Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KRS 36/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Halina Kiryło (przewodniczący)
SSN Jolanta Frańczak (sprawozdawca)
SSN Dawid Miąsik
w sprawie z odwołania J. A.
od decyzji Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 listopada 2012 r. w przedmiocie
przeniesienia na inne miejsce służbowe,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 17 lutego 2016 r.,
uchyla zaskarżoną decyzję.
UZASADNIENIE
Decyzją (pismem) z dnia 14 listopada 2012 r., Minister Sprawiedliwości
przeniósł z dniem 1 stycznia 2013 r. sędziego Sądu Rejonowego w X. J. A. na
stanowisko sędziego Sądu Rejonowego w Y. W podstawie prawnej tej decyzji
Minister Sprawiedliwości powołał art. 75 § 2 pkt 1 i § 3 ustawy z dnia 27 lipca
2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.;
obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 133 ze zm.; dalej „Prawo o u.s.p.”)
w związku z § 1 pkt 14 lit. b rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 5
2
października 2012 r. w sprawie zniesienia niektórych sądów rejonowych (Dz.U. z
2012 r., poz. 1121; dalej „rozporządzenie z dnia 5 października 2012 r.”) oraz § 3
pkt 19 lit. b rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 października 2012 r.
w sprawie ustalenia siedzib i obszarów właściwości sądów apelacyjnych, sądów
okręgowych i sądów rejonowych (Dz.U. z 2012 r., poz. 1223; dalej „rozporządzenie
z dnia 25 października 2012 r.”).
Od tej decyzji sędzia J. A. w dniu 6 grudnia 2012 r. (data nadania w
placówce pocztowej) wniosła do Sądu Najwyższego odwołanie, w którym zarzuciła:
1) naruszenie art. 75 § 2 pkt 1 oraz art. 20 pkt 1 w związku z art. 55 § 1 i 3,
art. 75 § 1, art. 83, art. 91 § 1, art. 95 § 1 i 2 oraz art. 33 § 8 pkt 3 i art. 35 § 8c pkt 3
Prawa o u.s.p. - polegające na przeniesieniu sędziego na nowe miejsce służbowe
bez jego zgody w oparciu o przepisy rozporządzenia z dnia 5 października 2012 r.,
czyli aktu prawnego wydanego „z przekroczeniem granic delegacji ustawowej
wyznaczonej (...) przez normę prawną zawartą w przepisach: a) art. 20 pkt 1
p.u.s.p. w związku z art. 55 § 1 i 3 p.u.s.p. i art. 10 Konstytucji, poprzez powołanie
sędziego decyzją Ministra Sprawiedliwości na inne miejsce służbowe - obok, a
zarazem ponad te, na które powołał sędziego Prezydent RP; b) art. 20 pkt 1
p.u.s.p. w związku z art. 75 § 1 p.u.s.p. i art. 180 Konstytucji, poprzez wydanie
decyzji z powołaniem przepisu stanowiącego wyjątek od konstytucyjnej zasady
nieprzenoszalności sędziego bez jego zgody (art. 180 Konstytucji RP) i
przeniesienie sędziego na nowe miejsce służbowe w wyniku równoczesnego
zniesienia wielu sądów rejonowych, a nie w wyniku indywidualnej analizy potrzeby
zniesienia albo istnienia danego sądu w ramach struktury niezbędnej do
zapewnienia obywatelom ochrony prawnej na całym terytorium kraju; c) art. 20 pkt
1 p.u.s.p. w związku z art. 83 p.u.s.p., poprzez zwiększenie wymiaru zadań
sędziego znoszonego sądu jako sposobu na poprawę sprawności sądownictwa
zamiast racjonalnej polityki kadrowej stosownie do art. 56 § 1 p.u.s.p.; d) art. 20 pkt
1 p.u.s.p. w związku z art. 91 § 1 p.u.s.p., poprzez zwiększenie zadań i utrudnień w
pracy sędziów niektórych sądów z pozostawieniem dotychczasowych zakresów
zadań sędziom innych sądów bez możliwości uzyskania ekwiwalentu z tytułu tego
zróżnicowania; e) art. 20 pkt 1 p.u.s.p. w związku z art. 95 § 1 i 2 p.u.s.p., poprzez
zmuszenie sędziego do zmiany miejsca zamieszkania ewentualnie do ubiegania się
3
o zgodę na zamieszkanie w innej miejscowości, która może być udzielona tylko w
uzasadnionych przypadkach; f) art. 20 pkt 1 p.u.s.p. w związku z art. 33 § 8 pkt 3
p.u.s.p. i art. 35 § 8c pkt 3 p.u.s.p., poprzez zakłócenie pracy samorządu
sędziowskiego na skutek uniemożliwienia wykonywania zadań sędziom
znoszonych sądów wybranym uprzednio do zgromadzeń ogólnych sędziów okręgu
i apelacji; g) art. 20 pkt 1 p.u.s.p. poprzez uchybienie wymogom zasięgnięcia opinii
Krajowej Rady Sądownictwa oraz zakłócenie realizacji prawa obywateli z obszaru
właściwości znoszonych sądów do rozpoznania ich spraw w rozsądnym terminie”;
2) naruszenie art. 75 § 3 Prawa o u.s.p. - przez „zaniechanie odebrania od
sędziego wniosku o przeniesienie w oznaczone miejsce służbowe przed wydaniem
decyzji”;
3) naruszenie art. 75 § 2 pkt 1 Prawa o u.s.p. - przez wydanie decyzji o
przeniesieniu sędziego bez jego zgody w oparciu o przepisy § 1 pkt 14 lit. b
rozporządzenia z dnia 5 października 2012 r. oraz § 3 pkt 19 lit. b rozporządzenia z
dnia 25 października 2012 r., które jeszcze nie obowiązywały w dacie wydania
kwestionowanej decyzji (przepisy te weszły w życie 1 stycznia 2013 r.).
4)naruszenie art. 75 § 3 Prawa o u.s.p. w związku z art. 37 ust. 5 ustawy z
dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 24,
poz. 199 ze zm.) oraz art. 37 ust. 1 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie
Ministrów przez podpisanie zaskarżonej decyzji o przeniesieniu przez osobę
nieuprawnioną.
Mając powyższe zarzuty na względzie odwołująca się wniosła o uchylenie
decyzji Ministra Sprawiedliwości jako sprzecznej z prawem.
W pisemnej odpowiedzi na odwołanie z dnia 15 stycznia 2013 r. Minister
Sprawiedliwości przedstawił stanowisko, wywodząc, że unormowanie przewidziane
w art. 75 § 2 Prawa o u.s.p. ma charakter szczególny i nie narusza konstytucyjnej
zasady nieusuwalności sędziów. Ta zaś przewiduje, że przeniesienie sędziego do
innej siedziby lub na inne stanowisko, wbrew jego woli, może nastąpić tylko w
dwóch wypadkach: 1) na mocy orzeczenia sądu, bądź 2) w przypadkach
określonych ustawowo (w szczególności w art. 75 Prawa o u.s.p.). Podstawą
przeniesienia sędziego, z pominięciem jego zgody, jest w szczególności zmiana w
organizacji sądownictwa albo zniesienie danego sądu lub wydziału zamiejscowego
4
(art. 75 § 2 pkt 1 Prawa o u.s.p.), przy czym zniesienie sądu lub wydziału
zamiejscowego odbywa się w drodze rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
(art. 20 pkt 1 Prawa o u.s.p.). Minister Sprawiedliwości podniósł, że instytucja
przeniesienia sędziego na inne miejsce służbowe bez jego zgody nie została
wprowadzona do porządku prawnego z uwagi na osobisty interes sędziego, lecz ze
względu na potrzebę zagwarantowania prawidłowego funkcjonowania całego
systemu wymiaru sprawiedliwości, stworzenia w sądownictwie ładu
organizacyjnego oraz zapewnienia Ministrowi Sprawiedliwości możliwości reakcji
na potrzeby kadrowe poszczególnych jednostek podlegających jego kierownictwu,
przy poszanowaniu konstytucyjnych zasad nieusuwalności i nieprzenoszalności
sędziów. Ponadto, sędziemu w razie przeniesienia na inne miejsce służbowe w
następstwie zmian organizacyjnych przysługuje - zgodnie z art. 75 § 4 Prawa o
u.s.p. - prawo wniesienia odwołania do Sądu Najwyższego. W ocenie Ministra
Sprawiedliwości, art. 75 Prawa o u.s.p. daje więc niezbędne gwarancje materialne i
proceduralne stabilizacji urzędu sędziego. Minister Sprawiedliwości wywiódł
również, że art. 75 § 3 Prawa o u.s.p. nie nakłada na niego obowiązku „odebrania
od sędziów wniosków w przedmiocie oświadczenia woli co do przejścia na inne
miejsce służbowe”. Minister Sprawiedliwości jest zobowiązany jedynie do
rozpoznania wniosków, które sędziowie złożyli samodzielnie, z własnej inicjatywy.
Sędzia J. A. nie złożyła takiego wniosku (o przeniesienie na inne, wskazane przez
nią miejsce służbowe), w związku z czym została przez Ministra Sprawiedliwości
przeniesiona z dniem 1 stycznia 2013 r. na stanowisko sędziego Sądu Rejonowego
w Y., który - stosownie do treści rozporządzenia z dnia 25 października 2012 r. -
„przejął właściwość miejscową” zniesionego Sądu Rejonowego w X. Natomiast na
podstawie zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 listopada 2012 r. w
sprawie zniesienia i utworzenia niektórych wydziałów w sądach rejonowych oraz
zmiany zarządzenia w sprawie utworzenia wydziałów w sądach rejonowych
(Dz.Urz. MS z 2012 r., poz. 168) w miejsce dotychczasowego Sądu Rejonowego
w X. zostały utworzone w Sądzie Rejonowym w Y. cztery Wydziały Zamiejscowe z
siedzibą w X. Minister Sprawiedliwości wniósł o nieuwzględnienie odwołania.
Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 21 czerwca 2013 r. odroczył
rozpoznanie odwołania J. A. bowiem postanowieniem z dnia 23 maja 2013 r., w
5
sprawie III KRS 34/12 przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu, na podstawie art.
193 Konstytucji RP oraz art. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale
Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.), następujące pytanie prawne: „Czy
art. 75 § 3 w związku z art. 75 § 2 pkt 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o
ustroju sądów powszechnych (...) jest zgodny z art. 180 ust. 2 i 5 w związku z art.
180 ust. 1, art. 178 ust. 1, art. 179 i art. 186 ust. 1 oraz w związku z art. 173 i art. 10
ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej?”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W rozpoznawanej sprawie w pierwszym rzędzie należy zauważyć, że przed
Sądem Najwyższym zawisło około 300 spraw w identycznym stanie faktycznym i
prawnym. W toku rozpoznawania odwołania w jednej z nich, co zaznaczono
powyżej, Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 23 maja 2013 r. przedstawił
Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne.
Postanowieniem z dnia 22 lipca 2015 r., P 35/13 (OTK-A 2015 nr 6, poz. 85)
Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowanie w sprawie pytania prawnego
przedstawionego przez Sąd Najwyższy ze względu na niedopuszczalność wydania
wyroku. W uzasadnieniu tego postanowienia Trybunał Konstytucyjny wywiódł w
szczególności, że dopuszczalność merytorycznego rozpoznania pytania prawnego
przez Trybunał Konstytucyjny jest uzależniona od łącznego wystąpienia trzech
przesłanek określonych w art. 193 Konstytucji RP oraz art. 32 ustawy z dnia 1
sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym: podmiotowej, przedmiotowej i
funkcjonalnej. O ile w przedmiotowej sprawie dwie pierwsze przesłanki faktycznie
zaistniały, o tyle nie została spełniona przesłanka funkcjonalna. Taki stan rzeczy
został uwarunkowany zmianą stanu prawnego, która nastąpiła po wniesieniu
pytania prawnego, bowiem w dniu 1 lipca 2015 r. weszło w życie rozporządzenie
Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 listopada 2014 r. w sprawie utworzenia
niektórych sądów rejonowych (Dz.U. z 2014 r., poz. 1683), na podstawie którego
utworzono Sąd Rejonowy w Ż. W związku z powyższym Minister Sprawiedliwości
kolejną decyzją przeniósł zainteresowanego sędziego na powrót do utworzonego w
miejsce zniesionego sądu i wyznaczył mu nowe (aktualne) miejsce służbowe. W
6
ocenie Trybunału Konstytucyjnego, w tych okolicznościach „doszło do przywrócenia
stanu poprzedniego, pokrywającego się z treścią roszczenia (żądania) zawartego w
odwołaniu złożonym przez sędziego, a sytuacja ta ma charakter trwały”.
Przywrócenie sądu rejonowego oraz przeniesienie zainteresowanego sędziego z
powrotem do tej jednostki i wyznaczenie mu miejsca służbowego właśnie w tym
sądzie „skutkuje materialną konsumpcją złożonego przez niego odwołania” i
nakazuje przyjąć, że odwołanie wniesione do Sądu Najwyższego jest „nieaktualne”.
Brak „przedmiotu postępowania” - zdaniem Trybunału Konstytucyjnego - „czyni zaś
niedopuszczalnym dalszy jego bieg, a co za tym idzie, skutkuje umorzeniem
postępowania przed pytającym sądem” (w oparciu o przepis art. 355 § 1 k.p.c.)”. Z
tej przyczyny Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o
Trybunale Konstytucyjnym umorzył postępowanie ze względu na
niedopuszczalność wydania wyroku.
Na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 października
2014 r. w sprawie utworzenia niektórych sądów rejonowych (Dz.U. z 2014 r.,
poz. 1404) utworzono Sąd Rejonowy w X. Decyzją z dnia 6 listopada 2014 r.
Minister Sprawiedliwości z dniem 1 stycznia 2015 r. przeniósł odwołującą się na
stanowisko sędziego Sądu Rejonowego w X.
W ocenie Sądu Najwyższego, nie jest jednak możliwe przedstawienie
Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania dotyczącego tego samego przedmiotu w
niniejszej sprawie (jednej z około 300 zawisłych w Sądzie Najwyższym).
Zważywszy że postępowanie w tej sprawie, jak i w pozostałych toczy się już od
niemal 3 lat (z uwagi na oczekiwanie na rozstrzygnięcie przedstawionego
Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego), wystąpienie po raz kolejny z
pytaniem prawnym prowadziłoby do naruszenia konstytucyjnego prawa strony do
rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP;
por. R. Hauser i A. Kabat: Glosa do wyroku NSA z dnia 14 lutego 2002 r., I SA/Po
461/01, OSP 2003 nr 3, poz. 17). Wobec tego Sąd Najwyższy ma obowiązek
rozpoznania sprawy, w której w dalszym ciągu występuje potrzeba oceny
zgodności z Konstytucją RP, przepisów ustawowych, na mocy których Minister
Sprawiedliwości wydał zaskarżoną decyzję.
7
Sąd Najwyższy, dokonując oceny, czy art. 75 § 3 i art. 75 § 2 pkt 1 Prawa o
u.s.p. jest zgodny z art. 180 ust. 2 i 5 w związku z art. 180 ust. 1, art. 178 ust. 1, art.
179 i art. 186 ust. 1 oraz w związku z art. 173 i art. 10 ust. 1 Konstytucji RP, nie
„zastępuje” Trybunału Konstytucyjnego w jego wyłącznej kompetencji badania
zgodności przepisów ustawowych z Konstytucją RP (art. 188 Konstytucji RP). Sąd
Najwyższy stoi jednak na stanowisku, że skoro Konstytucja jest najwyższym
prawem Rzeczypospolitej Polskiej i jej przepisy stosuje się bezpośrednio, chyba że
Konstytucja stanowi inaczej (art. 8 Konstytucji RP), zaś sędziowie w sprawowaniu
swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom (art. 178
ust. 1 Konstytucji RP), to istnieje możliwość samodzielnego dokonania przez sąd
oceny zgodności przepisów ustawowych z Konstytucją na użytek rozpoznawanej
sprawy, co staje się obowiązkiem Sądu Najwyższego w przypadku, gdy przedstawił
Trybunałowi Konstytucyjnemu odpowiednie pytanie prawne, lecz nie doszło do jego
rozstrzygnięcia. W tym przypadku nie chodzi więc o przeprowadzanie przez Sąd
Najwyższy - „w zastępstwie” Trybunału Konstytucyjnego - oceny konstytucyjności
przepisów ustawowych, lecz o „odmowę zastosowania” przepisów, które są
niezgodne (zwłaszcza w sposób oczywisty) z przepisami (wzorcami) Konstytucji RP
(por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 1998 r., I PKN 90/98, OSNAPiUS
2000 nr 1, poz. 6; Przegląd Sejmowy 2001 nr 2, s. 88, z glosą A. Józefowicza;
Monitor Prawniczy 2001 nr 19, s. 986, z glosą S. Rudnickiego; z dnia 19 kwietnia
2000 r., II CKN 272/00, LEX nr 530757; z dnia 29 sierpnia 2001 r., III RN 189/00,
OSNAPiUS 2002 nr 6, poz. 130 oraz uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z
dnia 4 lipca 2001 r., III ZP 12/01, OSNAPiUS 2002 nr 2, poz. 34; Przegląd Sejmowy
2002 nr 1, s. 121, z glosą J. Trzcińskiego; Przegląd Sądowy 2002 nr 5, s. 153, z
glosą B. Nity; Gazeta Sądowa 2002 nr 2, s. 46, z glosą M. Przysuchy i
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 1998 r., III SW 1/98, OSNAPiUS
1998 nr 17, poz. 528; Przegląd Sejmowy 1998 nr 5, s. 214, z glosą M. Zubika).
W tym przedmiocie przedstawiane są również poglądy odmienne
(o niedopuszczalności odmowy stosowania przez sąd przepisu ustawowego
uznanego za niezgodny z Konstytucją), ale są one wyprowadzane z wyłącznej
kompetencji Trybunału Konstytucyjnego do badania zgodności przepisu ustawy z
Konstytucją i obowiązku sądu kierowania odpowiednich pytań prawnych do
8
Trybunału (art. 188 i 193 Konstytucji RP; wyroki Trybunału Konstytucyjnego z dnia
4 października 2000 r., P 8/00, OTK 2000 nr 6, poz. 189; Przegląd Sejmowy 2001
nr 6, s. 96, z glosą A. Wróbla; z dnia 31 stycznia 2001 r., P 4/99, OTK 2001 nr 1,
poz. 5; Przegląd Sejmowy 2001 nr 5, s. 103, z glosą B. Wierzbowskiego; z dnia 28
listopada 2001 r., K 36/01, OTK 2001 nr 8, poz. 255; Przegląd Sejmowy 2002 nr 1,
s. 108, z glosą Z. Jarosza; Przegląd Sądowy 2002 nr 6, s. 123, z glosą P. Mikuli i
M. Żurka; Kwartalnik Prawa Publicznego 2001 nr 4, s. 237, z glosą A. Bień-Kacały i
J. Glasera; z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00 (OTK 2001 nr 8, poz. 256; PiP 2002
nr 8, s. 100, z glosą M. Haczkowskiej; Palestra 2002 nr 11-12, s. 215, z glosą
P. Graneckiego; postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 marca
2000 r., P 12/98, OTK 2000 nr 2, poz. 67; z dnia 19 grudnia 2006 r., P 37/05,
OTK-A 2006 nr 11, poz. 176; Przegląd Legislacyjny 2007 nr 2, s. 101, z glosą
B. Banaszkiewicza; Europejski Przegląd Sądowy 2007 nr 3, s. 39, z glosą
A. Wyrozumskiej; Europejski Przegląd Sądowy 2009 nr 5, s. 42, z glosą T. Kozieła;
z dnia 8 listopada 2010 r., Ts 190/08, OTK-B 2010 nr 5, poz. 325; wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 30 października 2002 r., V CKN 1456/00, LEX nr 57237; z dnia
27 marca 2003 r., V CKN 1811/00, LEX nr 521816; z dnia 6 listopada 2003 r., II CK
184/02, LEX nr 1129611; z dnia 16 kwietnia 2004 r., I CK 291/03, OSNC 2005 nr 4,
poz. 71; Rzeczpospolita 2005 nr 5, s. 4, z glosą K. Grzesiowskiego; Gdańskie
Studia Prawnicze - Przegląd Orzecznictwa 2005 nr 4, poz. 22, z glosą
M. Jasińskiego; z dnia 24 czerwca 2004 r., III CK 536/02, LEX nr 172784;
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 2004 r., II CK 421/03, LEX nr
174137 i z dnia 28 listopada 2007 r., V CZ 102/07, LEX nr 623851; uchwała składu
siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 czerwca 2000 r.,
OPS 6/00, ONSA 2001 nr 1, poz. 4, OSP 2001 nr 3, poz. 42, z glosą
Z. Czeszejko-Sochackiego oraz wyroki tego Sądu z dnia 27 marca 2008 r., I FSK
442/07, LEX nr 465759 i z dnia 18 września 2008 r., II FSK 852/07, LEX nr 493215;
szczegółowe omówienie tej problematyki w literaturze: P. Tuleja: jak wyżej -
Rozdział VI).
W zasadzie nie budzi zastrzeżeń możliwość odmowy zastosowania przez
sąd przepisu ustawy, który ma stanowić podstawę prawną rozstrzygnięcia sprawy,
sprzecznego z normą konstytucyjną, która jest skonkretyzowana w stopniu
9
pozwalającym na samoistne jej zastosowanie (przykładowo uchwała składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2001 r., III ZP 28/00,
OSNAPiUS 2001 nr 7, poz. 210; OSP 2001 nr 10, poz. 149, z glosą
T. Kuczyńskiego), zwłaszcza gdy uprzednio zostało w sprawie skierowane
odpowiednie pytanie prawne do Trybunału Konstytucyjnego a Trybunał (z różnych
przyczyn) nie podjął co do niego rozstrzygnięcia (wyroki Sądu Najwyższego z dnia
8 stycznia 2009 r., I CSK 482/08, OSNC-ZD 2009 nr D, poz. 95 i z dnia 12 maja
2005 r., I PK 246/04, OSNP 2006 nr 1-2, poz. 11; por. też wyrok Naczelnego Sądu
Administracyjnego z dnia 14 lutego 2002 r., I SA/Po 461/01, OSP 2003 nr 3,
poz. 17, z glosą R. Hausera i A. Kabata oraz glosą J. Mikołajewicza).
Również w przypadku oczywistej sprzeczności przepisu ustawy z normą
konstytucyjną, sądy rozstrzygające konkretny spór korzystają z możliwości odmowy
zastosowania przepisu ustawy (uchwała składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu
Administracyjnego z dnia 16 października 2006 r., I FPS 2/06 (ONSAiWSA 2007 nr
1, poz. 3; OSP 2007 nr 11, poz. 133, z glosą P. Stanisławiszyna; wyroki tego Sądu
z dnia 24 października 2000 r., V SA 613/00, OSP 2001 nr 5, poz. 82, z glosą
L. Leszczyńskiego i z dnia 24 września 2008 r., I OSK 1369/07, LEX nr 509708;
postanowienie tego Sądu z dnia 12 sierpnia 2014 r., II FSK 2070/14, LEX nr
1494974 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2000 r., III CKN
1089/00, OSNC 2001 nr 3, poz. 37; OSP 2001 nr 4, poz. 65, z glosą
A. Zielińskiego; Przegląd Sądowy 2001 nr 6, s. 119, z glosą A. Szpunara; Przegląd
Policyjny 2001 nr 2, z glosą M. Goettela).
W rozpoznawanej sprawie istnieje tym samym podstawa rozważenia, czy
zachodzą przesłanki do „odmowy zastosowania” art. 75 § 2 pkt 1 i § 3 Prawa o
u.s.p. z racji ich oczywistej sprzeczności z powołanymi wzorcami konstytucyjnymi.
W ocenie Sądu Najwyższego, przepisy stanowiące podstawę prawną
zaskarżonej decyzji (art. 75 § 3 w związku z art. 75 § 2 pkt 1 Prawa o u.s.p.),
przewidujące samodzielną kompetencję Ministra Sprawiedliwości do przeniesienia
sędziego sądu powszechnego, bez jego zgody, na inne miejsce służbowe w
następstwie zniesienia sądu, który stanowił jego siedzibę wyznaczoną mu przez
Prezydenta RP w trybie art. 55 § 3 zdanie pierwsze Prawa o u.s.p. na wniosek
Krajowej Rady Sądownictwa (a więc przy akcie powołania na urząd sędziowski),
10
pozostają w oczywistej sprzeczności z wzorcami wynikającymi z art. 180 ust. 5 w
związku z art. 180 ust. 1, art. 178 ust. 1, art. 179 i art. 186 ust. 1 oraz w związku z
art. 173 i art. 10 ust. 1 Konstytucji RP. Przemawiają za tym następujące argumenty:
Artykuł 180 Konstytucji RP wyraża zasadę nieprzenoszalności sędziów, stanowiąc,
że: sędziowie są nieusuwalni (ust. 1); złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w
urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego
woli może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu i tylko w przypadkach
określonych w ustawie (ust. 2), a w razie zmiany ustroju sądów lub zmiany granic
okręgów sądowych wolno sędziego przenosić do innego sądu lub w stan
spoczynku z pozostawieniem mu pełnego uposażenia (ust. 5). Nieprzenoszalność
sędziów (stałość ich miejsca służbowego) stanowi jedną z gwarancji niezawisłości
sędziowskiej (art. 178 ust. 1 Konstytucji RP). Przepisy art. 180 ust. 1, 2 i 5 oraz
art. 178 ust. 1 Konstytucji RP - będące wzorcami kontroli konstytucyjności regulacji
ustawowych kwestionowanych w odwołaniu - należy rozpatrywać w ich wzajemnym
powiązaniu, ponieważ „wspólnym mianownikiem” treści art. 180 ust. 1, 2 i 5
Konstytucji RP jest określenie podstawowych gwarancji niezawisłości sędziowskiej
(art. 178 ust. 1 Konstytucji RP) w aspekcie odnoszącym się do statusu sędziego.
Wymienione regulacje (o charakterze ustrojowym) muszą być rozpatrywane na tle
ogólnych zasad funkcjonowania władzy sądowniczej (a więc władzy odrębnej i
niezależnej od innych władz zgodnie z art. 173 Konstytucji RP). Zamieszczone w
art. 180 ust. 1, 2 i 5 Konstytucji RP ograniczenia w przenoszeniu sędziego do innej
siedziby, stanowiące gwarancję niezawisłości sędziowskiej, nie mają charakteru
autonomicznego, a traktować je należy jako jeden z instrumentów służących
zabezpieczeniu niezależności władzy sądowniczej i jej zdolności do niezawisłego
wymierzania sprawiedliwości (por. uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 24 czerwca 1998 r., K 3/98, OTK 1998 nr 4, poz. 52).
Naczelną zasadą ustrojową wynikającą z art. 180 ust. 1 i 2 Konstytucji RP
jest nie tylko nieusuwalność sędziego z zajmowanego urzędu, lecz również to, że
sędzia orzeka (sprawuje wymiar sprawiedliwości) tylko w obrębie jednej, konkretnie
wyznaczonej siedziby, którą określa akt powołania przez Prezydenta RP na
wniosek Krajowej Rady Sądownictwa (art. 179 Konstytucji RP). Innymi słowy,
sędzia danego szczebla sądownictwa powszechnego (rejonowego, okręgowego lub
11
apelacyjnego) nie pełni służby w „jakimkolwiek” miejscu służbowym (w dowolnym
sądzie) ale tylko w takim miejscu, które zostało mu ściśle wyznaczone przez
Prezydenta RP (na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa). Wobec tego sędzia nie
może być swobodnie przenoszony do innej siedziby (innego sądu). Dlatego w
orzecznictwie trafnie przyjmuje się, że siedziba sędziego to konkretny sąd (obszar
jurysdykcyjny), w którym sprawuje on wymiar sprawiedliwości (por. uchwałę Sądu
Najwyższego z dnia 17 lipca 2007 r., III CZP 81/07, OSNC 2007 nr 10, poz. 154),
co jest jednym z wielu czynników kształtujących status sędziego. Sędzia otrzymuje
od Prezydenta RP akt powołania do konkretnego sądu, a nie akt powołania na
„jakieś” stanowisko sędziowskie (bez określenia obszaru jego jurysdykcji).
Przedstawione reguły - co wynika z treści art. 180 ust. 5 Konstytucji RP - nie
mają charakteru absolutnego, bo w razie zmiany ustroju sądów lub zmiany granic
okręgów sądowych można przenieść sędziego (nawet wbrew jego woli) do innego
sądu lub w stan spoczynku z pozostawieniem mu pełnego uposażenia. Jednak z
normy ustrojowej zawartej w tym przepisie nie można wywodzić, że Konstytucja
zezwala na przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe (do innego sądu), bez
jego zgody, na podstawie decyzji podejmowanej samodzielnie przez organ władzy
wykonawczej (Ministra Sprawiedliwości), z pominięciem udziału w tej czynności
organów władzy sądowniczej (w szczególności Krajowej Rady Sądownictwa). Nie
można przy tym pomijać, że przypadki korzystania przez Ministra Sprawiedliwości z
tego instrumentu prawnego nie są jednostkowe, o czym świadczy praktyka
ujawniona w rozpoznawanej sprawie (oraz w ponad 320 spraw o podobnym
charakterze).
Jest rozwiązaniem ustrojowo wadliwym pozostawienie w gestii Ministra
Sprawiedliwości (par excellence organu władzy wykonawczej) swobody decyzyjnej
w sprawach powoływania, awansowania czy przenoszenia sędziów, w tym
powierzenie prawa decydowania o przeniesieniu sędziego, nawet przy zapewnieniu
sędziemu gwarancji zaskarżalności decyzji do Sądu Najwyższego. Zasada
nieusuwalności sędziów ma zapewnić stabilizację urzędu sędziego i tym samym
wyklucza powierzenie samodzielnym decyzjom władzy wykonawczej rozstrzygnięć
o prawnej sytuacji sędziego. Jest to instrument, który służy zabezpieczeniu
niezależności władzy sądowniczej i jej zdolności do niezawisłego wymierzania
12
sprawiedliwości. Odstępstwo od zasady nieusuwalności może nastąpić wyjątkowo,
z uwzględnieniem zasad i wartości konstytucyjnych (por. uzasadnienie wyroku
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 stycznia 2009 r., K 45/07, OTK-A 2009 nr 1,
poz. 3, a w doktrynie L. Garlicki: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz,
Warszawa 2005, teza 11 do art. 180 i teza 5 do art. 186).
Trybunał Konstytucyjny zajmował się już w swoim orzecznictwie
problematyką przenoszenia sędziów na inne miejsce służbowe, co dotyczyło
sędziów sądów administracyjnych. W wyroku z dnia 7 listopada 2005 r., P 20/04
(OTK-A 2005 nr 10, poz. 111) Trybunał - między innymi - uznał za zgodny z
art. 178 ust. 1 i art. 180 Konstytucji RP, przepis art. 94 § 1 ustawy z dnia 30
sierpnia 2002 r. - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o ustroju sądów
administracyjnych i ustawę - Prawo o postępowaniu przed sądami
administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1271 ze zm.). Regulacja ustawowa, która
została wówczas poddana osądowi Trybunału uprawniała Prezesa Naczelnego
Sądu Administracyjnego do przeniesienia sędziego Naczelnego Sądu
Administracyjnego na stanowisko sędziego wojewódzkiego sądu
administracyjnego. Regulacja ta miała charakter przejściowy i była ściśle
powiązana z reformą sądownictwa administracyjnego, która weszła w życie w dniu
1 stycznia 2004 r. Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego mógł skorzystać ze
swojego uprawnienia jedynie przez trzy miesiące od daty wejścia w życie przepisów
przejściowych, czyli w okresie od 1 stycznia 2004 r. do 31 marca 2004 r. Oprócz
tego warunku czasowego, skorzystanie przez Prezesa Naczelnego Sądu
Administracyjnego z uprawnienia do przeniesienia sędziego na inne stanowisko
(miejsce służbowe) wymagało spełnienia kolejnych warunków „proceduralnych”
(w tym zasięgnięcia opinii Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego), zaś bez
zgody zainteresowanego sędziego można go było przenieść jedynie do takiego
wojewódzkiego sądu administracyjnego, który miał siedzibę zlokalizowaną w tej
miejscowości, w której „przenoszony” sędzia pełnił do tej pory służbę (a więc w
miejscowości, w której znajdował się istniejący do dnia 31 grudnia 2003 r. ośrodek
zamiejscowy „starego” Naczelnego Sądu Administracyjnego). Przeniesienie
sędziego na inne stanowisko, połączone ze zmianą miejscowości pełnienia służby,
wymagało - bezwzględnie - aby na tę okoliczność zainteresowany sędzia wyraził
13
zgodę. Po rozważeniu tych wszystkich okoliczności Trybunał Konstytucyjny nie
dopatrzył się sprzeczności kwestionowanego przepisu z Konstytucją RP, gdyż
uznał, że podłożem spornej regulacji ustawowej była konieczność wdrożenia
reformy sądownictwa administracyjnego nakazana w art. 236 ust. 2 Konstytucji RP.
Cały proces wdrażania reformy sądownictwa administracyjnego, w tym konieczność
utworzenia sądów administracyjnych pierwszej instancji (wojewódzkich sądów
administracyjnych), został unormowany aktami prawnymi rangi ustawowej.
Prezydent RP (a nie Minister Sprawiedliwości), na wniosek Prezesa Naczelnego
Sądu Administracyjnego, w drodze rozporządzenia, tworzył i znosił wojewódzkie
sądy administracyjne oraz ustalał ich siedziby i obszar właściwości. Wreszcie - co
wymaga podkreślenia - przeniesienie i delegowanie konkretnych sędziów nie
należało do Prezydenta Rzeczypospolitej, Ministra Sprawiedliwości lub innego
organu władzy wykonawczej, ale do Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego,
który - jak to określił Trybunał Konstytucyjny - posiada nie tylko formalno-prawną,
ale również odrębną od wynikającej z aktu powołania „wewnątrzsądową”
legitymację do decydowania w sprawach zawodowych sędziów.
Z zasadą niezawisłości sędziów (art. 178 ust. 1 Konstytucji RP), a także
zasadą odrębności i niezależności sądów od innych władz (art. 173 Konstytucji RP)
pozostaje ściśle skorelowany tryb powoływania sędziów. Zgodnie z art. 179
Konstytucji RP, sędziowie są powoływani przez Prezydenta RP, na wniosek
Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony. Jak wielokrotnie podkreślał
Trybunał Konstytucyjny, sposób powoływania sędziów ma zasadnicze znaczenie
ustrojowe. Kwestia ta może być bowiem rozpatrywana nie tylko w kontekście
stworzenia instytucjonalnych gwarancji prawidłowego funkcjonowania organów
władzy sądowniczej, lecz także realizacji prawa do sądu, legitymizacji władzy
sądowniczej, urzeczywistniania zasady podziału i równoważenia władz czy
chociażby dostępu do służby publicznej (por. uzasadnienie wyroku z dnia 8 maja
2012 r., K 7/10, OTK-A 2012 nr 5, poz. 48). W zakresie powoływania sędziów
Konstytucja RP (art. 186 ust. 1) przyjmuje tzw. system nominacji ograniczonej,
którego istota sprowadza się do tego, że procedura nominacyjna zakłada
współpracę organu władzy państwowej legitymującego się bezpośrednim
mandatem społecznym (Prezydenta RP wybieranego bezpośrednio przez Naród, w
14
wyborach powszechnych) z organem, który - z założenia - pełni rolę
konstytucyjnego „strażnika” niezależności sądów i niezawisłości sędziów, to jest
Krajową Radą Sądownictwa. Model ten stanowi o legitymizacji „trzeciej władzy”
(władzy sądowniczej), a zarazem umożliwia urzeczywistnienie podstawowych
zasad sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Kompetencja do powoływania
sędziów, w tym do wyznaczania ich miejsca służbowego, stanowi wyłączną
prerogatywę Prezydenta RP, co oznacza, że akt powołania sędziego do pełnienia
urzędu (i wyznaczenia mu konkretnej siedziby) nie wymaga dla swej ważności
kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów. Taka kwalifikacja kompetencji Prezydenta
RP jest nie tyle przejawem wzmocnienia samodzielnej pozycji ustrojowej
Prezydenta RP (jego odrębności od Rady Ministrów), co zaakcentowaniem
niezależności władzy sądowniczej od Rady Ministrów i innych organów władzy
publicznej podległych temu gremium (por. uzasadnienie wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 5 czerwca 2012 r., K 18/09, OTK-A 2012 nr 6, poz. 63).
Zasada rozdziału sądownictwa od egzekutywy w procesie powoływania sędziów
doznaje wzmocnienia również dzięki temu, że Prezydent RP nie może w tym
zakresie postępować całkowicie arbitralnie, lecz działa wyłącznie na wniosek
Krajowej Rady Sądownictwa (a więc organu konstytucyjnego, niezależnego od
Prezydenta RP oraz innych organów władzy państwowej). Innymi słowy, bez
wniosku Krajowej Rady Sądownictwa Prezydent RP nie może powołać określonej
osoby na urząd sędziego.
Należy przy tym zważyć, że istota powołania sędziego do pełnienia urzędu (z
jednoczesnym wyznaczeniem mu miejsca służbowego) sprowadza się do nadania
sędziemu inwestytury (imperium władzy sądowniczej), która stanowi nie tylko
legitymację do sprawowania przez sędziego władzy sądowniczej, lecz także określa
zakres sprawowania tej władzy. Istnieje bowiem ścisły związek między
przyznaniem sędziemu prawa do „wymierzania sprawiedliwości” a koniecznością
precyzyjnego (niebudzącego żadnych wątpliwości) ustalenia zakresu sprawowanej
przez niego jurysdykcji. Tym samym sędzia nie jest powoływany przez Prezydenta
RP do wymierzania sprawiedliwości in abstracto. Wręcz przeciwnie, skutkiem aktu
wydanego przez Prezydenta RP na podstawie art. 179 Konstytucji jest powołanie
sędziego jedynie do rozstrzygania przez niego konkretnych spraw, a więc
15
wyznaczenie go do sprawowania wymiaru sprawiedliwości w ściśle oznaczonym
obszarze jurysdykcyjnym.
W związku z tym przyjmuje się, że akt powołania sędziego musi
charakteryzować się takim stopniem precyzji, który byłby adekwatny do treści norm
konstytucyjnych wynikających z art. 179 i 186 ust. 1 Konstytucji RP. Dlatego w myśl
przepisów ustawowych regulujących ustrój sądów powszechnych, jak również w
świetle utrwalonej praktyki, w akcie powołania do pełnienia urzędu na stanowisku
sędziowskim każdorazowo określa się rodzaj, szczebel i siedzibę sądu, do którego
sędzia jest powoływany. Przyjęta w tym zakresie konstrukcja rodzi więc
konieczność przypisania sędziemu przez Prezydenta RP (w akcie powołania)
określonego stanowiska i miejsca służbowego. Bez wskazania tych elementów
sprawowanie urzędu sędziowskiego nie jest możliwe. Skoro powołanie przez
Prezydenta RP na urząd sędziego nie jest mianowaniem tej osoby sędzią „w ogóle”
(a więc sędzią wszystkich sądów znajdujących się na terytorium RP), ale
powołaniem jej na konkretne stanowisko sędziowskie (w obrębie jednego,
wybranego sądu), to wskutek aktu powołania sędzia jest uprawniony do orzekania
wyłącznie w tym sądzie, do którego został powołany. Innymi słowy, jeśli miejscem
służbowym sędziego jest konkretny sąd, obejmujący określony obszar
jurysdykcyjny (art. 10 Prawa o u.s.p.), w którym sędzia może sprawować wymiar
sprawiedliwości (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 stycznia 2009 r.,
K 45/07, OTK-A 2009 nr 1, poz. 3), to powołana przez Prezydenta RP i
wyposażona w imperium władzy sądowniczej osoba, nie może skutecznie
sprawować wymiaru sprawiedliwości poza tak rozumianym miejscem służbowym,
bowiem poza tym miejscem (poza obszarem przypisanej sędziemu jurysdykcji) taka
osoba nie jest podmiotem uprawnionym do orzekania, a zatem nie uosabia
„właściwego sądu” w znaczeniu, jakie temu pojęciu przypisuje art. 45 ust. 1
Konstytucji RP, zgodnie z którym każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego
rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny,
bezstronny i niezawisły sąd.
W świetle powyższych rozważań nie może ulegać wątpliwości, że ustawowa
regulacja art. 75 § 2 pkt 1 i § 3 Prawa o u.s.p. w zakresie, w jakim powierza
Ministrowi Sprawiedliwości samodzielną kompetencję do podejmowania decyzji w
16
procedurze przeniesienia sędziego na inne miejsce służbowe bez jego zgody, z
pominięciem udziału innych organów władzy państwowej (Prezydenta RP) a przede
wszystkim z pominięciem organu władzy sądowniczej, to jest Krajowej Rady
Sądownictwa, nie odpowiada wzorcom ustrojowym określonym w art. 179 i art. 186
ust. 1 Konstytucji RP.
Oceniana regulacja ustawowa (art. 75 § 2 pkt 1 i § 3 Prawa o u.s.p.), na
podstawie której Minister Sprawiedliwości wydał zaskarżoną decyzję, nie respektuje
ustrojowej pozycji władzy sądowniczej w stosunku do pozostałych władz (art. 10
ust. 1 i art. 173 Konstytucji). Wprawdzie z art. 10 ust. 1 Konstytucji RP wynika
zasada trójpodziału władzy państwowej polegająca na wzajemnej równowadze
między władzą ustawodawczą, wykonawczą oraz sądowniczą, ale jej
doprecyzowanie następuje w art. 173 Konstytucji RP, zgodnie z którym sądy i
trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz. Z przepisu tego wynika
konieczność odmiennej oceny sytuacji władzy sądowniczej w relacji do pozostałych
władz (wykonawczej i ustawodawczej). Innymi słowy, art. 10 ust. 1 i art. 173
Konstytucji RP nakazują ściślejszą separację władzy sądowniczej od władzy
wykonawczej niż separacja między władzą ustawodawczą i władzą wykonawczą,
przy czym odrębność i niezależność sądów „od innych władz” nie może zupełnie
niwelować mechanizmu koniecznej równowagi pomiędzy wszystkimi trzema
władzami (por. uzasadnienia wyroków Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14
kwietnia 1999 r., K 8/99, OTK 1999 nr 3, poz. 41; z dnia 18 lutego 2004 r., K 12/03,
OTK-A 2004 nr 2, poz. 8 oraz z dnia 15 stycznia 2009 r., K 45/07, OTK-A 2009 nr 1,
poz. 3). Mechanizm hamowania i równowagi, zakładający możliwość ingerencji w
zakres władzy sądowniczej, nie może jednak nigdy wkraczać w sferę niezawisłości
sędziowskiej, a jakiekolwiek wkraczanie w działanie i organizację władzy
sądowniczej w sferze nieobjętej cechą niezawisłości, może być dokonywane
jedynie wyjątkowo i musi posiadać dostateczne uzasadnienie merytoryczne
(por. uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 listopada 1993 r.,
K 11/9, OTK 1993 nr 2, poz. 37).
Takich wymagań nie spełnia unormowanie zawarte w ustawie, które
dopuszcza możliwość przeniesienia sędziego, bez jego zgody, na inne miejsce
służbowe wyłącznie przez Ministra Sprawiedliwości. Oceny tej nie zmienia
17
uwzględnienie, że taka decyzja jest poddawana następczej kontroli Sądu
Najwyższego. Możliwość wniesienia przez sędziego odwołania nie stanowi na tyle
silnej gwarancji dochowania niezależności władzy sądowniczej od władzy
wykonawczej, aby usprawiedliwiała takie samodzielne działanie Ministra
Sprawiedliwości. Jest tak dlatego, że: po pierwsze, ostateczne rozstrzygnięcie w
przedmiocie odwołania sędziego może być w praktyce znacznie odłożone w czasie,
czego dobitnym przykładem jest rozpoznawana sprawa, w której wyrok Sądu
Najwyższego z uwagi na przedstawienie pytania prawnego Trybunałowi
Konstytucyjnemu, zapadł po 3 latach od wydania spornej decyzji; po drugie,
decyzja o przeniesieniu jest skuteczna z chwilą jej doręczenia zainteresowanemu
sędziemu; po trzecie, ustawodawca nie uściślił, według jakiego trybu Sąd
Najwyższy powinien rozpoznawać odwołania wniesione na podstawie art. 75 § 4
Prawa o u.s.p. (Sąd Najwyższy stosuje odpowiednio przepisy o postępowaniu
kasacyjnym, a zatem zakres jego kognicji jest ograniczony).
W tym kontekście trzeba uwzględnić stanowisko Trybunału Konstytucyjnego,
zgodnie z którym, chociaż istota konstytucyjnych przepisów o statusie sędziego nie
polega na zapewnieniu sędziemu nietykalności, to ustawodawca powinien
precyzyjnie określić sytuacje, w których może dojść do naruszenia stabilizacji
zawodowej sędziego i powierzyć podejmowanie odpowiednich decyzji organom
władzy sądowniczej oraz przewidzieć właściwe gwarancje proceduralne
(por. uzasadnienia wyroku z dnia 24 czerwca 1998 r., K 3/98, OTK 1998 nr 4,
poz. 52). Zwrócić też należy uwagę na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15
stycznia 2009 r., K 45/07 (OTK-A 2009 nr 1, poz. 3), w którym stwierdzono, że
regulacje ustawowe uprawniające Ministra Sprawiedliwości do samodzielnego
delegowania sędziego bez jego zgody do pełnienia obowiązków w innym sądzie na
okres sześciu miesięcy, jeśli wymagał tego interes wymiaru sprawiedliwości oraz do
delegowania sędziego bez jego zgody celem pełnienia czynności administracyjnych
w Ministerstwie Sprawiedliwości i jednostkach mu podległych na okres do trzech
miesięcy w ciągu roku, są sprzeczne z art. 10 ust. 1, art. 45 ust. 1 i art. 173
Konstytucji RP. Skoro w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego możliwość
czasowego delegowania sędziego bez jego zgody do pełnienia obowiązków w
innym sądzie albo w Ministerstwie Sprawiedliwości została uznana za instytucję
18
niezgodną z art. 10 ust. 1 i art. 173 Konstytucji RP, to tym bardziej należy przyjąć,
że możliwość trwałego przeniesienia sędziego na inne miejsce służbowe
(do innego sądu) przez Ministra Sprawiedliwości (bez udziału innych organów, w
szczególności Krajowej Rady Sądownictwa), narusza wskazane wzorce
konstytucyjne. Przeniesienie na inne miejsce służbowe bez zgody sędziego jest - w
gruncie rzeczy - władczą ingerencją organu władzy wykonawczej w zakres
jurysdykcji przyznanej konkretnemu sędziemu w akcie powołania go na urząd
sędziowski przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, nawet
jeżeli wiąże się z obiektywnie występującymi przesłankami organizacyjnymi.
Merytorycznym uzasadnieniem dopuszczenia możliwości przeniesienia
sędziego bez jego zgody na inne miejsce służbowe na podstawie decyzji Ministra
Sprawiedliwości, podejmowanej samodzielnie bez udziału innych podmiotów, w
szczególności Krajowej Rady Sądownictwa jako organu władzy sądowniczej, nie
może być potrzeba szybkiego reagowania na bieżące potrzeby kadrowe
sądownictwa. Skoro ustrojodawca przewidział w art. 179 Konstytucji RP, że obsada
stanowisk sędziowskich (powiązana z wyznaczeniem konkretnym miejsc
służbowych) należy do prerogatyw Prezydenta RP, który w tym zakresie działa
tylko na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, to potrzeba szybkiego reagowania
przez Ministra Sprawiedliwości (będącego jednoosobowym „administratorem”
wszystkich sądów powszechnych) na bieżące potrzeby sądownictwa nie
usprawiedliwia wyjątku uzasadniającego odstępstwo od konstytucyjnej zasady
niewkraczania władzy wykonawczej w sposób funkcjonowania i organizację władzy
sądowniczej. Z tej perspektywy budzi istotne wątpliwości konstytucyjne cała
konstrukcja prawna, w ramach której Minister Sprawiedliwości najpierw tworzy i
znosi (w drodze rozporządzenia) kilkadziesiąt sądów (jednostek organizacyjnych
wymiaru sprawiedliwości), po czym na tej podstawie wydaje jednoosobowo
indywidualne decyzje o przeniesieniu kilkuset sędziów do innych sądów, ingerując
w ten sposób głęboko w wykonywanie władzy sądowniczej. W każdym razie
niedopuszczalne jest, aby Minister Sprawiedliwości w tym sprawach działał
samodzielnie.
Tak więc w ostatecznym rozrachunku należy stwierdzić, że przepisy art. 75 §
2 pkt 1 i § 3 Prawa o u.s.p. są oczywiście sprzeczne z art. 180 ust. 5 w związku z
19
art. 180 ust. 1, art. 178 ust. 1, art. 179 i art. 186 ust. 1 oraz w związku z art. 173 i
art. 10 ust. 1 Konstytucji RP (tak postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11
kwietnia 2013 r., III CZP 3/13, LEX nr 1324307 oraz pkt II uzasadnienia uchwały
pełnego składu Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2014 r., BSA I-4110-4/13,
OSNC 2014 nr 5, poz. 49; OSNKW 2014 nr 4, poz. 31; Przegląd Sejmowy 2014 nr
3, s. 193, z glosą J. Ciapały; OSP 2015 nr 3, z glosą E. Mazurczak-Jasińskiej).
Konsekwencją stwierdzonej niezgodności rozwiązań ustawowych zawartych
w art. 75 § 2 pkt 1 i § 3 Prawa o u.s.p. z powołanymi wzorcami konstytucyjnymi jest
następcza ocena, że zaskarżona decyzja została wydana bez podstawy prawnej.
Ponieważ art. 75 § 2 pkt 1 i § 3 - jako niezgodne z Konstytucją - należy pominąć
(odmówić ich stosowania) przy rozstrzyganiu o zasadności odwołania od decyzji o
przeniesieniu sędziego, to odwołanie powołuje się na usprawiedliwione podstawy i
podlega uwzględnieniu (bez potrzeby rozważenia zarzutu kwestionującego
„zaniechanie odebrania od sędziego wniosku o przeniesienie w oznaczone miejsce
służbowe”). Wobec tego Sąd Najwyższy (stosując odpowiednio przepisy o
postępowaniu kasacyjnym) orzekł o uchyleniu zaskarżonej decyzji, co jest
rozstrzygnięciem o charakterze reformatoryjnym (art. 39816
k.p.c.).
Z uwagi na ograniczoną kognicję w postępowaniu wszczętym wniesieniem
odwołania od decyzji Ministra Sprawiedliwości o przeniesieniu sędziego na inne
miejsce służbowe, przedmiotem kontroli Sądu Najwyższego była wyłącznie decyzja
Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 listopada 2012 r. Sąd Najwyższy nie rozważał
więc okoliczności faktycznych i prawnych zaistniałych między wniesieniem
odwołania a dniem wyrokowania. Jest jednak kwestia, która musi być podniesiona.
Otóż zaskarżona decyzja od chwili jej wydania (i doręczenia sędziemu) aż do dnia
wyrokowania przez Sąd Najwyższy funkcjonowała w obrocie prawnym. Decyzja ta
była „skuteczna” w tym sensie, że wywoływała następstwa faktyczne i prawne nie
tylko w odniesieniu do stosunku służbowego sędziego, ale również (a może przede
wszystkim) w płaszczyźnie funkcjonowania całego wymiaru sprawiedliwości, w
szczególności realizacji konstytucyjnego prawa obywatela do sądu (por. uchwała
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 2013 r., III CZP 46/13,
OSNC 2013 nr 12, poz. 135). W tym przedmiocie należy jednoznacznie stwierdzić,
że „skuteczność” zaskarżonej decyzji oznacza, iż odwołujący się sędzia w okresie
20
przeniesienia na inne miejsce służbowe na jej podstawie (od dnia 1 stycznia
2013 r.) był w pełni uprawniony do orzekania w postępowaniach sądowych (był
sędzią właściwym, skład sądu z jego udziałem nie był sprzeczny z przepisami
prawa). Rozstrzygnięcie uchylające decyzję Ministra Sprawiedliwości przenoszącą
sędziego na inne miejsce służbowe, wywiera tym samym skutek od chwili jego
podjęcia (por. pkt VIII i IX uzasadnienia powołanej uchwały pełnego składu Sądu
Najwyższego z dnia 28 stycznia 2014 r., BSA I-4110-4/13). Brak jest więc podstaw
do stwierdzenia, że w sprawach rozpoznanych z jego udziałem doszło do
nieważności postępowania cywilnego (art. 379 pkt 4 k.p.c.) albo że zaistniała
bezwzględna przyczyna odwoławcza w procesie karnym (art. 439 § 1 pkt 1 k.p.k.)
lub w postępowaniu w sprawach o wykroczenia (art. 104 § 1 pkt 1 k.p.w.).
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy uwzględnił odwołanie i uchylił
zaskarżoną decyzję Ministra Sprawiedliwości na podstawie art. 39816
zdanie
pierwsze k.p.c. w związku z art. 44 ust. 3 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o Krajowej
Radzie Sądownictwa i w związku z art. 75 § 4 Prawa o u.s.p.
kc