II PK 26/15
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:20-04-2016
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II PK 26/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska
SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa K. Ś.
przeciwko Zespołowi Szkół […] i Gminie Miasta W.
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 15 marca 2016 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 10 września 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy – Sąd Pracy w W. wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2014 r.
oddalił powództwo K. Ś. wytoczone przeciwko pozwanemu Zespołowi Szkół
2
Samochodowych […] (pkt I); oddalił powództwo w stosunku do pozwanej Gminy
Miasta W. (pkt II).
Sąd ustalił, że powódka nawiązała stosunek pracy z Zespołem Szkół […] na
podstawie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony od dnia 1 września 2004
r. Powódce powierzono obowiązki nauczyciela rewalidacji w wymiarze czasu pracy
20/20. W dniu 16 sierpnia 2007 r. uzyskała stopień awansu zawodowego
nauczyciela mianowanego, a 20 sierpnia 2012 r. stopień awansu zawodowego
nauczyciela dyplomowanego. W strukturze Zespołu Szkół […] funkcjonowało
Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące [...]. Powódka pozostając w zatrudnieniu w
Zespole Szkół w roku szkolnym 2012/2013 pracowała jako nauczyciel
wspomagający w klasie I integracyjnej Liceum Ogólnokształcącego, gdzie miała
również wychowawstwo.
W dniu 27 grudnia 2012 r. Rada Miasta W. podjęła uchwałę w sprawie
wyłączenia liceum z Zespołu Szkół […] i zamiarze likwidacji Gimnazjum, a w dniu
18 marca 2013 r. podjęła uchwałę w sprawie likwidacji tego gimnazjum z dniem 31
sierpnia 2013 r. W dniu 25 marca 2013 r. Rada Miasta W. podjęła uchwałę w
sprawie rozwiązania z dniem 31 sierpnia 2013 r. Zespołu Szkół […] oraz uchwałę w
sprawie włączenia Liceum Ogólnokształcącego do Zespołu Szkół S. W roku
szkolnym 2012/2013 w Zespole Szkół [..] było zatrudnionych 58 pracowników, w
tym 44 nauczycieli i 14 pracowników administracji i obsługi szkoły. W tym roku
szkolnym w Zespole Szkół […] funkcjonowały 4 oddziały gimnazjum i 8 oddziałów V
Liceum Ogólnokształcącego, łącznie 12 oddziałów.
Z dniem 1 września 2013 r. do Zespołu Szkół S. włączono Liceum
Ogólnokształcące w ilości 6 klas, do pracy przeszło też z LO 17 nauczycieli. Wraz z
uczniami i nauczycielami Liceum Ogólnokształcącego, Zespół Szkół S. przejął
część majątku Zespołu Szkół […] w postaci 30 komputerów, 4 rzutników
multimedialnych, mebli oraz map historycznych i politycznych. 17 nauczycieli
przeniesionych do pracy w Zespole Szkół S. zostało wytypowanych do
przeniesienia na podstawie kryteriów dotyczących zwalniania nauczycieli Zespołu
Szkół […], ustalonych w oparciu o art. 20 Karty Nauczyciela. 25-ciu nauczycielom
ówczesna dyrektor Zespołu Szkół […] E. M. złożyła oświadczenia o wypowiedzeniu
umów o pracę. Zwolnienia nauczycieli, w tym powódki, były konsultowane ze
3
związkami zawodowymi. Zgodnie z regulaminem zwolnień grupowych
obowiązujących w Zespole Szkół […] sporządzonym w dniu 30 kwietnia 2013 r.
jedną z osób wytypowanych do zwolnienia z pracy została powódka. Podstawową
kwestią decydującą o jej zwolnieniu były kwalifikacje zawodowe. W przypadku
przejścia powódki do pracy w Zespole Szkół S. jej kwalifikacje zawodowe
umożliwiały pracę tylko z uczniami niepełnosprawnymi, tj. w charakterze
nauczyciela wspomagającego lub rewalidacji. Posiadane przez powódkę wyższe
wykształcenie pedagogiczne z zakresu edukacji początkowej nie zostało ocenione
jako wykształcenie przydatne w szkole typu Zespół Szkół S. Kwalifikacje z zakresu
edukacji początkowej są przydatne w klasach I-III szkoły podstawowej, a nie
ponadpodstawowej. Oświadczeniem z dnia 15 maja 2013 r. dyrektor Zespołu Szkół
[…] rozwiązał z powódką stosunek pracy z zachowaniem trzymiesięcznego okresu
wypowiedzenia ze skutkiem na dzień 31 sierpnia 2013 r. Jako przyczynę
wypowiedzenia powódce stosunku pracy wskazano rozwiązanie z dniem 31
sierpnia 2013 r. Zespołu Szkół […] i likwidację z dniem 31 sierpnia 2013 r.
Gimnazjum na podstawie uchwał Rady Miasta W., co spowodowało zmiany
organizacyjne polegające na likwidacji szkoły i zmniejszeniu oddziałów w szkole
wchodzącej w skład Zespołu, uniemożliwiające zatrudnienie powódki na
zajmowanym stanowisku w pełnym wymiarze czasu pracy. W przedmiotowym
oświadczeniu poinformowano także powódkę, że nie przysługuje jej prawo złożenia
wniosku o przeniesienie w stan nieczynny z powodu likwidacji pracodawcy jakim był
Zespół Szkół […], w którym powódka pozostawała w stosunku pracy.
Sąd podkreślił, że w związku z rozwiązaniem Zespołu Szkół […] nastąpiło
przekształcenie podmiotowe po stronie pozwanej. W związku z tym do udziału w
sprawie w charakterze pozwanych zostali wezwani: Zespół Szkół S. (co wynikało z
uchwały Rady Miasta W. z dnia 25 marca 2013 r. w sprawie włączenia LO do tego
zespołu) oraz Gmina Miasta W. (jako organ prowadzący zespół szkół legitymowana
do występowania w sprawie w przypadku stwierdzenia całkowitej likwidacji Zespołu
Szkół […]). Pracodawcą dla powódki był Zespół Szkół […], składający się z
Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego […]. Zespół szkół, będący jednostką
organizacyjną nie jest szkołą, co ma zasadniczy wpływ na procedurę jego
tworzenia, przekształcania i rozwiązywania. Rozwiązanie zespołu szkół, o ile nie
4
jest połączone z jednoczesną zmianą zakresu działania szkół, które dotychczas
wchodziły w jego skład, nie stanowi likwidacji szkoły w rozumieniu art. 59 ust. 1 tej
ustawy. Sąd wskazał, że przesłanką zastosowania art. 231
k.p. jest faktyczne
przejęcie władztwa nad zakładem pracy przez nowy podmiot powodujące, że
pracownicy świadczą pracę na rzecz kogo innego niż dotychczas. Z mocy tego
przepisu stosunki pracy z pracownikami zatrudnionymi w zakładzie lub jego części
w chwili przejęcia zakładu przez innego pracodawcę trwają nadal z tą różnicą, że w
miejsce dotychczasowego pracodawcy wstępuje jako strona nowy podmiot mający
zdolność zatrudniania pracowników w charakterze pracodawcy (art. 3 k.p.). Nowy
pracodawca nabywa na zasadzie następstwa prawnego wszelkie prawa wynikające
z nawiązania stosunków pracy z poprzednim pracodawcą, a także przechodzą na
niego wszystkie obowiązki, jakie ciążyły na poprzednim pracodawcy wobec
pracowników przejętego zakładu. Dotyczy to również przejęcia przez innego
pracodawcę części szkoły, gdzie w takim wypadku nie można mówić o jej likwidacji.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 1995 r., I PRN 15/95, w
razie przejęcia szkoły w części lub w całości z mocy art. 231
§ 2 k.p. nauczyciel
staje się pracownikiem nowej szkoły. Oceny sytuacji prawnej nauczyciela
zwalnianego na podstawie art. 20 Karty Nauczyciela należy dokonywać przez
pryzmat art. 231
k.p., gdyż norma art. 20 Karty Nauczyciela nie może być
stosowana w izolacji od regulacji Kodeksu pracy. Przejęcie zadań dydaktycznych w
zakresie kształcenia uczniów przez inną szkołę stanowi przejście części zakładu
pracy na innego pracodawcę na zasadzie art. 231
k.p. Według Sądu powyższe
rozważania uzasadniają wezwanie do udziału w sprawie i występowanie w niej w
charakterze strony pozwanej Zespołu Szkół S. Wbrew twierdzeniom tej strony, nie
doszło do całkowitej likwidacji Zespołu Szkół […], ponieważ część tego zespołu, tj.
Liceum Ogólnokształcące nie uległo likwidacji, a zostało przejęte i włączone w
struktury organizacyjne Zespołu Szkół S. Potwierdzeniem powyższego jest uchwała
Rady Miasta W. z dnia 25 marca 2013 r. w sprawie włączenia Liceum
Ogólnokształcącego do Zespołu Szkół S.
Sąd pierwszej instancji stwierdził, że rozwiązanie Zespołu Szkół […] w
istocie prowadziło do likwidacji pracodawcy jako jednostki organizacyjnej
zatrudniającej pracowników i utraty przez tę jednostkę bytu prawnego, jednakże
5
część tej jednostki w postaci Liceum Ogólnokształcącego funkcjonuje nadal w
ramach Zespołu Szkół S. W konsekwencji Sąd uznał, że Zespół Szkół S. posiadał
legitymację bierną do występowania w sprawie w charakterze strony pozwanej.
Powyższe skutkowało uznaniem braku takiej legitymacji po stronie Gminy Miasta
W.
Sąd ocenił, że przyczyny wypowiedzenia powódce stosunku pracy podane w
oświadczeniu pracodawcy z dnia 15 maja 2013 r. są przyczynami rzeczywistymi.
Zgodnie z powołanym w oświadczeniu art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela nastąpiła
zarówno częściowa likwidacja szkoły, którą była likwidacja Gimnazjum , jak
również nastąpiło zmniejszenie liczby oddziałów w niezlikwidowanym Liceum
Ogólnokształcącym. Po ustaleniu, że przyczyny wypowiedzenia powódce stosunku
pracy były prawdziwe i rzeczywiste oraz że kryteria przyjęte do zwolnienia jej z
pracy były prawidłowe, Sąd pierwszej instancji uznał za niecelowe badanie arkusza
organizacyjnego Zespołu Szkół S. pod kątem możliwości zatrudnienia powódki w
pozwanym zespole w charakterze nauczyciela wspierającego proces dydaktyczny
lub rewalidacji oraz badanie ilości godzin nauczania przydzielonych nauczycielom
pracującym w tym charakterze. Sąd pierwszej instancji oddalił żądanie powódki o
przywrócenie jej do pracy w pozwanym Zespole Szkół S. (art. 45 § 1 k.p. w związku
z art. 91 c ust. 1 ustawy Karta Nauczyciela a contrario). Wobec ustalenia, że
Gmina Miasta W. nie posiadała legitymacji biernej do występowania w sprawie, Sąd
pierwszej instancji oddalił powództwo w tym zakresie (pkt II wyroku Sądu pierwszej
instancji).
Wyrokiem z dnia 10 września 2014 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W. oddalił apelację powódki K. Ś. od wyroku Sądu
Rejonowego – Sądu Pracy z dnia 29 kwietnia 2014 r.
Sąd drugiej instancji uznał, że podane w oświadczeniu pracodawcy z dnia 15
maja 2013 r. przyczyny wypowiedzenia powódce umowy o pracę są przyczynami
rzeczywistymi i konkretnymi, ponieważ zgodnie z powołanym w tym oświadczeniu
art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela faktycznie nastąpiła zarówno częściowa likwidacja
szkoły, którą była likwidacja Gimnazjum, jak również nastąpiło zmniejszenie liczby
oddziałów w niezlikwidowanym Liceum Ogólnokształcącym. Trafne jest także
stanowisko zaskarżonego wyroku, że kryteria przyjęte do zwolnienia powódki z
6
pracy były prawidłowe, a ówczesny pracodawca wytypował powódkę do zwolnienia
w sposób zasadny, nie naruszając kryteriów doboru nauczycieli do zwolnienia
określonych regulaminem zwolnień grupowych z dnia 30 kwietnia 2013 r.
Sąd drugiej instancji uznał, że pozwany Zespół Szkół S. posiadał legitymację
bierną do występowania w sprawie w charakterze pozwanego, ponieważ na
podstawie art. 231
§ 1 i § 2 k.p. stał się stroną w dotychczasowych stosunkach
pracy i odpowiada za zobowiązania wynikające ze stosunków pracy, powstałe
przed przejęciem części zakładu pracy. W konsekwencji należało uznać, że miało
miejsce przejęcie części zakładu pracy określone w art. 231
k.p. Pozwany Zespół
Szkół S. w oparciu o własne zasoby kadrowe nie byłby bowiem w stanie prowadzić
działalności edukacyjnej, także w zakresie włączonego w jego skład Liceum
Ogólnokształcącego w tożsamej formie organizacyjnej, w jakiej funkcjonowało ono
uprzednio w ramach Zespołu Szkół […], gdzie nie istniało organizacyjne
wyodrębnienie nauczycieli pracujących w Gimnazjum i w LO.
Zdaniem Sądu Okręgowego subsumcja art. 20 ust. 1 i 2 Karty Nauczyciela,
dokonana przez Sąd pierwszej instancji, była prawidłowa, dlatego oddalono
apelację powódki.
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego powódka zaskarżyła w całości skargą
kasacyjną, zarzucając niewłaściwe zastosowanie art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia
26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2014 r., poz. 191), art. 45 § 1 k.p. i
art. 231
§ 1 k.p. w związku z art. 91c ust. 1 ustawy Karta Nauczyciela oraz
niezastosowanie art. 231
§ 6 k.p. w związku z art. 91c ust. 1 ustawy Karta
Nauczyciela. Naruszenie powołanych przepisów, w ocenie skarżącej, polega na
tym, że wskazane przez pracodawcę w oświadczeniu z dnia 15 maja 2013 r. o
rozwiązaniu stosunku pracy z powódką przyczyny rozwiązania stosunku pracy, iż
rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło w związku z rozwiązaniem z dniem 31
sierpnia 2013 r. Zespołu Szkół […] i likwidacją z tym samym dniem Gimnazjum co
powodowało zmiany organizacyjne polegające na likwidacji szkoły wchodzącej w
skład Zespołu uniemożliwiające zatrudnienie powódki na zajmowanym stanowisku
w pełnym wymiarze czasu pracy, okazały się nieprawdziwe, a to spowodowało, że
podstawa faktyczna wypowiedzenia obiektywnie nie istniała podczas, gdy istniejący
obiektywnie stan rzeczy - przejście części zakładu pracy na innego pracodawcę - w
7
świetle art. 231
§ 1 k.p. doprowadziło do nawiązania przez powódkę, z mocy prawa,
stosunku pracy z przejmującym część zakładu pracy pracodawcą, tj. Zespołem
Szkół S., a jednocześnie stan ten, zgodnie z treścią art. 231
§ 6 k.p., bezwzględnie
uniemożliwiał dokonanie wypowiedzenia powódce stosunku pracy tylko z tych
„wzmiankowanych” wyżej przyczyn.
Skarżąca wniosła o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku Sądu drugiej
instancji i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania, przy
uwzględnieniu kosztów postępowania kasacyjnego.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwany Zespół Szkół S. i Gmina Miasto
W. wnieśli o: odmowę przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania; ewentualnie o
oddalenie skargi kasacyjnej oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanych
kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu kasacyjnym według norm
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona.
Stosownie do art. 59 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie
oświaty (obecny jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 2156 ze zm.), szkoła
publiczna, z zastrzeżeniem ust. 1a i 2, może być zlikwidowana z końcem roku
szkolnego przez organ prowadzący szkołę, po zapewnieniu przez ten organ
uczniom możliwości kontynuowania nauki w innej szkole publicznej tego samego
typu, a także odpowiednio o tym samym lub zbliżonym profilu kształcenia
ogólnozawodowego albo kształcącej w tym samym lub zbliżonym zawodzie. Takie
samo unormowanie obowiązywało również w stanie prawnym 2013 r., mającym
znaczenie dla oceny skargi kasacyjnej. Zgodnie natomiast z art. 62 ust. 5 ustawy o
systemie oświaty organ prowadzący zespół szkół lub placówek albo szkół i
placówek może wyłączyć z zespołu niektóre szkoły lub placówki, włączyć do
zespołu inne szkoły lub placówki, a także może rozwiązać zespół. W przypadku
wyłączenia szkół lub placówek z zespołu oraz rozwiązania zespołu przepisów
art. 58 i 59 nie stosuje się (oznacza to, że dla szkół włączanych bądź wyłączanych
z zespołu czynności te nie powodują konieczności zmiany bądź ustalenia na nowo
8
ich aktów założycielskich oraz statutów, ani przeprowadzania uciążliwej procedury
przekształceniowej w oparciu o art. 59 ust. 6). Z art. 62 ust. 5 o systemie oświaty
wynika, że rozwiązanie zespołu szkół jako jednostki budżetowej ma charakter
organizacyjny i nie skutkuje likwidacją szkół wchodzących w jego skład.
Konsekwencje takie wywołuje dopiero uchwała o likwidacji podjęta w odniesieniu do
każdej ze szkół wchodzących wcześniej w skład zespołu.
W wyroku z dnia 4 lipca 2001 r., I PKN 523/00 (OSNP 2003 nr 10, poz. 246),
Sąd Najwyższy uznał, że zespół szkół, utworzony na podstawie art. 62 ust. 1
ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, jest pracodawcą dla
nauczycieli wykonujących pracę w obu tych placówkach.
Relewantne znaczenie należy przypisać także wyrokowi Sądu Najwyższego
z dnia 2 marca 2005 r. w sprawie I PK 271/04 (OSNP 2005 nr 21, poz. 334), w
którym odkodowano znaczenie desygnatów użytych w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela: częściowej likwidacji szkoły, zmian organizacyjnych powodujących
zmniejszenie liczby oddziałów w szkole, zmian planu nauczania uniemożliwiających
dalsze zatrudnianie nauczyciela w szkole, a także relacji zachodzących między tym
przepisem a art. 231
k.p. Kwestie te w cytowanej sprawie ujawniły się w związku z
wprowadzeniem zasadniczej reformy systemu szkolnego oraz nowelizacją art. 20
ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela dokonaną ustawą z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie
ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 19,
poz. 239 ze zm.), polegającą na wprowadzeniu możliwości rozwiązania stosunku
pracy z nauczycielem w okolicznościach w nim opisanych, podczas gdy poprzednio
można było w razie ich zaistnienia przenieść nauczyciela w stan nieczynny, a
rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem następowało tylko na jego wniosek. W
orzecznictwie ugruntowany jest pogląd co do tego, że przejście zakładu pracy na
innego pracodawcę - w rozumieniu art. 231
k.p. - następuje również w sytuacji
przekazania innemu podmiotowi zadań wykonywanych przez dotychczasowego
pracodawcę. Ma to istotne znaczenie zwłaszcza w przypadku pracodawców
realizujących zadania o charakterze niematerialnym. Przekazanie zadań innemu
podmiotowi może następować w rozmaitych okolicznościach i na podstawie
różnorodnych zdarzeń prawnych. Może ono mieć miejsce na podstawie czynności
prawnej, ale także na podstawie aktu prawnego, w tym również ustawy. Dzieje się
9
tak zwłaszcza w razie przekazania zadań o charakterze publicznym, do których
należy zaliczyć zadania polegające na kształceniu i wychowywaniu dzieci i
młodzieży. W takim przypadku ustawodawca, przekazując wykonywanie zadań o
charakterze publicznym innemu podmiotowi niż wykonujący je dotychczas, może
uregulować następstwa tej zmiany w sferze stosunków pracy. Taka sytuacja miała
na przykład miejsce w związku z reformą administracji publicznej. Przepisy
wprowadzające tę reformę (ustawa z dnia 13 października 1998 r. - Dz.U. Nr 133,
poz. 872 ze zm.) zawierały postanowienia dotyczące stosunków pracy pracowników
zatrudnionych w likwidowanych i przekształcanych urzędach i instytucjach.
Nie stało się tak jednakże w przypadku reformy systemu szkolnego. Ustawa z dnia
8 stycznia 1999 r. - Przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego (Dz.U. Nr
12, poz. 96 ze zm.) zawiera jedynie regulację kilku aspektów dotyczących
stosunków pracy nauczycieli dotychczasowych publicznych szkół
ponadpodstawowych, stanowiąc w art. 10c, że dyrektorzy dotychczasowych
publicznych szkół ponadpodstawowych przekształcanych w szkoły
ponadgimnazjalne są obowiązani, między innymi, sporządzić wykazy nauczycieli,
którzy w związku z przekształceniem nie będą mogli być zatrudnieni w pełnym
wymiarze w szkole ponadgimnazjalnej, natomiast nauczyciele nieumieszczeni w
tym wykazie stają się pracownikami szkoły ponadgimnazjalnej z dniem
przekształcenia. Sytuacja nauczycieli przekształcanych i stopniowo likwidowanych
szkół podstawowych nie została uregulowana. Jedynie obowiązek sporządzenia
wykazów nauczycieli, którzy w związku z przekształceniami organizacyjnymi nie
będą mogli być zatrudnieni lub zatrudnieni w pełnym wymiarze zajęć został
nałożony na dyrektorów publicznych szkół podstawowych na podstawie
rozporządzenia wykonawczego Ministra Edukacji Narodowej. Odpowiedzi na
pytanie o wpływ reformy na stosunki pracy nauczycieli tych szkół należy
poszukiwać w przepisach Karty Nauczyciela i - przez odesłanie z jej art. 91c -
Kodeksu pracy. W rozpoznawanej sprawie stosunek pracy z mianowania został
rozwiązany na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty w sytuacji, gdy w szkole pozostał
tylko jeden rocznik dzieci i zmniejszyła się - w porównaniu z poprzednim rokiem
szkolnym - liczba godzin nauczania. Wydawać mogłoby się, że taki stan faktyczny
odpowiada hipotezie normy art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty. Trzeba jednakże poczynić
10
istotne zastrzeżenia i rozróżnienia. Częściowa likwidacja szkoły, zmiany
organizacyjne i zmiany planu nauczania uzasadniają rozwiązanie stosunku pracy
na podstawie tego przepisu - zdaniem Sądu Najwyższego - tylko wówczas, gdy
zadania w zakresie kształcenia i wychowania dzieci na tym poziomie nie podlegają
przekazaniu innej placówce oświatowej. Miałoby to miejsce na przykład wtedy, gdy
zmniejsza się liczba dzieci zamieszkujących dany rejon szkolny albo gdy nastąpiło
zaniechanie kształcenia w określonym kierunku lub na określonym poziomie. Takie
zmiany mogłyby być rozumiane jako wypełniające hipotezę normy art. 20 ust. 1 pkt
2. Jeżeli natomiast zadanie polegające na kształceniu i wychowaniu dzieci
zamieszkujących na danym terenie przekazywane jest do innej placówki, mamy do
czynienia z przejściem zakładu pracy na innego pracodawcę. W tym przypadku
przekazanie materialnej bazy kształcenia nie ma przesądzającego znaczenia, nie
jest jednakże go pozbawione. Również doktryna dopuszcza stosowanie konstrukcji
przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę w odniesieniu do przekazywania
zadań publicznych polegających na kształceniu i wychowaniu dzieci i młodzieży
(por. np. A. Tomanek: Przejście zakładu pracy na innego pracodawcę, Wrocław
2002). Trzeba bowiem mieć na uwadze, że przepisy regulujące kwestię transferu
zakładu pracy mają charakter gwarancyjny, ich celem jest ochrona pracowników
przed niekorzystnymi dla nich skutkami różnorodnych przekształceń zakładów
pracy. Z tego względu należy przyjąć, że przejście zakładu pracy na innego
pracodawcę nie może stanowić uzasadnienia rozwiązania stosunku pracy. Taka
norma znalazła się w Kodeksie pracy w wyniku jego nowelizacji dokonanej ustawą
z dnia 14 listopada 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 213, poz. 2081), ale pogląd taki ma
zastosowanie również do stanów faktycznych sprzed wejścia w życie tego przepisu.
Wypływa on z właściwego rozumienia dostatecznego uzasadnienia wypowiedzenia
jako warunku jego skutecznego dokonania (por. art. 45 § 1 k.p.). Przedstawione
rozważania prowadzą do niemożliwości zaakceptowania stanowiska
przedstawionego w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada 2003 r., I PK
523/02 (OSNP 2005 nr 1, poz. 3), zgodnie z którym reforma ustroju szkolnego,
będąca procesem dogłębnych zmian ustrojowych szkolnictwa, polegających między
innymi na utworzeniu - zamiast dotychczasowych szkół podstawowych -
11
sześcioletnich publicznych szkół podstawowych i gimnazjów, nie może być
traktowana jako zwykłe przejęcie (w znaczeniu przedmiotowym) zakładu pracy lub
jego części w rozumieniu art. 231
k.p. przez nowo utworzone jednostki
organizacyjne ani też jako przejęcie zadań ze skutkami płynącymi z tego przepisu.
Jest to, w każdym razie pogląd zbyt generalny. Może on być uznany za trafny w
pewnych sytuacjach faktycznych, w których, jak wyżej wspomniano, nie następuje
przejęcie zadań przez inny podmiot. Skoro jednak ustawodawca reformujący ustrój
szkolny nie uregulował wpływu dokonywanych zmian na stosunki pracy nauczycieli,
należy wobec nich stosować ogólne zasady, przy uwzględnieniu specyfiki
zatrudnienia na podstawie mianowania (por. art. 231
§ 5 k.p.).
Sąd Najwyższy, rozpoznający obecną skargę kasacyjną, zaaprobował
powyższe konstatacje i uznał, że mogą one mieć analogiczne zastosowanie do
niniejszej sprawy. Zarówno bowiem art. 59 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r.
o systemie oświaty, jak również art. 62 ust. 5 tej ustawy nie określają konsekwencji
w aspekcie pracodawcy dla zatrudnionych w zespole szkół nauczycieli w przypadku
częściowej likwidacji zespołu szkół lub wyłączenia z zespołu niektórych szkół i
włączenia ich do innego zespołu lub placówki. Odpowiedzi na to zagadnienie
należy poszukiwać w przepisach Karty Nauczyciela i - przez odesłanie z jej art. 91c
- Kodeksu pracy, co umożliwia zastosowanie art. 231
k.p.
W rozpoznawanej sprawie stosunek pracy z mianowania został rozwiązany
na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela. W rozpoznawanej skardze
kasacyjnej słusznie wskazano na dychotomię między ustaleniami Sądu a dokonaną
subsumcją. Prawidłowo Sąd Okręgowy ustalił, że liceum, wchodzące w skład
zespołu szkół (pracodawcy powódki) zostało przejęte w trybie art. art. 62 ust. 5 tej
ustawy o systemie oświaty przez Zespół Szkół S., co dla zatrudnionych w nim
nauczycieli wywołuje konsekwencje z art. 231
§ 1 k.p., jednak w tej sytuacji
niewłaściwie przyjął, że podana w wypowiedzeniu powódce umowa o pracę została
podana prawidłowo. Przyczyną rozwiązania umowy o pracę, w przypadku powódki,
nie było bowiem zlikwidowanie gimnazjum, ani zmniejszenie oddziałów w liceum, a
jedynie ewentualny brak możliwości zatrudnienia w pełnym wymiarze w Zespole
Szkół S.
12
Biorąc pod uwagę odmienności ustawy o systemie oświaty w porównaniu do
ogólnych zasad z Kodeksu pracy, a także unormowania art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela – kwestia możliwości zatrudnienia w Zespole Szkół S. mogła być
przedmiotem analizy jeszcze przed dniem 1 września 2013 r. u dotychczasowego
pracodawcy powódki, który powinien ściśle w tej kwestii współpracować z nowym
pracodawcą powódki. Gdyby nie doszło do rozwiązania stosunku pracy przed
dniem 1 września, powódka stałaby się nauczycielem zatrudnionym w Zespole
Szkół S., jeżeli jej praca związana była wyłącznie z liceum.
W cytowanym wyżej wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2005 r. w
sprawie I PK 271/04 słusznie zwrócono uwagę, że w praktyce może powstać
trudność z ustaleniem placówki, która przejęła zadania likwidowanej stopniowo
(w sensie prawnym) szkoły. Dla rozwikłania tej kwestii należy najpierw ustalić, z
jaką częścią szkoły związana była w przeważającym zakresie praca nauczyciela.
Jeśli chodzi o zespół szkół należałoby ustalić, czy powódka uczyła w
gimnazjum, czy tylko w liceum. Ta okoliczność nie została precyzyjnie wyjaśniona,
biorąc pod uwagę, że kwalifikacje powódki dotyczyły głównie nauki w klasach
początkowych. Roszczenie powódki, skierowane obecnie przeciwko Zespołowi
Szkół S. podlegać będzie zatem ocenie pod kątem tego, czy nowy pracodawca
przejął zadania zlikwidowanego zespołu szkół w zakresie, w jakim powódka je
wykonywała przed rozwiązaniem z nią stosunku pracy. Gdyby tak było, nie można
byłoby uznać, że dostateczną podstawę rozwiązania stosunku pracy stanowiły
przyczyny podane w wypowiedzeniu z powołaniem się na art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela.
Reasumując, w ocenie Sądu Najwyższego, przejęcie liceum, wchodzącego
w skład zespołu szkół (pracodawcy nauczyciela) w trybie art. 62 ust. 5 ustawy o
systemie oświaty przez inny zespół szkół, wywołuje dla zatrudnionych w tym liceum
nauczycieli konsekwencje z art. 231
§ 1 k.p., jeżeli nowy pracodawca przejął
zadania zlikwidowanego zespołu szkół w zakresie, w jakim nauczyciel je wykonywał
przed tym przejęciem. W takiej sytuacji nie można byłoby uznać, że podstawę
rozwiązania stosunku pracy nauczyciela stanowiły zmiany organizacyjne
polegające na rozwiązaniu zespołu szkół, zmniejszenie oddziałów w liceum i
likwidacja gimnazjum, uniemożliwiające dalsze zatrudnienie nauczyciela i
13
uzasadniające zastosowanie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela. Przyczyną taką
mógłby być brak możliwości dalszego zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze
w nowym zespole szkół.
W tym kontekście wyjaśnienia wymagałby również kwestia podania w
wypowiedzeniu kryteriów doboru nauczycieli do wypowiedzenia, umożliwiająca jej
weryfikację w postępowaniu sądowym. Brak takich adekwatnych kryteriów mógłby
powodować wadliwość wypowiedzenia stosunku pracy.
Mając powyższe okoliczności na uwadze Sąd Najwyższy na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., a w odniesieniu do kosztów postępowania kasacyjnego na
podstawie art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c., orzekł jak w sentencji
wyroku.
kc
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska
SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa K. Ś.
przeciwko Zespołowi Szkół […] i Gminie Miasta W.
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 15 marca 2016 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 10 września 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy – Sąd Pracy w W. wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2014 r.
oddalił powództwo K. Ś. wytoczone przeciwko pozwanemu Zespołowi Szkół
2
Samochodowych […] (pkt I); oddalił powództwo w stosunku do pozwanej Gminy
Miasta W. (pkt II).
Sąd ustalił, że powódka nawiązała stosunek pracy z Zespołem Szkół […] na
podstawie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony od dnia 1 września 2004
r. Powódce powierzono obowiązki nauczyciela rewalidacji w wymiarze czasu pracy
20/20. W dniu 16 sierpnia 2007 r. uzyskała stopień awansu zawodowego
nauczyciela mianowanego, a 20 sierpnia 2012 r. stopień awansu zawodowego
nauczyciela dyplomowanego. W strukturze Zespołu Szkół […] funkcjonowało
Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące [...]. Powódka pozostając w zatrudnieniu w
Zespole Szkół w roku szkolnym 2012/2013 pracowała jako nauczyciel
wspomagający w klasie I integracyjnej Liceum Ogólnokształcącego, gdzie miała
również wychowawstwo.
W dniu 27 grudnia 2012 r. Rada Miasta W. podjęła uchwałę w sprawie
wyłączenia liceum z Zespołu Szkół […] i zamiarze likwidacji Gimnazjum, a w dniu
18 marca 2013 r. podjęła uchwałę w sprawie likwidacji tego gimnazjum z dniem 31
sierpnia 2013 r. W dniu 25 marca 2013 r. Rada Miasta W. podjęła uchwałę w
sprawie rozwiązania z dniem 31 sierpnia 2013 r. Zespołu Szkół […] oraz uchwałę w
sprawie włączenia Liceum Ogólnokształcącego do Zespołu Szkół S. W roku
szkolnym 2012/2013 w Zespole Szkół [..] było zatrudnionych 58 pracowników, w
tym 44 nauczycieli i 14 pracowników administracji i obsługi szkoły. W tym roku
szkolnym w Zespole Szkół […] funkcjonowały 4 oddziały gimnazjum i 8 oddziałów V
Liceum Ogólnokształcącego, łącznie 12 oddziałów.
Z dniem 1 września 2013 r. do Zespołu Szkół S. włączono Liceum
Ogólnokształcące w ilości 6 klas, do pracy przeszło też z LO 17 nauczycieli. Wraz z
uczniami i nauczycielami Liceum Ogólnokształcącego, Zespół Szkół S. przejął
część majątku Zespołu Szkół […] w postaci 30 komputerów, 4 rzutników
multimedialnych, mebli oraz map historycznych i politycznych. 17 nauczycieli
przeniesionych do pracy w Zespole Szkół S. zostało wytypowanych do
przeniesienia na podstawie kryteriów dotyczących zwalniania nauczycieli Zespołu
Szkół […], ustalonych w oparciu o art. 20 Karty Nauczyciela. 25-ciu nauczycielom
ówczesna dyrektor Zespołu Szkół […] E. M. złożyła oświadczenia o wypowiedzeniu
umów o pracę. Zwolnienia nauczycieli, w tym powódki, były konsultowane ze
3
związkami zawodowymi. Zgodnie z regulaminem zwolnień grupowych
obowiązujących w Zespole Szkół […] sporządzonym w dniu 30 kwietnia 2013 r.
jedną z osób wytypowanych do zwolnienia z pracy została powódka. Podstawową
kwestią decydującą o jej zwolnieniu były kwalifikacje zawodowe. W przypadku
przejścia powódki do pracy w Zespole Szkół S. jej kwalifikacje zawodowe
umożliwiały pracę tylko z uczniami niepełnosprawnymi, tj. w charakterze
nauczyciela wspomagającego lub rewalidacji. Posiadane przez powódkę wyższe
wykształcenie pedagogiczne z zakresu edukacji początkowej nie zostało ocenione
jako wykształcenie przydatne w szkole typu Zespół Szkół S. Kwalifikacje z zakresu
edukacji początkowej są przydatne w klasach I-III szkoły podstawowej, a nie
ponadpodstawowej. Oświadczeniem z dnia 15 maja 2013 r. dyrektor Zespołu Szkół
[…] rozwiązał z powódką stosunek pracy z zachowaniem trzymiesięcznego okresu
wypowiedzenia ze skutkiem na dzień 31 sierpnia 2013 r. Jako przyczynę
wypowiedzenia powódce stosunku pracy wskazano rozwiązanie z dniem 31
sierpnia 2013 r. Zespołu Szkół […] i likwidację z dniem 31 sierpnia 2013 r.
Gimnazjum na podstawie uchwał Rady Miasta W., co spowodowało zmiany
organizacyjne polegające na likwidacji szkoły i zmniejszeniu oddziałów w szkole
wchodzącej w skład Zespołu, uniemożliwiające zatrudnienie powódki na
zajmowanym stanowisku w pełnym wymiarze czasu pracy. W przedmiotowym
oświadczeniu poinformowano także powódkę, że nie przysługuje jej prawo złożenia
wniosku o przeniesienie w stan nieczynny z powodu likwidacji pracodawcy jakim był
Zespół Szkół […], w którym powódka pozostawała w stosunku pracy.
Sąd podkreślił, że w związku z rozwiązaniem Zespołu Szkół […] nastąpiło
przekształcenie podmiotowe po stronie pozwanej. W związku z tym do udziału w
sprawie w charakterze pozwanych zostali wezwani: Zespół Szkół S. (co wynikało z
uchwały Rady Miasta W. z dnia 25 marca 2013 r. w sprawie włączenia LO do tego
zespołu) oraz Gmina Miasta W. (jako organ prowadzący zespół szkół legitymowana
do występowania w sprawie w przypadku stwierdzenia całkowitej likwidacji Zespołu
Szkół […]). Pracodawcą dla powódki był Zespół Szkół […], składający się z
Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego […]. Zespół szkół, będący jednostką
organizacyjną nie jest szkołą, co ma zasadniczy wpływ na procedurę jego
tworzenia, przekształcania i rozwiązywania. Rozwiązanie zespołu szkół, o ile nie
4
jest połączone z jednoczesną zmianą zakresu działania szkół, które dotychczas
wchodziły w jego skład, nie stanowi likwidacji szkoły w rozumieniu art. 59 ust. 1 tej
ustawy. Sąd wskazał, że przesłanką zastosowania art. 231
k.p. jest faktyczne
przejęcie władztwa nad zakładem pracy przez nowy podmiot powodujące, że
pracownicy świadczą pracę na rzecz kogo innego niż dotychczas. Z mocy tego
przepisu stosunki pracy z pracownikami zatrudnionymi w zakładzie lub jego części
w chwili przejęcia zakładu przez innego pracodawcę trwają nadal z tą różnicą, że w
miejsce dotychczasowego pracodawcy wstępuje jako strona nowy podmiot mający
zdolność zatrudniania pracowników w charakterze pracodawcy (art. 3 k.p.). Nowy
pracodawca nabywa na zasadzie następstwa prawnego wszelkie prawa wynikające
z nawiązania stosunków pracy z poprzednim pracodawcą, a także przechodzą na
niego wszystkie obowiązki, jakie ciążyły na poprzednim pracodawcy wobec
pracowników przejętego zakładu. Dotyczy to również przejęcia przez innego
pracodawcę części szkoły, gdzie w takim wypadku nie można mówić o jej likwidacji.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 1995 r., I PRN 15/95, w
razie przejęcia szkoły w części lub w całości z mocy art. 231
§ 2 k.p. nauczyciel
staje się pracownikiem nowej szkoły. Oceny sytuacji prawnej nauczyciela
zwalnianego na podstawie art. 20 Karty Nauczyciela należy dokonywać przez
pryzmat art. 231
k.p., gdyż norma art. 20 Karty Nauczyciela nie może być
stosowana w izolacji od regulacji Kodeksu pracy. Przejęcie zadań dydaktycznych w
zakresie kształcenia uczniów przez inną szkołę stanowi przejście części zakładu
pracy na innego pracodawcę na zasadzie art. 231
k.p. Według Sądu powyższe
rozważania uzasadniają wezwanie do udziału w sprawie i występowanie w niej w
charakterze strony pozwanej Zespołu Szkół S. Wbrew twierdzeniom tej strony, nie
doszło do całkowitej likwidacji Zespołu Szkół […], ponieważ część tego zespołu, tj.
Liceum Ogólnokształcące nie uległo likwidacji, a zostało przejęte i włączone w
struktury organizacyjne Zespołu Szkół S. Potwierdzeniem powyższego jest uchwała
Rady Miasta W. z dnia 25 marca 2013 r. w sprawie włączenia Liceum
Ogólnokształcącego do Zespołu Szkół S.
Sąd pierwszej instancji stwierdził, że rozwiązanie Zespołu Szkół […] w
istocie prowadziło do likwidacji pracodawcy jako jednostki organizacyjnej
zatrudniającej pracowników i utraty przez tę jednostkę bytu prawnego, jednakże
5
część tej jednostki w postaci Liceum Ogólnokształcącego funkcjonuje nadal w
ramach Zespołu Szkół S. W konsekwencji Sąd uznał, że Zespół Szkół S. posiadał
legitymację bierną do występowania w sprawie w charakterze strony pozwanej.
Powyższe skutkowało uznaniem braku takiej legitymacji po stronie Gminy Miasta
W.
Sąd ocenił, że przyczyny wypowiedzenia powódce stosunku pracy podane w
oświadczeniu pracodawcy z dnia 15 maja 2013 r. są przyczynami rzeczywistymi.
Zgodnie z powołanym w oświadczeniu art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela nastąpiła
zarówno częściowa likwidacja szkoły, którą była likwidacja Gimnazjum , jak
również nastąpiło zmniejszenie liczby oddziałów w niezlikwidowanym Liceum
Ogólnokształcącym. Po ustaleniu, że przyczyny wypowiedzenia powódce stosunku
pracy były prawdziwe i rzeczywiste oraz że kryteria przyjęte do zwolnienia jej z
pracy były prawidłowe, Sąd pierwszej instancji uznał za niecelowe badanie arkusza
organizacyjnego Zespołu Szkół S. pod kątem możliwości zatrudnienia powódki w
pozwanym zespole w charakterze nauczyciela wspierającego proces dydaktyczny
lub rewalidacji oraz badanie ilości godzin nauczania przydzielonych nauczycielom
pracującym w tym charakterze. Sąd pierwszej instancji oddalił żądanie powódki o
przywrócenie jej do pracy w pozwanym Zespole Szkół S. (art. 45 § 1 k.p. w związku
z art. 91 c ust. 1 ustawy Karta Nauczyciela a contrario). Wobec ustalenia, że
Gmina Miasta W. nie posiadała legitymacji biernej do występowania w sprawie, Sąd
pierwszej instancji oddalił powództwo w tym zakresie (pkt II wyroku Sądu pierwszej
instancji).
Wyrokiem z dnia 10 września 2014 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W. oddalił apelację powódki K. Ś. od wyroku Sądu
Rejonowego – Sądu Pracy z dnia 29 kwietnia 2014 r.
Sąd drugiej instancji uznał, że podane w oświadczeniu pracodawcy z dnia 15
maja 2013 r. przyczyny wypowiedzenia powódce umowy o pracę są przyczynami
rzeczywistymi i konkretnymi, ponieważ zgodnie z powołanym w tym oświadczeniu
art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela faktycznie nastąpiła zarówno częściowa likwidacja
szkoły, którą była likwidacja Gimnazjum, jak również nastąpiło zmniejszenie liczby
oddziałów w niezlikwidowanym Liceum Ogólnokształcącym. Trafne jest także
stanowisko zaskarżonego wyroku, że kryteria przyjęte do zwolnienia powódki z
6
pracy były prawidłowe, a ówczesny pracodawca wytypował powódkę do zwolnienia
w sposób zasadny, nie naruszając kryteriów doboru nauczycieli do zwolnienia
określonych regulaminem zwolnień grupowych z dnia 30 kwietnia 2013 r.
Sąd drugiej instancji uznał, że pozwany Zespół Szkół S. posiadał legitymację
bierną do występowania w sprawie w charakterze pozwanego, ponieważ na
podstawie art. 231
§ 1 i § 2 k.p. stał się stroną w dotychczasowych stosunkach
pracy i odpowiada za zobowiązania wynikające ze stosunków pracy, powstałe
przed przejęciem części zakładu pracy. W konsekwencji należało uznać, że miało
miejsce przejęcie części zakładu pracy określone w art. 231
k.p. Pozwany Zespół
Szkół S. w oparciu o własne zasoby kadrowe nie byłby bowiem w stanie prowadzić
działalności edukacyjnej, także w zakresie włączonego w jego skład Liceum
Ogólnokształcącego w tożsamej formie organizacyjnej, w jakiej funkcjonowało ono
uprzednio w ramach Zespołu Szkół […], gdzie nie istniało organizacyjne
wyodrębnienie nauczycieli pracujących w Gimnazjum i w LO.
Zdaniem Sądu Okręgowego subsumcja art. 20 ust. 1 i 2 Karty Nauczyciela,
dokonana przez Sąd pierwszej instancji, była prawidłowa, dlatego oddalono
apelację powódki.
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego powódka zaskarżyła w całości skargą
kasacyjną, zarzucając niewłaściwe zastosowanie art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia
26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2014 r., poz. 191), art. 45 § 1 k.p. i
art. 231
§ 1 k.p. w związku z art. 91c ust. 1 ustawy Karta Nauczyciela oraz
niezastosowanie art. 231
§ 6 k.p. w związku z art. 91c ust. 1 ustawy Karta
Nauczyciela. Naruszenie powołanych przepisów, w ocenie skarżącej, polega na
tym, że wskazane przez pracodawcę w oświadczeniu z dnia 15 maja 2013 r. o
rozwiązaniu stosunku pracy z powódką przyczyny rozwiązania stosunku pracy, iż
rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło w związku z rozwiązaniem z dniem 31
sierpnia 2013 r. Zespołu Szkół […] i likwidacją z tym samym dniem Gimnazjum co
powodowało zmiany organizacyjne polegające na likwidacji szkoły wchodzącej w
skład Zespołu uniemożliwiające zatrudnienie powódki na zajmowanym stanowisku
w pełnym wymiarze czasu pracy, okazały się nieprawdziwe, a to spowodowało, że
podstawa faktyczna wypowiedzenia obiektywnie nie istniała podczas, gdy istniejący
obiektywnie stan rzeczy - przejście części zakładu pracy na innego pracodawcę - w
7
świetle art. 231
§ 1 k.p. doprowadziło do nawiązania przez powódkę, z mocy prawa,
stosunku pracy z przejmującym część zakładu pracy pracodawcą, tj. Zespołem
Szkół S., a jednocześnie stan ten, zgodnie z treścią art. 231
§ 6 k.p., bezwzględnie
uniemożliwiał dokonanie wypowiedzenia powódce stosunku pracy tylko z tych
„wzmiankowanych” wyżej przyczyn.
Skarżąca wniosła o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku Sądu drugiej
instancji i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania, przy
uwzględnieniu kosztów postępowania kasacyjnego.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwany Zespół Szkół S. i Gmina Miasto
W. wnieśli o: odmowę przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania; ewentualnie o
oddalenie skargi kasacyjnej oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanych
kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu kasacyjnym według norm
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona.
Stosownie do art. 59 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie
oświaty (obecny jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 2156 ze zm.), szkoła
publiczna, z zastrzeżeniem ust. 1a i 2, może być zlikwidowana z końcem roku
szkolnego przez organ prowadzący szkołę, po zapewnieniu przez ten organ
uczniom możliwości kontynuowania nauki w innej szkole publicznej tego samego
typu, a także odpowiednio o tym samym lub zbliżonym profilu kształcenia
ogólnozawodowego albo kształcącej w tym samym lub zbliżonym zawodzie. Takie
samo unormowanie obowiązywało również w stanie prawnym 2013 r., mającym
znaczenie dla oceny skargi kasacyjnej. Zgodnie natomiast z art. 62 ust. 5 ustawy o
systemie oświaty organ prowadzący zespół szkół lub placówek albo szkół i
placówek może wyłączyć z zespołu niektóre szkoły lub placówki, włączyć do
zespołu inne szkoły lub placówki, a także może rozwiązać zespół. W przypadku
wyłączenia szkół lub placówek z zespołu oraz rozwiązania zespołu przepisów
art. 58 i 59 nie stosuje się (oznacza to, że dla szkół włączanych bądź wyłączanych
z zespołu czynności te nie powodują konieczności zmiany bądź ustalenia na nowo
8
ich aktów założycielskich oraz statutów, ani przeprowadzania uciążliwej procedury
przekształceniowej w oparciu o art. 59 ust. 6). Z art. 62 ust. 5 o systemie oświaty
wynika, że rozwiązanie zespołu szkół jako jednostki budżetowej ma charakter
organizacyjny i nie skutkuje likwidacją szkół wchodzących w jego skład.
Konsekwencje takie wywołuje dopiero uchwała o likwidacji podjęta w odniesieniu do
każdej ze szkół wchodzących wcześniej w skład zespołu.
W wyroku z dnia 4 lipca 2001 r., I PKN 523/00 (OSNP 2003 nr 10, poz. 246),
Sąd Najwyższy uznał, że zespół szkół, utworzony na podstawie art. 62 ust. 1
ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, jest pracodawcą dla
nauczycieli wykonujących pracę w obu tych placówkach.
Relewantne znaczenie należy przypisać także wyrokowi Sądu Najwyższego
z dnia 2 marca 2005 r. w sprawie I PK 271/04 (OSNP 2005 nr 21, poz. 334), w
którym odkodowano znaczenie desygnatów użytych w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela: częściowej likwidacji szkoły, zmian organizacyjnych powodujących
zmniejszenie liczby oddziałów w szkole, zmian planu nauczania uniemożliwiających
dalsze zatrudnianie nauczyciela w szkole, a także relacji zachodzących między tym
przepisem a art. 231
k.p. Kwestie te w cytowanej sprawie ujawniły się w związku z
wprowadzeniem zasadniczej reformy systemu szkolnego oraz nowelizacją art. 20
ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela dokonaną ustawą z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie
ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 19,
poz. 239 ze zm.), polegającą na wprowadzeniu możliwości rozwiązania stosunku
pracy z nauczycielem w okolicznościach w nim opisanych, podczas gdy poprzednio
można było w razie ich zaistnienia przenieść nauczyciela w stan nieczynny, a
rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem następowało tylko na jego wniosek. W
orzecznictwie ugruntowany jest pogląd co do tego, że przejście zakładu pracy na
innego pracodawcę - w rozumieniu art. 231
k.p. - następuje również w sytuacji
przekazania innemu podmiotowi zadań wykonywanych przez dotychczasowego
pracodawcę. Ma to istotne znaczenie zwłaszcza w przypadku pracodawców
realizujących zadania o charakterze niematerialnym. Przekazanie zadań innemu
podmiotowi może następować w rozmaitych okolicznościach i na podstawie
różnorodnych zdarzeń prawnych. Może ono mieć miejsce na podstawie czynności
prawnej, ale także na podstawie aktu prawnego, w tym również ustawy. Dzieje się
9
tak zwłaszcza w razie przekazania zadań o charakterze publicznym, do których
należy zaliczyć zadania polegające na kształceniu i wychowywaniu dzieci i
młodzieży. W takim przypadku ustawodawca, przekazując wykonywanie zadań o
charakterze publicznym innemu podmiotowi niż wykonujący je dotychczas, może
uregulować następstwa tej zmiany w sferze stosunków pracy. Taka sytuacja miała
na przykład miejsce w związku z reformą administracji publicznej. Przepisy
wprowadzające tę reformę (ustawa z dnia 13 października 1998 r. - Dz.U. Nr 133,
poz. 872 ze zm.) zawierały postanowienia dotyczące stosunków pracy pracowników
zatrudnionych w likwidowanych i przekształcanych urzędach i instytucjach.
Nie stało się tak jednakże w przypadku reformy systemu szkolnego. Ustawa z dnia
8 stycznia 1999 r. - Przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego (Dz.U. Nr
12, poz. 96 ze zm.) zawiera jedynie regulację kilku aspektów dotyczących
stosunków pracy nauczycieli dotychczasowych publicznych szkół
ponadpodstawowych, stanowiąc w art. 10c, że dyrektorzy dotychczasowych
publicznych szkół ponadpodstawowych przekształcanych w szkoły
ponadgimnazjalne są obowiązani, między innymi, sporządzić wykazy nauczycieli,
którzy w związku z przekształceniem nie będą mogli być zatrudnieni w pełnym
wymiarze w szkole ponadgimnazjalnej, natomiast nauczyciele nieumieszczeni w
tym wykazie stają się pracownikami szkoły ponadgimnazjalnej z dniem
przekształcenia. Sytuacja nauczycieli przekształcanych i stopniowo likwidowanych
szkół podstawowych nie została uregulowana. Jedynie obowiązek sporządzenia
wykazów nauczycieli, którzy w związku z przekształceniami organizacyjnymi nie
będą mogli być zatrudnieni lub zatrudnieni w pełnym wymiarze zajęć został
nałożony na dyrektorów publicznych szkół podstawowych na podstawie
rozporządzenia wykonawczego Ministra Edukacji Narodowej. Odpowiedzi na
pytanie o wpływ reformy na stosunki pracy nauczycieli tych szkół należy
poszukiwać w przepisach Karty Nauczyciela i - przez odesłanie z jej art. 91c -
Kodeksu pracy. W rozpoznawanej sprawie stosunek pracy z mianowania został
rozwiązany na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty w sytuacji, gdy w szkole pozostał
tylko jeden rocznik dzieci i zmniejszyła się - w porównaniu z poprzednim rokiem
szkolnym - liczba godzin nauczania. Wydawać mogłoby się, że taki stan faktyczny
odpowiada hipotezie normy art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty. Trzeba jednakże poczynić
10
istotne zastrzeżenia i rozróżnienia. Częściowa likwidacja szkoły, zmiany
organizacyjne i zmiany planu nauczania uzasadniają rozwiązanie stosunku pracy
na podstawie tego przepisu - zdaniem Sądu Najwyższego - tylko wówczas, gdy
zadania w zakresie kształcenia i wychowania dzieci na tym poziomie nie podlegają
przekazaniu innej placówce oświatowej. Miałoby to miejsce na przykład wtedy, gdy
zmniejsza się liczba dzieci zamieszkujących dany rejon szkolny albo gdy nastąpiło
zaniechanie kształcenia w określonym kierunku lub na określonym poziomie. Takie
zmiany mogłyby być rozumiane jako wypełniające hipotezę normy art. 20 ust. 1 pkt
2. Jeżeli natomiast zadanie polegające na kształceniu i wychowaniu dzieci
zamieszkujących na danym terenie przekazywane jest do innej placówki, mamy do
czynienia z przejściem zakładu pracy na innego pracodawcę. W tym przypadku
przekazanie materialnej bazy kształcenia nie ma przesądzającego znaczenia, nie
jest jednakże go pozbawione. Również doktryna dopuszcza stosowanie konstrukcji
przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę w odniesieniu do przekazywania
zadań publicznych polegających na kształceniu i wychowaniu dzieci i młodzieży
(por. np. A. Tomanek: Przejście zakładu pracy na innego pracodawcę, Wrocław
2002). Trzeba bowiem mieć na uwadze, że przepisy regulujące kwestię transferu
zakładu pracy mają charakter gwarancyjny, ich celem jest ochrona pracowników
przed niekorzystnymi dla nich skutkami różnorodnych przekształceń zakładów
pracy. Z tego względu należy przyjąć, że przejście zakładu pracy na innego
pracodawcę nie może stanowić uzasadnienia rozwiązania stosunku pracy. Taka
norma znalazła się w Kodeksie pracy w wyniku jego nowelizacji dokonanej ustawą
z dnia 14 listopada 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 213, poz. 2081), ale pogląd taki ma
zastosowanie również do stanów faktycznych sprzed wejścia w życie tego przepisu.
Wypływa on z właściwego rozumienia dostatecznego uzasadnienia wypowiedzenia
jako warunku jego skutecznego dokonania (por. art. 45 § 1 k.p.). Przedstawione
rozważania prowadzą do niemożliwości zaakceptowania stanowiska
przedstawionego w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada 2003 r., I PK
523/02 (OSNP 2005 nr 1, poz. 3), zgodnie z którym reforma ustroju szkolnego,
będąca procesem dogłębnych zmian ustrojowych szkolnictwa, polegających między
innymi na utworzeniu - zamiast dotychczasowych szkół podstawowych -
11
sześcioletnich publicznych szkół podstawowych i gimnazjów, nie może być
traktowana jako zwykłe przejęcie (w znaczeniu przedmiotowym) zakładu pracy lub
jego części w rozumieniu art. 231
k.p. przez nowo utworzone jednostki
organizacyjne ani też jako przejęcie zadań ze skutkami płynącymi z tego przepisu.
Jest to, w każdym razie pogląd zbyt generalny. Może on być uznany za trafny w
pewnych sytuacjach faktycznych, w których, jak wyżej wspomniano, nie następuje
przejęcie zadań przez inny podmiot. Skoro jednak ustawodawca reformujący ustrój
szkolny nie uregulował wpływu dokonywanych zmian na stosunki pracy nauczycieli,
należy wobec nich stosować ogólne zasady, przy uwzględnieniu specyfiki
zatrudnienia na podstawie mianowania (por. art. 231
§ 5 k.p.).
Sąd Najwyższy, rozpoznający obecną skargę kasacyjną, zaaprobował
powyższe konstatacje i uznał, że mogą one mieć analogiczne zastosowanie do
niniejszej sprawy. Zarówno bowiem art. 59 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r.
o systemie oświaty, jak również art. 62 ust. 5 tej ustawy nie określają konsekwencji
w aspekcie pracodawcy dla zatrudnionych w zespole szkół nauczycieli w przypadku
częściowej likwidacji zespołu szkół lub wyłączenia z zespołu niektórych szkół i
włączenia ich do innego zespołu lub placówki. Odpowiedzi na to zagadnienie
należy poszukiwać w przepisach Karty Nauczyciela i - przez odesłanie z jej art. 91c
- Kodeksu pracy, co umożliwia zastosowanie art. 231
k.p.
W rozpoznawanej sprawie stosunek pracy z mianowania został rozwiązany
na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela. W rozpoznawanej skardze
kasacyjnej słusznie wskazano na dychotomię między ustaleniami Sądu a dokonaną
subsumcją. Prawidłowo Sąd Okręgowy ustalił, że liceum, wchodzące w skład
zespołu szkół (pracodawcy powódki) zostało przejęte w trybie art. art. 62 ust. 5 tej
ustawy o systemie oświaty przez Zespół Szkół S., co dla zatrudnionych w nim
nauczycieli wywołuje konsekwencje z art. 231
§ 1 k.p., jednak w tej sytuacji
niewłaściwie przyjął, że podana w wypowiedzeniu powódce umowa o pracę została
podana prawidłowo. Przyczyną rozwiązania umowy o pracę, w przypadku powódki,
nie było bowiem zlikwidowanie gimnazjum, ani zmniejszenie oddziałów w liceum, a
jedynie ewentualny brak możliwości zatrudnienia w pełnym wymiarze w Zespole
Szkół S.
12
Biorąc pod uwagę odmienności ustawy o systemie oświaty w porównaniu do
ogólnych zasad z Kodeksu pracy, a także unormowania art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela – kwestia możliwości zatrudnienia w Zespole Szkół S. mogła być
przedmiotem analizy jeszcze przed dniem 1 września 2013 r. u dotychczasowego
pracodawcy powódki, który powinien ściśle w tej kwestii współpracować z nowym
pracodawcą powódki. Gdyby nie doszło do rozwiązania stosunku pracy przed
dniem 1 września, powódka stałaby się nauczycielem zatrudnionym w Zespole
Szkół S., jeżeli jej praca związana była wyłącznie z liceum.
W cytowanym wyżej wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2005 r. w
sprawie I PK 271/04 słusznie zwrócono uwagę, że w praktyce może powstać
trudność z ustaleniem placówki, która przejęła zadania likwidowanej stopniowo
(w sensie prawnym) szkoły. Dla rozwikłania tej kwestii należy najpierw ustalić, z
jaką częścią szkoły związana była w przeważającym zakresie praca nauczyciela.
Jeśli chodzi o zespół szkół należałoby ustalić, czy powódka uczyła w
gimnazjum, czy tylko w liceum. Ta okoliczność nie została precyzyjnie wyjaśniona,
biorąc pod uwagę, że kwalifikacje powódki dotyczyły głównie nauki w klasach
początkowych. Roszczenie powódki, skierowane obecnie przeciwko Zespołowi
Szkół S. podlegać będzie zatem ocenie pod kątem tego, czy nowy pracodawca
przejął zadania zlikwidowanego zespołu szkół w zakresie, w jakim powódka je
wykonywała przed rozwiązaniem z nią stosunku pracy. Gdyby tak było, nie można
byłoby uznać, że dostateczną podstawę rozwiązania stosunku pracy stanowiły
przyczyny podane w wypowiedzeniu z powołaniem się na art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela.
Reasumując, w ocenie Sądu Najwyższego, przejęcie liceum, wchodzącego
w skład zespołu szkół (pracodawcy nauczyciela) w trybie art. 62 ust. 5 ustawy o
systemie oświaty przez inny zespół szkół, wywołuje dla zatrudnionych w tym liceum
nauczycieli konsekwencje z art. 231
§ 1 k.p., jeżeli nowy pracodawca przejął
zadania zlikwidowanego zespołu szkół w zakresie, w jakim nauczyciel je wykonywał
przed tym przejęciem. W takiej sytuacji nie można byłoby uznać, że podstawę
rozwiązania stosunku pracy nauczyciela stanowiły zmiany organizacyjne
polegające na rozwiązaniu zespołu szkół, zmniejszenie oddziałów w liceum i
likwidacja gimnazjum, uniemożliwiające dalsze zatrudnienie nauczyciela i
13
uzasadniające zastosowanie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela. Przyczyną taką
mógłby być brak możliwości dalszego zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze
w nowym zespole szkół.
W tym kontekście wyjaśnienia wymagałby również kwestia podania w
wypowiedzeniu kryteriów doboru nauczycieli do wypowiedzenia, umożliwiająca jej
weryfikację w postępowaniu sądowym. Brak takich adekwatnych kryteriów mógłby
powodować wadliwość wypowiedzenia stosunku pracy.
Mając powyższe okoliczności na uwadze Sąd Najwyższy na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., a w odniesieniu do kosztów postępowania kasacyjnego na
podstawie art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c., orzekł jak w sentencji
wyroku.
kc