Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 342/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Michał Laskowski (przewodniczący)
SSN Jarosław Matras (sprawozdawca)
SSN Eugeniusz Wildowicz
Protokolant Małgorzata Sobieszczańska
przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Andrzeja Wieczorka,
w sprawie A. K.
skazanego z art. 156 § 1 pkt 2 k.k. i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 22 marca 2016 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę
od wyroku Sądu Okręgowego w K.
z dnia 8 czerwca 2015 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w K.
z dnia 12 września 2013 r.,
I. uchyla zaskarżony wyrok w zakresie w jakim utrzymano w
mocy przywołanie w kwalifikacji prawnej przyjętej przez Sąd
Rejonowy w K. w wyroku z 12 września 2013 r. przepisu art. 158 §
2 k.k.;
II. w pozostałym zakresie kasację oddala;
2
III. zwraca A. K. uiszczoną opłatę od kasacji w kwocie 450
(czterysta pięćdziesiąt) zł, a wydatkami postępowania
kasacyjnego obciąża Skarb Państwa.
UZASADNIENIE
A. K. został oskarżony o to, że: w dniu 15 stycznia 2011 r. w K., działając
wspólnie i w porozumieniu z J. P. wzięli udział w pobiciu J. G. w ten sposób, że
uderzali go pięściami po głowie, a gdy się przewrócił kopali po całym ciele, przy
czym A. K. w tym czasie posługiwał się nożem, którym zadał pokrzywdzonemu cios
w brzuch, powodując u niego ranę kłutą brzucha, w wyniku czego doznał urazu
ciała w postaci rany kłutej lewej bocznej okolicy brzucha (pogranicza okolicy
podżebrowej i lędźwiowej lewej) w linii pachowej tylnej drążącej do jamy otrzewnej
z przedziurawieniem ściany lewego zagięcia okrężnicy i esicy, z uszkodzeniem
dolnego bieguna śledziony z krwotokiem wewnętrznym i wyciekiem treści kałowej
do jamy otrzewnej, stłuczenia obu płuc z odmą lewej jamy opłucnej ponadto
stłuczenia tułowia, głowy i twarzy z krwiakiem lewego oczodołu i wylewem
podspojówkowym oka lewego, gdzie w następstwie doznanego urazu narządów
jamy brzusznej (ściany jelit) z następowym wyciekiem treści kałowej do jamy
otrzewnej rozwinęło się kałowe zapalenie otrzewnej, a następnie wstrząs septyczny
i stłuczenie obu płuc z odmą lewej jamy opłucnej powikłane obustronnym
zapaleniem płuc skutkowało rozwinięciem się ostrej niewydolności oddechowej,
czym spowodował ciężki uszczerbek na zdrowiu tego pokrzywdzonego w postaci
choroby realnie zagrażającej jego życiu, tj. o czyn z art. 156 § 1 pkt 2 k.k. i art. 158
§ 2 k.k. i art. 159 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.
Wyrokiem z dnia 12 września 2013 r., Sąd Rejonowy w K. uznał
oskarżonego za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu z tą zmianą, iż do
opisu czynu dodał wyrażenie „ inne ciężkie kalectwo” uznając, że wypełnia on
dyspozycję art. 156 § 1 pkt. 2 k.k. i art. 158 § 2 k.k. i art. 159 k.k. w zw. z art. 11 §2
k.k. i za ten czyn na podstawie art. 156 § 1 pkt. 2 k.k. w zw. z, art. 11 § 3 k.k.
wymierzył mu karę 4 (czterech) lat pozbawienia wolności. Na podstawie art. 63 §1
k.k. na poczet orzeczonej w pkt. 1 kary pozbawienia wolności zaliczył oskarżonemu
A. K. okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie od dnia 20 stycznia
2011 r. do dnia 6 października 2011r. Zasądził od oskarżonego A. K. na rzecz J. G.
3
kwotę 5000 (pięć tysięcy) złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 8 lipca
2011 r. do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia za doznane cierpienie fizyczne i
krzywdę moralną.
Wyrok zawierał także inne rozstrzygnięcia co do kosztów postępowania.
Apelacje od tego wyroku wnieśli obrońca oskarżonego oraz prokurator na
niekorzyść oskarżonego.
Obrońca oskarżonego zaskarżył wyrok w całości i zarzucił mu obrazę (SN
skrótowo przedstawi konstrukcję zarzutów apelacji) - art. 7 k.p.k. (pkt 1 a-f
apelacji), art. 201 k.p.k. (bezpodstawne oddalenie wniosku w przedmiocie
przesłuchania biegłej I. W.) a także art. 170 § 1 pkt 2 i 3 k.p.k. polegające na
bezpodstawnym oddaleniu wniosku dowodowego o przesłuchanie w charakterze
świadków P. M. i M. C.
W konkluzji skarżący domagał się uchylenia wyroku i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania.
Prokurator zaskarżył wyrok w zakresie orzeczenia o karze i stawiając zarzut
rażącej niewspółmierności orzeczonej kary, wniósł o zmianę wyroku i wymierzenie
oskarżonemu kary 8 lat pozbawienia wolności.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 8 czerwca 2015 r., zmienił zaskarżony
wyrok w ten sposób, że orzeczoną karę podwyższył do lat 6, a w pozostałym
zakresie wyrok utrzymał w mocy.
Kasację od tego wyroku wniósł obrońca skazanego. Zaskarżając wyrok w
całości zarzucił mu:
„I. rażące naruszenie przepisów postępowania stanowiące bezwzględną
przyczynę odwoławczą, określoną w przepisie art. 439 § 1 pkt 2 in fíne k.p.k.,
polegające na rozpoznaniu sprawy w toku postępowania apelacyjnego przez inne
osobowo składy orzekające, w konsekwencji czego w wyrokowaniu, z pierwotnie
wyznaczonego składu orzekającego, brał udział tylko sędzia sprawozdawca, nadto
polegające na zaniechaniu przez Sąd II instancji, z naruszeniem art. 402 § 2 k.p.k.,
obowiązku prowadzenia przerwanej rozprawy od początku w sytuacji zmiany składu
orzekającego i prowadzenia z własnej inicjatywy uzupełniającego postępowania
dowodowego przez sąd odwoławczy oraz na zaniechaniu powtórzenia
4
uzupełniającego postępowania dowodowego pomimo zmiany składu osobowego
sądu orzekającego;
II. rażące naruszenie prawa materialnego tj. art. 156 § 1 pkt 2 k.k. w zb. z art.
158 § 2 k.k. i art. 159 kk w zw. z art. 11 § 2 k.k. poprzez wyrażenie poglądu o
dopuszczalnej kumulatywnej kwalifikacji przestępstwa ze wskazanych przepisów
mimo tego, że czyny zabronione stypizowane we wskazanych przepisach, a
polegające na narażeniu i spowodowaniu skutku są w tym zakresie wzajemnie
sprzeczne oraz wykluczające się oraz nie pozostają w realnym zbiegu i
niedopuszczalna jest kumulatywna kwalifikacja prawna we wskazanym zakresie;
ponadto:
III. rażące naruszenie przepisów postępowania a mianowicie art. 167 k.p.k. ( w
brzmieniu sprzed zmiany ustawą nowelizującą z dnia 27 września 2013 roku Dz.U.
z 2013 poz. 1247 z późn. zm.) art. 170 § 1 pkt 4 k.p.k., skutkujące niewyjaśnieniem
wszystkich okoliczności sprawy a polegające na odstąpieniu od przesłuchania w
charakterze świadka P. M., pomimo braku ku temu przesłanek wskazanych w
ustawie procesowej;”
W konkluzji kasacji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w K.
W pisemnym stanowisku co do kasacji prokurator Prokuratury Okręgowej w
O. wniósł o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej, choć w uzasadnieniu
podniósł, iż zasadny jest zarzut drugi kasacji i wniósł o uchylenie wyroku w części
kwalifikacji prawnej czynu przypisanego skazanemu w zakresie, w jakim powołano
tam art. 158 § 2 k.k., a oddalenie w pozostałym zakresie. Do stanowiska tego
przychylił się prokurator Prokuratury Krajowej w trakcie rozprawy kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest zasadna w zakresie zarzutu opisanego w jej punkcie drugim.
Jest oczywiste, że w obrazie normatywnym czynu przypisanego skazanemu nie
mogą łącznie występować przepisy art. 156 § 1 pkt 2 k.k. i art. 158 § 2 k.k.
Pierwszy z nich typizuje bowiem umyślne przestępstwo, a przepis art. 158 § 2 k.k.
ma złożoną postać. Opisany w tym przepisie czyn ma złożony charakter od strony
podmiotowej: określa on przestępstwo umyślno-nieumyślne. Sam udział w bojce
lub pobicie ma wprawdzie charakter działania umyślnego, ale za skutek tego
5
zachowania w postaci ciężkiego uszczerbku sprawca (art. 158 § 2 k.k.) poniesie
odpowiedzialność tylko w sytuacji opisanej w art. 9 § 3 k.k., a więc gdy nie miał
zamiaru spowodowania takiego skutku, ale następstwo nim objęte przewidywał
albo mógł przewidzieć. Zatem w sytuacji, gdy sprawca swoim zamierzonym
(umyślnym) działaniem realizowanym w trakcie bójki lub pobicia powoduje ciężki
uszczerbek na zdrowiu, to nie można jednocześnie przypisać mu zachowania
opisanego w dyspozycji art. 158 § 2 k.k. (por. np. postanowienie SN z dnia 28 lipca
2010 r., II KK 271/09, Lex nr 693927; wyrok SN z dnia 9 stycznia 2015 r., III KK
237/14, Lex nr 1640255). Zarówno sąd pierwszej instancji (w ślad za
prokuratorem), jak i sąd drugiej instancji dopuścili się więc rażącego naruszenia
przepisu art. 11 § 2 k.k. uznając, iż oba wskazane wyżej przepisy Kodeksu karnego
mogą jednocześnie określać kwalifikację prawną czynu przypisanego skazanemu.
Wprawdzie w apelacji takiego zarzutu nie podniesiono, ale sąd drugiej instancji
winien uchybienie to dostrzec w oparciu o obowiązek opisany w art. 455 k.p.k. W tej
sytuacji kasacja w tym zakresie jest zasadna, a Sąd Najwyższy nie musiał działać
na podstawie art. 455 k.p.k. w zw. z art. 536 k.p.k., skoro uchybienie to ujęto w
kasacji. W orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowane jest stanowisko, że błąd
subsumcji może być „poprawiony” w postępowaniu kasacyjnym tylko w formule
orzeczenia kasatoryjnego określonego w art. 537 § 1 i 2 k.p.k., a więc jako
uchylenie fragmentu rozstrzygnięcia, w którym zawarto wadliwy przepis (zob. np.
wyrok SN z dnia 6 lutego 2014 r., III KK 482/13, Lex nr 1427473). Taką formułę
zastosował Sąd Najwyższy w niniejszej sprawie, uznając, że nie jest celowe
uchylenie w tym zakresie sprawy do ponownego rozpoznania. Podkreślić należy, że
wymierzając karę oba orzekające sądy nie traktowały „poszerzenia” kwalifikacji
prawnej o czyn z art. 158 § 2 k.k. jako okoliczności mającej jakikolwiek wpływ na jej
wymiar. Konsekwencją uwzględnienia kasacji było także zwrócenie uiszczonej
opłaty (art. 527 § 4 k.p.k.) oraz obciążenie wydatkami tego postępowania Skarb
Państwa.
Pozostałe dwa zarzuty okazały się chybione. Pierwszy z tych zarzutów
oparty jest na tezie o rozpoznaniu sprawy w toku postępowania odwoławczego
przez różne składy sędziowskie. Analizując tok rozpoznania sprawy stwierdzenie to
nie może zostać zaaprobowane przez Sąd Najwyższy. Do takiego stwierdzenia
6
mogłoby prowadzić tylko to, że w wyroku sądu II instancji wpisano prawie wszystkie
terminy rozpoznania sprawy (19 grudnia 2013 r., 16 września 2014 r., 18 listopada
2014 r., 17 marca 2015 r. i 1 czerwca 2015 r.). Rzecz jednak w tym, że sprawa
miała rzeczywiście kilka terminów, ale w większości rozpoznanie sprawy
odraczano, a na rozprawach w terminach 19 grudnia 2013 r., 16 września 2014 r.
oraz 18 listopada 2014 r. nie przeprowadzono żadnych czynności dowodowych
(dopuszczano dowody, stosowano tymczasowe aresztowanie). Jedynie na terminie
w dniu 25 lutego 2015 r. po przeprowadzeniu referatu i przesłuchaniu biegłego A. T.
rozprawę przerwano do dnia 17 marca 2015 r. (k. 1474), ale na tej prowadzonej po
przerwie rozprawie tylko wydano postanowienie o dopuszczeniu kolejnych dowody
(biegły G. Ż. i świadek P. M.), a rozprawę odroczono. Podkreślić należy, że ten
termin (po przerwie) został ujęty w samym wyroku, choć nie opisano terminu
pierwszego, tj. z dnia 25 lutego 2015 r. Trudno zatem z wymienieniem tych
terminów w treści wyroku wiązać istotny – w aspekcie art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. –
skutek. Zważywszy zatem na regułę ujętą w art. 404 § 2 k.p.k. w zw. z art. 458
k.p.k. oraz brak wydania w dniu 1 czerwca 2015 r. przez sąd II instancji
postanowienia – po wcześniejszym odroczeniu rozprawy – o prowadzeniu rozprawy
w dalszym ciągu, trzeba jednoznacznie stwierdzić, że w dniu 1 czerwca 2015 r. Sąd
Okręgowy w K. w składzie: SSO E. K., SSO M. S. oraz SSO W. K. rozpoczął
rozpoznanie sprawy w postępowaniu apelacyjnym od początku, o czym przekonuje
także złożenie referatu, który przecież inicjuje przewód sądowy (art. 453 § 1 k.p.k.).
Następnie przesłuchano biegłych, świadka M. C., wydano inne postanowienia, a
wydanie wyroku odroczono do dnia 8 czerwca 2015 r. Tego dnia wydano wyrok w
tym samym składzie, co w dniu 1 czerwca 2015 r. Nie może być zatem mowy o
tym, aby sprawę w postępowaniu odwoławczym rozpoznano w sytuacji zmiany
składu sądzącego, a więc gdy któryś z sędziów nie był obecny na całej rozprawie
odwoławczej. Można mieć oczywiście pewne zastrzeżenia, czy cały materiał
będący podstawą wyrokowania został w toku przewodu odwoławczego w dniu 1
czerwca 2015 r. ujawniony, ale kwestia ta nie jest przedmiotem zarzutu
kasacyjnego.
Zupełnie chybiony jest ostatni zarzut kasacji. To właśnie na skutek zarzutu
zawartego w apelacji oraz wniosku złożonego w toku postępowania odwoławczego
7
(k. 1502), sąd odwoławczy w dniu 17 marca 2015 r. dopuścił dowód z zeznań
wskazanych w apelacji świadków, w tym P. M. P. M. w piśmie znajdującym się
na k. 1644 wskazał, że przebywa za granicą (pracuje w Anglii) i nie jest w stanie
przyjechać do sądu aby złożyć zeznania; nie podał przy tym adresu
(korespondencję na adres w Polsce odebrała siostra). W takiej sytuacji sąd
odwoławczy „odstąpił” od przesłuchania P. M. uznając, że dowód ten nie jest
możliwy do przeprowadzenia, a to z powodu pobytu za granicą, a nadto – jak to ujął
– „narażało by na przewlekłość”. Wprawdzie w tym postanowieniu nie wskazano ani
podstawy prawnej tej decyzji, ani szerszego uzasadnienia, ale naruszenie
przepisów art. 94 § 1 pkt 4 i 5 k.p.k. nie mogło mieć żadnego wpływu na treść
wyroku. Rację miał bowiem sąd odwoławczy, że dowodu tego nie można było
przeprowadzić. Nie z tego powodu, że świadek był za granicą, ale przede
wszystkim, iż bez ustalenia jego adresu nie było możliwości przeprowadzenia
takiego dowodu także np. w trybie przesłuchania wskazanego w art. 586 § 2 i 3
k.p.k. Najistotniejsze jest jednak to, że trafnej oceny znaczenia zeznań tego
świadka dokonał sąd pierwszej instancji. Oddalając wniosek dowodowy obrońcy
oskarżonego o przesłuchanie tego świadka na okoliczność, że oskarżony K. po
zajściu udał się na „imprezę”, o której mówił w swoich wyjaśnieniach oskarżony,
wskazał, iż okoliczność na którą ma być słuchany świadek nie ma znaczenia dla
rozstrzygnięcia sprawy (art. 170 § 1 pkt 2 k.p.k. – k. 1100 v i nast.).
Z tych wszystkich powodów orzeczono jak w wyroku.