Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 434/15
POSTANOWIENIE
Dnia 10 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Przemysław Kalinowski
na posiedzeniu w trybie art. 535 § 3 k.p.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej w dniu 10 marca 2016 r.,
sprawy J. Z.
w przedmiocie wyroku łącznego
z powodu kasacji wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w K.
z dnia 17 lipca 2015 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w T.
z dnia 26 lutego 2015 r.,
p o s t a n o w i ł
1. oddalić kasację jako oczywiście bezzasadną,
2. obciążyć skazanego kosztami sądowymi postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w T. wyrokiem łącznym z 26 lutego 2015 roku, po
rozpoznaniu wniosku skazanego J. Z. co do wyroku łącznego, orzekł w sposób
następujący:
1. na podstawie art. 17 §1 pkt 7 k.p.k. umorzył postępowanie w przedmiocie
wydania wyroku łącznego w zakresie wyroków opisanych w punktach I-XI
objętych prawomocnymi wyrokami łącznymi Sądu Rejonowego w E. z dnia 28
2
czerwca 1983 r. Sądu Rejonowego w T. z dnia 29 lipca 1986 r., oraz Sądu
Rejonowego w L. z dnia 03 listopada 1995 r.;
2. na podstawie art. 572 k.p.k., umorzył postępowanie w przedmiocie wydania
wyroku łącznego w zakresie wyroku Sądu Rejonowego w Z. z dnia 21
października 1998 r.;
3. rozwiązał orzeczenie w zakresie kary łącznej roku i 6 miesięcy pozbawienia
wolności orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w O. z dnia 28 lipca 2004 r.:
4. na podstawie art. 91 § 2 k.k. połączył skazanemu J. Z. kary pozbawienia
wolności orzeczone wyrokami opisanymi w punktach XIII. XIV, XV - w punkcie
a/ oraz XVI i wymierzył mu w miejsce kar jednostkowych karę łączną 3 lat i 5
miesięcy pozbawienia wolności;
5. na podstawie art. 577 k.p.k. w zw. z art. 63 § 1 k.k., na poczet orzeczonej w
punkcie 4 kary łącznej zaliczył okres rzeczywistego pozbawienia wolności w
sprawie Sądu Rejonowego w O. z dnia 28 lipca 2004 r. od dnia 11 maja 2004
r. do dnia 28 lipca 2004 r. - przyjmując, iż jeden dzień pozbawienia wolności
równy jest jednemu dniowi kary pozbawienia wolności oraz okresy kar
dotychczas odbytych;
6. na podstawie art. 572 k.p.k., umorzył postępowanie w przedmiocie wydania
wyroku łącznego w zakresie wyroków opisanych w punktach XVII i XVIII;
7. na podstawie art. 91 § 2 k.k. i art. 89 § la kk połączył skazanemu J. Z. kary
pozbawienia wolności orzeczone wyrokami opisanymi w punktach XIX - XXVII
i wymierzył mu w miejsce kar jednostkowych karę łączną 5 lat i 7 miesięcy
pozbawienia wolności;
8. na podstawie art. 577 k.p.k. w zw. z art. 63 § 1 kk, na poczet orzeczonej w
punkcie 7 kary łącznej zaliczył okresy kar dotychczas odbytych;
9. na podstawie art. 577 k.p.k. początek odbywania kar łącznych pozbawienia
wolności orzeczonych w punktach 4 i 7, pozostawił do ustalenia jednostce
penitencjarnej;
10. na podstawie art. 576 k.p.k. orzekł, iż w pozostałym zakresie rozstrzygnięcia
zawarte w wyrokach objętych niniejszym wyrokiem łącznym, określonych w
punktach XIV, XVI, XIX - XXIII, XXV-XXVII, podlegają odrębnemu wykonaniu,
orzekł o kosztach obrony z urzędu skazanego, zwolnił skazanego od ponoszenia
3
wydatków w sprawie obciążając nimi Skarb Państwa.
Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wniósł obrońca skazanego J. Z.
zarzucając orzeczeniu Sądu I instancji:
1. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść wyroku - a to art.
366§ l k.p.k., art. 410 k.p.k. poprzez brak wyjaśnienia wszystkich istotnych
okoliczności sprawy oraz brak oparcia orzeczenia na wszystkich
okolicznościach, które wynikają ze zgromadzonego materiału dowodowego ,
tj. poprzez niewyjaśnienie okoliczności pozwalających na dokonanie ustaleń
dotyczących istnienia związku podmiotowego i przedmiotowego
zachodzącego pomiędzy czynami objętymi wyrokami skazującymi,
wymienionymi w punktach XIII, XIV, XV pkt a, XVI wyroku łącznego, oraz w
punktach XIX do XXVII wyroku łącznego, a które to okoliczności rzutują na
wymiar kary łącznej,
2. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia - a to
art. 424§2 k.p.k. poprzez brak przytoczenia okoliczności rzutujących na
wymiar kary łącznej tj. okoliczności dotyczących związku podmiotowego i
przedmiotowego zachodzącego pomiędzy czynami objętymi wyrokami
skazującymi, wymienionymi w punktach XIII, XIV, XV pkt a, XVI wyroku
łącznego, oraz w punktach XIX do XXVII wyroku łącznego,
a w wypadku nie uwzględnienia przytoczonych wyżej zarzutów:
3. rażącą niewspółmierność orzeczonej kary łącznej.
W konkluzji tak zbudowanego środka odwoławczego autora apelacji domagał
się zmiany zaskarżonego wyroku w zakresie orzeczonej kary łącznej ( w punktach 4
i 7 wyroku) poprzez orzeczenie kar łącznych pozbawienia wolności w niższym
wymiarze, uwzględniającym w pełniejszym zakresie zasadę absorpcji, względnie
uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Jednocześnie, sam skazany złożył także do Sądu Okręgowego
oświadczenie, w którym – w nawiązaniu do apelacji swego obrońcy - stwierdził, że
w pełni ją popiera.
Sąd Okręgowy w K., wyrokiem z dnia 17 lipca 2015 r., , utrzymał w mocy
wyrok w zaskarżonej części.
Obecnie, wyrok sądu odwoławczego został zaskarżony kasacją wniesioną
4
przez obrońcę skazanego J. Z. Autor nadzwyczajnego środka zaskarżenia zarzucił
wyrokowi sądu odwoławczego „rażące naruszenie przepisów prawa procesowego,
które miało wpływ na treść orzeczenia, a to naruszenie art. 433 § 2 k.p.k. w związku
z art. 457 § 3 k.p.k. poprzez nieprawidłowe ich zastosowanie polegające na braku
rzeczywistego i rzetelnego rozpatrzenia zarzutu apelacyjnego odnośnie zbadania
związku podmiotowo- przedmiotowego pomiędzy czynami popełnionymi przez
skazanego oraz na wadliwej konstrukcji uzasadnienia Sądu I instancji, a także na
uchybieniu Sądu Okręgowego polegającego na braku szczegółowego opisu
procesu przeprowadzania kontroli instancyjnej, w szczególności odnośnie zarzutów
apelacyjnych, który to opis powinien się znaleźć w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku”.
W oparciu o tak skonstruowany zarzut, autor kasacji wniósł o „uchylenie
zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu Rejonowego w T. z dnia 26 lutego 2015 r.,
ze względu na nierozpatrzenie okoliczności, które powinny były współdecydować (w
części przeważającej) o wysokości orzeczonej kary łącznej oraz ze względu na brak
możliwości merytorycznej kontroli instancyjnej zarówno orzeczenia Sądu
Okręgowego, jak i Rejonowego”.
Jednocześnie, skarżący wystąpił o „nakazanie w uzasadnieniu Sądowi
orzekającemu w sprawie zastosowanie nowego przepisu art. 89 § 1b k.k. w
obowiązującym po 1 lipca 2015 r. brzmieniu w odniesieniu do kary wymienionej w
wyroku pod numerem XX (wyrok Sądu Rejonowego w J. z dnia 24 lipca 2013 r.)”.
W kasacji zamieszczono równocześnie wniosek o zasądzenie od Skarbu
Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej skazanemu.
Sąd Najwyższy zważył co następuje.
Kasacja wniesiona przez obrońcę skazanego J. Z. okazała się bezzasadna
w stopniu oczywistym, co przemawiało za jej rozpoznaniem na posiedzeniu bez
udziału stron i oddaleniem w trybie przewidzianym w art. 535 § 3 k.p.k. Stosownie
bowiem do dyspozycji przepisu art. 523 § 1 k.p.k., wskazany tam nadzwyczajny
środek zaskarżenia musi wykazać rzeczywiste zaistnienie naruszenia prawa i to o
charakterze kwalifikowanym – tj. rażącym oraz przedstawić skuteczne argumenty,
z których wynika, że podnoszone uchybienie mogło mieć istotny wpływ na treść
kwestionowanego wyroku.
5
W niniejszej sprawie powyższe wymagania ustawowe nie zostały spełnione.
Brak bowiem przesłanek potwierdzających tezę sformułowaną w nadzwyczajnym
środku zaskarżenia, co do tego, że zarzuty podniesione w apelacji nie zostały
rozpoznane przez sąd odwoławczy. Nie ma też żadnych podstaw do formułowania
wymagania przedstawienia przez Sąd Okręgowy „szczegółowego opisu
przeprowadzania kontroli instancyjnej /…/, który to opis powinien się znaleźć w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku”. Wskazany przez skarżącego przepis art. 433
§ 2 k.p.k. nakłada na sąd odwoławczy obowiązek rozważenia wszystkich wniosków
i zarzutów apelacyjnych, a dyrektywy wynikające z przepisu art. 457 § 3 k.p.k.
obligują do podania powodów rozstrzygnięcia tego sądu i ustosunkowania się do
wniosków oraz zarzutów apelacyjnych. Ocena tej argumentacji z punktu widzenia
znaczenia jej poziomu dla treści orzeczenia, jest dokonywana na etapie kontroli
kasacyjnej, przez pryzmat kryterium istotnego wpływu ewentualnych uchybień na
treść orzeczenia. Tego ostatniego nie można jednak przypuszczać lub tylko
domniemywać, ale należy go wykazać, czego autor przedmiotowej kasacji nie
uczynił przyznając wręcz, że „trudno powiedzieć, jaki wpływ uchybienia procesowe
miały na treść orzeczenia”. Tym samym nie zostało zrealizowane wymaganie
sformułowane przez ustawodawcę w art. 523 § 1 zd. pierwsze k.p.k.
W niniejszej sprawie, niezależnie od formalnego kształtu postawionego
zarzutu, istota kasacji sporządzonej przez obrońcę skazanego J. Z. wyraża w
gruncie rzeczy subiektywne przekonanie skarżącego co do tego, która z zasad
stosowanych przy łączeniu kar – powinna uzyskać przewagę w toku
rozpoznawania niniejszej sprawy. Takie określenie podstawy kasacji otwierałoby
możliwość uznania jej za prawnie niedopuszczalną, stąd też niewątpliwie próba
oparcia jej na zarzucie natury procesowej, co nie zmienia jednak sytuacji, że ciężar
wywodów zaprezentowanych w nadzwyczajnym środku zaskarżenia skierowany
jest na zagadnienie surowości kary orzeczonej w tej sprawie w wyroku łącznym.
Uznając – pomimo to – za możliwe odniesienie się do postawionego zarzutu w jego
aspekcie procesowym, nie należało tracić z pola widzenia wagi powyższego
zagadnienia.
Nie sposób przy tym nie dostrzec, że stawiając obecnie zarzut braku
ustosunkowania się przez sąd odwoławczy do skargi apelacyjnej, w której
6
podnoszono „niewyjaśnienie okoliczności pozwalających na dokonanie ustaleń
dotyczących istnienia związku podmiotowego i przedmiotowego zachodzącego
pomiędzy czynami objętymi wyrokami skazującymi, wymienionymi w punktach XIII,
XIV, XV pkt a, XVI wyroku łącznego, oraz w punktach XIX do XXVII wyroku
łącznego” – w istocie rzeczy nie sprecyzowano jakież to okoliczności zostały przez
ten sąd pominięte. Niezależnie bowiem od rozbudowanej części motywacyjnej
skargi kasacyjnej, jej wywody sprowadzają się do kwestionowania oceny wyrażonej
przez sąd odwoławczy w odniesieniu do znaczenia związku podmiotowo-
przedmiotowego między poszczególnymi czynami będącymi przedmiotem
procesów w sprawach objętych wyrokiem łącznym oraz braku szerszej wypowiedzi
Sądu I instancji na ten sam temat.
W obu tych aspektach stanowiska skarżącego nie można podzielić.
Znamienne jest przy tym, że autor kasacji nie precyzuje bliżej w czym konkretnie
upatruje tego związku podmiotowego na gruncie niniejszego postępowania i w
jakim zakresie ów przywoływany przez niego wielokrotnie związek podmiotowy –
został pominięty przy ferowaniu wyroku łącznego. Bardziej konkretnie zagadnienie
związku zostało zarysowane w aspekcie przedmiotowym, gdzie wskazano na
popełnienie części czynów w okresie od 18 lutego 2012 r. do 23 maja 2012 r. i
podniesiono, że „próżno szukać w uzasadnieniu Sądu Okręgowego odniesienia się
do tej okoliczności bliskiego związku czasowego między popełnionymi czynami”.
Niezależnie od rzeczywiście stosunkowo skondensowanej formy wypowiedzi sądu
odwoławczego w tej sprawie trzeba podkreślić, że akurat do zagadnienia
eksponowanego obecnie przez autora kasacji – sąd odwoławczy odniósł się
wyraźnie i jednoznacznie. Przypomniał bowiem powszechnie przyjętą w
orzecznictwie zasadę, że wyrok łączny jest instytucją prawa materialnego, jej
zastosowanie jest obligatoryjne i wcale nie jest nakierowane na ukształtowanie
sytuacji skazanego w sposób maksymalnie dla niego korzystny. Tymczasem, całe
rozumowanie skarżącego, zarysowane już w apelacji i powielone w kasacji
sprowadza się do prezentowania założenia, że znaczna liczba przestępstw
zbliżonych rodzajowo i popełnionych w krótkich odstępach czasowych powinna
prowadzić – w ramach wyroku łącznego - do złagodzenia represji karnej, w
porównaniu z jej wymiarem wynikającym z pojedynczych skazań – taki przecież
7
jest zasadniczy kierunek kasacji i jej wymowa eksponująca rażącą
niewspółmierność kary łącznej orzeczonej wobec skazanego. Założenie to jest
oczywiście błędne, o czym przekonuje choćby treść art. 91 § 1 k.k., który
wprawdzie – w określonych tam okolicznościach – przewiduje orzeczenie jednej
kary za wiele czynów, ale jednocześnie pozwala przekroczyć jej górną granicę aż o
połowę. Nie ma też żadnych aksjologicznych przesłanek do zaakceptowania tezy,
że sprawcy, który w sposób szczególnie uporczywy i zuchwały dopuszcza się
licznych przestępstw przeciwko mieniu, właśnie za ową częstotliwość i
konsekwencję w podążaniu drogą przestępstwa, pomimo kolejnych wyroków
skazujących – „przysługuje swoista premia” w postaci bardziej korzystnego
zredukowania kar orzeczonych w wyrokach podlegających połączeniu.
Odnotować też trzeba, że Sąd I instancji w swoim uzasadnieniu podkreślił, iż brał
pod uwagę zarówno liczbę przestępstw przypisanych skazanemu poszczególnymi
wyrokami, pogrupowanych w odpowiednie ciągi właśnie z punktu widzenia ich
ułożenia w czasie – w relacji do dat wyrokowania, jak i elementy podmiotowe w
postaci braku wyciągnięcia przez skazanego odpowiednich wniosków z
wcześniejszych skazań oraz uporczywość w powracaniu na drogę przestępstwa.
Właśnie te okoliczności uznał za przesłanki uzasadniające przyjęcie zasady
łączenia kar pozbawienia wolności bliższe kumulacji niż absorbcji.
Argumenty przedstawione w tym względzie podzielił sąd odwoławczy, czemu
dał dostateczny wyraz w swoim rozstrzygnięciu i jego uzasadnieniu.
W tych warunkach należało dojść do przekonania, że Sądy obu instancji
miały w sposób wystarczający na uwadze argumenty określone przez skarżącego
jako okoliczności przedmiotowo-podmiotowe występujące w sprawach będących
przedmiotem analizy w toku postępowania o wydanie wyroku łącznego. W
motywach obu wyroków podkreślono w szczególności bardzo bliski związek
między poszczególnymi czynami przypisanymi skazanemu w kolejnych procesach,
tj. skierowanie ich przeciwko jednorodnemu przedmiotowi ochrony, jakim jest
mienie. Zaakcentowano także indywidualne nastawienie sprawcy i jego swoistą
„konsekwencję” w popełnianiu czynów zabronionych wyczerpujących w
szczególności znamiona przestępstwa oszustwa. W pełni zasadnie jednak uznano,
że 27 wyroków skazujących za takie i podobne przestępstwa nie uprawnia do
8
ubiegania się o pobłażliwe traktowanie i nie daje podstaw do domagania się
zastosowania dalej idącej absorbcji orzeczonych kar jednostkowych, lecz wręcz
przeciwnie, uzasadnia taką ocenę związku pomiędzy poszczególnymi
przestępstwami, jaka została wyrażona w uzasadnieniu rozstrzygnięcia Sądu I
instancji. Sąd odwoławczy w pełni taką ocenę zaakceptował i dał temu wyraz
odnosząc się do zarzutów podniesionych przez skarżącego w apelacji i popartych
przez skazanego. Wbrew twierdzeniom zaprezentowanym w kasacji – nie zostały
one pominięte, lecz z uwagi na ich charakter, motywy ich nieuwzględnienia – nie
wymagały szerokiego rozwinięcia.
Konsekwencją takiego rozstrzygnięcia było orzeczenie o kosztach
postępowania kasacyjnego. Zgodnie z dyspozycją przepisów art. 626 § 1 k.p.k. i
art. 636 § 1 k.p.k., stosowanych odpowiednio w postępowaniu kasacyjnym – art.
637a k.p.k. – w sprawach z oskarżenia publicznego, w razie nieuwzględnienia
środka zaskarżenia, wniesionego wyłącznie przez oskarżonego, koszty sądowe
postępowania kasacyjnego ponosi skazany. Zwolnienie od obowiązku uiszczenia
opłaty od kasacji o jakim mowa w art. 527 § 2 k.p.k., ma charakter tymczasowy, tj.
funkcjonuje do czasu wydania orzeczenia o oddaleniu kasacji – o ile nie zapadnie
odrębne postanowienie o zwolnieniu od kosztów sądowych postępowania
kasacyjnego, co w tej sprawie nie nastąpiło.
Wobec oddalenia kasacji, nie było natomiast podstaw do uwzględnienia
wniosku obrońcy o zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej skazanemu,
która nie była obroną wykonywaną z urzędu.
kc