Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 69/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dawid Miąsik (przewodniczący)
SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z powództwa M. G.
przeciwko Zespołowi Szkół w J.
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 lutego 2016 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w P.
z dnia 19 września 2014 r.,
I. oddala skargę kasacyjną,
II. nie obciąża powódki kosztami zastępstwa procesowego
pozwanego w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 19 września 2014 r., Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w P. – w sprawie z powództwa M. G. przeciwko
2
Zespołowi Szkół w J. o przywrócenie do pracy – zmienił zaskarżony apelacją
powódki wyrok Sądu Rejonowego – Sądu Pracy w J. z dnia 30 grudnia 2013 r.,
(oddalający powództwo) w ten sposób, że zasądził od strony pozwanej na rzecz
powódki kwotę 13.019,91 zł tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem
rozwiązanie umowy o pracę i nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu
Państwa – Sądu Rejonowego w J. kwotę 651 zł tytułem opłaty stosunkowej, od
uiszczenia której powódka była zwolniona z mocy prawa (pkt I.); w pozostałej
części apelację powódki oddalił (pkt II.); zasądził od pozwanego na rzecz powódki
kwotę 150 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania za obie instancje.
W sprawie ustalono między innymi, że powódka została zatrudniona u strony
pozwanej z dniem 1 września 1982 r. jako nauczyciel oddziału przedszkolnego w
pełnym wymiarze godzin, a od 1 września 1985 r. jako nauczyciel w nauczaniu
wczesnoszkolnym. W dniu 23 czerwca 1984 r. powódka ukończyła Studium
Wychowania Przedszkolnego w P. na kierunku wychowanie przedszkolne. 25
czerwca 1999 r. powódka uzyskała dyplom ukończenia studiów magisterskich na
Uniwersytecie w L. w zakresie pedagogiki wczesnoszkolnej. W dniu 6 kwietnia
2000 r. powódka otrzymała stopień awansu nauczyciela mianowanego, a w dniu 31
sierpnia 2007 r. stopień awansu nauczyciela dyplomowanego. Ponadto powódka
21 kwietnia 2004 r. ukończyła kurs „terapii pedagogicznej”, co umożliwia jej
prowadzenie zajęć rewalidacyjnych. Powódka w roku szkolnym 2012/2013 jako
nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej realizowała 14/18 etatu, a jako nauczyciel
zajęć rewalidacyjnych 4/18 etatu. W tym roku szkolnym łącznie z oddziałem w H.
było pięć oddziałów nauczania wczesnoszkolnego. W roku szkolnym 2013/2014
odeszły dwa oddziały klasy trzeciej, a utworzono tylko jeden oddział klasy
pierwszej. W drugim etapie nauczania tj. w klasach IV-VI, były cztery oddziały, a
pozostały trzy. W dniu 26 kwietnia 2013 r. odbyło się zebranie z nauczycielami
nauczania wczesnoszkolnego. Dyrektor poinformowała, że w roku szkolnym
2013/2014 będzie o jeden oddział mniej i do podziału są 104 godziny. Jeżeli
nauczycielki zrezygnowałyby z jednej godziny to dla powódki byłoby 6 godzin.
Powódka nie wyraziła zgody na taki wymiar czasu pracy.
W dniu 8 maja 2013 r. powódka otrzymała pismo o rozwiązaniu umowy o
pracę za 3-miesięcznym wypowiedzeniem, który upłynął w dniu 31 sierpnia 2013 r.
3
Jako przyczynę wypowiedzenia stosunku pracy strona pozwana podała zmiany
organizacyjne wynikające ze zmniejszenia liczby oddziałów w Szkole Podstawowej,
co skutkuje zmniejszeniem liczby godzin edukacji wczesnoszkolnej i brakiem
możliwości zatrudnienia powódki na stanowisku nauczyciela edukacji
wczesnoszkolnej w pełnym wymiarze zajęć.
Sąd drugiej instancji, rozpoznając apelację powódki, zanegował ustalenie, iż
przyczyna wskazana w wypowiedzeniu była konkretna, rzeczywista i powodowała,
że powódka wiedziała, dlaczego to ona została wytypowana do zwolnienia spośród
wszystkich nauczycieli uczących w klasach 1-3 w pozwanym Zespole Szkół w J.
Według Sądu Okręgowego zmiany organizacyjne w Zespole Szkół w J. bez
wątpienia miały miejsce i spowodowały zmniejszenie liczby oddziałów w Szkole
Podstawowej w J.; nie mniej jednak strona pozwana w żaden sposób nie wykazała
w wypowiedzeniu, dlaczego to powódka została wytypowana spośród wszystkich
nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej do zwolnienia jej z pracy. Sąd drugiej
instancji uwzględnił także to, że powódka nie odbiegała swoim stażem pracy,
kwalifikacjami, ani absencją chorobową od pozostałych nauczycieli; powódka
legitymuje się dużym stażem pracy, ponad 30-letnim w tej szkole, bo od początku
swojej pracy zawodowej pracowała w J.
Sąd drugiej instancji uznał, że przyczyna wskazana powódce w
wypowiedzeniu umowy o pracę była określona zbyt lakonicznie, ogólnie, nie była na
tyle konkretna, aby na jej podstawie ustalić, że to właśnie powódce należało
wręczyć wypowiedzenie umowy o pracę. W związku z powyższym Sąd drugiej
instancji zmienił zaskarżony wyrok i zasądził od strony pozwanej na rzecz powódki
odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę. Sąd drugiej
instancji stwierdził, powołując się na przepis art. 45 § 2 k.p., że niecelowe jest
przywracanie powódki do pracy. Zgodnie z art. 45 § 2 k.p. sąd pracy może nie
uwzględnić żądania pracownika uznania wypowiedzenia za bezskuteczne lub
przywrócenia do pracy, jeżeli ustali, że uwzględnienie takiego żądania jest
niemożliwe lub niecelowe; w takim przypadku sąd pracy orzeka o odszkodowaniu.
Sąd drugiej instancji uznał za celowe w okolicznościach przedmiotowej sprawy
zasądzenie powódce odszkodowania, w miejsce przywrócenia jej do pracy na
poprzednich warunkach pracy i płacy. Uzasadniając rozstrzygnięcie zawarte w
4
pkt II. swojego wyroku – co do oddalenia apelacji powódki w pozostałej części tj.
odnośnie roszczenia o przywrócenie jej do pracy – stwierdził, że na dzień
wyrokowania liczba nauczycieli u strony pozwanej jest wystarczająca; na miejsce
powódki nie został zatrudniony inny nauczyciel; nie ma tyle godzin nadliczbowych w
ramach nauczania wczesnoszkolnego, aby można było z nich utworzyć pełny etat
dla powódki. W konsekwencji – według Sądu drugiej instancji – niecelowe jest
przywrócenie powódki do pracy. W sytuacji, gdy od nowego roku szkolnego
zwiększy się liczba dzieci podejmujących naukę w pierwszej klasie i będzie
potrzebny jeszcze jeden nauczyciel nauczania wczesnoszkolnego, powódka będzie
mogła wystąpić z wnioskiem do dyrektora szkoły o ponowne jej zatrudnienie.
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego powódka zaskarżyła skargą kasacyjną
w zakresie jego pkt II. tj. w części oddalającej apelację. Skargę oparto na pierwszej
podstawie kasacyjnej określonej w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. i zarzucono
niewłaściwe zastosowanie art. 45 § 2 k.p. w sytuacji, gdy uwzględnienie żądania
powódki o przywrócenie jej do pracy jest możliwe i celowe.
Skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i przywrócenie powódki do
pracy u strony pozwanej na poprzednich warunkach oraz o zasądzenie od
pozwanego na rzecz powódki kosztów procesu za wszystkie instancje według norm
przepisanych; ewentualnie – o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu drugiej
instancji i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za wszystkie instancje.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona pozwana wniosła o oddalenie
skargi kasacyjnej powódki oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego
kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm
przepisanych prawem.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ponieważ skarga kasacyjna powódki nie ma podstawy procesowej (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.), punktem odniesienia do oceny zasadności jedynego zarzutu
rozpatrywanej skargi kasacyjnej – przedstawionego w ramach podstawy określonej
w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. zarzutu niewłaściwego zastosowania art. 45 § 2 k.p. – są
5
ustalenia stanowiące podstawę faktyczną zaskarżonego wyroku Sądu drugiej
instancji. Zgodnie z art. 39813
§ 2 k.p.c. w postępowaniu kasacyjnym nie jest
dopuszczalne powołanie nowych faktów i dowodów, a Sąd Najwyższy jest
związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego
orzeczenia.
W tym kontekście należy przypomnieć ustalenia Sądu Okręgowego, że
zmiany organizacyjne w Zespole Szkół w J. rzeczywiście miały miejsce i
spowodowały one zmniejszenie liczby oddziałów w Szkole Podstawowej w J.; na
dzień wydania zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w P. liczba nauczycieli u
strony pozwanej jest wystarczająca; na miejsce powódki nie został zatrudniony inny
nauczyciel; nie ma też tyle godzin nadliczbowych w ramach nauczania
wczesnoszkolnego, aby można było z nich utworzyć pełen etat dla powódki. Te
ustalenia faktyczne stanowiły płaszczyznę subsumcyjną do zastosowania w
sprawie przepisu art. 45 § 2 k.p. i przyjęcia w konsekwencji, że przywrócenie
powódki do pracy u pozwanego na poprzednich warunkach pracy i płacy jest
niecelowe.
Tak przedstawionemu stanowisku zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego
skarga kasacyjna nie przeciwstawia przekonującej argumentacji, wykazującej
niewłaściwe zastosowanie przez Sąd Okręgowy w P. przepisu art. 45 § 2 k.p.
Uzasadnienie zarzutu materialnoprawnego sprowadza się do przedstawienia
twierdzeń sprzecznych z podstawą faktyczną zaskarżonego wyroku
(nieuwzględniających ustaleń faktycznych zaskarżonego wyroku Sądu drugiej
instancji), że stanowisko pracy powódki nie zostało zlikwidowane, a jej obowiązki
przejął inny pracownik. Ponadto skarżąca zarzuciła pominięcie przez Sąd przy
uwzględnianiu żądania przywrócenia do pracy jej sytuacji osobistej (wielodzietna
rodzina, powódka jest jedyną żywicielką rodziny), bardzo krótkiego czasu
niezbędnego do uzyskania prawa do emerytury przez powódkę oraz tego, że w
kolejnym roku szkolnym zwiększy się liczba klas pierwszych i w związku z tym
będzie zapotrzebowanie na nauczyciela w tym zakresie.
W uzasadnieniu powołanego w skardze kasacyjnej wyroku z dnia 12 maja
2011 r., II PK 276/10, OSNP 2012 nr 13-14, poz. 164, Sąd Najwyższy stwierdził, że
z art. 45 § 1 i 2 k.p. wynika zasada rozstrzygania sprawy o roszczenia wskazane w
6
§ 1 tego artykułu zgodnie z żądaniem pracownika, natomiast zasądzenie
odszkodowania w miejsce żądanego przywrócenia do pracy może nastąpić
wyjątkowo, gdy przywrócenie do pracy jest niemożliwe lub niecelowe. Skoro
orzeczenie o roszczeniu innym niż dochodzone przez pracownika jest wyjątkiem od
reguły związania sądu żądaniem pozwu, przepis art. 45 § 2 k.p. należy
interpretować ściśle. Ocena w tym zakresie powinna zmierzać do wyjaśnienia, na
ile w świetle okoliczności konkretnej sprawy restytucja rozwiązanego, w drodze
wypowiedzenia umowy, stosunku pracy jest realna i czy reaktywowany w wyniku
wyroku sądowego stosunek pracy ma szanse na prawidłowe funkcjonowanie.
Przyjmuje się, że brak możliwości lub niecelowość orzeczenia o przywróceniu do
pracy może być spowodowana zarówno okolicznościami dotyczącymi pracodawcy
jak i pracownika. Dokonanie w tym względzie oceny następuje z uwzględnieniem
takich faktów jak, między innymi, rodzaj przyczyny rozwiązania stosunku pracy
(zawiniona lub niezawiniona przez pracownika), podstawa uwzględnienia
roszczenia (uchybienia merytoryczne lub formalne), skutki mogące wynikać dla obu
stron z przywrócenia pracownika do pracy (np. konieczność zwolnienia dobrze
pracujących pracowników lub ponownego rozwiązania przez pracodawcę stosunku
pracy z pracownikiem, który z uwagi na stan zdrowia nie może wykonywać części
zadań przypisanych zajmowanemu przez niego stanowisku. Podobne stanowisko
zajął też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 lutego 2015 r. w sprawie III PK 81/14,
LEX nr 1654746.
Z kolei w wyroku z dnia 18 marca 2008 r., II PK 258/07 – LEX nr 846571,
Sąd Najwyższy wyraził stanowisko, zgodnie z którym zastosowanie art. 45 § 2 k.p.
jest ocenne, ale w tym znaczeniu, że do sądu pracy należy ocena, czy w konkretnej
sprawie spełnione są przesłanki jego zastosowania. Ocena ta nie może być
oczywiście dowolna i musi być poprzedzona szczegółowymi ustaleniami. Ocena
roszczenia przywrócenia do pracy z punktu widzenia kryterium „możliwości” i
„celowości” dalszego zatrudniania pracownika powinna uwzględniać takie
okoliczności jak: rodzaj przyczyny rozwiązania stosunku pracy („ciężkie” czy
„zwykłe” naruszenie obowiązków pracowniczych, przyczyny niezwiązane z osobą
pracownika itp.), podstawa orzeczenia o przywróceniu do pracy (bezzasadność
zarzutów, czy też naruszenie przez pracodawcę wymagań formalnych
7
obowiązujących przy rozwiązywaniu umów o pracę), skutki mogące wyniknąć dla
jednej lub drugiej strony z przywrócenia pracownika do pracy lub z zasądzenia na
jego rzecz odszkodowania (konieczność ponownego rozwiązania przez
pracodawcę stosunku pracy, zwolnienia dobrze pracujących pracowników,
możliwość odrodzenia się sytuacji konfliktowej w zakładzie pracy, pozbawienie
pracownika okresu zatrudnienia wymaganego do nabycia pewnych uprawnień itp.).
Zaskarżony rozpatrywaną skargą kasacyjną wyrok Sądu Okręgowego w P.
nie jest sprzeczny z przedstawionym wyżej stanowiskiem judykatury w zakresie
analiz interpretacyjnych regulacji określonej w art. 45 § 2 k.p. Nie ma w nim też
nieodpowiedności sumpsumcyjnej pomiędzy regulacją określoną w powołanym
wyżej przepisie prawa pracy a ustalonymi w sprawie – wskazanymi szczegółowo
wyżej – okolicznościami stanowiącymi podstawę faktyczną wyroku Sądu drugiej
instancji.
Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że przyczyną zmiany
niekorzystnego dla powódki wyroku Sądu pierwszej instancji było ustalenie, że
przyczyna wypowiedzenia powódce umowy o pracę z przyczyn ekonomicznych i
organizacyjnych była ujęta w sposób zbyt ogólnikowy i nie wskazywała kryteriów
doboru nauczycieli do zwolnienia z pracy. Jedynie więc z tych przyczyn formalnych,
a nie – merytorycznych Sąd Okręgowy uznał za celowe dokonanie zmiany wyroku.
Ponieważ jednak nie było faktycznej możliwości zatrudnienia powódki Sąd doszedł
do konkluzji, że adekwatnym rozstrzygnięciem będzie przyznanie powódce
odszkodowania w miejsce przywracania jej do pracy. Ze skargi kasacyjnej wynika,
że powódka nie jest jedynym żywicielem rodziny, bowiem jej mąż prowadzi
działalność gospodarczą. Zwrócić też należy uwagę, że ustawa z dnia 22 maja
2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz.U. nr 97 poz. 800
ze zm.) jest aktem prawnym adresowanym do nauczycieli, wprowadzającym
przejściowe rozwiązanie w przedmiocie uprawnień emerytalnych omawianej grupy
zawodowej. Ustawa ta została wprowadzona do polskiego porządku prawnego w
celu umożliwienia wcześniejszego przejścia na emeryturę nauczycielom, którzy po
dniu 31 grudnia 2008 r. zostali pozbawieni możliwości skutecznego złożenia
wniosku o emeryturę na warunkach przewidzianych w art. 88 ustawy z dnia 26
8
stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela. Powódka miała więc możliwość zapewnienia
sobie środków utrzymania do dnia nabycia praw emerytalnych.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39814
k.p.c. (pkt 1). Rozstrzygnięcie zawarte w pkt 2 ma swoją podstawę w art.
102 k.p.c.
eb