Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 15/16
POSTANOWIENIE
Dnia 24 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
SSN Agnieszka Piotrowska
w sprawie z powództwa T. W.
przeciwko Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej "P."
z siedzibą w W.
o zobowiązanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 24 lutego 2016 r.,
zażalenia powoda na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 6 sierpnia 2015 r.,
oddala zażalenie.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 6 sierpnia 2015 r. Sąd Apelacyjny odrzucił skargę
kasacyjną powoda T.W. wniesioną od wyroku tego Sądu z dnia 10 lutego 2015 r. W
uzasadnieniu orzeczenia Sąd Apelacyjny wskazał, że skarżący nie uiścił należnej
opłaty sądowej od wniesionej skargi kasacyjnej, a tym samym ta, jako nieopłacona,
podlega odrzuceniu na podstawie art. 3966
§ 2 k.p.c.
W zażaleniu na postanowienie o odrzuceniu skargi kasacyjnej powód
zarzucił naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. podnosząc, że Sąd Apelacyjny nie zbadał
wszechstronnie zgłoszonego wniosku o zwolnienie z obowiązku uiszczenia opłaty
sądowej od skargi kasacyjnej. W konsekwencji błędnie przyjął, iż skarżący ma
możliwość poczynienia oszczędności we własnych wydatkach umożliwiających mu
uiszczenie opłaty sądowej od skargi kasacyjnej. Powód wskazał, że w ramach
współwłasności małżeńskiej, posiada środki pieniężne w kwocie 80.000 złotych na
lokacie bankowej. Zgromadzone środki mają służyć w przyszłości zaspokojeniu
poważniejszych, rosnących wydatków związanych z jego leczeniem i rehabilitacją.
Jednocześnie zaznaczył, że wydatek kwoty 9.250 zł związanej z koniecznością
uiszczenia opłaty sądowej od skargi kasacyjnej stanowiłby znaczące uszczuplenie
środków zgromadzonych na lokacie bankowej jako zabezpieczenie na przyszłość
jego i żony. Nadto skarżący podniósł, że w uprzednio toczącej się sprawie
dotyczącej uregulowania prawa powoda w odniesieniu do spornego lokalu
mieszkalnego uzyskał on częściowe zwolnienie od obowiązku uiszczenia opłaty
sądowej, w tym również od opłaty od skargi kasacyjnej.
Postanowieniem z dnia 14 stycznia 2016 r. Sąd Najwyższy, na podstawie art.
63 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r o Sądzie Najwyższym (tekst jedn. Dz.U.
z 2013 r. poz. 499), zwrócił akta sprawy Sądowi Apelacyjnemu do sporządzenia
uzasadnienia postanowienia tego Sądu w przedmiocie odmowy zwolnienia powoda
od opłaty od skargi kasacyjnej. Sąd Najwyższy zaznaczył, że zażalenie wniesione
przez powoda w swej istocie zawiera wniosek o kontrolę zasadności wydanego
przez Sąd Apelacyjny postanowienia z dnia
3
7 lipca 2015 r. (k. 323 akt) - oddalającego wniosek powoda o zwolnienie od opłaty
od skargi kasacyjnej - a które to orzeczenie miało wpływ na rozstrzygnięcie zawarte
w zaskarżonym postanowieniu (art. 380 w zw. art. 3941
§ 3, art. 39821
k.p.c. i art.
397 § 2 k.p.c.). Właściwa ocena podniesionego w zażaleniu zarzutu naruszenia art.
233 § 1 k.p.c. wymaga uprzedniego wskazania przez Sąd Apelacyjny motywów
wydania przez ten Sąd postanowienia z dnia 7 lipca 2015 r. o odmowie zwolnienia
powoda od opłaty sądowej od skargi kasacyjnej.
W sporządzonym następnie uzasadnieniu powołanego wyżej postanowienia
Sąd Apelacyjny, odwołując się do złożonego przez powoda oświadczenia o stanie
rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, wskazał, że powód wraz
z żoną osiągają stały dochód miesięczny w wysokości 4.551,90 zł oraz posiadają
lokatę bankową, na której zgromadzone są środki w wysokości 85.000 zł. W ocenie
Sądu Apelacyjnego, osiągany przez powoda dochód oraz wysokość
zgromadzonych oszczędności pozwalają na uznanie, że może on pokryć w całości
opłatę od skargi kasacyjnej bez uszczerbku dla podstawowych potrzeb własnych
i rodziny.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na postanowienie z dnia 7 lipca 2015 r. o oddaleniu wniosku o zwolnienie
powoda od opłaty sądowej od skargi kasacyjnej nie przysługiwało zażalenie do
Sądu Najwyższego ze względu na treść art. 3941
k.p.c. Dopuszczalne jest
natomiast wniesienie do Sądu Najwyższego zażalenia na postanowienie
sądu drugiej instancji o odrzuceniu skargi kasacyjnej (art. 3941
§ 1 k.p.c.).
Zawarty w tymże zażaleniu zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wraz z wnioskiem
o uchylenie postanowienia z dnia 7 lipca 2015 r. w istocie zmierza do poddania
kontroli wymienionego orzeczenia odmawiającego zwolnienia powoda od kosztów
sądowych, które miało wpływ na wynik sprawy, bowiem stanowiło podstawę do
odrzucenia skargi kasacyjnej wniesionej przez skarżącego. W judykaturze
reprezentowane jest stanowisko, że postanowienie sądu drugiej instancji, na które
nie przysługuje zażalenie może być przedmiotem kontroli Sądu Najwyższego
na podstawie art. 380 w zw. z art. 39821
k.p.c. (por. m.in. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 8 marca 2000 r., l CZ 259/99, BSN 2000, nr 7, poz. 8,
4
z dnia 15 stycznia 2001 r., II CZ 197/04, nie publ., z dnia 21 listopada 2001 r., l CZ
165/01, OSNC 2002, nr 7-8, poz. 102, z dnia 23 września 2004 r., III CZ 71/04,
nie publ.), w tym także w ramach zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji
na postanowienie kończące postępowanie w sprawie (art. 380 w związku z art.
39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c.).
W pierwszej kolejności podnieść należy, że w następstwie zmiany systemu
środków zaskarżenia w postępowaniu cywilnym polegającej na przekształceniu
kasacji w skargę kasacyjną będącą środkiem zaskarżenia od prawomocnego
orzeczenia sądu drugiej instancji, konieczne jest ponowne rozważenie kwestii
zwolnienia strony (uczestnika) od kosztów sądowych, po wydaniu przez ten sąd
wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie w sprawie, na które
przysługuje skarga kasacyjna. Uprawomocnienie się orzeczenia kończącego
postępowanie w sprawie, równoznaczne z jego zakończeniem, oznacza bowiem
odpadnięcie celu przyznania zwolnienia od kosztów sądowych, gdyż
rozstrzygnięcie przez sąd o kosztach postępowania w tym orzeczeniu
powoduje bezprzedmiotowość wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych (por.
uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2008 r.,
III CZP 142/07, OSNC 2008, nr 11, poz. 112). Zatem, Sąd rozpoznając wniosek
o zwolnienie skarżącego od kosztów sądowych w postępowaniu kasacyjnym jest
zobowiązany dokonać oceny zgłoszonego wniosku na dzień orzekania, niezależnie
od tego, że wnioskodawca, w toku postępowania w sprawie przed sądami
powszechnym, korzystał ze zwolnienia z kosztów postępowania w całości
lub części.
Postępowanie sądowe jest co do zasady odpłatne, a sąd nie podejmuje
żadnej czynności na skutek pisma od którego nie została uiszczona należna opłata
sądowa (art. 1262
§ 1 k.p.c.). Zgodnie jednak z art. 96 ust. 1 pkt 10 u.k.s.c., nie ma
obowiązku uiszczenia kosztów sądowych - obejmujących także opłatę sądową -
strona, która została zwolniona od kosztów sądowych przez sąd - w zakresie
przyznanego jej zwolnienia. Według art. 102 ust. 1 u.k.s.c., zwolnienia od kosztów
sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego
wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania
koniecznego dla siebie i rodziny. Instytucja zwolnienia od kosztów sądowych,
5
stanowiąca wyjątek od zasady odpłatności postępowania sądowego, ma na celu
umożliwienie osobom ubogim realizację przysługującego im prawa do sądu (art. 45
ust. 1 Konstytucji). Tym samym, pomoc ta może być przyznana wyłącznie
w sytuacji, w której niemożność poniesienia kosztów postępowania, w całości lub
części, ma charakter obiektywny, na który strona nie ma realnego wpływu
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 1987 r., l CZ 26/87, OSNC
1988, nr 7-8, poz. 103 oraz z dnia 4 lutego 2005 r., III SPP 11/05, OSNP 2005,
nr 16, poz. 260). Wskazuje się przy tym w orzecznictwie, że ze zwolnienia nie może
korzystać ta osoba, która ma możliwość dokonania stosownych oszczędności,
przewidując możliwość prowadzenia postępowania sądowego i ponoszenia z tego
tytułu określonych kosztów (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca
1980 r., l CZ 99/80, z dnia 24 września 1984 r., II CZ 104/84 - nie publ. oraz z dnia
14 października 1983 r., l CZ 151/83, OSNC 1984, nr 5, poz. 82).
Uwzględniając powyższe za nieuzasadniony należy uznać zarzut
zmierzający do podważenia zasadności postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia
7 lipca 2015 r. o odmowie zwolnienia powoda od opłaty od skargi kasacyjnej.
Uzyskiwany przez skarżącego i jego żonę stały dochód miesięczny w wysokości
4.551,90 zł oraz zgromadzone na lokacie bankowej środki w wysokości 85.000 zł
pozwalają na uznanie, że skarżący dysponował środkami umożliwiającymi pokrycie
opłaty od skargi kasacyjnej bez uszczerbku dla zaspokajania potrzeb własnych
i rodziny. Tym bardziej w sytuacji, w której - jak twierdzi powód - we wcześniejszym
postępowaniach uzyskał częściowe zwolnienie od obowiązku uiszczenia opłat
sądowych. Powód miał więc możliwość poczynienia stosownych oszczędności, bez
uszczerbku w koniecznym utrzymaniu siebie i rodziny, które pozwoliłyby mu na
zgromadzenie środków pieniężnych niezbędnych na pokrycie opłaty od skargi
kasacyjnej w niniejszym postępowaniu. W tej sytuacji odmowa zwolnienia powoda
od kosztów sądowych w postaci opłaty od skargi kasacyjnej była uzasadniona.
Zgodnie z art. 3986
§ 2 k.p.c., nieopłacenie lub nienależyte
opłacenie skargi kasacyjnej stanowi podstawę do jej odrzucenia przez
sąd drugiej instancji. Ponieważ wniesiona przez skarżącego skarga
kasacyjna nie została opłacona, a zatem zasadnie została odrzucona.
6
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. w związku
z art. 3941
§ 3 k.p.c. postanowił, jak w sentencji.
eb