Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 2/16
UCHWAŁA
Dnia 7 kwietnia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Agnieszka Piotrowska (sprawozdawca)
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa S. M.
przeciwko Polskiemu Związkowi Działkowców Rodzinny Ogród Działkowy
[…]
o ustalenie,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 7 kwietnia 2016 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy w W.
postanowieniem z dnia 4 grudnia 2015 r.,
"Czy wystąpienie przez działkowca z powództwem o uznanie
wypowiedzenia umowy za bezskuteczne, w terminie określonym w art.
37 ust. 1 ustawy z dnia 13 grudnia 2013 r. o rodzinnych ogrodach
działkowych (Dz.U. z 2014 r. poz. 40) powoduje, iż prawo do działki
nie wygasa do czasu prawomocnego oddalenia przez sąd takiego
powództwa, a jeśli, pomimo wystąpienia z takim powództwem, prawo
do działki wygaśnie wraz z upływem terminu wypowiedzenia i nastąpi
to przed zamknięciem rozprawy, to czy sąd uwzględnia taką
okoliczność z urzędu?"
podjął uchwałę:
Wniesienie przez działkowca - na podstawie art. 37 ust. 1
ustawy z dnia 13 grudnia 2013 r. o rodzinnych ogrodach
działkowych (Dz.U. z 2014 r. poz. 40 ze zm.) - powództwa
o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenie umowy dzierżawy
działkowej nie ma wpływu na wygaśnięcie prawa do działki
2
z upływem terminu wypowiedzenia (art. 35 pkt 1 wskazanej
ustawy).
Odmawia podjęcia uchwały w pozostałej części.
3
UZASADNIENIE
Powód S. M. w pozwie skierowanym przeciwko Polskiemu Związkowi
Działkowców Ogrodowi Działkowemu […] wniósł o uznanie za bezskuteczne
wypowiedzenia umowy dzierżawy działkowej bliżej opisanej działki ogrodowej w
zasobach strony pozwanej, względnie - w przypadku rozwiązania tej umowy - o
przywrócenie mu prawa do tej działki na poprzednich warunkach.
Wyrokiem z dnia 31 października 2014 roku Sąd Rejonowy ustalił,
że wypowiedzenie umowy dzierżawy działkowej dokonane pismem z dnia
5 czerwca 2014 roku jest bezskuteczne w stosunku do powoda. W uzasadnieniu
wyroku Sąd stwierdził, że wypowiedzenie umowy zostało dokonane z naruszeniem
art. 36 ust. 3 pkt 1 u.r.o.d., albowiem nie zostało poprzedzone pisemnym
upomnieniem powoda. W dacie orzekania powód nie zalegał z opłatami
na rzecz strony pozwanej i utrzymywał działkę w stanie należytym, zaś strona
pozwana uznała skutecznie powództwo (art. 213 § 2 k.p.c.). Rozpoznając apelację
powoda, w której domagał się zmiany zaskarżonego wyroku przez przywrócenie
powodowi prawa do działki na poprzednich warunkach, z uwagi na to, że prawo
to wygasło z dniem 31 lipca 2014 roku wskutek upływu miesięcznego okresu
wypowiedzenia liczonego na koniec miesiąca kalendarzowego (art. 35 pkt 1
u.r.o.d.), Sąd Okręgowy powziął wątpliwości prawne przedstawione Sądowi
Najwyższemu do rozstrzygnięcia na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. w postanowieniu
z dnia 4 grudnia 2015 roku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustawa z dnia 13 grudnia 2013 roku o rodzinnych ogrodach działkowych
(Dz.U. z 2014 roku, poz. 40 ze zm. - dalej u.r.o.d.) reguluje zasady
zakładania, funkcjonowania i likwidacji rodzinnych ogrodów działkowych, prawa
i obowiązki działkowców, zasady ich zrzeszania się oraz zadania organizacji
działkowców. W rozdziale czwartym tej ustawy zatytułowanym „Działkowcy”
ustawodawca unormował kwestie istotne z punktu widzenia interesów działkowców,
w tym dotyczące zawarcia umowy dzierżawy działkowej oraz jej treści (art. 27 i 28),
obowiązków działkowców (art. 32 i 33 u), okoliczności skutkujących wygaśnięciem
4
prawa do działki (art. 35), sposobu i terminu wypowiedzenia umowy dzierżawy
działkowej (art. 36), a także kwestie odnoszące się do sądowej kontroli
wypowiedzenia umowy dzierżawy działkowej (art. 37).
Stosownie do art.36 ust. 3 u.r.o.d., stowarzyszenie ogrodowe może
wypowiedzieć umowę dzierżawy działkowej, nie później niż na miesiąc naprzód,
na koniec miesiąca kalendarzowego, jeżeli działkowiec: 1) pomimo pisemnego
upomnienia nadal korzysta z działki lub altany działkowej w sposób sprzeczny
z przepisami ustawy lub regulaminem, niszczy infrastrukturę ogrodową
albo wykracza w sposób rażący lub uporczywy przeciwko porządkowi ogrodowemu,
czyniąc uciążliwym korzystanie z innych działek lub 2) jest w zwłoce z zapłatą
opłat ogrodowych lub opłat związanych z utrzymaniem działki na rzecz
stowarzyszenia ogrodowego za korzystanie z działki co najmniej przez 6 miesięcy
pomimo uprzedzenia go na piśmie o zamiarze wypowiedzenia umowy
i wyznaczenia dodatkowego, miesięcznego terminu do zapłaty zaległych
i bieżących należności, lub 3) oddał działkę lub jej część osobie trzeciej do
płatnego lub bezpłatnego używania.
W terminie 30 dni od dnia doręczenia pisma wypowiadającego
umowę, działkowiec może wytoczyć przeciwko stowarzyszeniu
ogrodowemu powództwo o uznanie wypowiedzenia umowy za bezskuteczne albo
o przywrócenie prawa do działki na poprzednich warunkach (art. 37 ust. 1 u.r.o.d.).
Wniesienie powództwa uruchamia sądową kontrolę zgodności z prawem
tego wypowiedzenia polegającą na sprawdzeniu przez sąd między innymi,
czy wypowiedzenie zostało dokonane zgodnie z przepisami ustawy, w formie
pisemnej, zawiera przyczynę wypowiedzenia, określoną w art. 36 ust. 3 u.r.o.d.,
a także czy przyczyna ta faktycznie zaistniała. Z uwagi na wskazany wyżej termin
wytoczenia powództwa oraz długość okresu wypowiedzenia umowy dzierżawy
działkowej, wniesienie pozwu następuje z reguły w okresie biegu wypowiedzenia
umowy, czego konsekwencją jest sformułowanie w pozwie aktualnego
na ten dzień roszczenia o uznanie wypowiedzenia umowy za bezskuteczne
z uwagi na podniesione przez działkowca zarzuty świadczące o niezgodności
wypowiedzenia z ustawą. Z uwagi jednak na czas trwania postępowania sądowego,
w toku sprawy może dojść i zazwyczaj dojdzie do upływu okresu wypowiedzenia
5
umowy, z czym wiążą się przedstawione w postanowieniu wątpliwości Sądu
Okręgowego odnoszące się do wpływu tego powództwa na wygaśnięcie prawa
do działki. Nie ma jednak podstaw do przyjęcia, że wytoczenie przez działkowca -
na podstawie art. 37 ust. 1 u.r.o.d. - powództwa o uznanie za bezskuteczne
wypowiedzenia umowy dzierżawy działkowej sprawia, że prawo do działki -
mimo upływu terminu wypowiedzenia - nie wygasa, lecz trwa do momentu
prawomocnego potwierdzenia przez sąd skuteczności wypowiedzenia.
Wygaśnięcie prawa do działki z upływem terminu wypowiedzenia, bez
jakichkolwiek warunków lub ograniczeń, przewiduje jednoznacznie art. 35 pkt 1
u.r.o.d. Przeciwko przyjęciu wskazanego w postanowieniu Sądu Okręgowego
zapatrywania przemawia także treść art. 37 u.r.o.d. Gdyby przyjąć, że wniesienie
przez działkowca powództwa o uznanie wypowiedzenia umowy za bezskuteczne
powoduje swoisty stan „zawieszenia” wypowiedzenia lub też stan swoistej fikcji,
że umowa mimo upływu okresu wypowiedzenia trwa, dopóki powództwo nie
zostanie prawomocnie oddalone, to zbędne byłoby ustanowienie przez
ustawodawcę w art. 37 ust. 1 i 2 dwóch roszczeń - o uznanie wypowiedzenia
umowy za bezskuteczne oraz o przywrócenie prawa do działki na poprzednich
warunkach. Drugie z nich aktualizuje się bowiem właśnie wtedy, gdy umowa uległa
już rozwiązaniu, a ściślej prawo do działki wygasło wskutek upływu okresu
wypowiedzenia, stosownie do art. 35 pkt 1 u.r.o.d. W przypadku uznania,
że wytoczenie powództwa o uznanie wypowiedzenia umowy za bezskuteczne
powodowałoby, że mimo upływu okresu wypowiedzenia prawo do działki
nie ulegałoby wygaśnięciu, roszczenie o przywrócenie prawa do działki byłoby
w istocie zbędne.
Jednoznaczna treść art. 35 pkt 1 zestawiona z treścią art. 37 ust. 2 u.r.o.d.
prowadzi więc do wniosku, że wytoczenie przez działkowca - na podstawie art. 37
ust. 1 u.r.o.d. - powództwa o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy
dzierżawy działkowej nie ma wpływu na wygaśnięcie prawa do działki z upływem
okresu wypowiedzenia umowy. Nie zapobiega wygaśnięciu tej umowy; nie
tworzy stanu swoistej fikcji, że umowa trwa, dopóki powództwo nie zostanie
prawomocnie oddalone.
6
Kolejne wątpliwości Sądu Okręgowego przedstawione w postanowieniu
sprowadzają się do tego, czy w razie wygaśnięcia prawa do działki przed
zamknięciem rozprawy wskutek upływu terminu wypowiedzenia, sąd uwzględnia tę
okoliczność z urzędu, a więc – stwierdzając zasadność zarzutów działkowca co do
naruszenia przepisów ustawy przy wypowiedzeniu umowy - orzeka o przywróceniu
prawa do działki na poprzednich warunkach mimo braku takiego żądania w pozwie
lub mimo braku zmiany przed zamknięciem rozprawy pierwotnego żądania
o uznanie wypowiedzenia umowy za bezskuteczne na żądanie przywrócenia prawa
do działki na poprzednich warunkach. Sąd Okręgowy wskazał, że stosowanie
art. 316 k.p.c. nie może polegać na wyjściu poza podstawę faktyczną żądania oraz
nie może polegać na wyrokowaniu co do przedmiotu, który w momencie
zamknięcia rozprawy nie był objęty żądaniem powoda, ponieważ stanowiłoby to
naruszenie art. 321 § 1 k.p.c. W ocenie Sądu kontrowersyjne jest, czy zmiana
podstawy faktycznej w toku postępowania powoduje konieczność zmiany przez
działkowca żądania czy też związek między tymi alternatywnymi roszczeniami
powoduje, iż zgłoszenie pierwszego z nich aktualizuje również drugie, na
co wskazywałaby treść art. 37 ust. 2 u.r.o.d. oraz poglądy judykatury i nauki prawa
odnoszące się do art. 45 kodeksu pracy dotyczącego wypowiedzenia umowy
o pracę.
Przedstawione wątpliwości nie mają uzasadnienia w stanie faktycznym
rozpoznawanej sprawy, albowiem już w pozwie powód wniósł o uznanie za
bezskuteczne wypowiedzenia umowy dzierżawy działkowej, względnie -
w przypadku rozwiązania tej umowy - o przywrócenie mu prawa do tej działki
na poprzednich warunkach i takie żądanie podtrzymał w apelacji. Powód
prawidłowo przyjął, że prawo do działki wygasa wskutek upływu okresu
wypowiedzenia umowy z uwagi na treść art. 35 pkt 1 u.r.o.d. i już w pozwie
sformułował oba żądania, mające podstawę w treści art. 37 ust. 1 u.r.o.d.,
umożliwiając tym samym Sądowi Rejonowemu wydanie - w oparciu o art. 37 ust. 2
u.r.o.d. - orzeczenia odpowiadającego stanowi aktualnemu na dzień zamknięcia
rozprawy i zgodnego z żądaniem powoda (art. 316 § 1 k.p.c.), co jednak nie
nastąpiło z uwagi na przyjętą przez ten Sąd koncepcję rozstrzygnięcia.
7
Oznacza to, że przedstawione w drugiej części postanowienia Sądu
Okręgowego zagadnienie prawne nie dotyczy problemu prawnego faktycznie
istniejącego w rozpoznawanej sprawie i mającego znaczenie dla prawidłowego
rozstrzygnięcia sprawy, co uzasadnia odmowę podjęcia uchwały w tym zakresie
przez Sąd Najwyższy. Przedmiotem zagadnienia prawnego przedstawionego
na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. może być bowiem jedynie taka poważna
wątpliwość prawna, której wyjaśnienie w formie uchwały jest niezbędne do
rozstrzygnięcia konkretnej sprawy. Konieczne jest zatem istnienie związku
przyczynowego między przedstawionym zagadnieniem prawnym, a podjęciem
decyzji co do istoty tej właśnie sprawy (por. przykładowo postanowienia Sądu
Najwyższego: z dnia 26 października 2011 r., III CZP 59/11, nie publ., z dnia
14 listopada 2006 r., III CZP 84/06, nie publ., z dnia 22 listopada 2013 r., III CZP
71/13, nie publ., z dnia 5 listopada 2014 r., III CZP 79/14, nie publ.).
Niemniej jednak należy wskazać, że nawet w przypadku sformułowania
w pozwie jedynie roszczenia o uznanie wypowiedzenia umowy za bezskuteczne
z powołaniem się na niezgodność tego wypowiedzenia z prawem i braku
modyfikacji żądania z uwagi na wygaśnięcie w toku sprawy prawa do działki
z upływem okresu wypowiedzenia (art. 35 pkt 1 u.r.o.d.), art. 37 ust. 2 u.r.o.d.
stanowi podstawę do orzeczenia przez sąd o przywróceniu prawa do działki na
poprzednich warunkach, jeśli okaże się, że wypowiedzenie umowy nastąpiło
z naruszeniem ustawy. Do tego wniosku prowadzi wykładnia językowa
przytoczonego przepisu, wsparta argumentami systemowymi i funkcjonalnymi.
Na płaszczyźnie prawa materialnego widoczna jest bowiem ścisła łączność obu
żądań. Wbrew zapatrywaniu Sądu Okręgowego, występuje także tożsamość
podstawy faktycznej obu tych żądań - składają się na nią fakty świadczące
o naruszeniu przez pozwane stowarzyszenie ogrodowe ustawy przy
wypowiedzeniu umowy dzierżawy działkowej. Sposób rozstrzygnięcia przez
sąd uzasadnionego powództwa działkowca jest uzależniony wyłącznie od upływu
czasu (ściślej upływu okresu wypowiedzenia umowy), a więc okoliczności
niezależnej od obu stron i sądu oraz mającej charakter obiektywny. Orzeczenie
o przywróceniu prawa do działki na poprzednich warunkach w miejsce
zdezaktualizowanego już - z uwagi na upływ czasu - żądania uznania
8
wypowiedzenia umowy za bezskuteczne nawet mimo braku modyfikacji przez
działkowca pierwotnie zgłoszonego żądania, jest uzasadnione także ze względów
funkcjonalnych i aksjologicznych. Chroni działkowca przed nieproporcjonalnym
skutkiem w postaci oddalenia uzasadnionego powództwa w wyniku wyłącznie braku
sformułowania adekwatnego na dzień zamknięcia rozprawy żądania, którego
zmiana podyktowana jest obiektywną okolicznością w postaci wygaśnięcia prawa
do działki w toku sprawy wskutek upływu czasu. Zapobiega mnożeniu
postępowań sądowych i powstaniu związanych z tym kosztów społecznych
i ekonomicznych. Uwzględnia ponadto ochronny charakter powództwa
unormowanego w art. 37 u.r.o.d., nie naruszając w niczym interesów pozwanego
stowarzyszenia ogrodowego. Przytoczone argumenty uzasadniają więc stanowisko,
że w przypadku wygaśnięcia prawa do działki wskutek upływu okresu
wypowiedzenia umowy dzierżawy działkowej w toku sprawy o uznanie
za bezskuteczne wypowiedzenia tej umowy, sąd - uznając powództwo za zasadne
- orzeka o przywróceniu prawa do działki na poprzednich warunkach (art. 37 ust. 2
u.r.o.d.).
W tym stanie rzeczy orzeczono jak wyżej.
kc
jw