwzględnionego w oparciu o art. 11 ust. 2 ustawy lutowej;
- poprzez niewzięcie pod uwagę wszystkich istotnych kryteriów
wpływających na wysokość zadośćuczynienia oraz niewłaściwą wykładnię
pojęcia „odpowiedniej sumy”, co skutkowało zasądzeniem na rzecz
powoda, pomimo jego podwyższenia, zadośćuczynienia w rozmiarze
rażąco niższym niż usprawiedliwiony wynikiem postępowania.
- poprzez zasądzenie zmienionym wyrokiem tytułem zadośćuczynienia
kwoty rażąco niskiej nieodpowiadającej relewantnym okolicznościom,
występującym w sprawie, oraz niewspółmiernej do stopnia i
długotrwałości cierpień doznanych przez P. W.
- poprzez zasądzenie kwoty rażąco niskiego zadośćuczynienia, ale również
jego nieuzasadnionego ograniczenia do krzywdy wynikłych wyłącznie z
okresu internowania, gdy w przedmiotowej sprawie zachodzą przesłanki
do zasądzenia zadośćuczynienia również za inne bezprawne przejawy
pozbawiania wnioskodawcy wolności.
W konkluzji pełnomocnik wnioskodawcy wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Prokurator Prokuratury Apelacyjnej w pisemnej odpowiedzi na kasację
pełnomocnika wnioskodawcy P. W. wniósł o jej oddalenie jako oczywiście
bezzasadnej.
Na rozprawie kasacyjnej w dniu 18 lutego 2016 r. prokurator
Prokuratury Generalnej przychylił się do wniosku zawartego w kasacji
pełnomocnika i wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.
9
Kasacja pełnomocnika wnioskodawcy P. W. okazała się zasadna, co w
efekcie spowodowało uchylenie pkt II zaskarżonego wyroku Sądu
Apelacyjnego w części utrzymującej w mocy pkt II wyroku Sądu Okręgowego
w K. z dnia 19 stycznia 2015 r., sygn. akt VI Ko …/14, tj. w części oddalającej
dalej idące żądania wnioskodawcy o zadośćuczynienie i przekazanie sprawy w
tym zakresie Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym.
Rację ma bowiem pełnomocnik wnioskodawcy podnosząc, że na etapie
postępowania przez Sądem odwoławczym doszło do rażącego naruszenia art.
433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k. W tym kontekście należy przede
wszystkim przypomnieć, że przepis art. 457 § 3 k.p.k. wskazuje wprost, jakie
elementy powinno zawierać uzasadnienie wyroku sądu odwoławczego, a jego
interpretacja w świetle orzecznictwa sądów i doktryny nie budzi wątpliwości.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie poruszano problematykę
wymogów, jakie w świetle art. 457 § 3 k.p.k. musi spełniać uzasadnienie
wyroku sądu odwoławczego (zob. m.in. wyroki: z dnia 21 września 2000 r., IV
KKN 316/00, Lex nr 51096 i z dnia 20 stycznia 2000 r., III KKN 10/98, Lex nr
51450), oraz skutków, jakie wywołuje nieprawidłowe sporządzenie tego
dokumentu (zob. wyrok z dnia 8 marca 2007 r., V KK 167/06, Lex nr 260705).
W szczególności wskazywano, że w zakresie szczegółowości uzasadnienia
sądu ad quem obowiązek ten jest zależny, z jednej strony, od zawartości
uzasadnienia sądu meriti, z drugiej zaś, od wartości argumentacji skargi
apelacyjnej. Wielokrotnie też podnoszono, że przepis art. 457 § 3 k.p.k.
koresponduje w swej treści z art. 433 § 2 k.p.k. także i w tym sensie, że
nieprawidłowe sporządzenie uzasadnienia orzeczenia przez sąd odwoławczy z
reguły dowodzi, iż sąd ten nie rozpoznał wniesionego środka odwoławczego w
sposób należyty (zob. wyrok SN z dnia 19 listopada 2007 r., IV KK 262/07, Lex
nr 340591).
10
Przepis art. 433 § 2 k.p.k. ma bowiem charakter bezwzględny i nakazuje
sądowi odwoławczemu rozważenie wszystkich wniosków i zarzutów
wskazanych w środku odwoławczym (zob. wyrok SN z dnia 28 maja 2008 r., II
KK 332/07, Lex nr 435359), natomiast z dyspozycji art. 457 § 3 k.p.k.,
odczytywanej w powiązaniu z art. 433 § 2 k.p.k., wynika w sposób nie
budzący wątpliwości, że obowiązkiem sądu odwoławczego jest przedstawienie
w pisemnych motywach wyroku powodów oddalenia (bądź uwzględnienia)
zarzutów apelacji, przy czym prezentowane rozważania winny odnosić się do
wszystkich zarzutów. Ponadto należy pamiętać, że skoro sąd odwoławczy
obowiązany jest rozważyć wszystkie istotne zarzuty apelacji, przy czym
powinien szczegółowo, poprawnie pod względem logicznym, bez sprzeczności,
niekonsekwencji i dwuznaczności przedstawić tok rozumowania, to obraza
przepisów art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k. ma miejsce nie tylko
wtedy, gdy sąd pomija zupełnie w swych rozważaniach zarzuty zawarte w
środku odwoławczym, ale i wtedy, gdy analizuje je w sposób odbiegający od
wymogu rzetelnej ich oceny (wyrok SN z dnia 18 października 2007 r., II KK
212/07, Lex nr 346241).
Tym samym nie sposób odmówić racji zaprezentowanym w kasacji
twierdzeniom pełnomocnika wnioskodawcy P. W., wskazującym na
niedostatki pisemnych motywów rozstrzygnięcia sądu odwoławczego. Skoro
bowiem Sąd Apelacyjny nie ustosunkował się merytorycznie do wszystkich
podniesionych w apelacji zarzutów, to oznacza, że w postępowaniu
odwoławczym doszło do obrazy nie tylko art. 457 § 3 k.p.k., ale i art. 433 § 2
k.p.k. i z tak określonym zarzutem w realiach niniejszej sprawy nie sposób się
nie zgodzić. W apelacji od wyroku Sądu I instancji pełnomocnik
wnioskodawcy podniósł bowiem między innymi zarzut obrazy przepisów
prawa materialnego, tj. art. 8 ust. 1 oraz art. 11 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23
lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób
11
represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego w zw. z art. 445 § 1 i § 2 k.c. i art. 448 k.c. Już sama analiza treści
wskazanych przepisów – a w szczególności art. 11 ust. 2 ustawy lutowej –
wskazywała zatem, że w apelacji kwestionowano także wysokość zasądzonego
zadośćuczynienia za doznaną krzywdę nie tylko w trakcie internowania, ale
również w trakcie zatrzymań P. W. przed i po okresie internowania. Szerokie
rozwinięcie tego zarzutu zawarto na s. 8 apelacji, na której wskazano, że
zatrzymania te były wielokrotne, bezprawne, często bez podawania powodu
zatrzymania. Podczas takich zatrzymań – jak wskazywano w apelacji –
stosowano wobec wnioskodawcy presję psychiczną, straszono go, grożono mu
śmiercią i negatywnymi konsekwencjami dla członków jego rodziny. Na
poparcie wskazanych argumentów przypomniano o pobiciu w trakcie
przesłuchania po zatrzymaniu w dniu 8 lipca 1980 roku, kiedy to wielokrotnie
uderzano P. W. pięścią w brzuch, otwartą ręką w twarz, szarpano za brodę i
wyrywano włosy z głowy, po przyciśnięciu głowy do ściany wpychano z dużą
siłą palec do nosa, uderzano głową o ścianę, kopano po nogach, stawano
obcasami na palcach stóp, kierowano groźby pozbawienia życia oraz obraźliwe
słowa. W tym zakresie wnioskodawca wskazał, iż tak drastyczny przebieg
zdarzeń niewątpliwie wiązał się z doznaniem krzywdy w znacznym,
niestandardowym zakresie, która powinna zostać odzwierciedlona w
wysokości zasądzonego zadośćuczynienia.
Odnosząc się do tak postawionego zarzutu Sąd ad quem wskazał
wprawdzie, że nie jest zasadny zarzut obrazy art. 8 ust. 1 oraz art. 11 ust. 1 i 2
ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych
wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu
Państwa Polskiego (ustawa lutowa) w zw. z art. 445 § 1 i 2 k.c. oraz art. 448
k.c., ale rozpoznanie tego zarzutu ograniczył wyłącznie do treści przepisu art. 8
ust. 1 ustawy lutowej, a zatem wyłącznie do okresu pozbawienia wolności P.
12
W. w trakcie internowania i wyłącznie do krzywd doznanych przez niego w
tym okresie. W konsekwencji Sąd odwoławczy zajął stanowisko, że „rzeczą
(…) sądu rozpoznającego wniosek o zasądzenie odszkodowania dla osoby
represjonowanej w oparciu o przepisy ustawy lutowej jest ustalenie rozmiaru
szkody i zasądzenie zadośćuczynienia za bezprawne pozbawienie wolności.
Nie ma żadnych podstaw prawnych do tego, aby dla oceny wysokości
odszkodowania dokonywać oceny działalności opozycyjnej wnioskodawcy od
roku 1977, jak i też działań podjętych przez niego po uchyleniu decyzji o
internowaniu”. Nie oceniając w tym miejscu trafności tego stwierdzenia Sądu
Apelacyjnego, przyznać należy jednak rację pełnomocnikowi wnioskodawcy,
że w realiach przedmiotowej sprawy zasądzone przez Sąd I instancji na rzecz P.
W. zadośćuczynienie obejmowało nie tylko rekompensatę za krzywdę doznaną
przez wnioskodawcę w wyniku wykonania decyzji o internowaniu, ale również
rekompensatę za krzywdę odniesioną przez wnioskodawcę w wyniku
wielokrotnych zatrzymań. W tym zakresie Sąd a quo wskazał między innymi,
że nie ma żadnych wątpliwości, iż internowanie wnioskodawcy oraz jego
zatrzymania przed internowaniem i po internowaniu miały związek z jego
działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Sąd Okręgowy,
jak wynika z pisemnych motywów wyroku tego Sądu, wziął pod uwagę także
tę okoliczność, że P. W. był wielokrotnie zatrzymywany – zarówno przed, jak i
po internowaniu, a zatrzymania te miały charakter bezprawny, drastyczny i
często poniżający. W efekcie Sąd Okręgowy stwierdził, że żądanie
zadośćuczynienia za okres internowania oraz za zatrzymania uzasadnione
jest poczuciem krzywdy, jakie represjonowany musiał w tym okresie
odczuwać w związku z bezprawnym pozbawieniem go wolności za działalność
związkową, wynikającą z pobudek patriotycznych i niepodległościowych.
Dysponując, w realiach przedmiotowej sprawy, powyższym
stanowiskiem Sądu I instancji, a także apelacją pełnomocnika wnioskodawcy –
13
wniesioną wyłącznie na jego korzyść – Sąd odwoławczy, o ile podwyższył
kwotę przyznanego P. W. zadośćuczynienia, to nie wypowiedział się, czy
podziela stanowisko Sądu I instancji co do wykładni art. 11 ust. 2 ustawy
lutowej i możliwości dochodzenia na jego podstawie zadośćuczynienia za
krzywdę wynikającą z innych niż internowanie przejawów bezprawnego
pozbawiania wolności. Sąd Apelacyjny nie odniósł się także do zarzutu
apelacji, iż zasądzona na rzecz wnioskodawcy wysokość zadośćuczynienia nie
odzwierciedla doznanej przez niego krzywdy, wynikającej ze stosowania
wobec niego przemocy fizycznej i psychicznej w trakcie wielokrotnych
zatrzymań przed i po okresie internowania, a w konsekwencji naruszył art. 433
§ 2 k.p.k. oraz art. 457 § 3 k.p.k. Tego rodzaju uchybienie Sądu odwoławczego
powoduje natomiast, że obecnie nie wiadomo, czy zasądzona na rzecz P. W.
kwota zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w wysokości 150.000 zł
obejmuje tylko okres internowania wnioskodawcy, czy też również jego
wielokrotne zatrzymania tak przed, jak i po okresie internowania, skoro Sąd
ten wielokrotnie odwołuje się wyłącznie do faktu internowania wnioskodawcy
oraz faktów bezpośrednio wynikających z wykonania decyzji o internowaniu.
Nie zajmując w tym przedmiocie stanowiska, albowiem byłoby to
postąpieniem przedwczesnym, przywołać należy chociażby wyrok Sądu
Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 18 grudnia 2014 r. (II AKa 430/14, KZS 2015,
z. 4, poz. 132). W orzeczeniu tym – odwołującym się z kolei do postanowienia
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 grudnia 2014 r. (SK 7/14) - wyrażono
stanowisko, że ustawa lutowa nie zmierzała do zadośćuczynienia wszystkim
szkodom i krzywdom wyrządzonym opozycjonistom, lecz tylko do
naprawienia części z nich, polegających na pozbawieniu życia lub wolności.
Przywołana ustawa nie daje więc prawa do rekompensaty za wszelką
działalność opozycyjną i niepodległościową, w tym w okresie ukrywania się
przed organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości, lecz jedynie za
14
bezprawne pozbawienie wolności będące jej wynikiem. Poza
odpowiedzialnością odszkodowawczą Skarbu Państwa w trybie wymienionej
ustawy – jak wywiódł Sąd Apelacyjny – pozostają inne przejawy represji za
działalność związaną z walką o niepodległy byt Państwa Polskiego, takie jak
zwolnienie z pracy czy zmuszenie przez pracodawcę do przejścia na gorzej
płatne stanowisko. W wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 4
listopada 2010 r. (II AKa 363/10, KZS 2011, nr 5, poz. 116) wskazano
natomiast, że „przepisy ustawy lutowej w art. 11 ust. 2 pozwalają wyjątkowo
na dochodzenie odszkodowania i zadośćuczynienia za represje związane z
działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego nawet wówczas,
gdy wobec takiej osoby nie toczyło się żadne postępowanie, a mimo tego w
ramach represji osoby te zostały pozbawione życia lub wolności, gdyż
najczęściej były to represje pozbawione jakichkolwiek podstaw prawnych w
wyniku czego nie mogło toczyć się postępowanie zakończone orzeczeniem
wymagającym unieważnienia”.
Wyżej stwierdzone uchybienia są wystarczające do wydania przez Sąd
Najwyższy orzeczenia kasatoryjnego (art. 436 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.).
W sytuacji bowiem, gdy Sąd odwoławczy nie rozpoznał podniesionego
w apelacji zarzutu naruszenia art. 11 ust. 1 i 2 w. zw. z art. 8 ust. 1 ustawy z
dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec
osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego w zw. z art. 445 § 1 i § 2 k.c. i art. 448 k.c., kasację należało
uwzględnić i zaskarżony nią wyrok uchylić. Ponownie rozpoznając sprawę w
postępowaniu odwoławczym Sąd Apelacyjny będzie miał – stosownie do treści
art. 442 § 3 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k. – na uwadze powyższe rozważania.
W szczególności, Sąd ten powinien w sposób rzetelny i pełny – zgodnie z
wymogami określonymi w art. 433 § 2 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k. –
ustosunkować się do każdego z podniesionych w apelacji zarzutów, w tym do
15
zarzutu, iż zasądzona na rzecz wnioskodawcy wysokość zadośćuczynienia nie
odzwierciedla doznanej przez niego krzywdy, wynikającej ze stosowania
wobec niego w trakcie pozbawienia wolności przemocy fizycznej i psychicznej,
nie tylko w trakcie internowania, ale również w trakcie wielokrotnych
zatrzymań przed i po okresie internowania, bez przeprowadzenia
zakończonego orzeczeniem postępowania.
Mając zatem powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku.
O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy z
urzędu w postępowaniu kasacyjnym Sąd Najwyższy orzekł zgodnie z art. 618
§ 1 pkt 11 k.p.k., § 14 ust. 3 pkt 2 i ust. 6 oraz § 2 ust. 3 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za
czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r.
poz. 461 z późn. zm.).
eb