Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 146/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 kwietnia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Iwona Koper
w sprawie z powództwa Firmy Handlowej "B." S.A. w R.
przeciwko A. S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 8 kwietnia 2016 r.,
skargi kasacyjnej pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 16 października 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym Sąd Okręgowy w R. orzekł,
że pozwana A. S. - Firma „M.” A. S. w L. ma zapłacić powodowi Firmie Handlowej
„B.” S.A. w R. kwotę 250.091,11 zł. Zasądzona kwota obejmowała należność
tytułem ceny za materiały budowlane na podstawie kilkunastu faktur.
W zarzutach od nakazu zapłaty pozwana wniosła o uchylenie nakazu
i oddalenie powództwa podnosząc, że powód umową cesji z dnia 21 sierpnia 2013 r.
zbył dochodzoną wierzytelność na rzecz D. W. prowadzącego działalność
gospodarczą pn. D. i wierzytelność ta została skompensowana przez nabywcę z
wzajemną wierzytelnością przysługującą pozwanej w stosunku do D. W. W
odpowiedzi na zarzuty pozwanej powód przyznał, że w dniu 21 sierpnia 2013 r.
zawarł z D. W. prowadzącym działalność gospodarczą pod nazwą D. w R. umowę
cesji wierzytelności dochodzonej w niniejszej sprawie na kwotę 250.091,11 zł, przy
czym warunkiem skuteczności tej umowy było dokonanie przez D. W. zapłaty wyżej
wymienionej kwoty na rachunek bankowy powoda. Do zapłaty nie doszło, wobec
czego w dniu 28 listopada 2013 r. powód i D. W. zawarli porozumienie w sprawie
rozwiązania umowy przelewu wierzytelności.
Wyrokiem z dnia 27 marca 2014 r. Sąd Okręgowy w R. utrzymał w mocy
wydany nakaz zapłaty. W ocenie tego Sądu, wobec rozwiązania umowy przelewu
wierzytelności powód był legitymowany do dochodzenia kwoty objętej żądaniem
pozwu. Z kolei pozwana nie wykazała, by posiadała w stosunku do D. W.
wymagane wierzytelności, jak również by złożyła mu oświadczenie o potrąceniu,
zaś przedłożony przez pozwaną dowód w postaci dokumentu określonego
„rozrachunki - analityka” sporządzony został miesiąc wcześniej niż podpisana
umowa cesji, co podważa jego wiarygodność.
Wyrokiem z dnia 16 października 2014 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
pozwanej wniesioną od wyroku Sądu pierwszej instancji. Przyjął, że wprawdzie
powód umową cesji wierzytelności z dnia 21 sierpnia 2013 r. przelał na D. W.
wierzytelności objęte pozwem przysługujące mu względem pozwanej, ale
cesjonariusz nie wywiązał się z umowy i nie zapłacił należności za nabytą
3
wierzytelność w terminie 7 dni od podpisania umowy. Wskutek tego powód i D. W.
zawarli w dniu 28 listopada 2013 r. porozumienie w sprawie rozwiązania umowy
przelewu wierzytelności. Tym samym - podpisując wymienione porozumienie – D.
W. potwierdził, że wierzytelności wynikające z faktur wymienionych w pozwie z
powrotem przenosi na cedenta, ten zaś nie będzie wymagać za nie zapłaty
należności. Zarzut pozwanej, co do kompensaty wierzytelności, opierający się
wyłącznie na umowie cesji wierzytelności pozostaje w sprzeczności z
oświadczeniem D. W., złożonym wobec powoda, a potwierdzonym porozumieniem
z dnia 28 listopada 2013 r., co do rozwiązania umowy cesji. Na skutek zwrotu
wierzytelności cedentowi odpadła podstawa do jakichkolwiek kompensat między D.
W. a pozwaną. Z tych względów Sąd Okręgowy trafnie pominął zeznania świadka
D. W., jakkolwiek nie dał temu stosownego wyrazu, co jednak pozostaje bez
wpływu na rozstrzygnięcie sprawy. Z tych względów apelacja jako bezzasadna
podlegała oddaleniu.
Wyrok Sądu drugiej instancji został zaskarżony w całości skargą kasacyjną
przez pozwaną. W ramach podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.
zarzucono naruszenie przepisów:
- art. 378 § 1 k.p.c. polegające na nierozpoznaniu przez Sąd drugiej instancji
zarzutów podniesionych przez pozwaną w apelacji, tj. nierozpoznania istoty
sprawy, naruszenia art. 498 § 1 k.c., naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.,
naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 129 § 1 k.p.c., naruszenia art. 233
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 227, art. 248 § 1, art. 249 k.p.c., naruszenia art. 227
k.p.c .w zw. z art. 274 § 1 k.p.c. i poprzestanie na ogólnikowym stwierdzeniu,
iż pominięcie zeznań świadka D. W. przez Sąd pierwszej instancji jest
słuszne, bowiem pominięcie to pozostaje bez wpływu na rozstrzygnięcie
sprawy, a w konsekwencji dokonanie pozornej kontroli instancyjnej przez
Sąd drugiej instancji;
- art. 382 k.p.c. w zw. z art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art.
248 § 1 k.p.c. polegające na nieprzeprowadzeniu przez Sąd drugiej
instancji uzupełniającego postępowania dowodowego poprzez zobowiązanie
D. W. do przedłożenia Sądowi dokumentacji księgowej, z której wynika
4
kompensata wzajemnych wierzytelności D. W. na kwotę 250.091,11 zł
nabytych w drodze cesji od powódki a wzajemną wierzytelnością pozwanej
w stosunku do D. W., w efekcie czego Sąd pozbawił się dowodu
umożliwiającego rozpoznanie kwestii kompensaty wzajemnych zobowiązań
pomiędzy pozwaną a D. W.;
- art. 382 k.p.c. w zw. z art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art.
274 § 1 k.p.c. poprzez nieprzeprowadzenie przez Sąd drugiej
instancji uzupełniającego postępowania dowodowego i nieprzesłuchanie
świadka D. W., podczas gdy Sąd drugiej instancji w świetle art. 382 k.p.c.
zobowiązany był do przeprowadzenia przedmiotowego dowodu
wobec okoliczności, że Sąd pierwszej instancji, nie wezwał powtórnie
świadka nieobecnego na rozprawie ani też dowodu z jego przesłuchania nie
oddalił, ani nie pominął, co miało istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy,
ponieważ Sąd w efekcie pozbawił się dowodu umożliwiającego rozpoznanie
kwestii kompensaty wzajemnych zobowiązań pomiędzy pozwaną a D. W.;
- art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. poprzez sporządzenie
uzasadnienia wyroku z dnia 16 października 2014r. z pominięciem
wskazania podstawy faktycznej, czyli ustalenia faktów, które Sąd uznał za
udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn dla których innym
dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, wyjaśnienia podstawy
prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa oraz oceny zarzutów
podniesionych przez pozwaną w apelacji, co uniemożliwia kontrolę motywów
rozstrzygnięcia.
Wskazując na powyższe zarzuty pozwana wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku Sądu Apelacyjnego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu
Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., podstawą skargi kasacyjnej mogą być
naruszenia przepisów postępowania, jeżeli mogły one mieć istotny wpływ na wynik
sprawy. W ugruntowanym stanowisku Sądu Najwyższego zarzut naruszenia art.
328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., podniesiony w ramach drugiej podstawy
kasacyjnej, może być uwzględniony wyjątkowo z tej przyczyny, że określa
5
on elementy uzasadnienia wyroku, które jest sporządzane już po wydaniu
orzeczenia. Z tej przyczyny naruszenie tego przepisu nie ma zazwyczaj istotnego
wpływu na wynik postępowania. Mimo to zarzut naruszenia tego przepisu może
być wyjątkowo uwzględniony w postępowaniu kasacyjnym, w szczególności
wówczas, gdy treść uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia jest do tego stopnia
wadliwa, że nie jest możliwe przeprowadzenie jego poprawnej kontroli przez
Sąd Najwyższy (por. m.in. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada
1999 r., III CKN 460/98, OSNC 2000, nr 5, poz. 100, z dnia 25 października 2000 r.,
IV CKN 142/00, z dnia 13 czerwca 2000 r., V CKN 69/00 - nie publ.).
Zgodnie z art. 328 § 2 k.p.c., uzasadnienie wyroku powinno zawierać
wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie faktów, które sąd
uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których
innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnienie
podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Ogólnie rzecz
ujmując z przepisu tego wynika, że uzasadnienie wyroku powinno zawierać
podstawę faktyczną i prawną rozstrzygnięcia. Przepis ten poprzez art. 391 § 1 k.p.c.
ma odpowiednie zastosowanie w postępowaniu apelacyjnym. Uzasadnienie wyroku
sądu drugiej instancji ze względu na jego zakres i funkcje, określone przepisem
art. 378 k.p.c., powinno odnosić się także do odpowiednich zarzutów zawartych
w apelacji ewentualnie do innych kwestii, które sąd drugiej instancji powinien
uwzględnić z urzędu.
Wyżej określonych wymagań nie spełnia uzasadnienie wyroku
zaskarżonego skargą kasacyjną, gdyż nie ma w nim ani podstawy faktycznej, ani
podstawy prawnej rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji. W szczególności, Sąd
Apelacyjny rozstrzygnął apelację, nie wskazując jakichkolwiek przepisów prawa
materialnego, które należało mieć na uwadze, badając zasadność zarzutu
pozwanej podniesionego w zarzutach od nakazu zapłaty. Ich wskazanie było
niezbędne dla określenia faktów prawnie istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy oraz
określenia na kim spoczywał ciężar ich dowodu, następnie oceny, czy zgłoszone
przez strony okoliczności i dowody były istotne dla rozstrzygnięcia sprawy oraz
wreszcie - o ile takie okoliczności i dowody zostały zgłoszone - oceny
wiarygodności i mocy dowodowej przeprowadzonych w sprawie dowodów. Brak
6
tych elementów w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku uniemożliwia dokonania
oceny zasadności pozostałych - poza zarzutem naruszenia art. 328 § 2 w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. - zarzutów podniesionych w skardze kasacyjnej. W szczególności
zwrócić należy uwagę na to, że z uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie wynika
jasno, co ma znaczenie dla oceny legitymacji czynnej powoda, czy wierzytelność
będąca źródłem dochodzonego roszczenia przysługuje mu z tej przyczyny, że
umowa przelewu wierzytelności z dnia 21 sierpnia 2013 r. miała charakter
warunkowy - a w konsekwencji w ogóle nie doszło do przeniesienia na jej
podstawie wierzytelności na rzecz D. W. (warunek zawieszający) albo doszło
do powrotnego przeniesienia wierzytelności na powoda, jako cedenta, na skutek
ziszczenia się warunku rozwiązującego - czy też z tej przyczyny, że powód zawarł
z D. W. w dniu 28 listopada 2013 r. umowę rozwiązującą umowę przelewu
wierzytelności. Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie wynika, czy i kiedy o
umowie przelewu wierzytelności i jej treści oraz umowie z dnia 28 listopada 2013 r.,
a w konsekwencji o zmianie wierzyciela dowiedziała się pozwana oraz kiedy
ewentualnie miała miejsce kompensata jej wierzytelności z wierzytelnościami D. W.,
a jeżeli tak, czy w świetle wchodzących w rachubę przepisów prawa materialnego,
była ona skuteczna względem powoda.
Z tych względów na podstawie art. 39815
§ 1 oraz art. 108 § 2 w zw.
z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c. orzeczono, jak w sentencji.
jw
eb