Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 442/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Wojciech Katner (przewodniczący)
SSN Iwona Koper
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa "K." E.K. i spółka Spółki jawnej w W.
przeciwko W. D. i J. P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 17 marca 2016 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego J. P.
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 kwietnia 2015 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od J. P. na rzecz powódki kwotę 1800 (tysiąc
osiemset) złotych tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 10 października 2014 r. uchylił nakaz
zapłaty z dnia 10 września 2013 r. (pkt I), zasądził od W. D. na rzecz „K.” E. K. i
spółka - spółki jawnej kwotę 114 879,53 zł z ustawowymi odsetkami, zasądził od J.
P. na rzecz „K.” E. K. i spółka - spółki jawnej kwotę 60 000 zł z ustawowymi
odsetkami solidarnie z W. D., oddalił dalej idące powództwo oraz orzekł o kosztach
procesu.
Sąd Okręgowy ustalił, że dnia 22 maja 2009 r. „K.” E. K. i spółka - spółka
jawna (dostawca) i W. D. (kupujący) zawarli ramową umowę współpracy, której
przedmiotem było ustalenie warunków współpracy handlowej stron, w
szczególności zasad zapłaty za produkty i zabezpieczenia zapłaty. Dostawca
przyznał kupującemu limit kredytowy w kwocie 50 000 zł. W celu zabezpieczenia
spłaty limitu kredytowego kupujący złożył dostawcy weksel własny niezupełny, nie
na zlecenie, na kwotę 60 000 zł, a dostawca zobowiązał się nie wykorzystywać
weksla w innym celu. Zgodnie z deklaracją, remitent miał prawo wykorzystać
otrzymany od wystawcy weksel wyłącznie w celu dochodzenia od wystawcy kwoty
wynikającej z wykorzystania aktualnego limitu kredytowego z należnymi odsetkami
za opóźnienie w zapłacie, opłaty skarbowej od weksla oraz kosztów procesu. J. P.
oświadczył w deklaracji wekslowej, że w celu zabezpieczenia roszczeń remitenta
poręcza za dług wystawcy do pełnej kwoty wynikającej z wypełnionego weksla. W.
D. złożył szereg zamówień zgodnie z umową z dnia 22 maja 2009 r. Powódka
wykonała wszystkie zamówienia oraz wystawiła z tego tytułu faktury VAT. W. D. nie
regulował płatności terminowo, a suma zaległości z poszczególnych zamówień
wyniosła ostatecznie 122 879,53 zł. Dnia 18 lutego 2011 r. powódka i W. D. zawarli
kolejną ramową umowę współpracy, co do zasady podobną do umowy z dnia 22
maja 2009 r., przy czym dostawca przyznał kupującemu limit kredytowy w kwocie
140 000 zł. Strony ponownie uzgodniły w umowie, że celem zabezpieczenia spłaty
limitu kredytowego kupujący złożył dostawcy weksel własny niezupełny, nie na
zlecenie, na kwotę 140 000 zł. Ponownie też J. P. oświadczył w deklaracji, że w
celu zabezpieczenia roszczeń remitenta poręcza za dług wystawcy do pełnej kwoty
wynikającej z wypełnionego weksla oraz zgodził się na treść deklaracji. Z tej umowy
3
nie powstały po stronie kupującego zaległości w płatnościach. Dnia 16 kwietnia
2012 r. W. D. złożył pisemne oświadczenie o uznaniu długu, a dnia 12 lutego 2013
r. powódka i W. D. zawarli porozumienie, w którym pozwany uznał dług w kwocie
102 679,69 zł. Powódka wypełniła weksel wystawiony na kwotę 140 000 zł,
oznaczając termin płatności weksla na dzień 29 maja 2013 r. i wezwała pozwanych
do zapłaty sumy wekslowej.
Sąd Okręgowy uznał za trafny zarzut pozwanych, że przedstawiony przez
powódkę weksel wystawiony w dniu 18 lutego 2011 r. został wypełniony niezgodnie
z deklaracją wekslową, skoro zabezpieczał roszczenia wynikające z umów
sprzedaży zawartych na podstawie umowy o współpracy z dnia 18 lutego 2011 r.,
z której nie powstały żadne zaległości. Nie podzielił stanowiska powódki, że weksel
zabezpieczał również zobowiązania wynikające z umów sprzedaży zawartych
w ramach umowy o współpracy z dnia 22 maja 2009 r. Uznał natomiast, że
zachodzą podstawy do rozpoznania sprawy w oparciu o stosunek podstawowy,
który łączył strony i uwzględnienia powództwa wobec W. D. Przyjął, że wobec
wypełnienia weksla niezgodnie z deklaracją wekslową J. P. nie mógł odpowiadać z
tytułu poręczenia wekslowego, jednakże złożone przez niego oświadczenie w
deklaracji wekslowej z dnia 22 maja 2009 r. spełnia ustawowe przesłanki
poręczenia cywilnego określone w art. 876 w związku z art. 878 § 1 k.c.
J. P. wniósł apelację od wyroku Sądu Okręgowego, zaskarżając go w części,
tj. w zakresie pkt IV i VII.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 30 kwietnia 2015 r. oddalił apelację i
zasądził od pozwanego J. . na rzecz powódki kwotę 2 700 zł tytułem kosztów
postępowania apelacyjnego. Podzielił ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego oraz
dokonaną przez ten Sąd ocenę, że odpowiedzialność J. P. wynika z udzielonego
poręczenia cywilnego za zobowiązania W. D. wynikające z umowy o współpracy z
dnia 22 maja 2009 r.
Sąd Apelacyjny następnie odniósł się do zarzutu naruszenia art. 321 § 1
w związku z art. 193 k.p.c., sprowadzającego się - zdaniem skarżącego - do
orzeczenia przez Sąd Okręgowy ponad żądanie, bowiem stosunek podstawowy nie
był takim stosunkiem dla wystawionego weksla. Podkreślił w związku z tym, że
4
pozwany nie powołał się na art. 495 § 2 k.p.c., który mógłby stanowić podstawę
podniesionych zarzutów. Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko wyrażone
w orzeczeniach Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2006 r., II CSK 205/06
(OSNC 2007, nr 9, poz. 139) i z dnia 25 kwietnia 2012 r., V CSK 233/12 (niepubl.).
Wskazał, że niniejszej sprawie powód - choć użył niewłaściwego weksla -
poszukiwał zaspokojenia roszczenia wynikającego z umów sprzedaży powołanych
w pozwie. Obowiązkiem Sądu Okręgowego było rozpoznanie żądania pozwu
stosownie do przytoczonych przez niego dodatkowych okoliczności faktycznych
(art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c.), nie można zatem zasadnie twierdzić, że powód nie
powołał podstawy faktycznej, z której wywodził swoje roszczenia (zarzut naruszenia
art. 193 i art. 321 § 1 k.p.c.).
Sąd Apelacyjny podkreślił, że w orzecznictwie dopuszcza się możliwość
potraktowania oświadczenia złożonego w deklaracji wekslowej jako poręczenia
cywilnego (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 sierpnia 1988 r., IV PR
189/88, OSNC 1990, nr 12 poz. 154; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 sierpnia
2005 r., II CK 14/05, niepubl.; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2007 r.,
II CSK 426/06, niepubl.). Uznał, że skoro J. P. w deklaracji wekslowej z dnia 22
maja 2009 r. poręczył za dług wystawcy do pełnej kwoty wynikającej
z wypełnionego weksla oraz zgodził się na treść powyższej deklaracji,
oświadczenie to spełnia wymagania wynikające z art. 876 k.c. Zgodnie zaś z art.
878 § 1 k.c., można poręczyć dług przyszły do wysokości z góry oznaczonej.
Pozwany J. P. wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego,
zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie przepisów postępowania,
mianowicie art. 385 w związku z art. 321 § 1 w związku z art. 193 i art. 495 § 2
k.p.c., oraz prawa materialnego, mianowicie art. 876 § 1 i art. 878 § 1 k.c. oraz art.
31 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282 ze
zm.; obecny jedn. tekst: Dz.U. z 2016 r., poz. 160).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W związku z podniesionymi w skardze kasacyjnej zarzutami naruszenia
przepisów postępowania należy podkreślić, że orzekając w podobnej sprawie Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 14 listopada 2006 r., II CSK 205/06, wyjaśnił, iż
5
wierzyciel, dochodząc wierzytelności wekslowej, nie musi wykazywać podstawy
prawnej zobowiązania, może powołać się tylko na treść weksla. W stosunkach
między wystawcą a remitentem samodzielność zobowiązania wekslowego ulega
jednak złagodzeniu. Jeżeli zobowiązanie wekslowe jest ważne, wystawca może
bowiem - w braku skutecznych zarzutów wekslowych - przeciwstawić zarzuty
oparte na jego stosunkach osobistych z wierzycielem, czyli zarzuty dotyczące
stosunku podstawowego. Może zatem kwestionować samo istnienie lub rozmiar
roszczenia wekslowego ze względu na jego związek ze stosunkiem podstawowym.
Spór przenosi się wówczas z płaszczyzny stosunku wekslowego na płaszczyznę
stosunku prawa cywilnego, nie dochodzi jednak do zmiany powództwa, ponieważ
przedmiotem rozpoznania jest nadal to samo roszczenie wekslowe, a powód
jedynie przydaje mu dodatkowe uzasadnienie faktyczne i prawne. Problem
dopuszczalności odwołania się do stosunku podstawowego i rozpoznania żądania
na jego podstawie wyłania się dopiero wtedy, gdy okaże się, że roszczenie
wekslowe nie istnieje, w postępowaniu toczącym się na skutek zarzutów od nakazu
zapłaty zmiana powództwa, polegająca na zmianie okoliczności faktycznych
przytoczonych dla uzasadnienia żądania (art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c.), jest bowiem
niedopuszczalna (art. 495 § 2 k.p.c.). W orzecznictwie utrwalił się jednak pogląd, że
w sytuacji, w której powód powołał się jedynie na dołączony do pozwu weksel,
a roszczenie wekslowe okaże się bezpodstawne, sąd powinien umożliwić
powodowi zmianę podstawy żądania przez przytoczenie faktów uzasadniających
cywilnoprawne roszczenie zabezpieczone wekslem. Wymaga tego pierwszeństwo
stosunku podstawowego wobec stosunku wynikającego z weksla, zasada równości
stron, bo skoro pozwanemu wolno na obronę przed roszczeniem wekslowym
powoda powoływać się na fakty dotyczące stosunku podstawowego, to trzeba
również powodowi umożliwić powołanie takich faktów dla ratowania nakazu przed
uchyleniem, a także ekonomia procesowa, gdyż w razie niedopuszczenia zmiany
podstawy żądania sąd uchyliłby wprawdzie nakaz i oddalił powództwo, ale powód
mógłby niezwłocznie wytoczyć pozwanemu nowe powództwo, oparte tylko na
faktach uzasadniających roszczenie cywilnoprawne, które przy zasadności tej
podstawy musiałoby być uwzględnione. Przyjmowano zatem, że sąd, rozpoznając
zarzuty od nakazu zapłaty wydanego na podstawie weksla, może - w granicach
6
nakazu - uwzględnić podstawy faktyczne i prawne, wynikające ze stosunku
podstawowego. Podkreślano jednak, że dopuszczalna w takim zakresie zmiana
podstawy faktycznej żądania może służyć tylko do utrzymania nakazu zapłaty, nie
zaś do rozszerzenia żądania pozwu (zob. uchwałę połączonych Izb: Izby Cywilnej
oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 kwietnia 1972 r., III PZP
17/70 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 1997 r., I CKN 48/97 i z dnia
24 października 2000 r., V CKN 136/00, OSNC 2001, nr 6, poz. 89). Sąd Najwyższy
w niniejszym składzie w pełni podziela przedstawione stanowisko. W tej sytuacji
podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia art. 385 w związku z art. 321
§ 1 w związku z art. 193 k.p.c. i art. 495 § 2 k.p.c. okazały się nieuzasadnione.
W szczególności zaś nie można zarzucić Sądom orzekającym w niniejszej sprawie
wyrokowania co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzenia
ponad żądanie.
Nie jest również trafny zarzut naruszenia prawa materialnego art. 876 § 1
i art. 878 § 1 k.c. oraz art. 31 prawa wekslowego przez przyjęcie, że oświadczenie
złożone przez skarżącego (poręczyciela) w deklaracji wekslowej z dnia 22 maja
2009 r. ma cechy poręczenia cywilnego w sytuacji, gdy prawidłowa wykładnia
prowadzi do wniosku, że oświadczenie to jest wyłącznie awalem (poręczeniem
wekslowym). Zarzut ten nie znajduje bowiem potwierdzenia w ustalonym
orzecznictwie Sądu Najwyższego. Poza orzeczeniami powołanymi w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku można ponadto wskazać na wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 22 października 1975 r., IV PR 162/75 (OSNCP 1976, nr 6, poz. 147)
i z dnia 28 maja 2015 r., III CSK 290/14 (niepubl.). Istotna jest tu bowiem przede
wszystkim okoliczność, czy w deklaracji wekslowej zachowano przesłanki ważności
poręczenia cywilnego zamieszczone w art. 876 § 1 i art. 878 § 1 k.c., co
w niniejszej sprawie bezsprzecznie nastąpiło.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł, jak w sentencji.
kc
7
db