Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 72/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marta Romańska (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
w sprawie z powództwa Stowarzyszenia T. z siedzibą w P.
przeciwko S. C. Spółce jawnej C. z siedzibą w L.
o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 4 marca 2016 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 10 czerwca 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powodowe Stowarzyszenie „T.” z siedzibą w P. w powództwie przeciwko S.
C. Spółce Jawnej C. z siedzibą w L. wniosło o uznanie za niedozwolone i zakazanie
wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia zawartego we wzorcu
umowy „Umowa sprzedaży samochodu - (…)” o treści: „Zaliczka uiszczona przez
Kupującego zostaje zatrzymana przez Sprzedającego w następujących wypadkach:
b) niezapewnienie przez Kupującego finansowania pozostałej części ceny
samochodu do dnia jego odbioru ustalonego ze Sprzedawcą”.
Sąd Okręgowy - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wyrokiem z dnia
11 czerwca 2013 r. uwzględnił powództwo, a Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia
tego Sądu i wyrokiem z dnia 10 czerwca 2014 r. oddalił apelację pozwanej.
Stwierdził, że zakwestionowane postanowienie wzorca umowy ma charakter
niedozwolony, w rozumieniu art. 3851
§ 1 k.c., gdyż zawiera niejasne
i niejednoznaczne sformułowanie „zapisu o zatrzymaniu przez sprzedawcę zaliczki
uiszczonej przez kupującego”.
Skarga kasacyjna pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego - oparta na
podstawie pierwszej z art. 3983
k.p.c. - zawiera zarzut naruszenia art. 385 § 2, 3851
k.c., i zmierza do uchylenia tego wyroku oraz przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 385 § 2 k.c. wzorzec umowy powinien być sformułowany
jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się
na korzyść konsumenta. Zasady tej nie stosuje się w postępowaniu w sprawach
o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. W tym ostatnim
postępowaniu unormowanym w art. 47936
- 47945
k.p.c. możliwa jest wyłącznie
abstrakcyjna kontrola wzorców umownych, której zadaniem jest wyeliminowanie
nieuczciwych klauzul z obrotu (por. również art. 5 dyrektywy Rady 93/13/EWG
z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach
konsumenckich - Dz. Urz. WE L 95 z 21.04.1993, s. 29. Artykuł 5 zdanie trzecie tej
3
dyrektywy wyraźnie wyłącza zasadę wykładni nieuzgodnionych indywidualnie
nietransparentnych postanowień umownych na korzyść konsumenta w przypadku
tzw. abstrakcyjnej kontroli wzorców umownych).
Wynikający z art. 385 § 2 k.c. wymóg jednoznacznego i w sposób zrozumiały
sformułowania wzorca, określany zasadą transparentności wzorca, wyraźnie
wyodrębnia te dwa elementy. Zrozumiałość dotyczy zarówno treści jak i formy
wzorca, natomiast wymóg jednoznacznego jego sformułowania odnosi się
wyłącznie do treści, zmierzając do zapobiegania sformułowaniom, które mogą
prowadzić do wieloznaczności tekstu. Ta przesłanka jest spełniona tylko wtedy, gdy
postanowienie wzorca nie budzi wątpliwości, co do jego znaczenia, innymi słowy,
gdy wynika z niego tylko jedna możliwa interpretacja dla przeciętnego, typowego
konsumenta (por. wyroki SN: z dnia 15 lutego 2013 r., I CSK 313/12, nie publ.,
z dnia 13 czerwca 2012 r., II CSK 515/11, nie publ. i z dnia 10 lipca 2014 r., I CSK
531/13, nie publ.).
W postępowaniu abstrakcyjnym postanowienia są kontrolowane
w oderwaniu od jakiejkolwiek zindywidualizowanej umowy z udziałem konsumenta.
Z uwagi na jego prewencyjny charakter ocena nieuczciwości danej klauzuli odbywa
się w sposób obiektywny i nie uwzględnia indywidualnych korzyści konsumenta.
Postanowienia wzorca, które nie spełniają wymogów ustanowionych w art. 385 § 2
k.c., zostają uznane, ogólnie ujmując za, nieuczciwe (art. 3851
§ 1 k.c.). Umożliwia
to zakazanie posługiwania się takimi niedozwolonymi postanowieniami na
przyszłość i w rezultacie prowadzi do wzmocnienia ochrony stron umów, które
będą dopiero zawarte lub nie zostały jeszcze zakwestionowane.
W postępowaniu abstrakcyjnym nietransparentność postanowienia wzorca
podlega rozpatrzeniu w aspekcie abuzywności. Stosowanie testu abuzywności
wobec nietransparentnych (a więc też wieloznacznych) postanowień stanowi jedyny
środek ochrony konsumenta.
Sąd Apelacyjny przyjął, że zakwestionowane postanowienie wzorca jest
niejasne i niejednoznacznie sformułowane przez użycie w jego treści wyrazu
„zatrzymania” w odniesieniu do zaliczki uiszczonej przez kupującego, czym narusza
zasadę transparentności wynikającą z art. 385 § 2 k.c. Odniósł się przy tym
4
do prawa zatrzymania przewidzianego w kodeksie cywilnym, a ponadto podniósł,
że użycie wyrazu „zatrzymanie” rodzi wątpliwość, czy zaliczka w ogóle będzie
podlegała zwrotowi.
Przytoczona ocena zakwestionowanego postanowienia jest przejawem, jak
zasadnie zarzuca skarżąca, zbyt wyabstrahowanej jego kontroli, która nie
uwzględnia przeciętnego stanu wiedzy konsumenta o prawie zatrzymania
w kodeksie cywilnym. Postanowienie to zamieszczone jest w punkcie C5 wzorca,
sformułowanym zwięźle, bez odsyłania do innych punktów, bez zastrzeżeń, które
mogłyby komplikować jego zrozumienie. Zawarcie umowy z treścią
zakwestionowanego postanowienia ujętą w punkcie C5 wzorca nie pociąga
konieczności zatrudnienia profesjonalnego pełnomocnika, który musiałby opiniować
umowę przy użyciu aparatu terminologicznego znanego osobom z wykształceniem
prawniczym. Zrozumienie znaczenia tego postanowienia nie wymaga tłumaczenia
konsumentowi na język potoczny, gdyż zostało ona napisane praktycznie
tym językiem. Innymi słowy, z treści zaskarżonego postanowienia wzorca wynika
tylko jedna możliwa jego interpretacja dla przeciętnego, typowego konsumenta.
Przez powzięcie odmiennego wniosku Sąd Apelacyjny naruszył art. 385 § 2 k.c.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku.
jw
eb