Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 1/16
POSTANOWIENIE
Dnia 17 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Kozłowska (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa D. J., Z. P.
i P. G.
przeciwko P. M.
o ochronę dóbr osobistych,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 17 marca 2016 r.,
zażalenia powodów na wyrok Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 29 lipca 2015 r.,
uchyla zaskarżony wyrok, pozostawiając rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania zażaleniowego w orzeczeniu
kończącym postępowanie w sprawie.
2
UZASADNIENIE
Rozpoznając połączone sprawy o naruszenie dóbr osobistych z powództwa
D. J. i Z. P. przeciwko P. M. oraz z powództwa P. G. przeciwko P. M., Sąd
Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 19 grudnia 2014 r. nakazał pozwanemu usunięcie
naruszenia dóbr osobistych powodów przez opublikowanie na swój koszt w dwóch
wskazanych czasopismach tekstu przeprosin o określonym treści.
Sąd pierwszej instancji przesłuchał czterech świadków i strony oraz dopuścił
dowód z dokumentów, oddalił natomiast wniosek pozwanego o przesłuchanie
pozostałych zgłoszonych świadków i dopuszczenie dowodu z reszty dokumentów
uznając, że nie mają one znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.
W oparciu o przeprowadzone dowody ustalił między innymi, że w dniu
4 października 2013 r. w tygodniku „[…]” ukazał się wywiad udzielony
dziennikarzowi przez pozwanego dotyczący budowy szpitala […]. Pozwany
sugerował w nim, że organizator przetargu tak ukształtował jego warunki by
wygrała określona firma a starosta […]- powód D. J.- doradzał pozwanemu, żeby
stworzył konsorcjum budowlane a on dopilnuje, by to konsorcjum wygrało przetarg.
Pozwany sugerował, że przetarg wygrała firma prowadzona przez krewnego
jednego z ówczesnych decydentów w powiecie, że nie chodziło o to by
przedsięwzięcie zrealizować dobrze, tylko żeby szybko obrócić pieniędzmi i był to
„czysty przekręt”, a to że szpitala nie zbudowano było winą „inwestora i tej całej
bandy, która siedzi przy budowie szpitala” oraz że osobami tymi kierowała chęć
prywatnego zysku.
Wypowiedzi te, które dotyczyły powodów D. J., jako starosty […], P. G., jako
wicestarosty i Z. P., jako prezesa Szpitala […], naruszały- zdaniem Sądu
Okręgowego- ich dobra osobiste, gdyż nazwani zostali „bandą inwestora i tej całej
reszty”, działającą nieuczciwie, niezgodnie z prawem i z chęci zysku oraz
odpowiedzialną za sugerowane przez pozwanego nieprawidłowości przy budowie
szpitala. Były to wypowiedzi, których czytelnik nie mógł zweryfikować i mógł uznać
za fakty obiektywne. Działanie pozwanego było zamierzone i bezprawne, gdyż
wypowiedzi sugerujące naganne zachowanie pozwanych były bezpodstawne.
3
Treść wypowiedzi przekraczała granice rzeczowej potrzeby informacji i krytyki oraz
oględności i kultury wypowiedzi, nie można więc przyjąć, zdaniem Sądu
Okręgowego, że pozwany działał w ochronie interesu publicznego lub jakiejkolwiek
innej wartości chronionej prawnie. Z tych przyczyn Sąd uwzględnił powództwo
i uznał za adekwatną do sposobu naruszenia dóbr osobistych proponowaną przez
powodów formę i treść przeprosin.
W wyniku apelacji pozwanego Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 29 lipca
2015 r. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.
Sąd drugiej instancji zgodził się z oceną, że pozwany naruszył dobra
osobiste powodów, jednak uznał, iż nie zostały wyjaśnione jego zarzuty działania
w społecznie uzasadnionym interesie mającym na celu udzielenie informacji
w ramach debaty publicznej dotyczącej budowy szpitala. W ocenie Sądu
Apelacyjnego Sąd pierwszej instancji bezpodstawnie uznał za nieistotne dla
rozstrzygnięcia sprawy i oddalił wnioski dowodowe pozwanego o przesłuchanie
trzech świadków oraz zgłoszone w odpowiedzi na pozew i w piśmie z dnia
18 czerwca 2014 r. dowody z dokumentów. Nieprzeprowadzenie tych dowodów,
zmierzających do wykazania braku bezprawności działania pozwanego, sprawia,
że nie można ocenić, czy zaistniały przesłanki do udzielenia powodom ochrony
prawnej na podstawie art. 24 § 1 k.c. Zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd pierwszej
instancji oddalając powyższe wnioski dowodowe uniemożliwił pozwanemu
wykazanie istnienia okoliczności wyłączających bezprawność działania i dlatego
Sąd drugiej instancji na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok
i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania. Sąd
Apelacyjny podzielił również zarzut apelacji, że nakazanie przez Sąd pierwszej
instancji opublikowania przeprosin w dwóch tytułach prasowych nie spełnia
wymagania art. 24 § 1 k.c. adekwatności obowiązku opublikowania tekstu
przeproszenia w stosunku do wagi i skali naruszenia dóbr osobistych powodów,
skoro zakwestionowany wywiad ukazał się tylko w jednym tygodniku.
W zażaleniu na powyższy wyrok powodowie wnieśli o jego uchylenie
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie kosztów
4
postępowania zażaleniowego. Stwierdzili, że Sąd pierwszej instancji przeprowadził
postępowanie dowodowe w zakresie, jaki uznał za konieczny do rozstrzygnięcia
sprawy, poczynił odpowiednie ustalenia i rozstrzygnął spór merytorycznie,
natomiast Sąd Apelacyjny uchylając zaskarżony wyrok na podstawie art. 386 § 4
k.p.c., nie sprecyzował z jakiego powodu to uczynił. Stwierdzone przez Sąd
Apelacyjny nie przeprowadzenie kilku dowodów przez Sąd pierwszej instancji nie
wyczerpuje żadnej z przewidzianych w tym przepisie przesłanek wydania wyroku
kasatoryjnego. Sąd Okręgowy rozpoznał sprawę merytorycznie i odniósł się do
wszystkich zarzutów pozwanego, nie było zatem podstaw do uchylenia wyroku
w oparciu o art. 386 § 4 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jak wielokrotnie wskazywał Sąd Najwyższy, w postępowaniu toczącym się
na skutek zażalenia przewidzianego w art. 3941
§ 11
k.p.c. na orzeczenie sądu
drugiej instancji o uchyleniu wyroku sądu pierwszej instancji i przekazaniu sprawy
do ponownego rozpoznania, Sąd Najwyższy bada jedynie, czy zachodziły
wskazane przez sąd drugiej instancji przesłanki uchylenia zaskarżonego wyroku.
Jeżeli, jako podstawę uchylenia wyroku, sąd drugiej instancji powołał art. 386 § 4
k.p.c., Sąd Najwyższy bada jedynie, czy w sprawie rzeczywiście wystąpiła
wskazana przez sąd odwoławczy przesłanka uchylenia wyroku przewidziana w tym
przepisie (porównaj między innymi postanowienia z dnia 7 listopada 2012 r. IV CZ
147/12. OSNC 2013/3/41 i z dnia 3 lipca 2015 r. IV CZ 30/15, nie publ.).
Przepis art. 386 par.4 kpc, wskazany przez Sąd Apelacyjny jako podstawa
uchylenia zaskarżonego wyroku Sądu pierwszej instancji, przewiduje dwie
podstawy uchylenia wyroku: nierozpoznanie istoty sprawy oraz sytuację, gdy
wydanie wyroku merytorycznego przez sąd drugiej instancji wymagałoby
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Jest tak dlatego, że
w obowiązującym w polskim postępowaniu cywilnym systemie apelacji pełnej sąd
drugiej instancji jest sądem merytorycznym, obowiązanym do ponownego
merytorycznego rozpoznania sprawy w pełnym zakresie i wydania wyroku
kończącego ostatecznie spór poddany osądowi.
5
Nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi tylko wtedy, gdy sąd pierwszej
instancji nie rozpoznał sprawy merytorycznie, a więc nie odniósł się do tego co było
jej przedmiotem, nie zbadał materialnoprawnej podstawy żądania albo nie dokonał
oceny merytorycznej zarzutów stron bezpodstawnie przyjmując, że istnieje
przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie lub zarzut
np. niedopuszczalność drogi sądowej, brak zdolności procesowej strony, brak
legitymacji czynnej czy przedawnienie roszczenia (porównaj między innymi
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r. II CKN 897/97,
OSNC 1999/1/22, z dnia 3 lutego 1999 r. III CKN 151/98, nie publ. i z dnia
12 listopada 2007 r. I PK 140/07, OSNP 2009/1-2/2).
Natomiast druga przesłanka uchylenia wyroku, jaką jest konieczność
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości zachodzi jedynie wtedy,
gdy merytoryczne rozpoznanie sporu przez sąd drugiej instancji wymagałoby
przeprowadzenia przez ten sąd całego postępowania dowodowego. Jeżeli
konieczne jest jedynie uzupełnienie braków postępowania dowodowego
w określonej kwestii lub przeprowadzenie dowodów, które sąd pierwszej instancji
bezpodstawnie pominął, nie zachodzi podstawa do uchylenia wyroku, gdyż sąd
drugiej instancji, jako sąd merytoryczny, obowiązany jest na podstawie art. 382
k.p.c. uzupełnić postępowanie dowodowe w niezbędnym zakresie (porównaj
między innymi postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1999 r. II UKN
589/98, OSNP 2000/12/483 i z dnia 7 marca 2013 r. II CZ 193/12, nie publ.).
Jak trafnie zarzucili skarżący, Sąd Apelacyjny nie wskazał, na podstawie
której z dwóch przewidzianych w art. 386 § 4 k.p.c. przesłanek uchylenia wyroku
sądu pierwszej instancji, wydał orzeczenie kasatoryjne. Nie uniemożliwia to jednak
oceny jego stanowiska w tym przedmiocie, gdyż niewątpliwie żadna z tych podstaw
w sprawie nie występuje. Sąd Okręgowy bowiem przeprowadził postępowanie
dowodowe w zakresie uznanym przez siebie za niezbędny, uzasadnił dlaczego
oddalił pozostałe wnioski dowodowe, poczynił określone ustalenia faktyczne
w oparciu o przeprowadzone dowody oraz ocenił merytorycznie zarówno
zasadność roszczenia jak i wszystkie zarzuty pozwanego, także dotyczące braku
bezprawności jego działania oraz nieadekwatności zastosowanego środka
6
mającego usunąć skutki naruszenia dóbr osobistych powodów. Swoim ocenom
w tym zakresie Sąd Okręgowy dał wyraz w uzasadnieniu wyroku.
Niewątpliwie zatem Sąd pierwszej instancji rozpoznał istotę sprawy, a jej
ponowna merytoryczna ocena przez Sąd Apelacyjny nie wymagała
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Jeżeli Sąd drugiej instancji
stwierdził bezpodstawność oddalenia przez Sąd Okręgowy niektórych wniosków
dowodowych pozwanego i konieczność przeprowadzenia tych dowodów celem
wyjaśnienia jego zarzutów dotyczących braku bezprawności działania, obowiązany
był uzupełnić postępowanie dowodowe w zakresie uznanym przez siebie
za konieczny i wydać orzeczenie merytoryczne, poprzedzone także oceną
adekwatności żądanego przez powodów środka usunięcia skutków naruszenia ich
dóbr osobistych w stosunku do wagi i skali naruszenia.
Z tych względów Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok na podstawie
art. 39815
§ 1 w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c., pozostawiając rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania zażaleniowego w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie
(art. 108 § 2 w zw. z art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c.).
kc