Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 370/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 kwietnia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Antoni Górski
SSN Karol Weitz
w sprawie z powództwa T. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
z siedzibą w R., poprzednio W. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w R.
przeciwko B. W.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 7 kwietnia 2016 r.,
skargi kasacyjnej pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 29 października 2014 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od strony pozwanej na rzecz strony powodowej
kwotę 1800 (tysiąc osiemset) zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Powód – W. spółka z o.o. w pozwie skierowanym przeciwko B. W. domagał
się ustalenia, że od dnia 1 marca 2012 r. nadal istnieje między stronami umowny
stosunek dzierżawy części nieruchomości gruntowej, a po sprecyzowaniu żądania
domagał się ustalenia, iż stosunek taki istniał w okresie od dnia 1 marca 2012 r. do
dnia 28 lutego 2014 r.
Sąd Okręgowy oddalił powództwo po dokonaniu następujących ustaleń
faktycznych.
Strony zawarły umowę dzierżawy części nieruchomości zabudowanej
w dniu 1 marca 2012 r. W dniu 29 marca 2012 r. mąż pozwanej W. W.
(jednocześnie jej pełnomocnik) zwrócił się do pozwanego dzierżawcy
o przedstawienie mu odpowiedniej polisy ubezpieczeniowej dotyczącej
prowadzonego tartaku na wydzierżawionej nieruchomości, a prezes zarządu
powodowej spółki takiej polisy nie okazał. W. W. jako pełnomocnik
wydzierżawiającej wypowiedział umowę dzierżawy ze skutkiem natychmiastowym.
W dniu 3 lipca 2012 r. powódka zawarła kilka umów ubezpieczenia od ognia,
innych zdarzeń losowych i odpowiedzialności cywilnej.
W ocenie Sądu Okręgowego, wypowiedzenie umowy dzierżawy okazało
się skuteczne, powód korzystał bowiem z przedmiotu dzierżawy w sposób
sprzeczny z umową, co stanowiło jedną z umownych podstaw wypowiedzenia
umowy dzierżawy. Powódka nie miała interesu w ustaleniu nieistnienia stosunku
dzierżawy od dnia 29 czerwca 2012 r do dnia 29 czerwca 2012 r., ponieważ istniał
on bezspornie i strony go nie kwestionowały. Miała natomiast interes prawny
w ustaleniu trwania tego stosunku od dnia 30 czerwca 2012 r. do dnia 28 lutego
2014 r., jednakże w tym zakresie żądanie nie było w ten sposób sformułowane.
Powództwo o ustalenie nie może być natomiast częściowo uwzględnione
a częściowo oddalone. Nietrafny okazał się zarzut nieważności wypowiedzenia
umowy, bowiem pełnomocnictwo udzielone przez pozwaną nie jest dokumentem
urzędowym w rozumieniu art. 1 Konwencji Haskiej z dnia 5 pazdzienika 1991 r.
(Dz. U. z 2005 r., nr 112, poz. 938; cyt. dalej "Konwencja Haska z 1991 r.").
3
Apelacja powoda okazała się częściowo uzasadniona, Sąd Apelacyjny
zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, że ustalił, iż strony wiązała umowa
dzierżawy z dnia 1 marca 2012 r. w okresie od dnia 30 czerwca 2012 r. do dnia
28 lutego 2014 r. i oddalił powództwo, a następnie także oddalił apelację
w pozostałym zakresie. Sąd Apelacyjny uznał ,że kolejna zmiana żądania powoda
(w postaci ustalenia istnienia stosunku dzierżawy w okresie od dnia 30 czerwca
2012 r. do dnia 28 lutego 2014 r.), dokonana na rozprawie apelacyjnej w dniu
29 padziernika 2014 r., stanowiła niedopuszczalną zmianę powództwa (art. 193
§ 21
k.p.c.). Mogło być natomiast uwzględnione żądanie powoda w tej wersji,
że domagał się on ustalenia istnienia stosunku dzierżawy w okresie od dnia
30 czerwca 2012 r. do dnia 28 lutego 2014 r. Miał on bowiem interes
prawny w takim ustaleniu (art. 189 k.p.c.), a żądanie takie nie koliduje z treścią
art. 321 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny przyjął jednak nieskuteczność dokonanego
wypowiedzenia umowy dzierżawy z dnia 29 czerwca 2012 r.,
ponieważ brak ubezpieczenia nieruchomości (tartaku) nie mógł być traktowany
jako naruszenia obowiązku kontraktowego przez określonego w § 7 pkt 3
umowy ("używanie przedmiotu najmu w sposób sprzeczny z umową
lub przeznaczeniem"). Wypowiedzenie umowy dzierżawy z powołaniem się na tę
podstawę było - zdaniem Sądu - jedynie pretekstem służącym do rozwiązania tej
umowy przez stronę pozwaną(wydzierżawiającego). Sąd Apelacyjny stwierdził
ponadto ,że trafny okazał się zarzut naruszenia art. 1, 2, 3 i 4 Konwencji Haskiej.
Mąż powódki legitymował się wprawdzie dokumentem pełnomocnictwa (składając
oświadczenie o wypowiedzeniu umowy), ale na dokumencie tym znajduje się
notarialne poświadczenie podpisu B. W. (mocodawczyni) i w związku z tym
konieczne okazało się dołączenie odpowiedniego apostille.
W skardze kasacyjnej strony pozwanej (wydzierżawiającego) podniesiono
zarzuty naruszenia prawa procesowego (art. 321 k.p.c., art. 368 § 1 pkt 1 i 5 k.p.c.)
oraz zarzuty naruszenia prawa materialnego(art. 65 § 2 k.c.) w zw. z § 7 umowy
dzierżawy oraz w związku z art. 667 § 2 zdanie 1 k.c. w zw. z art. 694 k.c.; art. 1, 2,
3 i 4 Konwencji Haskiej z 1961 r. Skarżący domagał się uchylenia zaskarżonego
wyroku w części zaskarżonej (pkt I.1, pkt I, 3, pkt III) i przekazania sprawy w tym
zakresie Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. W postępowaniu sformułowane zostało przez powoda (dzierżawcę)
żądanie o ustalenie istnienie umowy dzierżawy od dnia jej zawarcia (1 marca
2012 r.) do dnia 28 lutego 2014 r. Sąd Okręgowy zanegował możliwość czasowej
podzielności zgłoszonego żądanie o ustalenie i stwierdził, że skoro powód
(dzierżawca) nie miał interesu w zakresie ustalenia trwania stosunku dzierżawy
od dnia 1 marca 2012 r. do dnia 29 czerwca 2012 r. (istnienie takie było bezsporne
i niekwestionowane przez kontrahenta), to nie mógł już skutecznie żądać ustalenia
trwania tego stosunku w pozostałym okresie objętym żądaniem pozwu (po dniu
29 czerwca 2012 r). Według tego Sądu, powództwo o ustalenie "nie może być
częściowo uwzględnione a częściowo oddalone".
Należy podzielić odmienne stanowisko Sądu Apelacyjnego w omawianym
zakresie. Mimo ostatecznego przyjęcia, iż żądanie powoda miało obejmować
okres od dnia 1 marca 2012 r., a stan niepewności pojawił się tylko od dnia 29
czerwca 2012 r. do dnia 28 lutego 2014 r. (po dokonaniu wypowiedzenia umowy),
Sąd mógł oceniać zasadność żądania ustalenia w odniesieniu do tego właśnie
okresu niepewności prawnej. W istocie chodziło bowiem o zweryfikowanie
skuteczności wypowiedzenia umowy dzierżawy przez wydzierżawiającą.
Trafnie zatem Sąd Apelacyjny stwierdził, że jeżeli powód objął żądaniem również
okres (z racji braku interesu prawnego w ustaleniu)sprzed wypowiedzenia umowy,
to nie było przeszkód do oddalenia powództwa za ten okres i jednocześnie
uwzględnienia powództwa za okres póżniejszy. Takie rozstrzygnięcie nie narusza
postanowień art. 321 § 1 k.p.c. Sąd może bowiem orzekać w odniesieniu do innego
(krótszego) odcinka czasowego trwania stosunku dzierżawy. Należy zatem
stwierdzić, że na podstawie art. 189 k.c. możliwe jest ustalenie przez sąd istnienia
umownego stosunku dzierżawy w okresie krótszym niż w okresie określonym
w treści żądania powoda.
W tej sytuacji nie można podzielić podniesionego w skardze zarzutu
naruszenia art. 321 § 1 k.c. w zw. z art. 189 k.p.c.
2. Jak zaznaczył Sąd Apelacyjny, w niniejszej sprawie chodziło w istocie
o ustalenie skuteczności dokonanego wypowiedzenia umowy dzierżawy w dniu
5
29 czerwca 2012 r. i tym samym o stwierdzenie, czy strony wiązała umowa
dzierżawy. Powód kilkakrotnie modyfikował swoje żądanie (raz przed Sądem
Okręgowym - na rozprawie w dniu 5 marca 2014 r., potem na rozprawie apelacyjnej
w dniu 29 pażdziernika 2014 r.), określając inaczej zarówno początek takiej
dzierżawy, a następnie okres i moment zakończenia stosunku umownego.
Ostatecznie utrzymało się żądanie w postaci ustalenia istnienia stosunku dzierżawy
od dnia 1 marca 2012 r do dnia 28 lutego 2014 r., ponieważ żądanie sformułowane
na rozprawie apelacyjnej uznane zostało za niedopuszczalną zmianą powództwa.
Rzecz jasna, że wnioski apelacyjne (art. 368 § 1 pkt 5 k.p.c.) powinny być
skoordynowane z zakresem zaskarżenia apelacją (art. 368 § 1 pkt 1 k.p.c.),
przy czym w niniejszym postępowaniu na pewno wnioski takie ulegały
modyfikacjom w zależności od formułowanego żądania odnośnie do wskazanego
okresu, w którym miałby trwać stosunek dzierżawy. W każdym razie nie wpłynęło
to jednak na treść ostatecznego rozstrzygnięcia SN, który oceniał istnienie
stosunku dzierżawy w całym okresie objętym ostatecznym żądaniem (od 1 marca
2012 do 28 lutego 2014 r.).
3. Nie można podzielić stanowiska skarżącego (wydzierżawiającego),
że doszło do skutecznego wypowiedzenia umowy dzierżawy zawartej w dniu
1 marca 2012 r. W umowie tej przewidziano podstawy jej wypowiedzenia "w trybie
natychmiastowym bez zachowania terminów wypowiedzenia", w tym m.in.
"używanie przedmiotu dzierżawy w sposób sprzeczny z umową i przeznaczeniem".
Ustalony stan faktryczny nie uzasadnia przyjęcia zaktualizowania się takiej
podstawy natychmiastowego wypowiedzenia. Dotyczy to także faktu braku
odpowiedniego ubezpieczenia wydzierżawionej przez dzierżawcę nieruchomości.
Wydzierżawiający nie wskazywał na okoliczności świadczące o używaniu
przedmiotu dzierżawy (części nieruchomości) w sposób sprzeczny z umową i jej
przeznaczeniem. Tak samo brak ubezpieczenia nieruchomości w odpowiednim
czasie (a dopiero po interwencji pełnomocnika wydzierżawiającej) - wbrew
stanowisku skarżącego - nie świadczy o tym, że doszło do używania przez
dzierżawcę przedmiotu dzierżawy w sposób sprzeczny z jego przeznaczeniem
w rozumieniu § 7 umowy. Czym innym jest natomiast podnoszona w skardze
kwestia prowadzenia odpowiedni prawidłowej i bezpiecznej działalności związanej
6
z funkcjonowaniem tartaku drzewnego. Nie było zatem podstaw do skutecznego
kwestionowania przyjętej przez Sąd Apelacyjny wykładni tego postanowienia
umowy dzierżawy. Oznacza to nietrafność zarzutu naruszeniam przepisów
wskazanych w pkt 1 skargi, tj. art. 65 § 2 k.c. w zw. z § 7 umowy dzierżawy oraz
w zw. z art. 687 § 2 i w zw. z art. 694 k.c.
4. Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie wynika, że Sąd Apelacyjny
stwierdził nieskuteczność (nieważność) udzielonego przez pozwaną, mieszkającą
w USA, pisemnego pełnomocnictwa swojemu mężowi W. W. i że to umocowanie
nie obejmowało uprawnienia do wypowiedzenia umowy najmu z dnia 1 marca 2012
r. (k. 123 akt sprawy). Jeżeli Sąd w dłuższym wywodzie rozważał w ogóle istnienie
przewidzianej w § 7 umowy podstawy do wypowiedzenia umowy dzierżawy
ze skutkiem natychmiastowym męża powódki, czynił to przy założeniu działania go
jako pełnomocnika. Zawarta w końcowym fragmencie uzasadnienie uwaga,
zgodnie z którą umieszczenie na dokumencie pełnomocnictwa notarialnego
poświadczenia podpisu B. W. oznaczało konieczność dołączenia stosownego
apostille, nie zmienia wspomnianej oceny skuteczności umocowania męża
pozwanej. Nie istniała zatem potrzeba oceny tego ,czy doszło do naruszenia
wspomnianych w skardze kasacyjnej strony pozwanej przepisów Konwencji Haskiej
z 1961 r.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c
oddalił skargę kasacyjną pozwanego jako nieuzasadnioną i orzekł o kosztach
postępowania (art. 98 k.p.c., art. 108 § 1 k.p.c.)
kc
jw