Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 20/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Beata Gudowska
SSN Krzysztof Staryk
w sprawie z powództwa B. .przeciwko J. Poland Spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością w W.
o premię,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 15 marca 2016 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 25 września 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powoda na rzecz
skarżącego kwotę 1350 zł (jeden tysiąc trzysta pięćdziesiąt
złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w W. XXI Wydział Pracy wyrokiem z dnia 25 września 2014 r.
zmienił wyrok Sądu Rejonowego VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
W. z dnia 9 września 2013 r., zasądzający na rzecz powoda B. O. kwotę 107.456
2
zł, w ten sposób, że zasądził od pozwanego J. na rzecz powoda kwotę 53.728 zł
wraz z odsetkami tytułem premii rocznej; oddalił powództwo w pozostałym zakresie,
a także zmienił orzeczenie co do kosztów; w pozostałym zakresie oddalił apelację i
zniósł wzajemnie miedzy stronami koszty zastępstwa procesowego w instancji
odwoławczej.
W sprawie tej ustalono, iż powód był zatrudniony przez stronę pozwaną na
podstawie umowy o pracę od 1 stycznia 2000 r., ostatnio na stanowisku
regionalnego kierownika sprzedaży. W dniu 30 czerwca 2008 r. rano powód złożył
wypowiedzenie umowy o pracę, a następnie udał się na wcześniej umówione
spotkanie z pracodawcą, na którym przedstawiono mu tekst porozumienia o
rozwiązaniu umowy o pracę. Na tym spotkaniu obecni byli: przełożony powoda R.
B., radca prawny pozwanej spółki J. C., będąca jednocześnie prokurentem, oraz
radca prawny P. K. Przed spotkaniem powód uzgodnił ze swoim przełożonym, że w
razie odejścia chciałby otrzymać premię za wykonanie planu rocznego. Powodowi
przedstawiono wcześniej przygotowany tekst porozumienia o rozwiązaniu umowy o
pracę z dniem 30 czerwca 2008 r. Powód zaproponował zmodyfikowanie
warunków porozumienia rozwiązującego stosunek pracy „przez dopisanie prawa do
premii rocznej w razie spełnienia przesłanki realizacji planu rocznego”. W trakcie
uzgodnień, powód wskazywał, że zakończenie stosunku pracy z dniem 30 czerwca
2008 r. nie jest dla niego korzystne, ponieważ traci wynagrodzenie za okres
wypowiedzenia oraz premię kwartalną. Uzgodniono wtedy, że premia roczna
przysługiwałyby powodowi po zakończeniu roku kalendarzowego, o ile jednostka,
którą nadzorował, zrealizowałaby założone „targety”. Reprezentujący pracodawcę
prokurent wyraziła zgodę na propozycję powoda, którą „odręcznie dopisano na
porozumieniu rozwiązującym umowę o pracę”. Ponadto strony podpisały umowę o
zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. U strony pozwanej w systemie
wynagradzania za rok 2008 obowiązywała premia roczna za sprzedaż z tytułu
przekroczenia rocznego planu sprzedaży, który zespół (dywizja) powoda na koniec
2008 roku zrealizowała w kwocie 18.754.867 zł przy założonym planie
13.122.000 zł.
W ramach takich ustaleń Sądy obu instancji uznały, że celem porozumienia
zawartego przez strony 30 czerwca 2008 r. było zakończenie stosunku pracy oraz
3
zawarcie umowy o zakazie konkurencji, w zamian za prawo do premii rocznej z
tytułu osiągniętych wyników sprzedaży. Nie było wątpliwości, iż osoba
reprezentująca pracodawcę na opisanym spotkaniu była umocowana w ramach
udzielonej prokury i pełnomocnictwa ustnego do podejmowania decyzji w imieniu
pracodawcy do negocjowania z powodem warunków zawartych porozumień. Sąd
Rejonowy zauważył, że gdyby powód nie wynegocjował prawa do premii, to nie
otrzymałby niczego, co zachęcałoby go do podpisania porozumienia
rozwiązującego umowę o pracę, a gdyby to była premia półroczna, to nie byłoby
potrzeby oczekiwania na jej wypłatę do końca 2008 roku premiowania. Z tych
względów, Sądy uwzględniły roszczenie powoda co do zasady, ale Sąd drugiej
instancji uwzględnił częściowo apelację strony pozwanej i obniżył wysokość
zasadzonego roszczenia, argumentując, że wykładnia spornego uzgodnienia
premiowego nie może prowadzić do twierdzeń sprzecznych z jego treścią i bez
względu na okres pozostawania w zatrudnieniu. Dalej idące zastrzeżenia
pracodawcy do wykładni spornego porozumienia z przekroczeniem granic
umocowania i przysługującej radcy prawnemu prokury łącznej powinny być
podnoszone przez pozwanego znacznie wcześniej, tj. „niezwłocznie po zawarciu
porozumienia, bądź na początku postępowania sądowego w pierwszej instancji”.
Sąd drugiej instancji uznał, że powód „przyczynił się do wykonania całościowego
planu rocznego solidnie wykonując obowiązki pracownicze przez pierwsze sześć
miesięcy 2008 r. Nie ma natomiast racjonalnych podstaw przyznania powodowi
premii z tytułu osiągniętych wyników sprzedażowych za cały 2008 rok, skoro w
drugiej połowie roku nie był już pracownikiem pozwanego”. Dlatego uznał za
usprawiedliwione zasądzenie 50% premii rocznej w kwocie 53.728 zł, zamiast
premii za cały 2008 rok premiowy.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie: 1/ art. 8 k.p. przez
niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że w prawidłowo ustalonym stanie
faktycznym wysokość roszczenia powoda mogła być ograniczona ze względu na
zasady współżycia społecznego, „w sytuacji gdy w okresie pomiędzy zawarciem
przez strony ważnego i zgodnego z zasadami współżycia społecznego
porozumienia określającego prawo powoda do premii a datą ustalania jej wysokości
i wypłaty, nie wystąpiła żadna okoliczność usprawiedliwiająca odwołanie się dla
4
oceny roszczenia do wskazanej wyżej klauzuli generalnej”; 2/ art. 8 w związku z
art. 78 § 1 i art. 80 k.p. przez błędną wykładnię i odwołanie się do zasad współżycia
społecznego, w tym zasady słuszności, z pominięciem przepisów prawa pracy
określających sposób ustalenia wynagrodzenia, które powinno uwzględniać ilość i
jakość pracy i przysługiwać za pracę wykonaną, oraz bezpodstawne uznanie, że
wysokość premii za wynik sprzedaży powinna być obliczona proporcjonalnie do
okresu zatrudnienia, zamiast proporcjonalnie do osiągniętego wyniku.
Wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do jej rozpoznania skarżący uzasadnił
występującymi w sprawie istotnymi zagadnieniami prawnymi: 1/ „jeżeli sądy dwóch
instancji uznają, iż strony w ważnym porozumieniu określiły prawo pracownika do
premii i jednocześnie sądy nie ustalają, że zaszły nowe, nieznane stronom w chwili
zawierania umowy, okoliczności, to czy możliwe i dopuszczalne jest dokonanie
przez sąd miarkowania wysokości dochodzonej przez pracownika premii na
podstawie art. 8 k.p.?” oraz 2/ „czy w przypadku dokonania w oparciu o zasadę
słuszności i sprawiedliwości społecznej oceny wysokości roszczenia pracownika o
zapłatę premii zależnej od poziomu realizacji celów sprzedażowych w przypadku,
gdy pracownik nie przepracował całego okresu premiowego, zasadne jest
odwołanie się do okresu zatrudnienia pracownika (świadczenia pracy) i ustalenie
wysokości premii proporcjonalnie do tego czasu czy też należy uwzględnić
rzeczywisty poziom realizacji celów premiowych w stosunku do wyznaczonych?”.
Wskazując na powyższe skarżący wniósł o uchylenie wyroku Sądu drugiej
instancji w zaskarżonej części i oddalenie apelacji pozwanego w całości,
ewentualnie zasądzenie na rzecz powoda dodatkowo kwoty 53.728 zł, wraz z
ustawowymi odsetkami od dnia 1 stycznia 2009 r. do dnia zapłaty, oraz o
zasądzenie od pozwanego kosztów procesu za postępowanie przed Sądem drugiej
instancji i postępowanie kasacyjne, w tym także kosztów zastępstwa procesowego
według norm przepisanych. Z ostrożności procesowej wniósł o uchylenie wyroku w
zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu oraz orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
5
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwany wniósł o jej odrzucenie w
całości, ewentualnie o odmowę przyjęcia jej do rozpoznania albo o jej oddalenie w
całości i zasądzenie od powoda kosztów postępowania według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna nie zawierała usprawiedliwionych podstaw prawnych już
dlatego, że kontestowała umownie ustalone prawo do premii rocznej skarżącego,
którego stosunek pracy rozwiązał się w drodze porozumienia stron z końcem
pierwszego półrocza rocznego okresu premiowego. Brak zarzutów naruszenia reguł
wykładni spornego postanowienia „dopisanego” do porozumienia rozwiązującego
umowę o pracę z dniem 30 czerwca 2008 r. (art. 65 k.c. w związku z art. 300 k.p.),
wykluczał kasacyjną weryfikację stanowiska skarżącego, że po upływie rocznego
okresu premiowania przysługiwała mu premia roczna w pełnej wysokości, a nie
tylko wypłacona mu premia w części proporcjonalnej do przepracowanego w
danym roku półrocznego okresu zatrudnienia zakończonego porozumieniem
rozwiązującym stosunek pracy. W treści porozumienia rozwiązującego stosunek
pracy strony zamieściły (dopisały) sporne uzgodnienie, że powodowi „przysługuje
premia regulaminowa wypłacana na koniec roku kalendarzowego zgodnie z
regulaminem Pracodawcy”. Tę niejasną i mało precyzyjną klauzulę Sąd pierwszej
instancji zinterpretował jako umowne uzgodnienie prawa do premii rocznej, która
przysługiwała skarżącemu w pełnej wysokości premii spornego świadczenia,
pomimo rozwiązania stosunku pracy z upływem pierwszego półrocza 2008 roku.
Takie rozstrzygnięcie skorygował Sąd drugiej instancji zaskarżonym wyrokiem,
uznając roszczenie powoda co zasady za „należne”, ale tylko „w części
proporcjonalnej do okresu jego zatrudnienia”, płatne po wykonania rocznego
zadania premiowego. Sąd ten uznał, że skarżący przyczynił się tylko
„proporcjonalnie” do wykonania „całościowego planu rocznego” i dlatego obniżył
wysokość zasądzonej na rzecz powoda premii, „miarkując wysokość należnej
powodowi premii do faktycznie wypracowanej wysokości”, z argumentacją,
że skarżący w 2008 roku pracował jedynie przez 6 miesięcy. Wobec takiego
kontestowanego w skardze kasacyjnej osądu spornej sprawy skarżący sformułował
6
zarzuty naruszenia art. 8 k.p. w związku z art. 78 § 1 i art. 80 k.p. Wprawdzie w
tym zakresie Sąd drugiej instancji za częściowo zasadny uznał apelacyjny zarzut
strony pozwanej naruszenia art. 8 k.p. „przez jego niezastosowanie”, ale następnie
wywodził, że „nie doszło do naruszenia przez Sąd pierwszej instancji art. 8 k.p.” w
zakresie uznania roszczenia premiowego powoda „co do zasady - za należne”, po
to by ostatecznie „zmiarkować” wysokość spornej premii do „50% dochodzonego
roszczenia z tytułu premii rocznej”. Takie rozstrzygnięcie Sąd drugiej instancji uznał
„za racjonalne i sprawiedliwe”, tyle że już wprost ani bezpośrednio nie odwołał się
do klauzuli nadużycia prawa przez skarżącego z art. 8 k.p. Ostatecznie Sąd ten bez
wskazania konkretnej lub identyfikowalnej podstawy prawnej uznał „roszczenie
powoda za usprawiedliwione w wysokości 50% dochodzonego roszczenia z tytułu
premii rocznej”, podkreślając, że w 2008 roku premiowym przepracował on jedynie
6 miesięcy, dlatego „jest to jedynie premia roczna przysługująca w części
proporcjonalnie wypracowanej przez powoda i jest sprawiedliwym
odzwierciedleniem dokonań powoda w okresie jego zatrudnienia”. Nawiązanie w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku do formuł ocennych o racjonalnym i
sprawiedliwym społecznie rozstrzygnięciu oraz „odzwierciedleniu pracowniczych
dokonań powoda”, które uzasadniały tylko proporcjonalny udział w wykonaniu
rocznego zadania premiowego, ale zostały dokonane bez wskazania konkretnych
podstaw prawnych częściowo („w połowie”) reformatoryjnego osądu przedmiotu
apelacyjnego zaskarżenia, mogły sprawiać wrażenie, że w tym zakresie Sąd drugiej
instancji zastosował na niekorzyść powoda klauzulę nadużycia prawa, bez
nawiązania wprost do art. 8 k.p. Ważniejsze jest jednak to, że Sąd drugiej instancji
w istocie rzeczy prawidłowo zasądził sporna premię roczną wyłącznie za pracę
wykonaną przez skarżącego w okresie pierwszego półrocza spornego roku
premiowego (art. 80 zdanie pierwsze k.p.). Zgodnie ze zdaniem drugim tego
przepisu, za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do
wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią. Tymczasem
sporne i mało precyzyjne dopisanie do porozumienia rozwiązującego umowę o
pracę z dniem 30 czerwca 2008 r., że powodowi „przysługuje premia regulaminowa
wypłacana na koniec roku kalendarzowego zgodnie z regulaminem Pracodawcy”,
uzasadniały uznanie, że przepisy płacowe pozwalały na zasądzenie prawa do
7
„rocznej” premii regulaminowej bez potrzeby przepracowania całego roku
premiowego, ale w adekwatnej i proporcjonalnej do okresu wykonywania pracy
jedynie w pierwszym półroczu rocznego okresu premiowania (art. 80 zdanie
pierwsze k.p. w związku ze spornym postanowieniem umownym o przysługiwaniu
premii rocznej bez potrzeby przepracowania całego roku premiowania).
W szczególności, z porozumienia rozwiązującego umowy o pracę z dniem
30 czerwca 2008 r. ani z zakładowych przepisów płacowych nie wynikało wprost,
że za dalszy półroczny okres niewykonywania pracy po rozwiązaniu stosunku
pracy, pracownik (skarżący) zachowuje prawo do premii rocznej w pełnej
wysokości, w tym z uwzględnieniem okresu drugiego półrocza 2008 r., w którym
skarżący nie wykonywał już żadnej pracy na rzecz pozwanego. W konsekwencji nie
ma podstaw prawnych ani uzasadnienia do dokonania korzystniejszej dla
skarżącego wykładni spornego uzgodnienia, że nabył prawo do całej premii
rocznej, bez względu na półroczny zatrudnienia, w którym przyczynił się do
wykonania rocznego zadania premiowego. Oznaczało to, że sporne i wymagające
wykładni postanowienie porozumienia rozwiązującego umowy pracę,
że skarżącemu „przysługuje premia regulaminowa wypłacana na koniec roku
kalendarzowego zgodnie z regulaminem Pracodawcy”, co najwyżej uzasadniało
konkluzję, że regulamin premiowy pozwanego, poddany wykładni w związku ze
spornym uzgodnieniem stron, dopuszczał nabycie przez skarżącego prawa do
rocznej premii regulaminowej bez potrzeby przepracowania całego roku
premiowego, ale wyłącznie w adekwatnej i proporcjonalnej do okresu wykonywania
pracy w pierwszym półroczu rocznego okresu premiowania (art. 80 zdanie pierwsze
k.p.), skoro sporne postanowienie umowne nie miało rangi przepisu prawa pracy w
rozumieniu art. 80 zdanie drugie ani art. 9 k.p.
Wtedy, gdy prawo do spornej premii rocznej zależy od wykonania rocznego
zadania premiowego, co jest możliwe do zweryfikowania z upływem konkretnego
roku premiowania, to niewykonywanie pracy przez skarżącego pracy w całym
rocznym okresie premiowanej pracy nie kreuje jego prawa do rocznego
wynagrodzenia premiowego w pełnej wysokości premii rocznej, chyba że strony
wyraźnie uzgodniły takie prawo, którego nie kontestują na drodze sądowej, albo
gdyby potencjalnie obowiązywały wyraźne przepisy zakładowego lub
8
ponadzakładowego prawa pracy o przysługiwaniu premii rocznej także za okresy
niewykonywania pracy. W rozpoznanej sprawie Sąd drugiej instancji ostatecznie
prawidłowo zatem uznał, jeżeli prawo do premii rocznej zależy od wykonania
rocznego zadania premiowego i przysługuje po upływie roku premiowania, to
niewykonywanie przez pracownika zatrudnienia w całym rocznym okresie
premiowanej pracy nie kreuje jego prawa do rocznego wynagrodzenia premiowego
w pełnej wysokości premii rocznej, chyba że strony wyraźnie umownie uzgodniły
takie prawo, którego nie kontestowały na drodze sądowej, albo gdyby potencjalnie
obowiązywały wyraźne przepisy zakładowego lub ponadzakładowego prawa pracy
o przysługiwaniu premii rocznej także za okresy niewykonywania pracy.
W przeciwnym razie wykluczone jest przysługiwanie prawa do premii
rocznej za okresy niewykonywania pracy w danym roku premiowym lub jego części
(półroczu po rozwiązaniu stosunku pracy) także dlatego, że skarżący w drugim
półroczu 2008 roku już nie pracował u pozwanego i nie wniósł niewykonywanej
pracy w dalsze wypracowanie rocznego zadania premiowego (w drugim półroczu
tego roku premiowania), przeto umownie uzgodniona premia roczna przysługiwała
mu wyłącznie wysokości proporcjonalnej do półrocznego okresu faktycznego
wykonywania pracy. W tym zakresie Sąd Najwyższy miał dodatkowo na uwadze, że
obowiązujący u strony pozwanej regulamin premiowania pracowników
zatrudnionych na stanowiskach przedstawicieli nie przewiduje premii „uznaniowej”
za czas nieobecności pracownika w pracy, w tym za okres nieobecności w pracy
spowodowany chorobą pracownika, przeto tym bardziej nie było podstawy prawnej
do zasądzenia premii rocznej także za okres niewykonywania pracy przez
skarżącego po rozwiązaniu stosunku pracy. W tym kontestowanym zakresie nie
było potrzeby uznania przez Sąd drugiej instancji za „częściowo zasadny”
apelacyjnego zarzutu strony pozwanej naruszenia art. 8 k.p. ani oparcie
uzasadnienia zaskarżonego wyroku na podstawach „racjonalności i sprawiedliwości
społecznej”, ale wystarczało wskazanie na zasadę wynagrodzenia wyłącznie za
prace wykonaną (art. 80 k.p.), której skarżący nie świadczył w całym rocznym
okresie premiowania, przeto umownie uzgodnione prawo do premii rocznej
przysługiwało mu tylko za przepracowane pierwsze półrocze 2008 roku
premiowego.
9
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uznał, że pomimo częściowo
błędnego uzasadnienia, zwłaszcza w niewyjaśnionym precyzyjnie zakresie i
kontekście art. 8 k.p., zaskarżone orzeczenie ostatecznie odpowiada prawu,
dlatego wyrokował jak w sentencji na podstawie art. 39814
in fine k.p.c., orzekając o
należnych stronie pozwanej kosztach zastępstwa procesowego w postępowaniu
kasacyjnym w zgodzie z art. 98 k.p.c.
kc