Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 168/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak (sprawozdawca)
SSN Monika Koba
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta W.
przeciwko G. G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 11 marca 2016 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 14 maja 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanego na rzecz
Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa
kwotę 3600 (trzy tysiące sześćset) zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Zaskarżonym przez pozwanego G. G. wyrokiem z dnia 14 maja 2014 r. Sąd
Apelacyjny oddalił apelację pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia
10 września 2013 r. W sprawie tej ustalono, co następuje:
Na mocy aktu notarialnego z dnia 16 czerwca 2003 r. „B. & M." Sp. z o.o.
nabyła prawo użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w W. przy ul. Po.
[…] P. […] i […] oznaczonej, jako działka ewidencyjna nr 146 z obrębu 2-09-2 09, o
powierzchni 40 671 m2
. W dniu 29 października 2003 r. Sąd Rejonowy w B. VIII
Wydział Gospodarczy KRS zarejestrował zmianę firmy z „B. & M." Sp. z o.o. na „E."
Sp. z o.o. Następnie aktem notarialnym z dnia 14 lipca 2004 r. Spółka „E.” zbyła
ww. prawo użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w W. przy ul. Po. […]
P. […] i […] na rzecz P. Spółki z o. o.
Pismem z dnia 14 czerwca 2004 r. Urząd Miasta W. poinformował B. & M.
Sp. z o.o. o wysokości opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste nieruchomości
położonej w W. przy ul. Po. P. W dniu 2 czerwca 2005 r. miała miejsce zmiana
firmy „E.” Spółki z o.o. na „M. & M.” Sp. z o.o.
W dniu 2 kwietnia 2007 r. Sąd Okręgowy w W. wydał nakaz zapłaty w
postępowaniu upominawczym nakazując pozwanej „M. & M.” Sp. z o. o., aby
zapłaciła na rzecz Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta W. w ciągu dwóch tygodni
od dnia doręczenia nakazu zapłaty kwotę 173 406,00 zł wraz z ustawowymi
odsetkami liczonymi od dnia 1 kwietnia 2004 r. do dnia zapłaty oraz orzekł o
kosztach postępowania. W dniu 25 września 2008 r. Sąd Okręgowy w W. nadał
temu nakazowi zapłaty klauzulę wykonalności. Postanowieniem z dnia 17 listopada
2009 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym umorzył postępowanie
egzekucyjne prowadzone z wniosku Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta W.
przeciwko „M. & M." wobec stwierdzenia bezskuteczności egzekucji. Pozwany G. G.
od dnia 20 października 2003 r. do dnia 5 maja 2004 r. był w Spółce „M. & M."
Prezesem Zarządu.
Powód Skarb Państwa reprezentowany przez Prezydenta Miasta W.
pozwem z dnia 19 listopada 2012 r. wnosił o zasądzenie od pozwanego G. G.
kwoty 173 406,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 1 kwietnia 2004 r. do
3
dnia zapłaty oraz kosztami procesu. W piśmie procesowym z dnia 5 czerwca 2013
r. powód rozszerzył powództwo i wniósł o zasądzenie od pozwanego kwoty 358
942,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 15 listopada 2012 r. do
dnia zapłaty. Wyrokiem z dnia 10 września 2013 r. Sąd Okręgowy w W. powództwo
uwzględnił.
Oddalając apelację pozwanego Sąd II instancji stwierdził, że uznaje trafność
ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd Okręgowy i przyjmuje je za własne.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego w rozpoznawanej sprawie nie doszło do pozbawienia
strony możliwości obrony swoich praw. W przedmiotowej sprawie łącznie
z doręczeniem odpisu nakazu zapłaty pozwany otrzymał pouczenia. Pozwany
został pouczony o terminie i sposobie wniesienia sprzeciwu oraz o tym, co sprzeciw
od nakazu zapłaty powinien zawierać oraz o skutkach nie zgłoszenia twierdzeń
i dowodów w sprzeciwie od nakazu zapłaty. Pozwany miał, więc świadomość, że
sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba, że strona uprawdopodobni, że
nie zgłosiła ich w sprzeciwie bez swojej winy lub, że uwzględnienie spóźnionych
twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo,
że występują inne wyjątkowe okoliczności.
W piśmie z dnia 9 września 2013 r. pozwany w ogóle nie wyjaśnił, dlaczego
jego twierdzenia i dowody nie znalazły się w sprzeciwie, a zgłosił je dopiero
w piśmie procesowym złożonym po 9 miesiącach od doręczenia odpisu nakazu
zapłaty. Sąd pierwszej instancji wyznaczył trzy terminy na rozpoznania sprawy
(2.07, 23.07 i 10.09.2013 r.) umożliwiając pozwanemu podjęcie obrony swoich praw.
Mimo przesunięcia (na wniosek pełnomocnika pozwanego) godziny rozpoczęcia
rozprawy w dniu 10 września 2013 r. ani pozwany ani jego pełnomocnik nie stawili
się na tej rozprawie. Wniosek o odroczenie rozprawy wyznaczonej na 10 września
2013 r. nie był zgłaszany. Pomijając spóźnione wnioski i dowody sąd nie musi
wydawać decyzji procesowej w tej kwestii. O tym, które twierdzenia i wnioski sąd
uznał za spóźnione strona dowiaduje się z uzasadnienia orzeczenia. Taka sytuacja
miała miejsce w niniejszej sprawie. Z uwagi na sprekludowanie twierdzeń
i dowodów zgłoszone przez pozwanego w apelacji wnioski dowodowe zostały
przez Sąd Apelacyjny oddalone.
4
Zdaniem Sądu II instancji pozwany nie wykazał, aby Sąd Okręgowy naruszył
art. 233 k.p.c. Sąd Apelacyjny stwierdził, że na podstawie materiału dowodowego
zgromadzonego w sprawie Sąd I instancji trafnie wskazał, iż w toku postępowania
pozwany nie przedstawił żadnych dowodów na okoliczność tego, iż istniał majątek
spółki, z którego możliwym byłoby zaspokojenie wierzyciela, czy też skutkujących
uwolnieniem się pozwanego z odpowiedzialności za zobowiązania spółki M. & M.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że wierzyciel dochodzący na podstawie art. 299
k.s.h. od członków zarządu swych nie wyegzekwowanych roszczeń względem
spółki korzysta z ustawowego domniemania m.in. szkody i musi wykazać jedynie
fakt bezskuteczności egzekucji w stosunku do spółki. Natomiast ciężar dowodu
w zakresie wykazania okoliczności wyłączających odpowiedzialność członka
zarządu za zobowiązania spółki w przypadku, o którym mowa w art. 299 k.s.h.,
spoczywał na stronie pozwanej, która w niniejszej sprawie nie podjęła inicjatywny
dowodowej.
Przepis art. 299 § 2 k.s.h. przewiduje domniemanie winy członka zarządu
w niezgłoszeniu wniosku o upadłość we właściwym czasie. Członkom zarządu
powinien być znany na bieżąco stan finansowy spółki i możliwość zaspokojenia
długów. Sąd Apelacyjny jest zdania, że środkiem dowodowym za pomocą, którego
wierzyciel może wskazywać bezskuteczność egzekucji z majątku spółki
przysługującej mu wierzytelności jest m.in. postanowienie komornika o umorzeniu
postępowania egzekucyjnego. Dokument ten, bowiem stwierdza, że z egzekucji nie
uzyska się sumy wyższej od kosztów egzekucyjnych. O ile pozwany twierdzi, że
wierzyciel powziął informację o bezskuteczności egzekucji w terminie
wcześniejszym niż wynika to z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie,
to na nim spoczywał ciężar udowodnienia tego faktu, a jak wskazano już wcześniej
pozwany nie podjął inicjatywny dowodowej, a wnioski dowodowe zgłoszone
w piśmie z dnia 9 września 2013 r. były sprekludowane.
Odpowiedzialność solidarna członków zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością za zobowiązania spółki wynika z art. 299. § 1 k.s.h. W opinii
Sądu Apelacyjnego niewskazanie w wyroku, iż pozwany, jako członek zarządu
dłużnej spółki ponosi odpowiedzialność solidarną z innymi członkami zarządu - w
5
stosunku, do których wydano inne tytuły egzekucyjne - nie było uchybieniem
procesowym, bowiem taki wniosek nie został zgłoszony ani przez powoda ani przez
pozwanego, który mógł powoływać się na ograniczenie swojej odpowiedzialności.
Ustalenie odpowiedzialności solidarnej należy do zakresu merytorycznego
rozstrzygnięcia i gdyby w sytuacji niniejszej sprawy sąd wskazał, że
odpowiedzialność pozwanego jest solidarna z innymi osobami mięlibyśmy do
czynienia z orzekaniem ponad żądanie.
Zdaniem Sądu II instancji chybiony jest, podnoszony przez pozwanego,
zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. Należy wskazać, że zarzut ten może być
uwzględniony tylko w wyjątkowych przypadkach, w których treść uzasadnienia
orzeczenia Sądu uniemożliwia całkowicie dokonania oceny toku wywodu, który
doprowadził do wydania orzeczenia, bądź zawiera tak kardynalne braki, które
uniemożliwiają kontrolę instancyjną. W rozpatrywanej sprawie uzasadnienie
zaskarżonego wyroku zawiera ustalenia faktyczne, ocenę dowodów i rozważania
pozwalające odtworzyć tok rozumowania Sądu Okręgowego.
W skardze kasacyjnej pozwany zarzucił: 1) naruszenie prawa materialnego,
tj.: a) art. 299 k.s.h. w zw. z art. 366 i nast. k.c., przez błędną wykładnię tych
przepisów, przejawiającą się w zaniechaniu ustalenia w wyroku, że
odpowiedzialność pozwanego G. G. za zapłatę kwoty 358 942,00 zł jest solidarna z
odpowiedzialnością E. G. ustaloną prawomocnym nakazem zapłaty Sądu
Okręgowego w W. z dnia 18 lutego 2010 r. oraz K. S. ustaloną wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 21 września 201 2 r.; b) art. 299 k.s.h. w zw. z art. art. 238 k.c.
przez błędną wykładnię tych przepisów przejawiającą się w przypisaniu
pozwanemu G. G. odpowiedzialności za uiszczenie opłaty rocznej za użytkowanie
wieczyste za cały rok 2004 r. w sytuacji, gdy wobec odwołania z funkcji prezesa
zarządu spółki w dniu 2 lutego 2004 r. oraz podzielnego charakteru ww.
świadczenia, mógł on odpowiadać jedynie za część ww. opłaty, w wysokości
proporcjonalnej do okresu od dnia 1 stycznia 2004 r. do dnia 2 lutego 2004 r.; c) art.
299 k.s.h. w zw. z art. art. 238 k.c. przez błędną wykładnię tych przepisów
przejawiającą się w przypisaniu pozwanemu G. G. odpowiedzialności za uiszczenie
opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste za cały rok 2004 w sytuacji, gdy spółka E.
sp. z o.o., którą pozwany zarządzał, a zakresem odpowiedzialności, której
6
zdeterminowana była odpowiedzialność pozwanego zbyła w dniu 14 lipca 2004 r.
prawo użytkowania wieczystego nieruchomości przy ul. Po.i P. spółce P., przez co
nie mogła już od tego dnia odpowiadać za uiszczenie tej opłaty, co w oczywisty
sposób powinno przełożyć się również na odpowiedzialność pozwanego G.;
2) naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy,
tj.: a) art. 325 k.p.c. przez brak zamieszczenia w wyroku zastrzeżenia, że
odpowiedzialność pozwanego G. G. jest solidarna z odpowiedzialnością E. G.
ustaloną prawomocnym nakazem zapłaty Sądu Okręgowego w W. z dnia 18 lutego
2010 r. oraz K. S. ustaloną prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 21
września 201 2 r.; b) art. 321 k.p.c. przez zastosowanie tego przepisu wobec osoby
G. G., w sytuacji, gdy występował on w sprawie w charakterze pozwanego, zaś
zakaz orzekania ponad żądanie dotyczyć może jedynie powoda; c) art. 378 k.p.c. i
art. 382 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. przez pominięcie w
zakresie merytorycznego rozpoznania sprawy zarzutów i twierdzeń podniesionych
w skardze apelacyjnej skutkiem, czego doszło do nierozpoznania istoty sprawy; d)
art. 217 § 2 k.p.c. w zw. z art. 378 k.p.c. oraz art. 382 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c.
przez uznanie za sprekludowane twierdzeń i dowodów strony pozwanej w sytuacji,
gdy ich uwzględnienie nie prowadziło w żadnym względzie do przewłoki
postępowania, gdyż wynikały one z przedłożonych przez pozwanego dokumentów;
e) art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. przejawiające się w sporządzeniu
uzasadnienia zaskarżonego wyroku w sposób nieodpowiadający wymogom
stawianym w tym przepisie, albowiem bez szczegółowego odniesienia się do
wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów i twierdzeń, a także niewyjaśnieniu,
dlaczego nie mogły one zostać uwzględnione, jak również błędnym
zinterpretowaniu niektórych z zarzutów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Nie zasługują na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 325 k.p.c. i art. 321
k.p.c. oraz związany z nim zarzut naruszenia art. 299 k.s.h. i art. 366 k.c. Skarżący
zarzuca, że brak w sentencji zaskarżonego wyroku stwierdzenia, że odpowiada on
solidarnie z E. G. oraz K. S., od których zasądzono tę samą kwotę, odpowiednio na
mocy prawomocnego nakazu zapłaty Sądu Okręgowego w W. z dnia 18 lutego
7
2010 oraz prawomocnego wyroku Sąd Apelacyjnego z dnia 21 września 2012 r. –
narusza wspomniane przepisy. Rację ma skarżący, kiedy wskazuje, że
odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. na podstawie art. 299 k.s.h. jest
odpowiedzialnością solidarną. Nie oznacza to jednak, że sąd orzekający o
zasądzeniu na rzecz wierzyciela, dochodzącego swojej wierzytelności, której
egzekucja okazała się bezskuteczna wobec spółki, od jednego z członków zarządu
musi, bez wystąpienia z takim żądaniem przez wierzyciela, zawsze orzekać, iż jest
to odpowiedzialność solidarna z innymi członkami zarządu. Wniosku takiego,
wbrew sugestii skarżącego, wcale nie uzasadnia art. 366 k.c. Przepis ten wręcz
przeciwnie wskazuje, że w przypadku solidarności biernej wierzyciel może żądać
całości świadczenie od wszystkich dłużników łącznie lub od każdego z osobna. Nie
ma, więc przeszkód, aby wierzyciel wytoczył powództwo i uzyskał wyrok przeciwko
każdemu z trzech dłużników zobowiązanych solidarnie. Jeżeli w procesie wierzyciel
nie wskazuje, że żąda zasądzenia solidarnie z innymi dłużnikami, to brak podstaw
do tego, aby sąd sam stwierdził, że pozwany odpowiada solidarnie z innymi
dłużnikami. Sąd, w sytuacji braku wniosku ze strony wierzyciela, aby zasądzić od
pozwanego dochodzoną wierzytelność solidarnie jest związany żądaniem pozwu i
gdyby zasądził dochodzoną kwotę solidarnie z innymi dłużnikami, orzekałby w
istocie ponad żądanie pozwu, czego zabrania art. 321 k.p.c. Ponadto z art. 325
k.p.c., nie wynika, że w wyroku należy, gdy zasądzane jest świadczenie od jednego
z dłużników solidarnych, wskazać, iż jest to odpowiedzialność solidarna z innymi
dłużnikami. Przepis ten zobowiązuje sąd do tego, aby w sentencji wyroku
rozstrzygnął o żądaniach stron. Postanowienie to koresponduje z art. 321 k.p.c.
i stanowi jeszcze jeden dowód na to, że skoro żądanie stron nie obejmowało
zasądzenia od pozwanego dochodzonej należności solidarnie z innymi dłużnikami,
to prawidłowo Sąd Apelacyjny nie wprowadził do sentencji wyroku rozstrzygnięcia
w tej kwestii. Brak wzmianki w sentencji zaskarżonego wyroku, że
odpowiedzialność pozwanego jest solidarna z dwoma innymi członkami zarządu nie
stanowi, jak to sugeruje skarżący, zagrożenia dla jego interesów. Jeżeli powód
wystąpi z egzekucją przeciwko pozwanemu, a zasadzona na jego rzecz
wierzytelność został już w całości lub w części zaspokojona przez innego dłużnika
8
lub dłużników solidarnych, to będzie pozwanemu przysługiwało powództwo
przeciwegzekucyjne z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.
Skarżący zarzucił również naruszenia art. 217 § 2 k.p.c., art. 378 k.p.c. i art.
382 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. twierdząc, że zaskarżony wyrok narusza te
przepisy, gdyż sąd nie uwzględnił zaoferowanych w apelacji przez pozwanego
dowodów, a uwzględnienie tych dowodów nie prowadziłoby do przewlekłości
postępowania. Należy jednak wziąć pod uwagę, że skarżący, pouczony w nakazie
zapłaty o konieczności przedstawienia w sprzeciwie wszystkich twierdzeń
i dowodów na ich poparcie nie przedłożył niczego a ponadto nie stawił się na
trzech rozprawach wyznaczonych przez sąd I instancji. W tej sytuacji, skoro art.
381 k.p.c. zezwala sądowi II instancji na pominięcie faktów i dowodów, które strona
mogła powołać w postępowaniu przed pierwszą instancją, a pozwany nie wykazał,
aby potrzeba ich powołania wyniknęła później, Sąd Apelacyjny miał prawo pominąć
te dowody. Mając to na względzie nietrafny jest również zarzut naruszenia art. 328
§ 2 k.p.c. gdyż, Sąd Apelacyjny wskazał, odnosząc się do prawidłowo
zaoferowanych dowodów, podstawę faktyczną i prawną swojego rozstrzygnięcia
Nie zasługują na uwzględnienie zarzuty naruszenia prawa materialnego
związane z podzielnością opłaty z tytułu użytkowania wieczystego oraz wpływu
zbycia tego prawa na odpowiedzialność pozwanego, czyli naruszenia art. 238 k.c.
oraz art. 299 k.s.h. Skarżący wskazuje, że opłata z tytułu użytkowania wieczystego
jest świadczeniem podzielnym, co nie znajduje uzasadnienia. Opłata z tytułu
użytkowania wieczystego jest opłatą roczną, którą użytkownik wieczysty opłaca
przez cały okres trwania swego prawa (art. 238 k.c.). Zgodnie zaś z art. 71 ust. 4
z dnia 21 sierpnia 1997 r. ustawy o gospodarce gruntami (jedn. tekst Dz. U. z 2015,
poz. 1774 ze zm.), opłaty roczne wnosi się przez cały okres użytkowania
wieczystego, w terminie do 31 marca każdego roku z góry. Czym innym jest, zaś to,
że opłatę tę należy skorelować z czasem, w którym użytkownik wieczysty wykonuje
to prawo, co może w niektórych sytuacjach doprowadzić do ograniczenia opłaty za
dany rok. Opłatę za 2004 r. spółka M. & M. powinna wobec tego wnieść do 31
marca 2004 r. Pozwany G. G. był zaś prezesem zarządu tej spółki od dnia 20
października 2003 r. do dnia 5 maja 2004 r. W okresie, kiedy powstało
zobowiązanie z tytułu opłaty za użytkowanie wieczyste tej spółki i kiedy stało się
9
wymagalne był w zarządzie tej spółki. Miał, więc obowiązek, jeżeli w tym czasie
spółka była już niewypłacalna, zgłosić ją do upadłości. Zaniechanie tego może
uzasadniać jego odpowiedzialność z art. 299 k.s.h. Jak ustalił Sąd Apelacyjny
egzekucja, zasądzonej na rzecz spółki należności z tytuł opłaty rocznej za
użytkowanie wieczyste w 2004r., okazała się bezskuteczna. Wobec tego tylko
wykazanie, że zachodzą przesłanki zwalniające pozwanego, jako członka zarządu
tej spółki w tym okresie od odpowiedzialności, przewidziane w art. 299 § 2 k.s.h.,
mogło zmniejszyć jego odpowiedzialność lub uwolnić go od niej całkowicie. Bez
znaczenia jest tu również fakt sprzedaży prawa użytkowania wieczystego przez
poprzednika prawnego spółki M. & M. w lipcu 2004 r. W umowie sprzedaży strony
mogły, bowiem uregulować problem opłaty z tytułu użytkowania wieczystego, albo
w ten sposób, że całość opłaty zapłaci nabywca albo, że zbywca, który zapłacił już
tę opłatę, podwyższy o nią cenę zbycia, bądź podzielić się obowiązkiem zapłaty
opłaty za 2004 r. proporcjonalnie do czasu wykonywania tego prawa przez strony
umowy. Należy także zauważyć, że problem zapłaty opłaty rocznej przez spółkę M.
& M. z tytułu użytkowania wieczystego za 2004 r. został już prawomocnie
przesadzony w wyroku, w którym zasadzono tę kwotę na rzecz powoda. Brak
wobec tego podstaw do kwestionowania tego prawomocnego rozstrzygnięcia w
postępowaniu przeciwko członkowi zarządu tej spółki, opartego na art. 299 k.s.h.
Mając na względzie, że zarzuty podniesione w skardze kasacyjnej okazały
się bezzasadne Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
k.p.c., orzekł, jak
w sentencji wyroku.
10
db
eb