Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 173/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner (sprawozdawca)
SSN Agnieszka Piotrowska
Protokolant Beata Rogalska
w sprawie ze skargi T. sp. z o.o. z siedzibą w W.
przeciwko E. S.A. z siedzibą w W.
o uchylenie wyroków Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej
w W.,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 24 lutego 2016 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 3 października 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od E. S.A. z siedzibą
w W. na rzecz T. sp. z o.o. z siedzibą
w W. kwotę 600,- (sześćset) złotych z tytułu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 3 października 2014 r. Sąd Apelacyjny, w wyniku
rozpoznania apelacji skarżącej T. sp. z o.o. w W., zmienił zaskarżony wyrok Sądu
Okręgowego w W. z dnia 6 sierpnia 2010 r., w sprawie przeciwko E. S.A. w W.,
uchylając wyroki Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej w W. z
dnia 30 lipca 2009 r., SA - …/07 i SA – …/09 oraz orzekając o kosztach
postępowania.
Dnia 17 kwietnia 2010 r. pomiędzy poprzednikami prawnymi stron
postępowania została zawarta umowa najmu budynku przy ul. J. […] w W. na czas
5 lat. Okres najmu został następnie przedłużony do 10 lat aneksem, zawierającym
w swojej treści także zapis na sąd polubowny, poddający spory wynikające z
umowy Sądowi Arbitrażowemu przy Krajowej Izbie Gospodarczej w W. (dalej jako:
„Sąd Arbitrażowy”). Wyrokiem z dnia 24 listopada 2005 r. (SA-…/05) Sąd ten ustalił,
że pomiędzy stronami istnieje stosunek najmu, wiążący je do dnia 31 lipca 2010 r.
Skarga o uchylenie tego orzeczenia została prawomocnie oddalona, zaś dnia 28
maja 2007 r. zostało ono uznane przez Sąd Okręgowy w W.
Następnie, dnia 18 września 2007 r. T. Sp. z o.o. wytoczyła przed Sądem
Arbitrażowym przeciwko E. S.A. powództwo o zapłatę z tytułu czynszu najmu
budynku, a dnia 26 września 2009 r. E.S.A. wniosła przeciwko T. Sp. z o.o.
powództwo o zapłatę z tytułu odszkodowania za nienależyte wykonanie umowy
najmu. Wyrokami z dnia 30 lipca 2009 r., których dotyczy niniejsze
postępowanie Sąd Arbitrażowy oddalił oba powództwa, wskazując, że aneks
przedłużający czas trwania najmu był nieważny, a w konsekwencji stosunek ten
wygasł po upływie 5 lat. Swój wniosek Sąd Arbitrażowy oparł na stwierdzeniu, że
po wydaniu wyroku z dnia 24 listopada 2005 r. w sprawie ujawniły się nowe
okoliczności faktyczne (stwierdzone w prowadzonym równolegle postępowaniu
karnym), które wskazywały, że w chwili podpisywania aneksu nie istniała
wymagana do jego zawarcia uchwała i pełnomocnictwo uprawniające
do reprezentowania powódki. Skarga o uchylenie obu wyroków Sądu
Arbitrażowego została oddalona przez Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 6
3
sierpnia 2010 r., wniesiona zaś od niego apelacja została oddalona przez Sąd
Apelacyjny wyrokiem z dnia 18 lutego 2011 r.
Na skutek skargi kasacyjnej, wyrokiem z dnia 13 kwietnia 2012 r., I CSK
416/11 (OSNC 2012, nr 10, poz. 121) Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu drugiej
instancji i przekazał mu sprawę do ponownego rozpoznania - wskazując, że wyrok
Sądu Arbitrażowego z dnia 24 listopada 2005 r., w wyniku uznania go przez sąd
państwowy w wiążący sposób ustalił istnienie pomiędzy stronami stosunku najmu
do 2010 r. Równocześnie Sąd Najwyższy dopuścił możliwość wzruszenia tego
wyroku na podstawie klauzuli porządku publicznego, o ile w sprawie zostałyby
wykryte nowe fakty lub dowody o istotnym znaczeniu dla sprawy. Za pomocne przy
ocenie ich wagi Sąd Najwyższy uznał koncepcje wykształcone na gruncie instytucji
wznowienia postępowania (art. 403 § 2 k.p.c.).
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 3
października 2012 r. uchylił oba zaskarżone orzeczenia Sądu Arbitrażowego,
wskazując, że w sprawie nie doszło do wykrycia nowych faktów i dowodów, które
uzasadniałyby wzruszenie wyroku Sądu Arbitrażowego z dnia 24 listopada 2005 r.
Na skutek skargi kasacyjnej, wyrokiem z dnia 6 lutego 2014 r., I CSK 191/13 (nie
publ.) Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego i przekazał mu sprawę do
ponownego rozpoznania. Jak stwierdzono w uzasadnieniu, Sąd drugiej instancji
błędnie zinterpretował motywy zaskarżonych wyroków Sądu Arbitrażowego,
pomijając, że wskazywana w nim okoliczność faktyczna, ustalona na podstawie
opinii biegłego, istniała jeszcze przed dniem 25 listopada 2005 r. Sąd Najwyższy
wskazał także, że w odniesieniu do orzeczenia sądu polubownego podstawy
wznowienia postępowania przewidziane w k.p.c. powinny być ujmowane w
zwykłych granicach i brak jest względów, które przemawiałyby za ich zawężeniem.
Rozpoznawszy ponownie sprawę, Sąd Apelacyjny orzekł o uchyleniu
zaskarżonych wyroków Sądu Arbitrażowego. Uzasadniając to rozstrzygnięcie
wskazał, że przy sporządzaniu aneksu do umowy najmu strony były prawidłowo
reprezentowane, mimo naruszenia wewnętrznych zasad reprezentacji
ustanowionych w spółce. Zgodnie bowiem z art. 230 k.s.h., w brzmieniu
obowiązującym w chwili podpisania aneksu (i w myśl wykładni tego przepisu
4
wskazanej i zaaprobowanej przez Sąd Apelacyjny), naruszenie reguł reprezentacji
spółki nie stanowiło przyczyny nieważności czynności prawnej. W konsekwencji,
zaskarżone orzeczenia Sądu Arbitrażowego, jako sprzeczne z jego wcześniejszym
orzeczeniem z dnia 24 listopada 2005 r. (SA-…/05) - korzystającym z mocy
wiążącej na równi z orzeczeniem sądu państwowego - naruszają podstawowe
zasady porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej w rozumieniu art. 1206 § 2
pkt 2 k.p.c.
Orzeczenie to zostało zaskarżone obecną skargą kasacyjną przez pozwaną,
która zarzuciła wydanie go z naruszeniem przepisów prawa procesowego.
Po pierwsze, wskazała na naruszenie art. 39820
zdanie pierwsze w związku z art.
403 § 2 k.p.c. przez błędne stwierdzenie, że wznowienie postępowania uzasadniają
fakty, które „miały wpływ na wynik sprawy” – nie zaś, jak stwierdził Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 6 lutego 2014 r., I CSK 191/13 (nie publ.) fakty, które „mogłyby
mieć wpływ na wynik sprawy”. Po drugie, wskazała na naruszenie art. 1206 § 2 pkt
2 w związku z art. 410 § 1 i 412 § 1 k.p.c. przez wyjście przez Sąd Apelacyjny poza
granice swojej kognicji i rozstrzygnięcie in merito o roszczeniu, którego dotyczyły
zaskarżone wyroki Sądu Arbitrażowego. Po trzecie, skarżąca zarzuciła naruszenie
art. 227 w związku z art. 391 § 1 zdanie pierwsze, art. 381, art. 192 pkt 3, art. 1207
§ 2, art. 1184 § 2 i art. 1206 § 2 pkt 2 k.p.c. w wyniki oddalenia jej wniosków
dowodowych i nierozpoznania związanego z nimi zarzutu utraty przez powódkę
legitymacji czynnej w wyniku cesji roszczenia.
Skarżąca sformułowała także zarzuty naruszenia prawa materialnego.
Po pierwsze, wskazała na naruszenie art. 1206 § 2 pkt 2 w związku z art. 403 § 2
k.p.c. przez nieprawidłowe uznanie, że wykrycie nowych faktów może prowadzić do
wznowienia postępowania jedynie wówczas, gdy miały one wpływ na wynik sprawy
- podczas gdy konieczne jest jedynie stwierdzenie możliwości wystąpienia takiego
wpływu. Po drugie, naruszenia tych samych przepisów upatrywała także
w przeprowadzaniu przez Sąd Apelacyjny rekonstrukcji hipotetycznego
rozumowania Sądu Arbitrażowego, gdyby dysponował on wiedzą o nieznanej
mu w rzeczywistości okoliczności sprawy, mimo że na tle art. 403 § 2 k.p.c.
konieczne było jedynie stwierdzenie, iż okoliczność ta dotyczyła podstawy
faktycznej rozstrzygnięcia Sądu Arbitrażowego w sprawie sygn. akt SA-…/05.
5
Po trzecie, formułując kolejny zarzut naruszenia tej pary przepisów, skarżąca
powołała się na błędne, jej zdaniem, twierdzenie Sądu Apelacyjnego, że nowo
wykryta okoliczność nie miała znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy SA-…/05,
podczas gdy bezpośrednio wpływała ona na ocenę ważności aneksu do umowy
najmu. Skarżąca zarzuciła także Sądowi Apelacyjnemu naruszenie art. 1206 § 2
pkt 2 k.p.c. przez brak uwzględnienia innych ważnych względów niż podstawy
wznowienia postępowania wynikające z przepisów k.p.c.
Na tej podstawie skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego orzeczenia
i jego zmianę przez oddalenie apelacji i orzeczenie o kosztach postępowania,
ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Apelacyjnemu . W odpowiedzi na skargę kasacyjną powódka wniosła o jej
oddalenie i o zasądzenie kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Spór będący przedmiotem sprawy rozstrzygany był przez Sąd Najwyższy
po raz trzeci. Jego zasadnicze ramy prawne zostały wyznaczone już
w dwóch wcześniejszych wyrokach: z dnia 13 kwietnia 2012 r., I CSK 416/11 oraz
z dnia 6 lutego 2014 r., I CSK 191/13. W pierwszym z tych orzeczeń Sąd
Najwyższy określił granice związania wcześniejszym orzeczeniem sądu
polubownego – stwierdzając, że w wiążący sposób przesądziło ono o istnieniu
stosunku najmu. W drugim z orzeczeń Sąd Najwyższy odniósł się natomiast do
możliwości wzruszenia orzeczenia sądu polubownego, wskazując, że byłoby to
możliwe między innymi w razie spełnienia przesłanki wznowienia postępowania
z art. 403 § 2 k.p.c. W takim wypadku należy przyjąć, że orzeczenie arbitrażowe,
w stosunku do którego została spełniona ta przesłanka, narusza podstawowe
zasady porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej, a zatem podlega uchyleniu
na podstawie art. 1206 § 2 k.p.c. Przesądzające znaczenie dla sprawy ma wiążące
stwierdzenie przez Sąd Arbitrażowy w wyroku z dnia 24 listopada 2005 r.
istnienia stosunku najmu. Jego pominięcie i dokonanie ponownych ustaleń
w tym zakresie wymagałoby wystąpienia podstawy wznowienia postępowania.
Na tle wcześniejszych wypowiedzi Sądu Najwyższego dotyczących niniejszego
sporu zarzuty sformułowane przez skarżącą okazały się nieprzekonujące.
6
Nie można podzielić przede wszystkim zarzutu zbyt wąskiego ujęcia
w zaskarżonym orzeczeniu nowych okoliczności faktycznych jako podstawy
wznowienia postępowania. Stanowisko skarżącej, w myśl którego podstawę
wznowienia postępowania mogłoby stanowić wykrycie każdej okoliczności
faktycznej związanej z dochodzonym roszczeniem, bez względu na jej wagę
dla wydanego rozstrzygnięcia (a zwłaszcza prawdopodobieństwo wydania
odmiennego rozstrzygnięcia, gdyby fakt ten był znany sądowi w chwili
wyrokowania) jest nieuzasadnione. Jego skutkiem byłoby bardzo szerokie ujęcie tej
podstawy restytucyjnej, stwarzające możliwość doprowadzenia do wznowienia
postępowania w prosty i powszechnie dostępny sposób - przez samo wskazanie
jakiejkolwiek nowo wykrytej okoliczności mającej związek z podstawą prawną
orzeczenia. Byłoby to sprzeczne z istotą instytucji wznowienia postępowania,
mającej charakter nadzwyczajny i możliwej do stosowania jedynie w wyjątkowych
i wąsko ujmowanych granicach. Oczywiście, także koncepcja przyjęta przez Sąd
Apelacyjny nie może być traktowana w sposób uniwersalny (w pewnych wypadkach
wskazywanie na hipotetyczny wynik postępowania, w którym dana okoliczność
byłaby znana, mogłoby być nieuzasadnione lub niefunkcjonalne). W rozpoznawanej
sprawie, stanowisko Sądu drugiej instancji sprowadziło się jednak w istocie nie do
czystej oceny wpływu danych ustaleń faktycznych na sprawę, lecz do dokonania
ich oceny prawnej – przez uznanie, że fakt ustalony przez biegłego w sprawie
karnej nie miałby wpływu na ważność aneksu. W świetle argumentacji Sądu
Apelacyjnego przekonujący wydaje się wniosek, że okoliczność ta nie mogłaby
mieć wpływu na treść rozstrzygnięcia w rozumieniu art. 403 § 2 k.p.c.
Na gruncie tego przepisu wznowienie postępowania uzasadnia zatem wykrycie
jedynie takiej nowej okoliczności faktycznej, która miałaby wpływ na treść
orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. Nie uzasadnia go natomiast
wykrycie każdej okoliczności faktycznej związanej z podstawą tego orzeczenia.
Na tym tle nie można przyjąć także, by w swoim orzeczeniu Sąd Apelacyjny
wyszedł poza granice swojej kognicji, rozstrzygając o roszczeniu o zapłatę, które
stanowiło przedmiot obu zaskarżonych wyroków Sądu Arbitrażowego. Nie ulega
wątpliwości, że art. 403 § 2 k.p.c. zakłada - w zakresie, jaki konieczny jest dla
oceny wpływu okoliczności faktycznej na możliwość wznowienia - dokonanie
7
wykładni i (hipotetyczne) zastosowanie w sprawie przepisów prawa materialnego
lub procesowego. Innymi słowy, stwierdzenie, że dana okoliczność mogłaby
prowadzić do wydania odmiennego orzeczenia, z oczywistych powodów wymaga
najpierw oceny, w jaki sposób mogłyby zostać zastosowane przepisy, stanowiące
podstawę tego orzeczenia, gdyby dany fakt został ujawniony w sprawie przed jej
prawomocnym zakończeniem. Koncepcja przedstawiona przez skarżącą jest trudna
do zrozumienia i niepraktyczna, uzależniając stosowanie art. 403 § 2 k.p.c.
od dodatkowej przesłanki, która nie może odpowiadać intencji ustawodawcy oraz
ogólnej naturze wznowienia postępowania.
Mając na uwadze opisane wyżej względy, nie można podzielić żadnego
z czterech zarzutów naruszenia art. 1206 § 2 pkt 2 w związku z art. 403 § 2 k.p.c.,
jakie - w oparciu o twierdzenie co do szerokiego rozumienia omawianej podstawy
restytucyjnej - sformułowała skarżąca.
Na wadliwość zaskarżonego orzeczenia nie wskazuje także argument
o naruszeniu przez Sąd Apelacyjny przepisów postępowania przez brak
przeprowadzenia dowodów wskazanych w postępowaniu apelacyjnym.
Trudno stwierdzić, by doszło w tym zakresie do naruszenia prawa - przebieg
bowiem postępowania przed Sądem Apelacyjnym nie wskazuje na konieczność
przeprowadzenia tych dowodów. Nawet jednak, jeżeli jakiekolwiek naruszenie
prawa miałoby w tym zakresie miejsce, byłoby ono pozbawione istotnego wpływu
na treść zaskarżonego orzeczenia. Dokonanie wskazywanych ustaleń prowadzić
miało do stwierdzenia braku legitymacji czynnej powódki w związku z dokonaniem
przez nią przelewu roszczenia po wydaniu przez Sąd Arbitrażowy wyroku
w sprawie SA …/05, a przed wydaniem wyroków tego Sądu, których uchylenia
dotyczy niniejsze postępowanie. Problem ten był rozważany przez Sąd Apelacyjny
w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia. Doszedł on do poprawnego wniosku,
że wskazywany przelew wierzytelności nie miał wpływu na legitymację procesową
powódki w sprawie o uchylenie wyroku sądu polubownego, w której legitymacja
służy stronom postępowania prowadzonego przed tym sądem.
Argumentacja zawarta w skardze nie przekonuje także, by w sprawie
występowały inne ważne powody, uzasadniające zastosowanie art. 1206 § 2 pkt 2
8
k.p.c. Skarżąca definiuje te okoliczności dość enigmatycznie, bez przedstawienia
szerszego i skonkretyzowanego wywodu prawnego. W świetle uzasadnienia tego
zarzutu nie daje się zauważyć, by - poza omówioną już problematyką podstaw
wznowienia postępowania - w sprawie istniały jakiekolwiek inne okoliczności
odpowiadające klauzuli porządku publicznego.
Z tych względów na podstawie art. 39814
k.p.c. orzeczono jak w sentencji,
rozstrzygając o kosztach postępowania na podstawie art. 98 § 1 i 108 § 1
w związku z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.
eb