Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 110/15
POSTANOWIENIE
Dnia 3 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa B. Ł.
przeciwko Portowi Lotniczemu […]o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 3 marca 2016 r.,
zażalenia strony pozwanej
na wyrok Sądu Okręgowego w P.
z dnia 17 września 2015 r.,
oddala zażalenie; pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania zażaleniowego w orzeczeniu kończącym.
UZASADNIENIE
2
Powódka domagała się zasądzenia od pozwanego kwoty 28 000 zł tytułem
naprawienia szkody wywołanej wprowadzeniem uchwałą nr XVIII/302/12
Sejmiku Województwa […] z dnia 30 stycznia 2012 r. obszaru ograniczonego
korzystania dla lotniska […], prowadzonego przez pozwanego. Obszarem tym
zostały objęte lokale mieszkalne powódki: położony przy ulicy B.[…] będący jej
własnością oraz przy ulicy O. […], do którego przysługuje jej spółdzielcze
własnościowe prawo. W ocenie powódki, konsekwencją wprowadzenia obszaru
ograniczonego użytkowania jest konieczność znoszenia podwyższonego natężenia
hałasu, które dopuszcza uchwała, a to doprowadziło do obniżenia atrakcyjności
lokali oraz ich wartości rynkowej.
Sąd Rejonowy w P. wyrokiem z dnia 20 lutego 2015 r. oddalił powództwo,
podając że lokale powódki są usytuowane w zewnętrznej strefie obszaru,
utworzonej dla budynków o podwyższonych wymaganiach akustycznych,
nieobejmującej zabudowy mieszkaniowej. Sąd ten nie uwzględnił wniosków
powódki o dopuszczenie dowodu z zeznań wskazanych świadków, uznając, że
okoliczności, które miały być wykazane tymi zeznaniami były nieistotne dla
rozstrzygnięcia, tak samo, jak i opinia biegłego z zakresu szacowania
nieruchomości. Natomiast wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z
zakresu budownictwa został przez powódkę cofnięty oświadczeniem z dnia 16
października 2014 r. Stwierdził, że nie doszło do ograniczenia sposobu korzystania
z nieruchomości powódki. Usytuowanie lokali w strefie objętej ograniczeniem nie
może być źródłem roszczeń odszkodowawczych, skoro w odniesieniu do tego
typu lokali nie zostały przewidziane w wymienionej uchwale
ograniczenia sposobu korzystania z nich.
Po rozpoznaniu apelacji powódki Sąd Okręgowy w P. zaskarżonym
wyrokiem uchylił wyrok Sądu pierwszej instancji i przekazał sprawę temu Sądowi
do ponownego rozpoznania. Sąd Okręgowy stwierdził, że skoro nieruchomości
powódki są położone w strefie ograniczonego użytkowania, to przyczyny, które
legły u podstaw utworzenia tego obszaru, wynikające z art. 135 p.o.ś, dotyczą
każdego właściciela. Doszło bowiem do zwężenia granic własności (art. 140 w
związku z art. 144 k.c.), polegającego na konieczności znoszenia m.in.
3
podwyższonego natężenia hałasu. Szkodą jest także obniżenie wartości
nieruchomości, zgodnie z art. 129 p.o.ś., jeżeli następuje w następstwie
ograniczeń ustanowionych wprost dla konkretnego właściciela nieruchomości, jak i
spowodowanego koniecznością znoszenia dopuszczalnych w tym obszarze immisji,
przekraczających standardy jakości środowiska. Szerokie rozumienie szkody,
której naprawienia dochodzi powódka, wymagało wyjaśnienia, czy rzeczywiście
obniżyła się wartość jej lokali oraz czy było to następstwem ograniczenia
użytkowania dokonanego uchwałą, czy też innych przyczyn, niezwiązanych
z wprowadzeniem obszaru ograniczeń. Stanowiło to istotę sporu pomiędzy
stronami wymagającą wyjaśnienia. Zaniechanie zatem przeprowadzenia
postępowania dowodowego w całości w tym kierunku było przyczyną uchylenia
wyroku na podstawie art. 386 § 4 k.p.c.
Pozwany w zażaleniu zarzucił zaskarżonemu wyrokowi naruszenie art. 129
ust. 2 p.o.ś. w związku z § 3, 4 i 8 uchwały nr XVIII /302/12 Sejmiku Województwa
[…] z dnia 30 stycznia 2012 r. w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego
użytkowania dla Lotniska […] przez uznanie, że mogło dojść do przekroczenia
standardów jakości środowiska w zakresie ponadnormatywnego hałasu dla
obszaru, na którym znajduje się budynek mieszkalny powódki, chociaż uchwała
wprost wskazuje, że przekroczenie norm dotyczy wyłącznie nieruchomości
wrażliwych akustycznie, a nie zabudowy mieszkaniowej. Naruszenie art. 386 § 4 i
382 w związku z art. 227 i 278 k.p.c. polegało na nieuzasadnionym przyjęciu, że
konieczne jest prowadzenie postępowania dowodowego w całości, a w
szczególności dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego dla ustalenia
spadku wartości nieruchomości powódki oraz że Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty
sprawy, podczas gdy Sąd ten przeprowadził postępowanie dowodowe w celu
ustalenia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Domagał się uchylenia
zaskarżonego wyroku w całości i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Powódka wniosła o oddalenie zażalenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie przewidziane w art. 3941
§ 11
k.p.c. skierowane jest przeciwko
uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania.
4
W tym postępowaniu ocenie może być poddana jedynie prawidłowość
zakwalifikowania przez sąd odwoławczy określonej sytuacji procesowej, jako
odpowiadającej powołanej przez ten sąd podstawie uchylenia wyroku sądu
pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Oznacza to,
że Sąd Najwyższy sprawdza jedynie, czy rzeczywiście doszło do nierozpoznania
przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo czy wydanie wyroku wymaga
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości (art. 386 § 4 k.p.c.),
ewentualnie czy w rachubę wchodziła podstawa nieważności postępowania
(art. 386 § 2 k.p.c.). Nie mógł zatem odnieść zamierzonego rezultatu podniesiony
przez pozwanego zarzut naruszenia prawa materialnego, którego rozpoznanie
nie zostało przewidziane w tym postępowaniu zażaleniowym, podobnie jak
i prawidłowość zastosowania przepisów prawa procesowego, które nie odnoszą
się do kwalifikacji powstałej sytuacji procesowej w kontekście przesłanek z art. 386
§ 2 i § 4 k.p.c. Formalny jedynie charakter przeprowadzanej kontroli wyłącza
dopuszczalność ingerencji w poruszone przez sąd drugiej instancji zagadnienia
materialnoprawne (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 7 listopada
2012 r., IV CZ 147/12; z dnia 5 grudnia 2013 r., V CZ 63/13; z dnia 6 czerwca
2014 r., I CZ 31/14; z dnia 29 października 2015 r., I CZ 92/15, niepublikowane).
Zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c., sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony
wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania
przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku
wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Sąd Okręgowy
jako podstawę uchylenia wyroku Sądu Rejonowego i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania powołał tę drugą przesłankę, wskazując na to, że Sąd
ten nie przeprowadził w całości postępowania dowodowego dla ustalenia czy
wprowadzenie strefy ograniczonego korzystania z nieruchomości powódki
spowodowało obniżenie ich wartości.
Sąd drugiej instancji jest zobowiązany przede wszystkim do samodzielnego
dokonania oceny prawnej dochodzonego żądania i skonfrontowania jej
z zaskarżonym orzeczeniem oraz uzasadniającymi go motywami, nie będąc przy
tym ograniczony zarzutami apelacji z dziedziny prawa materialnego oraz dokonuje
własnych ustaleń faktycznych, prowadząc lub ponawiając dowody (por. uchwałę
5
składu siedmiu sędziów Sadu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP
49/07, OSNC 2008, nr 6, poz. 55). Szerokie uprawnienia Sądu drugiej instancji,
także w sferze postępowania dowodowego, nie mogą być rozumiane jako
zastępowanie sądu pierwszej instancji w procesie prowadzenia dowodów mających
na celu wyjaśnienie spornych pomiędzy stronami kwestii, ustalania podstawy
faktycznej oraz zastosowania prawa materialnego. Wobec tego zakres
prowadzenia postępowania dowodowego w postępowaniu apelacyjnym dotyczy
sytuacji, w których zajdzie potrzeba uzupełnienia tego postępowania,
dopuszczalnego na tym etapie procesu (art. 381 k.p.c. lub przepisy szczególne
dotyczące prekluzji dowodów).
Jeżeli zatem podstawą uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu
pierwszej instancji było stwierdzenie, iż wydanie wyroku kończącego sprawę,
wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, to rolą Sądu
Najwyższego jest zbadanie, czy sąd drugiej instancji prawidłowo rozumiał pojęcie
tej przesłanki, zawartej w art. 386 § 4 in fine k.p.c. Podstawa ta, będąca
także wyjątkiem od zasady merytorycznego rozstrzygnięcia, nie może być
rozszerzająco interpretowana, ponieważ prowadziłoby to do sprzeczności z istotą
postępowania apelacyjnego. Założeniem tego uregulowania było dopuszczenie
możliwości wydania wyroku uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji
i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania w wypadkach sporadycznych,
w których nie doszło do przeprowadzenia żadnych dowodów dotyczących spornych
zagadnień. Nawet zatem konieczność znacznego uzupełnienia postępowania
dowodowego nie wypełnia tej przesłanki (por. postanowienia Sądu Najwyższego:
z dnia 5 listopada 2013 r., II CZ 28/13 z 28 listopada 2014 r., I CZ 82/14,
niepublikowane).
W rozpoznawanej sprawie Sąd pierwszej instancji dokonał oceny
zgłoszonego roszczenia jedynie przez pryzmat dokumentów, których treść nie była
kwestionowana przez żadną ze stron. Poprzestał na tekście uchwały Sejmiku
Województwa […], przyjmując, że sam fakt usytuowania lokali w strefie
ograniczonego użytkowania nie stanowi podstawy roszczeń odszkodowawczych na
podstawie art. 129 p.o.ś. i zaniechał prowadzenia dowodów dla ustalenia faktów
istotnych do wyjaśnienia podstaw roszczenia powódki (zeznania zgłoszonych
6
świadków, opinie biegłych). Sąd Okręgowy stwierdził, że szkodą podlegającą
wyrównaniu na podstawie art. 129 p.o.ś. jest także obniżenie wartości
nieruchomości, jeżeli doszło do niego przez wprowadzenie uchwałą ograniczeń
i zaistnienie uciążliwości w korzystaniu z niej. Nie zostały jednak przeprowadzone
żadne dowody, które mogłyby stanowić podstawę do zweryfikowania twierdzeń
powódki lub zarzutów pozwanego, a wymagane były w tym względzie wiadomości
specjalne. Sąd Najwyższy uznał, że Sąd Okręgowy prawidłowo zdiagnozował stan
sprawy jako objęty drugą z przesłanek uchylenia wyroku Sądu pierwszej instancji,
przewidzianą w art. 386 § 4 k.p.c. Nie chodzi tu o potrzebę przeprowadzenia
dowodów w znacznej części, ale o całość postępowania dowodowego
zmierzającego do wyjaśnienia podstawy powództwa, jego rozmiaru
i rozstrzygnięcia sporu. Nie doprowadziło do tego i nie mogło doprowadzić
poprzestanie na faktach bezspornych. Nie może być potraktowane jako wypełnienie
obowiązku przez sąd pierwszej instancji przeprowadzenia dowodów w sprawie,
przeprowadzenie jedynie dowodów, które nie prowadzą do wyjaśnienia spornych
zagadnień. W takim przypadku zasadne będzie uznanie, że w istocie w ogóle nie
zostało przeprowadzone postępowanie dowodowe i spełniona została przesłanka
uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji oraz przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania, objęta art. 386 § 4 k.p.c.
Z tych względów zażalenie podlegało oddaleniu na podstawie art. 3941
§ 3
w związku z art. 39814
k.p.c. Orzeczenie o kosztach postępowania wynika z zasady
przewidzianej w art. 108 § 2 w związku z art. 3941
§ 3 w związku z art. 39821
k.p.c.
kc