Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 106/15
UCHWAŁA
Dnia 17 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z wniosku wierzyciela XY
przy uczestnictwie dłużnika W. (poprzednio G.) o nadanie klauzuli wykonalności,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 17 lutego 2016 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Apelacyjny
postanowieniem z dnia 26 listopada 2015 r.,
"Czy art. 1049 § 1 k.p.c., w szczególności zdanie drugie, znajduje
zastosowanie do egzekucji tytułu wykonawczego, w którym na
podstawie art. 480 § 1 k.c. udzielono wierzycielowi umocowania do
wykonania na koszt dłużnika czynności, którą może wykonać także
inna osoba, w razie niewykonania jej przez dłużnika w wyznaczonym
terminie?"
podjął uchwałę:
Wierzyciel, który w postępowaniu sądowym otrzymał
upoważnienie do wykonania czynności na koszt dłużnika (art.
480 § 1 k.c.), może - na podstawie art. 1049 § 1 zd. drugie k.p.c. -
żądać przyznania mu przez sąd sumy potrzebnej do wykonania
tej czynności.
UZASADNIENIE
2
Prawomocnym wyrokiem z dnia 6 października 2009 r. Sąd Okręgowy
w W. w punkcie I zobowiązał pozwanego do zamieszczenia w terminie 14 dni od
uprawomocnienia się wyroku ogłoszenia wskazanej treści o przeproszeniu powoda
na określonej stronie internetowej w przewidziany wyrokiem sposób, w punkcie II
nakazał pozwanemu usunięcie z określonej strony internetowej wskazanych w
wyroku wpisów, a w punkcie III upoważnił powoda do opublikowania ogłoszenia o
treści wskazanej w punkcie I na koszt pozwanego w określonym serwisie
internetowym, w przypadku nie wykonania przez pozwanego obowiązku
wymienionego w punkcie I.
Postanowieniem z dnia 6 lipca 2012 r. Sąd Okręgowy na wniosek powoda
nadał powyższemu wyrokowi klauzulę wykonalności w zakresie punktów I i II.
W dniu 12 września 2013 r. powód stwierdzając, że pozwany nie wykonał
we właściwy sposób powyższego wyroku w zakresie punktu I, wniósł o nadanie
klauzuli wykonalności punktowi III z zaznaczeniem przejścia obowiązku
z dotychczasowego pozwanego G. sp. z.o.o na G. S.A. oraz o przyznanie mu kwoty
295 200 zł potrzebnej do opublikowania przeprosin na koszt pozwanej.
Postanowieniem z dnia 16 grudnia 2013 r. Sąd Okręgowy w W. nadał
klauzulę wykonalności punktowi III wyroku z dnia 6 października 2009 r.
z zaznaczeniem przejścia obowiązku na G. S.A. oraz przyznał wnioskodawcy od
uczestnika G. S.A. kwotę 295 200 zł tytułem zwrotu wydatków związanych z
opublikowaniem przeprosin na koszt pozwanego i wezwał wierzyciela do
rozliczenia się z tej kwoty do dnia 28 lutego 2014r. Uzasadniając przyznanie
powyższej kwoty na wykonanie zastępcze Sąd Okręgowy powołał się na art. 1049
§ 1 zd. drugie k.p.c. oraz na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 1989 r. III
CZP 36/89 (OSNC 1990/4-5/56).
Rozpoznając zażalenie dłużnika na powyższe postanowienie Sąd
Apelacyjny przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia wskazane w
postanowieniu z dnia 26 listopada 2015 r. zagadnienie prawne sprowadzające się
do pytania, czy do tzw. wykonania zastępczego, udzielonego wierzycielowi
3
wyrokiem sądu, ma zastosowanie postępowanie egzekucyjne przewidziana w art.
1049 §1 k.p.c., a w szczególności zdanie drugie tego przepisu.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że podziela stanowisko, iż wykonanie
obowiązku zamieszczenia przeproszenia jest czynnością, którą za dłużnika może
wykonać inna osoba, wobec czego egzekucja wyroku nakładającego na dłużnika
taki obowiązek odbywa się na podstawie art. 1049 k.p.c. Jednakże, zgodnie z § 1,
przepis ten ma zastosowanie jeżeli w samym tytule egzekucyjnym nie
postanowiono, że w razie niewykonania przez dłużnika w wyznaczonym terminie
czynności, którą może wykonać także inna osoba, wierzyciel będzie umocowany do
wykonania tej czynności na koszt dłużnika. Tymczasem w rozpoznawanej sprawie
tytuł egzekucyjny zobowiązuje dłużnika do ogłoszenia przeproszenia i jednocześnie
upoważnia wierzyciela do dokonania tego na koszt dłużnika, jeżeli dłużnik nie
wykona nałożonego nań obowiązku w terminie. Sąd Apelacyjny wskazał,
że w literaturze wyrażano stanowisko, iż art. 1049 k.p.c. w ogóle nie ma
zastosowania w sytuacji, gdy w samym tytule egzekucyjnym upoważniono
wierzyciela do wykonania zastępczego na koszt dłużnika, a w uchwale z dnia 22
kwietnia 1968 r. III CZP 37/68 (OSNC z 1969 r., z. 1, poz. 9) Sąd Najwyższy,
podzielając to stanowisko stwierdził, że jeżeli w samym tytule egzekucyjnym
upoważniono wierzyciela do wykonania zastępczego na koszt dłużnika, nie można
na podstawie art. 1049 §1 zd. drugie k.p.c. żądać przyznania wierzycielowi sumy
potrzebnej na wykonanie zastępcze. Natomiast odmienne stanowisko zajął Sąd
Najwyższy w uchwale z dnia 10 maja 1989 r. III CZP 36/89, przyjmując,
że wierzyciel, który w postępowaniu sądowym otrzymał upoważnienie do
wykonania czynności na koszt dłużnika (art. 480 § 1 k.c.) może - na podstawie art.
1049 § 1 zd. drugie k.p.c. - żądać przyznania mu przez sąd sumy potrzebnej do
wykonania tej czynności. Pogląd ten został jednak podany krytyce w piśmiennictwie
z odwołaniem się do wcześniejszego stanowiska, a zatem nadal istnieją
wątpliwości w tym przedmiocie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Na gruncie prawa materialnego możliwość tzw. wykonania zastępczego
przewidują art. 479 i 480 k.c. zamieszczone w dziale II tytułu VII regulującym
skutki niewykonania zobowiązań. Oba przepisy dotyczą szczególnej sytuacji
niewykonania zobowiązania: zwłoki dłużnika i określają zasady jego
odpowiedzialności oraz uprawnienia przysługujące wierzycielowi. Zasadniczy
przepis regulujący skutki zwłoki dłużnika: art. 477 k.c. przewiduje w takim wypadku
dla wierzyciela dwa niezależne roszczenia: o spełnienie świadczenia oraz
o wyrównanie szkody związanej ze zwłoką. Natomiast przepisy art. 479 i 480 k.c.
modyfikują pierwsze uprawnienie w sytuacji, gdy przedmiotem świadczenia
dłużnika jest określona ilość rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku (art. 479) albo
zobowiązanie czynienia (art. 480). W pierwszym przypadku art. 479 k.c. pozwala
wierzycielowi nabyć na koszt dłużnika taką samą ilość rzeczy tego samego gatunku
albo żądać od dłużnika zapłaty ich wartości, a w drugim przypadku art. 480 § 1 k.c.
przyznaje wierzycielowi prawo żądania upoważnienia go przez sąd do wykonania
tej czynności na koszt dłużnika, chodzi zatem o czynność, którą za dłużnika może
wykonać inna osoba. W obu przypadkach wierzyciel zachowuje prawo do
odszkodowania.
W świetle powyższych przepisów wykonanie zastępcze jest więc
uprawnieniem przyznanym wierzycielowi z mocy ustawy (art. 479 k.c.) albo z mocy
wyroku sądu (art. 480 k.c.) w razie zwłoki dłużnika w wykonaniu jego zobowiązania
i polega na tym, że wierzyciel ma prawo do zaspokojenia swojej wierzytelności
poprzez własne działanie, lecz na koszt dłużnika. Jak wskazuje się w literaturze,
w obu wypadkach wierzyciel wykonując zastępczo świadczenie albo żądając
upoważnienia go przez sąd w tym zakresie, rezygnuje tym samym z żądania
wykonania przez dłużnika jego zobowiązania przez spełnienie świadczenia zgodnie
z art. 477 § 1 k.c., nie może bowiem jednocześnie żądać spełnienia świadczenia
przez dłużnika i wykonania zastępczego. Wierzyciel może zatem wystąpić do sądu
o upoważnienie do wykonania zastępczego, gdy istnieje już zobowiązanie dłużnika
do czynienia i zwłoka w jego wykonaniu, lecz nie istnieje jeszcze tytuł egzekucyjny
nakazujący samemu dłużnikowi wykonanie zobowiązania określonego działania.
Wyrok wydany na podstawie art. 480 § 1 i 2 k.c. ma charakter konstytutywny,
gdyż tworzy nowy stan prawny, wobec czego w literaturze przyjmuje się,
5
że w wyroku tym sąd nie może jednocześnie orzec, iż do wykonania określonej
czynności zobowiązuje także dłużnika.
Wykonanie zastępcze przewidziane w art. 480 k.c. jest więc rodzajem
egzekucji, ma bowiem ostatecznie doprowadzić do zaspokojenia wierzyciela,
co jednak odbywa się na podstawie przepisu prawa materialnego, a nie k.p.c.
Podobny sposób egzekucji przewidziany jest także w art. 1049 k.p.c.
dotyczącym egzekucji czynności zastępowalnej. W takiej sytuacji - jeżeli w samym
tytule egzekucyjnym nie postanowiono, iż w razie niewykonania przez dłużnika
w wyznaczonym terminie czynności, wierzyciel będzie umocowany do wykonania
tej czynności na koszt dłużnika - sąd na wniosek wierzyciela wezwie dłużnika do jej
wykonania w wyznaczonym terminie, a po bezskutecznym upływie terminu udzieli
wierzycielowi umocowania do wykonania czynności na koszt dłużnika. Na żądanie
wierzyciela sąd przyzna mu sumę potrzebną do wykonania czynności.
Na gruncie art. 480 k.c. i art. 1049 k.p.c. w doktrynie i orzecznictwie
przyjmowano, że choć przedmiot postępowania przewidziany w tych przepisach
jest ten sam: udzielenie przez sąd upoważnienia wierzycielowi do wykonania
zastępczego na koszt dłużnika, to jednak trybów tych nie można utożsamiać,
stosować zamiennie ani uzupełniająco. Stanowisko takie zajął także Sąd
Najwyższy stwierdzając w uzasadnieniu uchwały z dnia 22 kwietnia 1968 r. III CZP
37/68, że art. 1049 k.p.c. ma zastosowanie tylko w sytuacji, gdy przedmiotem
egzekucji jest świadczenie niepieniężne i chodzi o czynność zastępowalną,
a w tytule egzekucyjnym nie postanowiono, iż w razie niewykonania przez dłużnika
tej czynności w wyznaczonym terminie, wierzyciel będzie umocowany do jej
wykonania na koszt dłużnika. Nie można natomiast w trybie art. 1049 §1 k.p.c.
żądać tylko przyznania kwoty potrzebnej na wykonanie zastępcze. Jeżeli więc
w tytule egzekucyjnym upoważniono wierzyciela do wykonania czynności na koszt
dłużnika, na wypadek gdyby dłużnik nie wykonał jej w zakreślonym terminie,
wierzyciel nie będzie mógł żądać w trybie art. 1049 § 1 zd. drugie k.p.c. przyznania
mu kwoty na zastępcze wykonanie, gdyż w tej sytuacji egzekucja w trybie art. 1049
§ 1 k.p.c. w ogóle nie będzie dopuszczalna i wierzyciel będzie mógł dochodzić
6
przeciwko dłużnikowi wyłożonej na wykonanie czynności sumy tylko w drodze
procesu.
Konsekwencją takiej wykładni powyższych przepisów było to, że wierzyciel
posiadający upoważnienie sądu do wykonania zastępczego na podstawie art. 480
§ 1 k.c. praktycznie mógł nie mieć możliwości wykonania takiego wyroku, jeżeli
wykonanie zastępcze wymagało wyłożenia znacznej sumy, którą nie dysponował
i której nie mógł uzyskać od dłużnika przed wykonaniem zastępczym. Tracił także
możliwość żądania wykonania zobowiązania przez samego dłużnika, skoro z chwilą
uzyskania wyroku na podstawie art. 480 k.c. tracił możliwość dochodzenia
od dłużnika wykonania zobowiązania na podstawie art. 477 k.c. Wierzyciel był
zatem w znacznie gorszej sytuacji niż gdyby uzyskał tytuł egzekucyjny przeciwko
dłużnikowi i realizował jego wykonanie na podstawie art. 1049 k.p.c. Przy takiej
wykładni praktyczny zakres stosowania art. 480 k.c. mógł być zatem jedynie bardzo
ograniczony, nieodpowiadający celowi tego przepisu oraz rzeczywistym potrzebom
społecznym.
Dostrzegając to Sąd Najwyższy już w wyroku z dnia 6 października 1972 r.
I CR 274/72 (nie publ.) dopuścił możliwość zastosowania art. 480 k.c. do
powództwa o ochronę dóbr osobistych i stwierdził, że wprawdzie „zmuszenie”
pozwanego do wykonania wyroku zobowiązującego go do opublikowania
ogłoszenia lub upoważnienie powoda do swoistego wykonania zastępczego przez
upoważnienie go do odpowiednich ogłoszeń byłoby możliwe w toku postępowania
egzekucyjnego, ale prowadziłoby do zbędnych komplikacji. Dlatego sąd może
zamieścić upoważnienie do ogłoszenia przeproszenia w sentencji wyroku.
Takie samo stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 28 czerwca
2006 r. III CZP 23/06 (OSNC z 2007 r., nr 1, poz. 11), w której przede wszystkim –
odchodząc od dotychczasowej praktyki- stwierdził, że obowiązek usunięcia skutków
naruszenia dóbr osobistych, polegający na złożeniu przez dłużnika oświadczenia
odpowiedniej treści w formie ogłoszenia, podlega egzekucji na podstawie art. 1049
k.p.c., gdyż obowiązek taki należy uznać za czynność zastępowalną. Natomiast
w uzasadnieniu wskazał na celowość rozważenia możliwości wprowadzenia do
orzecznictwa praktyki polegającej na tym, aby sąd - wyrokując na podstawie art.
7
24 k.c. i zobowiązując pozwanego do złożenia stosowanego oświadczenia-
wskazywał jednocześnie, na wniosek powoda, czynność, którą ten może
przedsięwziąć na wypadek niewykonania wyroku przez zobowiązanego. Może to
bowiem uelastycznić egzekucję oraz usunąć powstające w jej toku trudności.
Podobnie w wyroku z dnia 23 maja 2013 r. I CSK 531/12 (nie publ.) Sąd
Najwyższy wskazując na bezwzględny, skuteczny erga omnes, charakter ochrony
dóbr osobistych, uznał za możliwe zastosowanie do niej instytucji wykonania
zastępczego przewidzianej w art. 480 k.c. i upoważnienie powoda - już na etapie
merytorycznego rozstrzygnięcia o obowiązku złożenia przez pozwanego
odpowiedniego oświadczenia o przeproszeniu- do wykonania zstępczego, co
przyczyni się do szybkiego, a tym samym realnego zniweczenia skutków
dokonanego naruszenia dóbr osobistych.
Możliwość orzeczenia w jednym wyroku obowiązku dłużnika określonego
działania i jednoczesne upoważnienie wierzyciela do wykonania zastępczego, jeżeli
dłużnik nie wykona zobowiązania w terminie, dopuścił także Sąd Najwyższy do
roszczeń wynikających ze stosunków prawnorzeczowych w uchwale z dnia 10 maja
1989 r., III CZP 36/89 podjętej w sprawie, w której sąd zobowiązał dłużnika do
wykonania szczegółowo określonych czynności, umożliwiających wierzycielowi
korzystanie z ustanowionej na jego rzecz służebności drogi koniecznej
i jednocześnie upoważnił wierzyciela do wykonania tych czynności w razie zwłoki
dłużnika na jego koszt. Sąd Najwyższy nie podzielił stanowiska zajętego
w uzasadnieniu uchwały z dnia 22 kwietnia 1968 r. III CZP 37/68 oraz
prezentowanego przez większość przedstawicieli doktryny i stwierdził, że wierzyciel,
który w postępowaniu sądowym otrzymał upoważnienie do wykonania czynności na
koszt dłużnika (art. 480 § 1 k.c.), może - na podstawie art. 1049 § 1 zd. drugie k.p.c.
- żądać przyznania mu przez sąd sumy potrzebnej do wykonania tej czynności.
Uznał, że skoro upoważnienie do zastępczego wykonania czynności wierzyciel
może uzyskać bądź w postępowaniu rozpoznawczym na podstawie art. 480 k.c.,
bądź w postępowaniu egzekucyjnym na podstawie art. 1049 § 1 zd. pierwsze k.p.c.
i w obu wypadkach ma ono ten sam charakter, to nie znajduje racjonalnego
uzasadnienia stanowisko, że tylko wierzyciel, który uzyskał umocowanie do
zastępczego wykonania czynności w postępowaniu egzekucyjnym, może korzystać
8
z uprawnienia przewidzianego w art. 1049 § 1 zd. drugie k.p.c., tym bardziej, że art.
480 k.c. takiego uprawnienia nie przewiduje. Sąd Najwyższy uznał, że w razie, gdy
wierzyciel ma umocowanie do zastępczego wykonania czynności uzyskane
w postępowaniu rozpoznawczym na podstawie art. 480 k.c., egzekucja na
podstawie art. 1049 § 1 k.p.c. nie jest niedopuszczalne lecz jest zbędna
z oczywistych przyczyn w zakresie unormowanym w zdaniu pierwszym tego
przepisu, pozostaje natomiast celowa w pozostałym zakresie. Zdanie drugie art.
1049 § 1 k.p.c. dotyczy końcowej fazy egzekucji, w której zostaje osiągnięty jej cel
i następuje rozliczenie kosztów egzekucji. Taka wykładnia uzasadniona jest
również, zdaniem Sądu Najwyższego, sformułowaniem przepisu, w którym
uprawnienie sądu do przyznania wierzycielowi sumy potrzebnej do zastępczego
wykonania czynności, zostało zawarte w osobnym zdaniu, po zdaniu pierwszym
traktującym o wcześniejszych stadiach egzekucji, co upoważnia do stwierdzenia,
że przyznanie sumy potrzebnej do zastępczego wykonania czynności nie jest
zależne od tego, w jakim postępowaniu - rozpoznawczym czy egzekucyjnym -
wierzyciel uzyskał umocowanie do wykonania tych czynności.
Stanowisko to zostało poddane krytyce w literaturze. Stwierdzono między
innymi, że wykładnia językowa art. 1049 § 1 k.p.c. prowadzi do jedynego
możliwego do przyjęcia wniosku, iż przewidziane w zdaniu drugim uprawnienie
wierzyciela do otrzymania sumy na wykonanie zastępcze odnosi się tylko
do sytuacji wskazanej w zdaniu pierwszym, a więc do sytuacji, gdy w samym tytule
egzekucyjnym nie przewidziano dla wierzyciela możliwości wykonania zastępczego.
Nie do przyjęcia jest bowiem, aby wskazane w art. 1049 § 1 zd. drugie uprawnienie
wierzyciela do żądania zaliczki odnosiło się do stanów faktycznych nie określonych
w zdaniu pierwszym tego przepisu. Odwołując się do uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 22 kwietnia 1968 r. III CZP 37/68 wskazano, że nie można łączyć ani
traktować zamiennie różnych trybów uzyskania upoważnienia do wykonania
zastępczego, wybór trybu należy do wierzyciela i rodzi określone korzyści
i niedogodności, jednak jeżeli wierzyciel wybrał możliwość przewidzianą w art. 480
k.c., nie może korzystać z trybu egzekucji przewidzianego w art. 1049 k.p.c.
Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela jednak kierunek wykładni art.
480 § 1 w zw. z art. 1049 § 1 k.p.c. przyjęty we wskazanych wyżej uchwałach
9
z dnia 10 maja 1989 r. III CZP 36/89 i z dnia 28 czerwca 2006 r. III CZP 23/06
oraz wyrokach z dnia 6 października 1972 r. I CR 274/72 i z dnia 23 maja 2013 r.
I CSK 531/12, jako bardziej odpowiadający współczesnym potrzebom społecznym
szczególnie w sprawach o usunięcie skutków naruszenia dóbr osobistych lub
niektórych praw rzeczowych.
Wprawdzie niewątpliwie wierzyciel nie może żądać zarówno wykonania
przez dłużnika zobowiązania czynienia jak i upoważnienia do wykonania
zastępczego na podstawie art. 480 § 1 k.c., jednak nie narusza tej zasady żądanie
w jednym pozwie zobowiązania dłużnika do określonego działania i alternatywne
żądanie upoważnienia wierzyciela do wykonania zastępczego w razie
niewykonania przez dłużnika jego zobowiązania w terminie. Tak sformułowane
roszczenie pozwala sądowi w jednym procesie ustalić istnienie zobowiązania
dłużnika do określonego działania i nakazać mu jego wykonanie w sposób
wskazany w wyroku i w wyznaczonym terminie po jego uprawomocnieniu się oraz
jednocześnie upoważnić wierzyciela do wykonania zastępczego w razie zaistniałej
zwłoki dłużnika w wykonaniu obowiązku nałożonego nań tym wyrokiem. Jeżeli
dłużnik wykona nakazane świadczenie zgodnie z wyrokiem w zakreślonym terminie,
nie powstanie w ogóle uprawnienie wierzyciela do zastępczego wykonania
przyznane w tym samym wyroku. Natomiast niewykonanie przez dłużnika
zobowiązania w terminie spowoduje jego zwłokę i dopiero od tej chwili wierzyciel
będzie mógł realizować przyznane mu przez sąd uprawnienie do zastępczego
wykonania zobowiązania dłużnika. Taki sposób realizacji prawa wierzyciela nie
narusza art. 480 § 1 ani art. 477 k.c., bowiem nie ma on możliwości żądania
zarówno wykonania zobowiązania przez dłużnika jak i realizowania swojego
uprawnienia do wykonania zastępczego.
Jednocześnie w wielu sprawach, w których interes wierzyciela polega na
jak najszybszym wykonaniu czynności zastępowalnych, np. w sprawach
o usunięcie naruszenia dóbr osobistych przez opublikowanie przeproszenia, taki
wyrok pozwoli najlepiej zrealizować ten cel i uzyskać najszybsze zaspokojenie
wierzyciela, bez konieczności uruchomienia pierwszej fazy postępowania
egzekucyjnego przewidzianej w art. 1049 § 1 zd. pierwsze k.p.c.
10
Skoro więc dopuszczalne jest wydanie przez sąd wyroku, w którym
zobowiązał dłużnika do wykonania czynności zastępowalnej i jednocześnie, na
wypadek zwłoki dłużnika, upoważnił wierzyciela do jej zastępczego wykonania na
koszt dłużnika, konieczne jest znalezienie odpowiedniej drogi wykonania takiego
wyroku.
Jedynym przepisem dotyczącym egzekucji czynności zastępowalnej jest
art. 1049 § 1 k.p.c., wskazujący w zdaniu pierwszym, że ma on zastosowanie do
wykonania wyroku, w którym nie upoważniono wierzyciela do wykonania
zastępczego. Takie zastrzeżenie wskazuje, że ustawodawca przewidział możliwość
istnienia także tytułu egzekucyjnego, w którym wierzyciela upoważniono do
wykonania zastępczego, a więc tytułu powstałego na podstawie art. 480 § 1 k.c.,
jednak nie objął takiej sytuacji dyspozycją art. 1049 § 1 k.p.c. ani żadnego innego
przepisu dotyczącego egzekucji, podobnie jak nie uregulował egzekucji wyroku,
w którym zarówno zobowiązano dłużnika do wykonania czynności zastępowalnej,
jak i upoważniono wierzyciela do wykonania zastępczego. Skoro dopuszczalne jest
wydanie takiego wyroku, to nie ma racjonalnych powodów by pozbawić wierzyciela
możliwości jego egzekucji na podstawie art. 1049 § 1 k.p.c., stosowanego
odpowiednio, z pominięciem, jako zbędnego z oczywistych względów, etapu
przewidzianego w zdaniu pierwszym, a więc z ograniczeniem stosowania tego
przepisu do przewidzianej w zdaniu drugim możliwości przyznania przez
sąd wierzycielowi, na etapie egzekucji wyroku w zakresie upoważniającym do
wykonania zastępczego, sumy potrzebnej na to wykonanie, której w inny sposób
wierzyciel nie może uzyskać.
Szczególnie w sprawach o naruszenie dóbr osobistych, gdy jako sposób
usunięcia skutków naruszenia sąd nakazał ogłoszenie przeproszenia w prasie lub
na określonej stronie internetowej - często należących do naruszyciela -
i jednocześnie upoważnił wierzyciela do wykonania zastępczego, wyraźnie
widoczne jest, że wykonanie takiego wyroku bez odpowiedniego zastosowania
art. 1049 § 1 zd. drugie k.p.c., może być w praktyce niemożliwe. Koszty wykonania
zastępczego mogą bowiem być tak wysokie, że wierzyciel nie będzie w stanie ich
ponieść. Trzeba też zauważyć, że jeżeli dłużnik zobowiązany został do
opublikowania przeproszenia w mediach należących do niego, jak to ma miejsce
11
bardzo często przy naruszeniu dóbr osobistych przez mass media, wykonanie
takiego wyroku nie przedstawia dla niego żadnych trudności i praktycznie nie
powoduje kosztów. Jeżeli zatem w takiej sytuacji dłużnik nie wykonuje wyroku,
wynika to najczęściej z jego złej woli. Jednocześnie to on, jako właściciel gazety
czy strony internetowej, ustala koszty publikacji dla osób trzecich, w tym także dla
wierzyciela i może je określić w takiej wysokości, że wierzyciel nie będzie w stanie
ich ponieść. Dysponując wyrokiem upoważniającym go na podstawie art. 480 § 1
k.c. do wykonania zastępczego na koszt dłużnika, nie miałby w istocie żadnych
możliwości realizacji takiego wyroku. Jest to sytuacja niedopuszczalna nie tylko
z punktu widzenia interesów wierzyciela lecz także powagi wymiaru sprawiedliwości
i interesu społecznego.
Przyjęcie dopuszczalności odpowiedniego zastosowania do takiego wyroku
art. 1049 §1 zd. drugie k.p.c. nie narusza również uzasadnionego interesu dłużnika,
któremu przysługuje zażalenie przewidziane w zd. trzecim oraz powództwo
przeciwegzekucyjne o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego w postaci
wyroku, w którym zobowiązany został do wykonania określonej czynności
w wyznaczonym terminie. W tym postępowaniu może dowodzić, że zobowiązanie
wygasło wskutek wykonania lub z innych przyczyn (porównaj postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 27 stycznia 1971 r. II CZ 16/71, OSNC z 1971r., nr 9, poz. 162).
Przedstawiona wykładnia art. 480 § 1 k.c. w zw. z art. 1049 § 1 zd. drugie
k.p.c. zapewnia więc efektywne wykonanie wyroków zobowiązujących dłużnika do
podjęcia czynności zastępowalnych, bez szkody dla uzasadnionych interesów
dłużnika.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi jak
w uchwale.
kc