Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 282/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Owczarek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Krzysztof Strzelczyk
Protokolant Agnieszka Łuniewska
w sprawie z powództwa S. P.
przeciwko K. A. i J. A.
o ochronę prawa z rejestracji wzoru przemysłowego
oraz zaniechania czynów nieuczciwej konkurencji,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 18 lutego 2016 r.,
skargi kasacyjnej pozwanych
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 5 listopada 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu i pozostawia temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powód S. P. - uprawniony, który uzyskał prawa z rejestracji wzorów
przemysłowych …2 oraz …1, pt. łóżko piętrowe, producent i sprzedawca łóżek
piętrowych dziecięcych K. i K., w których zostały wykorzystane te wzory, pozwem
skierowanym przeciwko K. A. i J. A. - producentom i wprowadzającym na rynek
łóżka piętrowe dziecięce o nazwach K. i K. V dochodził roszczeń opartych na
ustawie prawo własności przemysłowej oraz ustawie o zwalczaniu nieuczciwej
konkurencji.
Sąd Okręgowy w Ł. wyrokiem z dnia 16 stycznia 2014 r.:
- nakazał pozwanym zaniechanie wytwarzania, oferowania i wprowadzania do
obrotu łóżek piętrowych oferowanych pod oznaczeniem K. lub innym oznaczeniem,
charakteryzujących się łącznie następującymi cechami istotnymi: a) drewnianą
konstrukcją łóżka wspierającą się na czterech belkach krawędziowych dzielonych
powyżej barierek ochronnych i stężeniami w kształcie prostych listew na krótszych
bokach łóżka tak, że oba poziomy łóżka są symetryczne z wyłączeniem długości
barierki ochronnej na przedniej czołowej ścianie łóżka, b) drabiną umieszczoną na
stałe w narożniku łóżka i stanowiącą część jego konstrukcji nośnej, przy czym
barierka górnego legowiska zamocowana jest do elementu pionowego drabiny
łóżka, c) dwiema szufladami umieszczonymi poniżej dolnego legowiska i
wysuwanymi w kierunku ściany frontowej, d) rytmiczną kompozycją utworzoną
poprzez pionowe usytuowanie szczebelków w barierkach;
- nakazał pozwanym zaniechanie wytwarzania, oferowania i wprowadzania do
obrotu łóżek piętrowych oferowanych pod oznaczeniem K. V lub innym
oznaczeniem, charakteryzujących się łącznie następującymi cechami istotnymi:
a) drewnianą konstrukcją łóżka wspierającą się na czterech belkach
krawędziowych dzielonych powyżej barierek ochronnych i stężeniami w kształcie
łuku na krótszych bokach łóżka tak, że oba poziomy łóżka są symetryczne
z wyłączeniem długości barierki ochronnej na przedniej czołowej ścianie łóżka,
b) drabiną umieszczoną na stałe w narożniku łóżka i stanowiącą część jego
konstrukcji nośnej, przy czym barierka górnego legowiska zamocowana jest do
elementu pionowego drabiny łóżka, c) dwiema szufladami umieszczonymi poniżej
3
dolnego legowiska i wysuwanymi w kierunku ściany frontowej, d) rytmiczną
kompozycją utworzoną poprzez pionowe usytuowanie szczebelków w barierkach
przednich górnych i dolnych oraz w barierkach bocznych górnych i dolnych,
e) wertykalnym rytmem kompozycji w barierkach przednich i bocznych
przeciwstawionym spokojnej kompozycji horyzontalnej, występującej w barierkach
tylnych górnych oraz dolnych;
- nakazał pozwanym zaniechanie używania oznaczenia K., zarówno samodzielnie,
jak i w połączeniu z innymi oznaczeniami, do oznaczania w obrocie gospodarczym
łóżek piętrowych, w szczególności nakazał każdemu z pozwanych zaniechanie
oferowania, reklamowania i wprowadzania do obrotu łóżek piętrowych pod
oznaczeniem K. i K. V;
- nakazał pozwanym zniszczenie posiadanych łóżek piętrowych o cechach
wskazanych w punktach 1 i 2 wyroku w taki sposób, że wykonanie obowiązku przez
jednego z pozwanych, zwalnia drugiego pozwanego;
- nakazał pozwanym opublikowanie w terminie 30 dni od daty prawomocności
niniejszego wyroku w serwisie internetowym „Allegro” w kategoriach "Dom i ogród"
oraz "Dla dzieci" przez okres co najmniej 1 miesiąca kalendarzowego,
oświadczenia w rozmiarze co najmniej Rectangle 300x250 o następującej treści:
"Panowie K. A. i J. A., prowadzący działalność gospodarczą jako E. niniejszym
przepraszają Pana S. P. – B., wyłącznie uprawnionego do używania w działalności
gospodarczej wzoru łóżek piętrowych o następującym wyglądzie: [tu: zamieszczono
ilustracje schematów łóżek] za naruszenie praw do wzorów przemysłowych oraz
popełnienie przeciwko niemu czynów nieuczciwej konkurencji. Panowie K. A. i J. A.
przepraszają również za naruszenie przysługującego Panu S. P. prawa do
używania oznaczenia K. dla łóżek piętrowych. W wyniku procesu sądowego
Panowie K. A. i J. A. zostali zobowiązani do zaniechania tych naruszeń w
przyszłości" w taki sposób, że wykonanie obowiązków przez jednego z pozwanych,
zwalnia drugiego pozwanego oraz upoważnia powoda do opublikowania tego
oświadczenia w równych częściach na koszt pozwanych w przypadku, gdyby nie
dokonali oni jego publikacji w terminie;
- oddalił powództwo w pozostałej części;
- orzekł o kosztach postępowania.
4
Wyrokiem z dnia 5 listopada 2014 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
pozwanych.
Sąd drugiej instancji podzielił podstawę faktyczną i prawną rozstrzygnięcia
sądu pierwszej instancji. Ustalono, że powód prowadzi działalność gospodarczą
w zakresie projektowania i wytwarzania mebli drewnianych, ze specjalizacją mebli
dla dzieci i młodzieży. Powód jest twórcą i uprawnionym na terytorium Polski
z rejestracji wzorów przemysłowych na łóżka piętrowe: …2 (prawo z rejestracji od
dnia 24 sierpnia 2009 r.) oraz …1 (od dnia 24 lutego 2010 r.). Łóżko wzór …2
charakteryzuje się łącznie następującymi cechami istotnymi: a) drewnianą
konstrukcją łóżka wspierającą się na czterech belkach krawędziowych dzielonych
powyżej barierek ochronnych i stężeniami w kształcie łuku na krótszych bokach
łóżka tak, że oba poziomy łóżka są symetryczne z wyłączeniem długości barierki
ochronnej na przedniej czołowej ścianie łóżka; b) drabiną umieszczoną na stałe w
narożniku łóżka i stanowiącą część jego konstrukcji nośnej, przy czym barierka
górnego legowiska zamocowana jest do elementu pionowego drabiny łóżka; c)
dwiema szufladami umieszczonymi poniżej dolnego legowiska i wysuwanymi w
kierunku ściany frontowej. Łóżko wzór …1 ma następujące cechy istotne: a)
drewniana konstrukcja łóżka wspierająca się na czterech belkach krawędziowych
dzielonych powyżej barierek ochronnych i stężenia w kształcie prostych listew na
krótszych bokach łóżka tak, że oba poziomy łóżka są symetryczne z wyłączeniem
długości barierki ochronnej na przedniej czołowej ścianie łóżka; b) drabina
umieszczona na stałe w narożniku łóżka i stanowiąca część jego konstrukcji
nośnej, przy czym barierka górnego legowiska zamocowana jest do elementu
pionowego drabiny łóżka; c) dwie szuflady umieszczone poniżej dolnego legowiska
i wysuwane w kierunku ściany frontowej. Łóżko (odpowiadające obecnemu wzorowi
…2) zostało wprowadzone do obrotu przez powoda w grudniu 2008 r. pod nazwą
komercyjną „K.”, a łóżko (odpowiadające obecnemu wzorowi …1) w grudniu 2009 r.
pod nazwą komercyjną „K.”. Obecnie powód prowadzi sprzedaż mebli przede
wszystkim w serwisie internetowym Allegro, pod loginem I. Pozwani, prowadzący
działalność gospodarczą obejmującą produkcję i sprzedaż mebli drewnianych, w
dniu 22 lipca 2009 r. wprowadzili na rynek poprzez serwis internetowy Allegro
(login S.) łóżko piętrowe dziecięce oznaczone „K.”, od maja 2010 r. - „K. V”, które
5
zawiera wszystkie istotne cechy wzoru przemysłowego …2, odpowiadającego
produktowi powoda o nazwie „K”. Na początku 2010 r. pozwani rozpoczęli sprzedaż
łóżka piętrowego pod nazwą „K.”, o cechach wzoru przemysłowego …1,
odpowiadającego produktowi powoda o nazwie „K”. Na podstawie zgłoszenia z dnia
18 marca 2010 r. Urząd Patentowy RP przyznał pozwanym w dniu 27 lipca 2011 r.
prawo ochronne na znak towarowy słowny „k.” w odniesieniu do wyrobów
stolarstwa meblowego. Na wniosek powoda prawo to zostało unieważnione
decyzją z dnia 13 września 2012 r. wobec stwierdzenia zgłoszenia wniosku o
rejestrację w złej wierze.
Pozwani wnieśli o unieważnienie praw z rejestracji wzorów przemysłowych
…2 oraz …1, postępowanie przed Urzędem Patentowym RP pozostaje w toku. Sąd
Okręgowy oddalił wniosek o zawieszenie postępowania w obecnej sprawie do
czasu wydania decyzji. Sąd Apelacyjny, dokonując kontroli powyższego orzeczenia
w oparciu o art. 380 k.p.c., uznał że ewentualna decyzja administracyjna, która ma
zapaść w postępowaniu o unieważnienie nie będzie miała charakteru
prejudycjalnego, co wyklucza potrzebę zastosowania art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c., a
wszczęcie tego postępowania nie pozbawia powoda możliwości skutecznego
dochodzenia roszczeń w obecnym procesie.
Sąd podkreślił, że ocena czy wzory przemysłowe powoda charakteryzują się
niezbędnym przymiotem „nowości” konstrukcyjnej, należała do Urzędu
Patentowego RP, który rozstrzygnął o tym wydając decyzje o udzieleniu prawa
ochronnego. Uznał, że twierdzenie o wcześniejszym wprowadzeniu na rynek przez
inne podmioty łóżek piętrowych o istotnych cechach łóżek powoda dotyczy
okoliczności pozbawionej znaczenia i wskazał, że podane przykłady
pierwszeństwa dotyczą daty zgłoszenia wzorów do rejestracji w Urzędzie
Patentowym podczas gdy rozpoczęcie wprowadzania produktów do obrotu przez
powoda miało miejsce kilka miesięcy wcześniej. Ocenił, że skoro biegły uznał
dowody w postaci wydruków zdjęć za mało czytelne, to pozwani nie dowiedli
że inny producent wprowadził do obrotu łóżka piętrowe o cechach wzorów ..2 oraz
…1odpowiednio przed grudniem 2008 r. i grudniem 2009 r. Pozwani twierdzili
ponadto, że są używaczami uprzednimi gdyż używali wzoru nie stanowiącego
naśladownictwa wzoru zarejestrowanego, w sposób objęty obecnie zakresem jego
6
ochrony i w dobrej wierze już przed dokonaniem zgłoszenia wzoru przez powoda.
Sąd odmówił zastosowania art. 71 prawa własności przemysłowej wskazując, że
zarzut został podniesiony dopiero w postępowaniu apelacyjnym, a nawet gdyby
pominąć opóźnienie, to i tak pozwani nie wykazali, że wprowadzili do obrotu towary
odpowiadające wzorom przed powodem, ponadto produkowane przez nich łóżka
cechuje niewolnicze podobieństwo, czego mieli świadomość, zatem nie działali
w dobrej wierze.
Sąd ustalił, w oparciu o opinię biegłego, że w łóżkach produkowanych przez
powoda zastosowano w zakresie funkcjonalnym rozwiązania proste, oczywiste,
powszechnie występujące nie tylko w przedmiotowej klasie produktów. Zakres
swobody twórczej projektanta łóżek piętrowych jest na tyle duży, że nie wyklucza
możliwości różnicowania wizualnego. Zestawienie łóżka pozwanych K. i łóżka
powoda …1 prowadzi do wniosku, że kompozycje przestrzenne całości są w
odbiorze identyczne, podobnie jak barwa i wykończenie powierzchni drewna.
Nieznaczne różnice występują w szczegółach - proporcjach drabinki i szuflad,
kształcie linii wycięcia uchwytu szuflady, mają charakter lokalny, występują poza
obszarami informatywnymi obrazu ogólnego i mają znikomy wpływ na odbiór
całości, zatem nie wywołują odmiennego wrażenia na zorientowanym użytkowniku.
Analiza porównawcza łóżka pozwanych K. V i łóżka powoda …2 prowadzi do
wniosku, że kompozycje przestrzenne całości są w odbiorze prawie identyczne,
natomiast identyczne są barwa i wykończenie powierzchni drewna. Dominuje
podobieństwo silnie akcentowanych i oddziałujących form w płaszczyznach
barierek bocznych, co w połączeniu z odczuwalnie identycznymi rytmami barierek
przednich pokazuje obie struktury jako niezwykle do siebie zbliżone. Nieznaczne
różnice dotyczą proporcji drabinki i szuflad, kształtu linii wycięcia uchwytu szuflady,
mają charakter lokalny, występują poza obszarami informatywnymi obrazu
ogólnego i mają znikomy wpływ na odbiór całości, zatem nie wywołują odmiennego
wrażenia na zorientowanym użytkowniku. Sąd podkreślił, że zakres swobody
twórczej wzoru przemysłowego wyznaczają przede wszystkim funkcjonalne
ograniczenia, wynikające z natury przedmiotu, którego wzór dotyczy – w tym
wypadku legowisk, barierek ochronnych, ale co do ukształtowania barierek istnieje
bardzo szeroki zakres swobody twórczej. Zakres chronionej wyłączności wzoru
7
powoda wyznaczają cechy wzornicze: kompozycja rytmiczna szczebelków
barierkach, kompozycja barierek krótkich jednakowych w łóżku górnym i dolnym,
zestrojenie wertykalnego rytmu kompozycji w barierkach przednich i bocznych
z przeciwstawionym rytmem spokojnej kompozycji horyzontalnej występującej
w barierkach tylnych górnych i dolnych. Cechy charakterystyczne wynikają
z zastosowania kombinacji kilku niezależnych aspektów wzorniczych, tj. kształtu,
układu linii i konturów, proporcji oraz sposobu wzajemnego zestawienia elementów,
tworzących całościowy układ barierek górnych i dolnych. Pozwani wytwarzają,
oferują i wprowadzają do obrotu produkty zawierające istotne cechy wzorów
przemysłowych powoda w taki sposób, że nie wywołują one odmiennego ogólnego
wrażenia na zorientowanym użytkowniku. Sąd ocenił, że wytwarzane przez nich
łóżka w sposób wręcz niewolniczy przejmują zastrzeżony kształt łóżek powoda,
zwłaszcza zastosowania identycznego wzornictwa barierek bocznych i frontowej.
Różnice proporcji drabinki i szuflad dotyczą szczegółów, nieistotnych
i niezauważalnych w toku normalnego używania łóżek przez zorientowanego
użytkownika, zatem wywołują na nim identyczne ogólne wrażenie. Pozwani nie
wykazali aby przysługiwało im uprawnienie do korzystania z tych wzorów, aby
występowała inna okoliczność wyłączająca bezprawność wkroczenia w zakres
ochrony. Bezprawne korzystanie z wzorów polega na wytwarzaniu, oferowaniu
wprowadzaniu do obrotu łóżek przejmujących istotne cechy zarejestrowanych
wzorów przemysłowych. W ocenie sądu naruszenia te mają charakter świadomy
i zawiniony.
Zdaniem Sądu zachodzą podstawy do udzielenia powodowi kumulatywnej
ochrony na podstawie prawa własności przemysłowej i ustawy o zwalczaniu
nieuczciwej konkurencji. Co do tej ostatniej naruszeniem dobrych obyczajów było
świadome, pasożytnicze wykorzystanie osiągnięć i pozytywnych skojarzeń
wiążących się z łóżkami piętrowymi K. i K., produkowanymi przez powoda, oraz
wykorzystanie jego nakładu pracy co do ustalonej pozycji rynkowej stanowiące
pasożytnictwo konkurencyjne (art. 3 ust. 1 u.zn.k.). Spełnione zostały wszystkie
przesłanki z art. 13 ust. 1 u.z.n.k. gdyż między stronami występuje stosunek
konkurencji, łóżka produkowane i sprzedawane przez pozwanych naśladują
zewnętrzną postać (wygląd) i istotne cechy estetyczne łóżek piętrowych powoda,
8
stanowiąc naśladownictwo, nie są oznakowane, co powoduje ryzyko wprowadzenia
klientów w błąd co do tożsamości producenta lub produktu. Ryzyko to podwyższa
korzystanie z tego samego kanału dystrybucji (internetowy portal aukcyjny Allegro).
Oznaczanie produktów nazwami używanymi przez powoda może wprowadzić
klientów w błąd co do pochodzenia produktów i stanowi kolejny czyn nieuczciwej
konkurencji (art. 10 ust. 1 u.z.n.k.). Działania pozwanych stanowią strategię
biznesową naruszającą również interesy majątkowe powoda. Powództwo zostało
uwzględnione w całości za wyjątkiem żądania dotyczącego dodatkowo
dwukrotnego zamieszczenia w Gazecie Wyborczej w rozmiarze co najmniej ¼
strony informacji o wydanym orzeczeniu.
Pozwani wnieśli skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego w całości,
dochodząc uchylenia orzeczenia i przekazania sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania. W ramach podstawy naruszenia prawa materialnego (art. 3983
§ 1 pkt
1 k.p.c.) zarzucili uchybienie przepisom:
- art. 13 ust. 1 i art. 3 ust. 1 u.z.n.k. oraz art. 105 ust. 3 i ust. 4 p.w.p. w zw. z art.
278 § 1 w zw. z art. 391 § 1 i 382 k.p.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie;
- art. 71 ust. 1 w zw. z art. 118 ust. 1 p.w.p. poprzez jego błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie;
- art. 71 ust. 1 w zw. z art. 118 p.w.p. w zw. z art. 7 k.c. poprzez ich błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie;
- art. 18 ust. 1 pkt 3 u.z.n.k. poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie;
- art. 5 k.c. w zw. z art. 103 § 1 i art. 104 § 1 p.w.p. oraz art. 1 i 2 ust. 3 k.p.c.,
art. 111, art. 110 ust. 3, art. 255 ust. 1 pkt 1 i art. 89 w zw. z art. 100 p.w.p. poprzez
ich niewłaściwe zastosowanie;
- art. 292 ust. 1 w zw. z art. 287 ust. 1, art. 286 p.w.p., art. 18 ust. 1 pkt 1, 2 i 3
u.z.n.k. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie.
Podstawa naruszenia przepisów postępowania, mających wpływ na wynik
sprawy (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) wskazuje:
- art. 177 § 1 pkt 3 w zw. z art. 380 k.p.c. w zw. z art. 45 Konstytucji RP, art. 103 § 1
i art. 104 § 1 p.w.p. oraz art. 1 i 2 ust. 3 k.p.c., art. 111, art. 110 ust. 3, art. 255
ust. 1 pkt 1 i art. 89 w zw. z art. 100 p.w.p. poprzez odmowę zawieszenia
9
postępowania do czasu zakończenia przez Urząd Patentowy RP postępowań
o unieważnienie praw z rejestracji wzorów przemysłowych;
- art. 382 k.p.c. poprzez pominięcie części zgromadzonych w sprawie materiałów
dowodowych;
- art. 325 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył:
Rozważania zostaną ograniczone do kwestii przesądzających o uznaniu
skargi kasacyjnej za uzasadnioną. Zauważyć bowiem należy, że skarga kasacyjna
jest bardzo obszerna, a przepisy powołane w ramach jej podstawy przytaczają
liczne przepisy w formie kaskadowej, w części nie pozostających z sobą w związku,
w części nieadekwatnie do uzasadnienia. Kolejny raz Sąd Najwyższy stwierdza,
że skarga kasacyjna stanowi nadzwyczajny środek zaskarżenia, a jej celem nie jest
ponowna weryfikacja prawidłowości podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia,
ani usuwanie wszystkich wad orzeczeń. Pisma procesowe przedstawiane
Sądowi Najwyższemu powinny być sporządzone z odpowiednią starannością
i zwięźle odnosić się do istoty sprawy, a uzasadnienie podstaw kasacyjnych być
rzeczowe, jasne i emocjonalnie neutralne. Liczne, podnoszone ponad potrzebę
zarzuty oraz rozwlekłe rozważania i argumenty, zajmujące wiele stron, powtarzane
i akcentowane w różnych miejscach uzasadnienia, z reguły odbierają skardze
kasacyjnej silę przekonywania i osłabiają jej procesową skuteczność
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2013 r., III CSK 311/13,
OSNC 2014, nr 7-8, poz. 83).
Uzasadniony jest zarzut naruszenia art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c., który
w obecnym postępowaniu kasacyjnym podlega badaniu w ramach rozszerzonego
zakresu rozpoznania na podstawie art. 380 w zw. z art. 39821
k.p.c. Uchybienia
temu przepisowi upatruje skarżący w odmowie zawieszenia postępowania, mimo
że rozstrzygnięcie sprawy zależy od uprzedniej decyzji Urzędu Patentowego
w postępowaniu toczącym się na skutek wniosku pozwanych o unieważnienie praw
z rejestracji wzorów przemysłowych przysługujących powodowi jako uprawnionemu
(art. 89 ust.1 w zw. z art. 117 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności
przemysłowej – jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r., Nr 119, poz. 1117 ze zm., dalej jako:
10
p.z.p.). Sąd Najwyższy podkreśla, że przyjęty w prawie własności przemysłowej
model procedury rejestracyjnej ma charakter ograniczony. Co do zasady rejestracja
ma charakter formalny, gdyż Urząd Patentowy udzielając prawa z rejestracji wzoru
przemysłowego bada prawidłowość sporządzenia zgłoszenia, brak sprzeczności
wykorzystania wzoru z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami, użycie
niedozwolonych oznaczeń (art. 110 p.w.p.). Ocena merytoryczna zdolności
rejestrowej ograniczona jest do zbadania czy postać wytworu lub jego części,
nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę,
fakturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację jest nowa i posiada
indywidualny charakter (art. 102 p.w.p.). W przypadku wzoru stosowanego lub
zawartego w części składowej wytworu złożonego, w rozumieniu ust. 3 pkt 1, przez
który rozumie się przedmiot składający się z wielu wymienialnych części
składowych umożliwiających jego rozłożenie i ponowne złożenie, ocena nowości i
indywidualnego charakteru dotyczy tylko widocznych cech. Sprawy o unieważnienie
wzoru (ściśle: o stwierdzenie nieważności decyzji o udzieleniu prawa z rejestracji)
Urząd Patentowy rozstrzyga w trybie postępowania spornego będącego, jak
powszechnie przyjmuje się w piśmiennictwie, dalszym acz samodzielnym etapem
postępowania zgłoszeniowego (art. 255 ust. 1 pkt 1 p.w.p.). Zgodnie z art. 89 ust. 1
w zw. z art. 117 ust. 1 p.w.p. wzór przemysłowy może zostać unieważniony
w całości lub części decyzją wskazanego organu na wniosek osoby, która
ma w tym interes prawny, jeżeli wykaże ona, że nie zostały spełnione ustawowe
warunki wymagane do uzyskania prawa z rejestracji, tj. brak cech nowości
i indywidualnego charakteru, wzór nie został przedstawiony na tyle jasno
i wyczerpująco, aby znawca mógł go urzeczywistnić, prawo zostało udzielone
na wzór nie objęty treścią zgłoszenia lub zgłoszenia pierwotnego.
Ponadto podstawą unieważnienia prawa z rejestracji może być stwierdzenie,
że wykorzystywanie wzoru przemysłowego narusza prawa osobiste lub majątkowe
osób trzecich (art. 117 ust. 2 p.w.p.). Przekazanie orzekania o unieważnieniu wzoru
przemysłowego Urzędowi Patentowemu i szerokie określenie zakresu jego kognicji
powoduje wyłączenie tych spraw z zakresu właściwości rzeczowej sądów
powszechnych zarówno wprost jak i pośrednio (w zakresie badania zarzutu
nieważności podniesionego przez stronę pozwaną). Zauważyć należy, że prawo
11
krajowe w przeciwieństwie do prawa wspólnotowego (art. 24 ust. 1 Rozporządzenia
Rady (WE) z dnia 12 grudnia 2001 r. nr 6/2002 w sprawie wzorów wspólnotowych)
nie dopuszcza w postępowaniu o naruszenie prawa z rejestracji powództwa
wzajemnego o unieważnienie wzoru przemysłowego. Konsekwentnie do pełnej
oceny, czy spełnione są przesłanki nowości i indywidualnego charakteru, włącznie
z okolicznościami objętymi zgłoszeniem, dochodzi po raz pierwszy dopiero
w spornym postępowaniu administracyjnym o unieważnienie wzoru, toczącym się
z udziałem zainteresowanych, w tym osoby której zarzuca się naruszenie prawa
wyłącznego. Decyzja Urzędu Patentowego o unieważnieniu ma charakter
konstytutywny i wywołuje skutek wsteczny. Jak wskazuje się w piśmiennictwie
z unieważnieniem decyzji o rejestracji prawo uznaje się za niebyłe, a podjęte na
jego podstawie czynności i dochodzone roszczenia podlegają unicestwieniu ze
skutkiem wstecznym. Sąd powszechny w postępowaniu o udzielenie ochrony
prawu z rejestracji jest w zasadzie związany decyzją administracyjną stanowiącą
źródło prawa wyłącznego, zatem nie może samodzielnie rozstrzygać
co do przesłanek unieważnienia, tj. kwestii nowości, indywidualnego charakteru
i swoistej podstawy z art. 117 ust. 2 p.w.p. (naruszenia praw osobistych
majątkowych osób trzecich). Przepisy postępowania cywilnego uniemożliwiają
również zakwalifikowanie takiej decyzji administracyjnej, wydanej po
uprawomocnieniu się orzeczenia sądowego, jako podstawy skargi o wznowienie
postępowania. Dyskusyjna jest możliwość wszczęcia postępowania
przeciwegzekucyjnego, które zresztą i tak mogłoby dotyczyć wyłącznie orzeczenia,
któremu nadano klauzulę wykonalności. Względy powyższe przemawiają
za przyjęciem, że w postępowaniu o udzielenie ochrony prawu z rejestracji wzoru
przemysłowego decyzja o unieważnieniu tego prawa ma charakter prejudycjalny.
Niemniej, fakultatywny charakter zawieszenia postępowania na podstawie art. 177
§ 1 pkt 3 k.p.c. wymaga każdorazowo dokonania przez sąd oceny celowości
podjęcia takiej czynności procesowej, w szczególności w świetle zarzutów strony
pozwanej. Zagadnienie zawieszenia postępowania cywilnego w związku
z toczącym się przed Urzędem Patentowym postępowaniem o „obalenie decyzji
prawo tworzącej o udzieleniu prawa ochronnego na wzór użytkowy” było
przedmiotem wypowiedzi Sądu Najwyższego w uzasadnieniu wyroku z dnia
12
8 stycznia 1975 r., I CR 780/74 (nie publ.), w którym wskazano na fakultatywność
i niecelowość zawieszenia w okolicznościach sprawy, podkreślając, że wniosek
został zgłoszony w toku długotrwałego postępowania sądowego i zmierzał do jego
wydłużenia. Orzeczenie to zapadło w odniesieniu do poprzedniego stanu prawnego
i zwracało uwagę na możliwość uzyskania przez pozwanego tymczasowej ochrony
poprzez wystąpienie o wstrzymanie wykonalności decyzji o udzieleniu świadectwa
ochronnego na podstawie art. 139 § 1 k.p.a. w zw. z § 59 rozporządzenia Rady
Ministrów w sprawie projektów wynalazczych. Przeciwko zawieszeniu
postępowania sądowego, w którym powód dochodzi roszczeń z tytułu
przysługującego mu prawa z rejestracji wzoru przemysłowego z uwagi na toczące
się postępowanie w przedmiocie unieważnienia, już w uwzględnieniu obecnej
regulacji, opowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 stycznia 2009 r.,
V CSK 241/08 (nie publ.) wskazując, że jej treść nie stanowi koniecznego elementu
podstawy rozstrzygnięcia sprawy cywilnej. Stanowisko powyższe oparte było na
twierdzeniu, że ewentualna decyzja unieważniająca wywołuje skutki następcze
(ex nunc). Poddano je krytyce w piśmiennictwie podnosząc, że skoro przesłanką
unieważnienia prawa wyłącznego jest niespełnienie już w chwili udzielenia ochrony
ustawowych warunków wymaganych dla jego uzyskania, zachodzi różnica
pomiędzy stwierdzeniem nieważności a stwierdzeniem wygaśnięcia prawa
z rejestracji (art. 90 w zw. z art. 118 ust. 1 p.w.p.), to decyzja o unieważnieniu nie
tylko oznacza, że monopol został unicestwiony, ale i że nigdy uprawnionemu nie
przysługiwał, zatem jego naruszenie było niemożliwe. Sąd Najwyższy w składzie
rozpoznającym skargę kasacyjną wyraża pogląd, że decyzja o unieważnieniu
prawa z rejestracji wzoru przemysłowego - co do zasady - ma charakter
prejudycjalny. Wskazuje, że z uwagi na treść zarzutów obronnych pozwanego
celowe jest rozważenie przez Urząd Patentowy cech nowości i indywidualnego
charakteru wytworu w postaci łóżka piętrowego stanowiącego proste połączenie
elementów znanych, powiązanych i częściowo determinowanych funkcją (barierki,
drabinka, szuflady na poziomie podłogi), wykorzystującego powszechne
rozwiązania konstrukcyjne oraz surowiec, zwłaszcza że wytwory takie występują na
rynku od wielu lat, w różnych wariantach i produkowane są przez wiele podmiotów.
Oceny uprawnionego organu nie może zastąpić ustalenie Sądu, że łóżka piętrowe
13
o takim kształcie i formie nie występowały w obrocie przed wprowadzeniem
spornych wyrobów na rynek przez powoda. Jego podstawą była opinia biegłego,
który wprost wskazał, że wprawdzie pozwani przedstawili materiały na poparcie
swych twierdzeń (skany zdjęć innych łóżek), ale zaniechał ich badania i oceny
wobec małej czytelności.
Zagadnienie powyższe pozostaje w pośrednim związku z zarzutem
dopuszczenia się uchybień w zakresie wykładni, a w następstwie zastosowania art.
71 ust. 1 w zw. z art. 118 p.w.p. Następstwem rejestracji wzoru przemysłowego
jest prawo wyłączności o charakterze bezwzględnym. Osoba trzecia może mu
przeciwstawić własne uprawnienie tzw. używacza uprzedniego, będące prawem
względnym, skutecznym wobec osoby, której przysługuje prawo z rejestracji.
Przysługuje ono ex lege korzystającemu w dobrej wierze z wzoru przemysłowego,
w dacie stanowiącej o pierwszeństwie do uzyskania prawa z rejestracji wzoru
przemysłowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2008 r.,
II CSK 235/08, nie publ.). Trafnie wskazuje skarga, że data powyższa błędnie
została zdefiniowana przez Sąd jako „wprowadzenie do obrotu produktów, na które
strona powodowa uzyskała prawo ochronne, przed powodem”, gdyż relewantny jest
termin stanowiący o pierwszeństwie do uzyskania prawa z rejestracji wzoru
(zgłoszenie wzoru) a nie wprowadzenia do obrotu przez powoda. Oczywistym jest,
że prawo uprzedniego używania dotyczy tylko wzoru zarejestrowanego, gdyż
wcześniejsze używanie nie jest korzystaniem z wzoru chronionego prawem.
Niezrozumiałe jest stwierdzenie Sądu, że „powołujący się na prawo używacza
uprzedniego winni wykazać, że w okresie objętym żądaniem pozwu korzystali
w swoim przedsiębiorstwie z wzoru przemysłowego w takim zakresie, w jakim
korzystał z niego w dacie zgłoszenia tegoż wzoru powód”, gdyż okoliczność
ta jest irrelewantna. Zakres dalszych uprawnień używacza wyznacza wyłącznie
poziom i cel dotychczasowego korzystania przez niego z określonych wytworów
odpowiadających wzorom objętym następnie ochroną. Nie można odmówić
zasadności skardze w części wskazującej, że ocena przesłanki dobrej wiary nie
może ograniczać się do ocen relacji uprawniony z rejestracji - używacz. Obecnie
powszechnie akceptuje się wykładnię pojęcia dobrej wiary, rozumianej jako stan
psychiczny określonej osoby polegający na błędnym, ale usprawiedliwionym
14
w danych okolicznościach mniemaniu o istnieniu jakiegoś prawa podmiotowego lub
stosunku prawnego (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 108/91, mającej moc zasady prawnej
- OSNC 1992, nr 4, poz. 48). W złej wierze jest zatem ten, kto powołując się na
prawo lub stosunek prawny wie, że one nie istnieją, ewentualnie jego mylne
wyobrażenie o ich istnieniu nie jest usprawiedliwione. Zła wiara to znajomość
prawdziwego stanu rzeczy (nawet jeżeli zainteresowany jej przeczy), albo
nieusprawiedliwiona niewiedza o nim. Zgodzić się jednak należy, że używacz
uprzedni może powoływać i odpowiednio wykazywać fakty usprawiedliwiające
przekonanie, że kolejne pojawiające się na rynku wytwory w postaci piętrowych
łóżek dziecięcych, mimo cech różniących, nie spełniają przesłanek rejestracyjnych i
należą do domeny publicznej. Ograniczenie postępowania dowodowego w tym
zakresie i przyjęcie związania decyzją Urzędu Patentowego o rejestracji nie
znajduje uzasadnienia w treści art. 71 ust. 1 w zw. z art. 118 p.w.p. w zw. z art. 7
k.c. i uzasadnia kasacyjny zarzut naruszenia art. 382 k.p.c.
Nie można odeprzeć również zarzutu wadliwego kryterium i sposobu
wykazywania naruszeń podlegających sankcjom dochodzonym w obecnym
postępowaniu. Prawo własności przemysłowej odwołuje się do pojęcia
„zorientowanego użytkownika” zarówno przy określeniu przesłanki rejestracyjnej w
postaci indywidualnego charakteru (art. 104 ust. 1) jak i określeniu zakresu ochrony
(art. 105 ust. 4). Wskazuje, że zakres prawa z rejestracji rozciąga się
na każdy wzór, który nie wywołuje na nim odmiennego ogólnego wrażenia, przy
czym należy brać pod uwagę zakres swobody twórczej przy opracowywaniu wzoru.
Badanie - podstawie art. 105 ust. 4 w związku z art. 292 ust. 1 ustawy - Prawo
własności przemysłowej czy doszło do naruszenia prawa z rejestracji wzoru
przemysłowego, wymaga całościowego porównania wzorów z punktu widzenia
osoby używającej w sposób stały przedmiotów z danej grupy i zorientowanej
w stanie ich wzornictwa wynikającym z zakresu swobody twórczej oraz dokonania
oceny, czy ogólne wrażenie, jakie wywołuje na takiej osobie wzór zakwestionowany,
różni się od ogólnego wrażenia wywołanego przez wzór zarejestrowany (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2007 r., II CSK 302/07, OSNC-ZD 2008,
nr 2, poz. 52). Nie można się jednak zgodzić się należy z powyższym orzeczeniem
15
w części wskazującej, że podobieństwo między spornymi wzorami przemysłowymi
powinien oceniać specjalista, posiadający wiadomości wystarczające do fachowej
analizy podobieństw i różnic, w szczególności biegły z zakresu wzornictwa
przemysłowego. Potrzeba zasięgnięcia takiej opinii zachodzi jedynie
w wypadkach szczególnych, zwłaszcza gdy określenie relewantnego
zorientowanego użytkownika i ustalenie przez sąd zakresu jego postrzegania
i oceny jest utrudnione. Co do zasady bowiem wystarczy odtworzenie reakcji osoby
nie będącej ani użytkownikiem przeciętnym, ani ekspertem tylko konsumentem
o pewnej wiedzy i kwalifikacjach pozwalających mu na odnalezienie różnic między
wytworami, świadomymi odbiorcami informacji dostarczanych przez producentów
dotyczących ulepszeń bądź zmian wzornictwa. Z kolei ocena przesłanki
naśladownictwa w rozumieniu art. 13 ust. 1 u.z.n.k. następuje z punktu widzenia
„klienta”. Zakres tego pojęcia jest węższy, obejmuje przeciętnego odbiorcę, zatem
ustalanie możliwości wprowadzenia go w błąd co do tożsamości producenta lub
produktu pochodzenia towaru nie wymaga wiadomości specjalnych i posiłkowania
się opinią biegłego. Czyn nieuczciwej konkurencji zachodzi już wówczas, gdy
powstaje możliwość błędu co do źródła pochodzenia, nie musi do niego
w rzeczywistości dojść. Sąd ocenia taką możliwość uwzględniając
spostrzegawczość przeciętnego odbiorcy w zwykłych warunkach obrotu
w pierwszym rzędzie odnosząc się do jednogatunkowości towarów, w drugim do
oznaczeń.
Powód w obecnym postępowaniu dochodzi roszczeń opartych zarówno na
prawie własności przemysłowej jak i ustawie z dnia 16 kwietnia 1993 r.
o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r., Nr 153, poz.
1503 ze zm., dalej jako: u.z.n.k.). Ewentualne unieważnienie prawa z rejestracji
wyklucza jedynie dopuszczalność żądań wywodzonych z prawa wyłącznego
niemniej, jak trafnie wskazuje skarżący, stwierdzenie braku cech nowości
i indywidualnego charakteru może mieć znaczenie również przy ocenie przesłanki
normatywnej, jaką jest przesłanka sprzeczności z dobrymi obyczajami przewidziana
w art. 3 ust. 1 u.z.n.k. Oparcie się w procesie stosowania prawa na tej klauzuli
generalnej służy prawidłowości rozstrzygnięć przez odwołanie do znanych
społecznych wartości, uelastycznieniu ocen mających uzasadnienie aksjologiczne.
16
Podzielić należy stanowisko piśmiennictwa, że służy ona kwalifikowaniu działań
podmiotów występujących w obrocie w kategoriach słuszności, ale podstawą
wartościowania czynu nieuczciwej konkurencji z powołaniem na tę klauzulę
powinna być obiektywna ocena określonego działania naruszającego interes
innego przedsiębiorcy w indywidualnym stanie faktycznym. Przy ocenie działania
przedsiębiorcy nie ma zatem znaczenia jego świadomość dopuszczenia się
nieuczciwości, tylko stanowisko określonej grupy nabywców towarów. Przypomnieć
trzeba szczególne funkcje klauzuli „dobrych obyczajów” zawartej w art. 3 u.z.n.k.
w zakresie stosowania prawa. Ustawodawca nie wprowadził legalnej definicji tego
pojęcia. Zrezygnował z jego dookreślenia poprzez odwołanie, jak w art. 3 ustawy
z dnia 2 sierpnia 1926r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. Nr 96 poz.
559), do uczciwości kupieckiej („Kto poza przypadkami art. 1 i 2 szkodzi
przedsiębiorcy przez czyny, sprzeczne z obowiązującemi przepisami albo
z dobremi obyczajami (uczciwością kupiecką)”). Nie wprowadził również normy
zbieżnej z art. 10 bis ust. 2 Konwencji paryskiej o ochronie własności przemysłowej
z dnia 20 marca 1883 r. - tekst sztokholmski (Dz. U. 195 Nr 9 poz. 51), w myśl
którego „aktem nieuczciwej konkurencji jest każdy akt konkurencji sprzeczny
z uczciwymi zwyczajami w dziedzinie przemysłu lub handlu”. O intencji
ustawodawcy nadania mu szerokiego zakresu świadczy także rezygnacja na etapie
prac legislacyjnych z określeń „działać uczciwie, zgodnie z prawem i zasadami
współżycia społecznego”, „działania w zakresie przedsiębiorstwa w sposób
uczciwy”. Orzecznictwo sądowe i doktryna prawnicza prezentują szereg
sprzecznych poglądów co do tego jak należy sprecyzować pojęcie dobrych
obyczajów. Wskazuje się na system norm moralno-etycznych, zatem pewne
wartości pożądane w obrocie gospodarczym ze względu na uznawane wartości
i ukształtowaną aksjologię ładu gospodarczego, szczególny rodzaj norm prawa
niepisanego, mających zastosowanie gdy brak unormowania ustawowego, ustalone
zwyczaje dotyczące zewnętrznych zachowań stron. Znacząca grupa
przedstawicieli nauk prawnych opowiada się za kryteriami ekonomiczno-
funkcjonalnymi wskazując, że „ekonomiczno-funkcjonalne ujęcie dobrych
obyczajów nakazuje rozumieć pod tym pojęciem zachowanie przedsiębiorcy
zorientowane na zapewnienie niezakłóconego funkcjonowania konkurencji, przez
17
rzetelne i niezafałszowane współzawodnictwo jakością, ceną i innymi pożądanymi
przez klientów cechami oferowanych towarów lub usług", a "Oderwanie od ocen
moralno-etycznych nakazuje poszukiwanie wyznaczników dobrych obyczajów
w rzetelności konkurencji i niezafałszowanym współzawodnictwie w wyścigu
ekonomicznym”. Sąd Najwyższy podziela stanowisko, w myśl którego dobre
obyczaje to swoistego rodzaju normy moralne i zwyczajowe mające zastosowanie
m.in. w działalności gospodarczej, do których prawo odsyła, a które przez to nie
mieszczą się w ramach systemu prawa. Podstawą funkcjonowania gospodarki jest
wolna konkurencja, stąd żaden przedsiębiorca nie ma roszczenia o zatrzymanie
swojej klienteli lub pozycji na rynku. Trafnie wskazuje się, że „wykładnia pojęcia
dobrych obyczajów sprowadza się do znalezienia takiej granicy, aby z jednej strony
nie naruszyć zasady wolności gospodarczej, z drugiej zaś aby metody rywalizacji
nie sprzeciwiały się podstawowym wartościom uznanym w społeczeństwie”. Art. 3
ust. 1 u.z.n.k. stanowi podstawę odwołania do dobrych obyczajów jako przesłanki
oceny działania przedsiębiorcy (w aspekcie sprzeczności z nimi), ale nie
wprowadza ich w charakterze powinności. Jego treść nie uzasadnia wniosku
o istnieniu abstrakcyjnych dobrych obyczajów jako takich, stąd wypełniają się one
treścią dopiero w konkretnym wypadku. W judykaturze wskazuje się, że pojęcie
dobrych obyczajów, podobnie jak pojęcia zasad współżycia społecznego czy
ustalonych zwyczajów, nabiera określonego normatywnego znaczenia dopiero
w konkretnych sytuacjach, a więc przy indywidualizacji normy prawnej (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2002 r., III CKN 213/01, OSNC 2003, nr 12,
poz. 169). W warunkach działalności gospodarczej nie chodzi o przestrzeganie
dobrych obyczajów w ogóle, lecz o takie zachowanie przedsiębiorców w ich
działalności gospodarczej by zapewnić niezakłócone funkcjonowanie konkurencji
przez rzetelne współzawodnictwo.
Trafnie podnosi skarga niedostateczne odróżnienie przesłanek
podmiotowych i przedmiotowych ochrony dochodzonej na podstawie art. 287 – 291
w zw. z art. 292 ust. 2 p.w.p. oraz art. 13 u.z.n.k. Kumulatywna ochrona wzoru
uzasadniona jest wówczas, gdy ten sam czyn wypełnia jednocześnie znamiona
deliktu konkurencyjnego oraz przesłanki naruszenia prawa ochronnego na znak
towarowy. Podmiot uprawniony musi wykazać, iż tym samym zachowaniem
18
naruszyciel godzi zarówno w jego prawo podmiotowe (z rejestracji), jak i w zasady
uczciwej konkurencji przez takie oznaczenie towarów, jakie może wprowadzić w
błąd co do jego pochodzenia zagrażając lub naruszając interes konkurenta lub
klienta stanowiąc nieuczciwe zachowanie w obrocie (por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 3 lipca 2008 r., IV CSK 88/08, nie publ., wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23
października 2008 r., V CSK 109/08, nie publ.). Ochrona oparta na p.w.p. ma
charakter szczególny, każde naruszenie musi być wkroczeniem w zakres
wyłączności uprawnionego. Zasadą jest, że zakres prawa z rejestracji rozciąga się
na każdy wzór, który na zorientowanym użytkowniku nie wywołuje odmiennego
ogólnego wrażenia, przy czym należy brać pod uwagę zakres swobody twórczej
przy opracowywaniu wzoru. Roszczenia z tytułu naruszenia prawa z rejestracji
wzoru przemysłowego, jeżeli sprawca działał w dobrej wierze, mogą być
dochodzone za okres rozpoczynający się po dniu dokonania ogłoszenia w
"Wiadomościach Urzędu Patentowego" informacji o udzieleniu prawa, a w
przypadku wcześniejszego powiadomienia przez uprawnionego osoby naruszającej
prawo o dokonanym zgłoszeniu - od daty tego powiadomienia. Oznacza to, że
uzasadniony jest zarzut błędnego przyjęcia w tym zakresie terminu oznaczonego
jako „wprowadzenie na rynek”.
Wobec zasadności wskazanych podstaw kasacyjnych przedwczesne
i niecelowe jest odnoszenie się do zarzutów dotyczących zapadłego
rozstrzygnięcia w zakresie treści, formy i kosztów opublikowania
oświadczenia. Niemniej podkreślić należy, że prawomocne orzeczenie jest
równoznaczne z wydaniem indywidualnej normy prawnej wiążącej strony oraz
inne podmioty, której naruszenie zagrożone jest użyciem przymusu państwowego,
zatem musi być sformułowane jednoznacznie i precyzyjnie w zakresie
podmiotowym i przedmiotowym. Wątpliwości budzi zarówno, objęta zarzutami
naruszenia art. 325 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 18 ust. 1 u.z.n.k.,
ogólnikowość opisu w orzeczeniu zakazowym jak i adekwatność zakresu sankcji
obejmującej publikację oświadczenia na serwisie Allegro.
Naruszenie powołanych przepisów uzasadnia podstawę kasacyjną określoną
art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c. w stopniu skutkującym koniecznością uchylenia
zaskarżonego orzeczenia (art. 39815
§ 1 k.p.c.). O kosztach postępowania przed
19
Sądem Najwyższym orzeczono w oparciu o art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1
i art. 39821
k.p.c.
kc
jw