Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 402/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Halina Kiryło
w sprawie z odwołania T. M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanej Krajowej Szkoły […]o podleganie ubezpieczeniom
społecznym,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 9 marca 2016 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 19 maja 2015 r.,
I. oddala skargę kasacyjną,
II. zasądza od T. M. na rzecz Krajowej Szkoły […] 120 zł
tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w
postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
2
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 19 maja 2015 r. oddalił apelację ubezpieczonego
T. M. od wyroku Sądu Okręgowego w B. z 14 sierpnia 2013 r., który oddalił jego
odwołanie od decyzji pozwanego organu rentowego z 11 stycznia 2013 r.,
stwierdzającej, iż ubezpieczony nie podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom
społecznym od 29 listopada 2010 r. do 29 listopada 2011 r. z tytułu szkolenia w
Krajowej Szkole […](KSSiP). Szkoła ta wezwana do udziału w sprawie, jako
zainteresowana, wniosła o oddalenie odwołania. Ubezpieczony był aplikantem w
KSSiP i z tego tytułu otrzymywał stypendium. Realizował program aplikacji ogólnej,
wynikający z uchwały Rady Programowej Szkoły. Odbywał też praktyki w
Prokuraturze i Sądach. Szkoła na podstawie przepisów ustawy o zasadach
prowadzenia polityki rozwoju w ramach programu operacyjnego kapitał ludzki
realizowała dwa projekty. W ramach pierwszego „Doskonalenie zawodowe
pracowników wymiaru sprawiedliwości” nie było szkoleń przewidzianych dla
aplikantów. Niewykluczone, iż jednostkowo brali udział w projekcie, jednak
zainteresowana nie prowadziła ewidencji uczestników tych szkoleń. Szkolenia te
nie były częścią programu na aplikacjach prowadzonych przez Szkołę. W ramach
drugiego projektu „PWP Edukacja w dziedzinie zarządzania czasem i kosztami
postępowań sądowych – case management” odbyło się 16-godzinne szkolenie dla
aplikantów aplikacji prokuratorskiej. Szkolenie to odbyło się w dniu 2 października
2012 r. i w dniach 6-7 listopada 2012 r. i nie obejmowało ubezpieczonego, jako
aplikanta aplikacji ogólnej. Środki uzyskane w ramach programu operacyjnego
kapitał ludzki nie były przeznaczone na wypłatę stypendiów dla aplikantów. Sąd
Okręgowy stwierdził, że ubezpieczony w spornym okresie był aplikantem aplikacji
ogólnej i otrzymywał stypendium wypłacane na podstawie art. 42 ustawy z 23
stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury. Do ubezpieczonego
nie miały zastosowania przepisy art. 4 ust. 2 pkt za i art. 6 ust. 1 pkt 9a ustawy z 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (ustawy o sus), gdyż nie
został skierowany przez zainteresowaną na szkolenie, staż lub przygotowanie
zawodowe dorosłych i nie otrzymywał stypendium ze środków unijnych. Odbywał
aplikację na zasadach określonych ustawą z 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole
Sądownictwa i Prokuratury. Ubezpieczony nie wykazał, iż szkolenia finansowane ze
3
środków unijnych były częścią szkolenia na aplikacji, w której uczestniczył. Nie
zakwestionował okoliczności ustalonych przez organ rentowy, iż środki uzyskane
przez zainteresowaną w ramach programu operacyjnego kapitał ludzki nie były
przeznaczone na wypłatę stypendiów dla aplikantów. Ubezpieczonemu przeczyła
zainteresowana, przedkładając dokumenty (umowy) niepozwalające uznać jego
twierdzeń za prawdziwe. Sąd Okręgowy podzielił stanowisko zainteresowanej, iż
fakultatywne korzystanie przez ubezpieczonego ze szkoleń poza programem
aplikacji nie może rodzić dla niego obowiązku zgłoszenia do obowiązkowych
ubezpieczeń społecznych i zapłaty składek. Sąd Okręgowy stwierdził ostatecznie,
że aplikant odbywając aplikację na zasadach określonych ustawą z 23 stycznia
2009 r. o KSSiP nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym (tylko
ubezpieczeniu zdrowotnemu). Sporadyczne szkolenia finansowane ze środków Unii
Europejskiej nie były częścią aplikacji. Nie mogą stanowić o bezpośrednim tytule
objęcia wnioskodawcy obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi. Sąd
Apelacyjny w uzasadnieniu oddalenia apelacji potwierdził, że art. 6 ust. 1 pkt 9a
ustawy systemowej nie ma zastosowania w sprawie, gdyż ubezpieczony, jako
aplikant aplikacji ogólnej w KSSiP, zobowiązany był jedynie do realizacji programu
wynikającego z uchwały nr 30/2010 Rady Programowej KSSiP z 28 czerwca
2010 r., a aplikacja w całości była finansowana ze środków budżetowych Skarbu
Państwa. Tymczasem art. 4 ust. 2 pkt za ustawy o sus uzależnia objęcie
obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi od tego, czy stypendium, jakie
ubezpieczony uzyskiwał podczas odbywania aplikacji ogólnej, było finansowane z
publicznych środków wspólnotowych. Nadto fakultatywne korzystanie przez
ubezpieczonego ze szkoleń wykraczających poza program aplikacji ogólnej (nawet
gdyby były finansowane ze środków UE) nie może rodzić dla KSSiP zgłoszenia
ubezpieczonego do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i zapłaty składek,
gdyż ubezpieczony nie został skierowany na szkolenie przez KSSiP, jak wymaga
tego art. 6 ust. 1 pkt 9a ustawy o sus, a uczestnictwo ubezpieczonego w
fakultatywnych szkoleniach nie stanowiło podstawy do wypłaty jakiegokolwiek
stypendium. Sąd Apelacyjny zgodził się z ustaleniami Sądu Okręgowego, że KSSiP
na podstawie przepisów ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju w ramach
programu operacyjnego kapitał ludzki realizowała dwa projekty. W ramach
4
pierwszego nie było szkoleń przewidzianych dla aplikantów. Niewykluczone, iż
jednostkowo brali oni udział w projekcie, jednak strona zainteresowana nie
prowadziła ewidencji uczestników tych szkoleń. Nie budzi zatem wątpliwości, że
szkolenia te nie były częścią szkolenia na aplikacjach prowadzonych przez KSSiP.
Ubezpieczony w skardze kasacyjnej zarzucił: I. naruszenie prawa
materialnego - art. 4 ust. 2 pkt za tiret ósme, czwarte i trzynaste, w związku z art. 6
ust. 1 pkt 9a ustawy o sus przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie
polegające, na bezzasadnym uznaniu, iż Krajowa Szkoła Sądownictwa i
Prokuratury nie jest „innym niż powiatowy urząd pracy podmiotem kierującym na
szkolenie, staż lub przygotowanie zawodowe dorosłych”, podczas gdy spełnia
warunki do uznania jej za taki podmiot z uwagi na to, iż stanowi jednostkę
naukową, a także stanowi instytucję szkoleniową, nadto jest (i była) jeszcze
podmiotem korzystającym w swojej działalności ze wspólnotowych środków
publicznych, co skutkowało odmową stwierdzenia podlegania przezeń
ubezpieczeniu społecznemu z tytułu odbywania szkolenia zawodowego (aplikacji) u
płatnika Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury; II. nieważność postępowania z
przyczyny określonej w art. 379 pkt 5 k.p.c. przez pozbawienie Krajowej Szkoły
Sądownictwa i Prokuratury możności obrony jej praw przez niewezwanie jej
postanowieniem do udziału w sprawie przy jednoczesnym faktycznym
dopuszczeniu jej do takiego udziału poprzez doręczanie jej pism procesowych,
składanie przez jej pełnomocnika pism procesowych, wniosków i oświadczeń,
zawiadamianie, jako zainteresowaną, o terminach rozpraw, oraz zasądzenie na jej
rzecz jako zainteresowanej, zwrotu kosztów procesu; III. naruszenie prawa
procesowego: a) art. 386 § 2 k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie polegające na
nie uchyleniu zaskarżonego wyroku Sądu pierwszej instancji i zniesienia
postępowania przed Sądem Okręgowym w całości, pomimo, iż postępowanie
pierwszoinstancyjne było w całości dotknięte nieważnością; b) art. 47711
§ 2 k.p.c.
przez niewłaściwe zastosowanie i zaniechanie wezwania do udziału w sprawie
wszystkich aplikantów i aplikantek Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury
mogących stać się zainteresowanymi w sprawie, co mogło mieć istotny wpływ na
wynik sprawy; c) art. 98 § 1 i 3 k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie i zasądzenie
przez Sąd Apelacyjny zwrotu kosztów procesu w podwójnej wysokości na rzecz
5
zainteresowanej Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury pomimo, iż ta na
skutek zaniechania jej wezwania przez Sąd Apelacyjny do udziału w sprawie, nie
stała się stroną procesu (zainteresowaną) w postępowaniu apelacyjnym na rzecz
której można by zasądzić zwrot kosztów procesu i pomimo, że zainteresowana z
istoty swej nie jest stroną przeciwną stosunku do ubezpieczonego, przez co nie jest
możliwe zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu albowiem do stosunku pomiędzy
zainteresowaną a ubezpieczonym stosuje się odpowiednio przepisy o
współuczestnictwie w sporze, co wyklucza zasądzenie kosztów od współuczestnika
na rzecz innego współuczestnika. Skarżący wniósł o uchylenie wyroków i zniesienie
postępowań ewentualnie orzeczenie co do istoty przez stwierdzenie, że
ubezpieczony jako osoba pobierająca stypendium w okresie odbywania szkolenia,
na które został skierowany przez inny niż powiatowy urząd pracy podmiot kierujący
u płatnika składek KSSiP podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym od
29 listopada 2010 r. do 29 listopada 2011 r. oraz stosowne orzeczenie o kosztach.
Krajowa Szkoła Sądownictwa i Prokuratury wniosła o oddalenie skargi i
zasądzenie kosztów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty skargi nie są zasadne i dlatego została oddalona.
1. Nieważność postępowania z art. 379 pkt 5 k.p.c. nie zachodzi, gdyż
Krajowa Szkoła Sądownictwa i Prokuratury nie została pozbawiona możności
obrony swych praw. Występowała i działała przed Sąd Okręgowym i Sądem
Apelacyjnym tak jak strona zainteresowana w sprawie. Skarżący nieważność
postępowania łączy z brakiem postanowienia Sądu wyzywającego Szkołę do
udziału w sprawie. Skarżący czerpie tu argumentację przede wszystkim z uchwały
Sądu Najwyższego z 7 stycznia 2010 r., II PZP 13/09. W tym przypadku sytuacja
jest inna. Spór niewątpliwie dotyczył praw i obowiązków zainteresowanej Szkoły
(art. 47711
§ 1 k.p.c.). Jej stanowisko było przeciwne do żądania skarżącego.
Zainteresowana przeczyła, iżby skarżący podlegał ubezpieczeniom społecznym.
Brak postanowienia Sądu o wezwaniu strony zainteresowanej do udziału w sprawie
nie jest równoznaczny z nieważnością postępowania. Skarżący nie dostrzega, że w
6
art. 379 pkt 5 k.p.c. chodzi o względną a nie bezwzględną przyczynę nieważności
postępowania. Ta podstawa nieważności postępowania, czyli pozbawienie
możności obrony praw podlega badaniu w sprawie. Zainteresowana Szkoła nigdy
nie twierdziła, że przez brak postanowienia Sądu o wezwaniu jej do udziału w
sprawie została pozbawiona możności obrony swych praw. Szkoła brała udział w
postępowaniu sądowym. W ocenie zarzucanej nieważności postępowania nie miał
znaczenia brak postanowienia o wezwaniu jej do udziału w sprawie, lecz to, czy
Szkoła była pozbawiona praw procesowych. Wynik sprawy jest korzystny dla
zainteresowanej, zatem trudno mówić o nieważności postępowania z powodu
naruszenia jej praw. Nieważność postępowania bada się z urzędu (art. 39813
§ 1
k.p.c.) i nie można jej stwierdzić. Ponadto wznowienie postępowania z powodu
nieważności służy tylko stronie, która była pozbawiona możności działania (art. 401
pkt 2 k.p.c.). Zainteresowana nie była pozbawiona możności działania. Ocenę w
tym zakresie wystarczy ograniczyć do stwierdzenia, że nie wynika to z braku
postanowienia Sądu o wezwaniu jej do udziału w sprawie w tym charakterze. Na
tym poprzestaje skarżący i w tym niezasadnie upatruje nieważności postępowania
w sprawie. Pobocznie można zauważyć, że nastąpiła zmiana prawa i sąd obecnie
tylko zawiadamia zainteresowanego o toczącym się postępowaniu (art. 47711
§ 3
k.p.c.).
2. Skoro nie ma nieważności postępowania, to traci na znaczeniu zarzut
naruszenia art. 386 § 2 k.p.c.
3. Nie został naruszony art. 47711
§ 2 k.p.c. przez zaniechanie wezwania do
udziału w sprawie „wszystkich pozostałych aplikantów i aplikantek (…) mogących
stać się zainteresowanymi w sprawie”. Pozwany i Sądy nie stwierdzili, że skarżący
podlegał w spornym okresie ubezpieczeniom społecznym. Nawet gdyby wyrok był
korzystny dla skarżącego i stwierdzono, że podlegał ubezpieczeniom, to wówczas
pozostali aplikanci nie byliby zainteresowanymi, gdyż ich potencjalne spory
dotyczyłyby statusu ubezpieczonego. Z określenia (stwierdzenia) przez Sąd prawa
skarżącego do ubezpieczenia społecznego nie wynikałoby żadne indywidulane
prawo pozostałych aplikantów, bowiem zakres sprawy z ubezpieczenia
społecznego wyznacza decyzja. Innymi słowy pozostali aplikanci w sprawie nie
mieliby statusu zainteresowanego a tylko ubezpieczonego, gdyby wpierw pozwany
7
wydał decyzje na ich wnioski i gdyby ich sprawy – przy współuczestnictwie
formalnym – zostały połączone do wspólnego rozpoznania. Niezasadnie więc
skarżący żąda aby Sąd działał z urzędu, bo nie przydaje się roli zainteresowanego
osobie, która jest w takiej samej sytuacji faktycznej i prawnej jak osoba, która toczy
spór o podleganie ubezpieczeniom społecznym. Pozostali aplikanci nie mogli być
więc wezwani przez Sąd jako zainteresowani w sprawie. Szczególna regulacja art.
47711
k.p.c., ze względu na swą odrębność funkcjonalną zasadniczo wyklucza też
interwencję uboczną. Nie powinno być dublowania lub zmienności ról, gdyż w
sytuacji projektowanej przez skarżącego również pozostałym aplikantom powinna
przysługiwać rola ubezpieczonych - art. 476 § 5 pkt 2 k.p.c. a nie zainteresowanych
(art. 47711
k.p.c.).
4. Zarzuty materialne skargi oparte są na wykładni, w której za uprawnione
uznaje się szerokie, a nawet potoczne rozumienie poszczególnych słów regulacji
prawnej mającej znaczenie w sprawie, przyjmującej w konkluzji, że samo przyjęcie
na aplikację jest równoznaczne ze skierowaniem na szkolenie i dla spełnienia
podstawy ubezpieczenia społecznego z art. 6 ust. 1 pkt 9a ustawy o sus
wystarczało, że KSSiP korzystała z publicznych środków wspólnotowych (art. 4 pkt
2 za ustawy o sus).
a) Spór dotyczy szczególnego przypadku ubezpieczenia społecznego,
którego ocena musi być poprzedzona uwagami ogólnymi. Ubezpieczenie
społeczne zasadniczo (genetycznie) wynika ze świadczenia pracy
(zatrudnienia) lub wykonywania określonej działalności. To stanowi
podstawę ubezpieczeń społecznych w systemie. Wyjątkowa sytuacja
występuje w odniesieniu do osób podlegających szkoleniu, czyli
przygotowaniu do wykonywania pracy. Przyjęto, że ubezpieczeniem
społecznym może być objęta osoba szkolona. W relacji do pozostałych
tytułów ubezpieczenia stanowi to wyjątek. Osoba szkolona może nie
pracować i uczyć się - przed wszystkim dla siebie, zaś interes ogólny
(społeczny) spełnia się wówczas w aktywizacji bezrobotnych. Czas i formy
takiego szkolenia, jak i pochodny tytuł ubezpieczenia społecznego, nie są
dowolne. Jest to domena prawa publicznego (administracyjnego) i regulacja
w tym zakresie jest ścisła.
8
b) Z takiego tytułu ubezpieczenia społecznego korzystali bezrobotni na
podstawie art. 6 ust. 1 pkt 9 ustawy o sus, gdy pobierali stypendium w
okresie szkolenia, na które byli kierowani przez powiatowy urząd pracy.
Skarżący natomiast odwołuje się do podobnej regulacji z art. 6 ust. 1 pkt 9a
w związku z art. 4 pkt 2 za tej ustawy, wprowadzonej od 1 listopada 2005 r.
na mocy ustawy z 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i
instytucjach rynku pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr
164, poz. 1366). Ten drugi tytuł ubezpieczeń społecznych obejmuje
pobierających stypendia w okresie szkolenia po skierowaniu przez inne niż
powiatowy urząd pracy podmioty kierujące. Osoby szkolone miały wówczas
ubezpieczenie społeczne od dnia nabycia prawa do stypendium do dnia
utraty prawa do niego (art. 13 pkt 9a ustawy o sus). Stypendium na
ubezpieczenia finansował podmiot kierujący i stypendium stanowiło
podstawę wymiaru składek (art. 16 ust. 9a i art. 18 ust. 4 pkt 8 ustawy o sus).
Zmianie na podstawie ustawy z 28 lipca 2005 r., czyli rozszerzeniu o inny
podmiot kierujący (niż powiatowy urząd pracy - pup), towarzyszyło
wprowadzenie nowej definicji płatnika, odnoszonej do tego podmiotu, przy
czym wskazano, że chodzi o podmioty korzystające z publicznych środków
wspólnotowych i publicznych środków krajowych na podstawie umowy o
dofinasowanie projektu lub decyzji (art. 4 pkt 2 za ustawy o sus). W 2007 r.
nieznacznie zmieniono przepisy art. 4 pkt 2 za i art. 6 ust. 1 pkt 9a ustawy o
sus przez dodanie szkolenia jako formy aktywizacji zawodowej objętej
również stypendium i ubezpieczeniem społecznym z tego tytułu (art. 5
ustawy z dnia 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i
instytucjach rynku pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw - Dz.U.
2007 r. Nr 176, poz. 1243).
c) W tym miejscu chodzi o zwrócenie uwagi, że prawodawca wprowadził
wówczas określony tytuł ubezpieczenia społecznego (art. 6 ust. 1 pkt 9a w
związku z art. 4 pkt 2 za ustawy o sus). Nie był to tytuł dowolnie szeroki,
gdyż miał na uwadze nie wszelkie (jakiekolwiek) szkolenia, lecz te w
rozumieniu ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i
instytucjach rynku pracy (Dz.U. Nr 99, poz. 1001, z póź. zm.). Ta łączność
9
zmian w ustawie o promocji zatrudnienia i w ustawie o systemie ubezpieczeń
społecznych uzasadnia stwierdzenie, że również pojęcie szkolenia nie może
być dowolne, lecz tylko wspólne, czyli takie jak zdefiniował je ustawodawca
w art. 2 ustawy o promocji zatrudnienia, przy czym definicję szkolenia
wprowadzono tą samą ustawą z 28 lipca 2005 r. (jw.), którą wprowadzono
przepisy art. 4 pkt 2 za i art. 6 ust. 1 pkt 9a do ustawy systemowej. Zgodnie z
definicją szkolenie oznacza pozaszkolne zajęcia mające na celu uzyskanie,
uzupełnienie lub doskonalenie umiejętności i kwalifikacji zawodowych lub
ogólnych, potrzebnych do wykonywania pracy, w tym umiejętności
poszukiwania zatrudnienia (art. 2 ust. 1 pkt 37). Do ustawy o promocji
zatrudnienia wprowadzono również definicję stypendium, na mocy tej samej
zmiany, którą wprowadzono szkolenie do art. 4 pkt 2 za i art. 6 ust. 1 pkt 9a
ustawy o sus (jw. Dz.U. 2007 r. Nr 176, poz. 1243). Zgodnie z definicją
ustawy o promocji zatrudnienia stypendium oznacza kwotę wypłacaną z
Funduszu Pracy bezrobotnemu w okresie odbywania przygotowania
zawodowego w miejscu pracy lub w okresie odbywania szkolenia, stażu u
pracodawcy oraz w okresie nauki w szkole ponadpodstawowej,
ponadgimnazjalnej albo w szkole wyższej, gdzie studiuje w formie studiów
niestacjonarnych (art. 2 ust. 1 pkt 35).
d) Podsumowując tę część należy stwierdzić, że tytuł ubezpieczenia z art. 6
ust. 1 pkt 9a ustawy o sus odnosi się do określonego (celowego) szkolenia i
stypendium. Natomiast różnica wynika z innego (niż tylko pup) podmiotu
kierującego na szkolenie oraz finasowania (korzystania) z publicznych
środków wspólnotowych i publicznych środków krajowych na podstawie
umowy o dofinansowanie projektu albo decyzji, o których mowa w
przepisach ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju
(Dz.U. z 2014 r., poz. 1448 i 1856) albo ustawy z 6 grudnia 2006 r. o
zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U. z 2014 r., poz. 1649) - art. 6
ust. 9 i 9a oraz art. 4 pkt 2 za ustawy o sus.
e) Tytuł ubezpieczenia społecznego z art. 6 ust. 1 pkt 9a ustawy o sus nie
obejmował aplikantów aplikacji ogólnej w KSSiP. Ich sytuacja była odrębna.
Określona była w ustawie z 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole
10
Sądownictwa i Prokuratury (Dz.U. Nr 26, poz. 157 ze zm.). Tryb przyjęcia na
aplikację, jej przebieg, przedmiot, czas i cel, różnią się istotnie od szkolenia
do którego odnoszą się art. 6 ust. 1 pkt 9a i art. 4 pkt 2 za ustawy o sus. W
zakresie ubezpieczenia różnica była zasadnicza, jako że aplikacja ogólna w
spornym okresie nie stanowiła tytułu do podlegania ubezpieczeniom
społecznym. Aplikant otrzymywał stypendium, które jako przychód było
opodatkowanie i podlegało tylko składce zdrowotnej. Aplikant nie mógł
podejmować zatrudnienia lub zajęcia, za wyjątkiem zatrudnienia na
stanowisku dydaktycznym, naukowo-dydaktycznym lub naukowym oraz
zajęcia o charakterze naukowym, dydaktycznym lub publicystycznym, jeżeli
wykonywanie tego zatrudnienia lub zajęcia nie przeszkadzało w
wykonywaniu obowiązków aplikanta. Właśnie to dozwolone w ustawie
zajęcie aplikanta wyklucza przyjęcie, że miałby być jeszcze szkolony do tego
rodzaju szczególnej pracy w ramach jego aktywizacji zawodowej (promocji
zatrudnienia). Ponadto Dyrektor Krajowej Szkoły mógł wyrazić sprzeciw
wobec zamiaru podjęcia przez aplikanta nawet takiego zatrudnienia lub
zajęcia, jeżeli uznawał, że będzie to przeszkadzało w wykonywaniu
obowiązków aplikanta (art. 47 ustawy o KSSiP). Ta regulacja określająca
dozwolone zatrudnienie pokazuje, że znacznie ograniczona jeśli nie
wyłączona była dowolność w poszukiwaniu i podejmowaniu zatrudnienia
przez aplikanta, a tym bardziej podejmowanie równolegle przez aplikanta
szkolenia zawodowego w trybie ustawy o promocji zatrudnienia. Aplikant
wszak miał już określone wykształcanie i przygotowywał się do wykonywania
określonych funkcji (zawodu). Jego przygotowanie do zawodu realizowane
było na podstawie ustawy o KSSiP.
f) Prawna formuła aplikacji ogólnej wykluczała więc szkolenie aplikanta
przez Szkołę w ramach dodatkowej promocji zatrudnienia. Aplikant miał tylko
jedno stypendium wypłacane przez Szkołę ze środków budżetowych. W
spornym okresie aplikant aplikacji ogólnej nie miał ubezpieczenia
społecznego. Dostrzegano mankamenty takiego rozwiązania (Sejm druk
1540). Ostatecznie w 2015 r. nastąpiła zmiana ustawy o KSSiP i aplikanci
mają zatrudnienie co daje im tytuł ubezpieczenia społecznego (ustawa z 9
11
kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy o Krajowej Szkole Sądownictwa i
Prokuratury oraz niektórych innych ustawy, Dz.U. 2015, poz. 694). Zarzuty
materialne w obecnej sprawie ocenia się według stanu prawnego aktualnego
dla spornego okresu. Stypendium otrzymywane przez aplikanta nie było
stypendium o którym mowa w art. 6 ust. 9a i art. 4 pkt 2 za ustawy o sus.
Stypendium było przyznawane na czas aplikacji ogólnej, która nie była
szkoleniem w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia. Stypendium miało
swoje odrębne uwarunkowania (art. 42-44 ustawy o KSSiP). Dopiero w
okresie późniejszego stażu aplikant aplikacji sędziowskiej otrzymywał
wynagrodzenie za pracę w określonej wysokości (art. 45 tej ustawy). Widać
tu wyraźnie zróżnicowanie do okresu aplikacji ogólnej, dla której nie był
przewidziany samodzielny tytuł podlegania ubezpieczeniom społecznym.
Natomiast stypendium z ustawy o promocji zatrudnienia miało swoją
określoną funkcję i zastąpiło dodatek szkoleniowy (art. 22 ustawy z 19
grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku
pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw,
Dz.U. 2009 r. Nr 6, poz. 33).
Stypendium jako podstawa ubezpieczenia (składki) szkolonego - art. 18 ust.
4 pkt 8 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 9a i art. 4 pkt 2 za ustawy o ustawy o sus
- to instytucja tej ustawy a nie ustawy o KSSiP. Aplikacja ogólna nie była
szkoleniem w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia. Urząd pracy ani
inny podmiot kierujący nie udzielał aplikantowi stypendium ani też nie
kierował go na aplikację jako szkolenie.
g) Odrębność sytuacji aplikantów i osób objętych ubezpieczeniem na
podstawie art. 6 ust. 1 pkt 9a ustawy o sus oraz odrębność płatników czyli
KSSIP i podmiotu kierującego w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 9a i art. 4 pkt 2
za ustawy o sus potwierdza ustawa z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach
opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Odrębnie ujmuje
aplikantów KSSiP - art. 66 pkt 36 - i odrębnie osoby pobierające stypendium
w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego
dorosłych, na które zostały skierowane przez podmiot inny niż powiatowy
urząd pracy - art. 66 ust. 1 pkt 24a. Rozróżnienie to potwierdza dalszy
przepis tej ustawy, gdyż osoby, o których mowa w art. 66 ust. 1 pkt 24a,
12
zgłaszał do ubezpieczenia zdrowotnego podmiot kierujący (beneficjent) na
szkolenie, staż lub przygotowanie zawodowe dorosłych - art. 75 ust. 9a.
Natomiast aplikantów zgłaszała Krajowa Szkoła Sądownictwa i Prokuratury -
art. 75 pkt ust. 18. Znaczące jest to, że pierwsza grupa, czyli osoby
wskazane w art. 66 ust. 1 pkt 24a ustawy to osoby z art. 6 pkt 9a i 4 pkt 2 za
ustawy o sus, czyli w czasie szkolenia, stażu lub przygotowania
zawodowego, na które zostały skierowane przez inne niż powiatowy urząd
pracy podmioty kierujące (beneficjenta).
h) Nie jest uprawnione wnioskowanie skarżącego, że w spornym okresie
spełnia się podstawa podlegania ubezpieczeniom społecznym w jego
przypadku. Zarzuty kasacyjne atomizują poszczególne pojęcia i nadają im
samodzielne znacznie, jednak zasadniczy brak aprobaty dla wykładni
skarżącego wynika z tego, że tytuł ubezpieczenia ustala z pominięciem
kwestii o pierwszorzędnym znaczeniu, czyli odrębności aplikacji prowadzonej
przez Szkołę i szkoleń zawodowych na które kierował podmiot inny niż
powiatowy urząd pracy. Argumentacja zarzutów skargi skupia się na pojęciu
płatnika z art. 4 ust. 2 pkt za ustawy o sus i wniosku, iż skarżący podlegał
ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 9a. Punktem
ciężkości ma być to, że KSSiP korzystała z publicznych środków
wspólnotowych, co samo w sobie sprawia, że przepis art. 4 ust. 2 pkt za
odnosi się do tej Szkoły. W ocenie skarżącego wystarczyło, że Szkoła była
beneficjentem tych środków, niezależnie od tego, że korzystał z nauki
finansowanej z tych środków. W sprawie jednak nie ustalono, iżby szkolenia
z publicznych środków wspólnotowych były częścią programu aplikacji.
Nawet gdyby tak było, to wysoce wątpliwe byłoby stwierdzenie wówczas
indywidualnego tytułu ubezpieczenia społecznego z art. 6 ust. 1 pkt 9a
ustawy o sus, skoro dotyczy szkolnych na innej podstawie i w innej formule
prawnej niż aplikanci aplikacji ogólnej (zob. wyżej lit. e).
i) Reasumując wykładnia jaką przedstawia skarżący nie jest uprawniona.
Zakłada, że pewne zwroty ze wskazanych przepisów nie mają swoich
desygnatów lub ustalenie ich znaczenia ogranicza jedynie wykładnia
celowościowa. Jak wskazano chodzi o przepisy prawa administracyjnego i
13
ubezpieczeń społecznych, dla których właściwa jest wykładnia gramatyczna,
zatem ścisła. Wyjątkiem jest ubezpieczenie społeczne, które wynika z
samego szkolenia. Wówczas to wyjątek wymaga uzasadnienia, różni się
wszak zasadniczo od zwykłego tytułu ubezpieczenia społecznego jakim jest
np. zatrudnienie. Szkolenie i stypendium o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt
9a i w art. 4 pkt 2 za ustawy o sus, to nie są szkolenia i stypendia, które
otrzymywali aplikanci w spornym okresie w czasie aplikacji w KSSiP.
Aplikant aplikacji ogólnej, który otrzymał stypendium, nie podlegał z tego
tytułu ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 6 ust. 9a ustawy o sus,
nawet wtedy, gdy Szkoła korzystała z publicznych środków wspólnotowych.
Prowadzenie aplikacji nie było równoznaczne ze szkoleniem zawodowym w
rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia. Aplikacja stanowi okres
jakościowo i przedmiotowo odrębny, samodzielnie uregulowany w ustawie.
Tracą zatem na znaczeniu zarzuty domagające się odpowiedzi w kwestii czy
KSSiP stanowi jednostkę naukową, instytucję szkoleniową, czy też także
podmiot korzystający w swojej działalności ze wspólnotowych środków
publicznych.
5. W zakresie kosztów procesu nie został naruszony art. 98 § 1 i 3 k.p.c.,
gdyż KSSiP była stroną (zainteresowaną – art. 47711
§ 1 i 2 k.p.c.) przeciwną
skarżącemu w postępowaniu. Miała zatem prawo do zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego. Sąd Apelacyjny zasadnie zasądził od skarżącego na rzecz
zainteresowanej 120 zł tytułem zwrotu tych kosztów. Skarżący jest stroną
przegrywającą. Sąd Apelacyjny zasądził stawkę minimalną, zgodną z § 11 ust. 2 i §
12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych.
6. Konsekwentnie zainteresowana ma także prawo do zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym, które zasądzono na
podstawie art. 98 i 99 k.p.c. oraz § 11 ust. 2 i § 12 ust. 4 pkt 2 tego samego
rozporządzenia, stosowanego odpowiednio do odpowiedzi na skargę kasacyjną.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji.
kc
14