Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 363/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 kwietnia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Świecki (przewodniczący)
SSN Włodzimierz Wróbel (sprawozdawca)
SSA del. do SN Mariusz Młoczkowski
Protokolant Jolanta Grabowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Jacka Radoniewicza
w sprawie S. A.
skazanego z art. 284 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 7 kwietnia 2016 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w B.
z dnia 5 maja 2015 r.utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w B.
z dnia 23 października 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części dotyczącej utrzymania w
mocy pkt. I wyroku Sądu Rejonowego w B. z dnia 23 października
2014 r. i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu
w B. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem Sądu Rejonowego w B. z dnia 23 października 2014 r. (sygn. akt
IX K …/12) S. A. został uznany winnym dwóch czynów:
- z art. 284 § 1 k.k. w zw. z art. 270 § 1 k.k. w z w. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z
art. 12 k.k. polegającego na tym, że „w okresie od 29 października 2011 r. do 14
listopada 2011 r., działając w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry
powziętego zamiaru, w dniu 29 października 2011 r.. w R., nie będąc uprawnionym
do reprezentowania firmy „O.” M. Z. przywłaszczył sobie pieniądze w kwocie
60.206,04 zł wynikające z transakcji sprzedaży obuwia, którą zawarł z MI. Z.
podając się za przedstawiciela handlowego M. Z. oraz stanowiące zapłatę za
obuwie, a następnie w tym samym czasie wystawił MI. Z. dokument KP
potwierdzający odebranie gotówki, który podrobił poprzez umieszczenie na nim
pieczątki firmy „O.”, co miało potwierdzać, że M. Z. otrzymała zapłatę, po czym w
bliżej nieokreślonym dniu listopada 2011 r. - nie wcześniej niż 4 listopada 2011 r. a
nie później niż 14.11.2011 r. przywłaszczył obuwie o wartości 10.378,74 zł z
magazynu firmy w B., na szkodę „O.” M. Z. i wysłał je MI. Z.” (pkt I wyroku) oraz
- z art. 284 § 1 k.k. (pkt II wyroku),
za które ostatecznie orzeczono karę łączną 1 roku i 3 miesięcy pozbawienia
wolności, której wykonanie zawieszono na okres próby wynoszący 3 lata. Od tego
wyroku wniesione zostały trzy apelacje – Prokuratora Rejonowego w B., obrońcy
oskarżonego oraz pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej. Następnie wyrokiem
Sądu Okręgowego w B. z dnia 5 maja 2015 r. (sygn. akt VII Ka …/15) zaskarżony
wyrok został utrzymany w mocy, a wniesione apelacje uznane za oczywiście
bezzasadne.
Kasację od powyższego prawomocnego orzeczenia wniósł obrońca
skazanego, zarzucając przedmiotowemu rozstrzygnięciu rażące naruszenie prawa,
które mogło mieć istotny wpływ na treść orzeczenia, polegające na naruszeniu art.
439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k. w postaci braku skargi
uprawnionego oskarżyciela. Obrońca podniósł, że w zakresie zachowania
polegającego na przywłaszczeniu pieniędzy, a opisanego w pkt. I wyroku Sądu I
instancji, oskarżycielka posiłkowa, która złożyła subsydiarny akt oskarżenia, nie
miała statusu osoby pokrzywdzonej w rozumieniu art. 49 k.p.k.
3
Podnosząc powyższy zarzut skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
orzeczenia Sądu Okręgowego w B. - we wskazanym wyżej zakresie - i przekazanie
sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na kasację Prokurator Okręgowy w B. wniósł o jej oddalenie,
jako oczywiście bezzasadnej.
Skarżący w swoim piśmie procesowym podtrzymał zarzuty kasacji
ustosunkowując się do argumentów przedstawionych w wystąpieniu Prokuratora.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zasadny okazał się podniesiony w kasacji zarzut rażącego naruszenia prawa
w postaci braku skargi uprawnionego oskarżyciela w odniesieniu do części czynu
przypisanego S.A. w pkt I wyroku Sądu I instancji. Błędu tego nie dostrzegł Sąd
odwoławczy, choć z uwagi na treść art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt. 9
k.p.k. doszło do wystąpienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej, którą należało
uwzględnić z urzędu poza granicami skargi apelacyjnej.
Sąd I instancji, modyfikując opis czynu przyjęty w subsydiarnym akcie
oskarżenia uznał w wyroku, że S.A., działając w warunkach czynu ciągłego z art. 12
k.k., dopuścił się trzech zachowań:
a) „przywłaszczenia” pieniędzy w kwocie 60.206,04 zł przekazanych mu w
związku z umową sprzedaży obuwia, którą zawarł z MI. Z. podając się,
bez uprawnienia, za przedstawiciela handlowego oskarżycielki
subsydiarnej M. Z. i stanowiących zapłatę za to obuwie;
b) podrobienia dokumentu KP potwierdzającego odbiór gotówki od MI. Z.,
przez umieszczenie na tym dokumencie pieczątki firmy „O.”, co miało
potwierdzać, że M. Z. otrzymała zapłatę;
c) przywłaszczenia obuwia o wartości 10.378,74 z magazynu firmy w B. na
szkodę firmy „O.” M. Z. i wysłanie ich MI. Z.,
Zachowania te Sąd zakwalifikował jako jeden czyn ciągły realizujący kumulatywnie
znamiona czynów zabronionych z art. 284 § 1 k.k. i 270 § 1 k.k.
Trafnie jednak podniesiono w kasacji, że pierwsze z wyżej wskazanych
zachowań nie godzi bezpośrednio w dobra prawne oskarżycielki posiłkowej,
bowiem jak wynika z ustaleń faktycznych, S. A. nie miał upoważnienia do zawarcia
transakcji w imieniu firmy „O.” będącej własnością M. Z. Nie mógł także w jej
4
imieniu przyjąć pieniędzy stanowiących zapłatę za sprzedaż obuwia będącego
przedmiotem tej transakcji. Osobą bezpośrednio pokrzywdzoną był MI. Z., który w
sprawie nie występował jednak jako oskarżyciel subsydiarny.
Zgodnie z art. 55 § 1 k.p.k. pokrzywdzony może w warunkach wskazanych w
tym przepisie wnieść do sądu akt oskarżenia. Uprawnienie to pokrzywdzony może
jednak realizować w granicach, w jakich w postępowaniu karnym chronione są jego
indywidualne interesy. Granice te wyznacza w szczególności art. 49 k.p.k. Oznacza
to, że dana osoba może wystąpić z subsydiarnym aktem oskarżenia wyłącznie w
zakresie czynów bezpośrednio naruszających lub zagrażających dobrom prawnym,
które jej przysługują. Dotyczy to także zachowań objętych ramami czynu ciągłego.
W sytuacji więc, gdy część z tych zachowań nie dotyczy bezpośrednio dóbr
prawnych danej osoby, nie mogą być one przedmiotem subsydiarnego aktu
oskarżenia. Pokrzywdzony nie ma bowiem uprawnień do zastępowania
oskarżyciela publicznego w zakresie czynów godzących w dobra
ponadindywidualne. Uprawnienie do złożenia subsydiarnego aktu oskarżenia
ograniczone jest wyłącznie do sytuacji, gdy dany czyn bezpośrednio odnosi się do
sfery praw i wolności pokrzywdzonego.
Mając na względzie powyższe okoliczności należało uznać, że w zakresie
pierwszego z zachowań ujętych w opisie czynu ciągłego przypisanego S.A., brak
było skargi uprawnionego podmiotu, bowiem oskarżycielka posiłkowa, jako
pokrzywdzona nie miała stosownej zdolności skargowej. Zachowanie to nie
odnosiło się bowiem bezpośrednio do jej praw majątkowych. S.A. zawierając w
sposób nieuprawniony umowę z MI. Z., nie wywołał żadnych skutków prawnych w
sferze praw majątkowych oskarżycielki posiłkowej. Także przejęcie pieniędzy, które
przekazał mu MI.Z., nie spowodowało uszczerbku w majątku M.Z.
Należy także wskazać, że również drugie zachowanie przypisane S.A. w
ramach czynu ciągłego w pkt I wyroku Sądu I instancji, a polegające na podrobieniu
dokumentu, nie mieściło się w zdolności skargowej oskarżycielki posiłkowej,
przestępstwo to jest bowiem co do zasady przestępstwem przeciwko interesowi
publicznemu, a nie indywidualnemu (por. postanowienie SN z dnia 25 marca 2015
r., sygn. akt II KK 302/14 i wskazane tam orzecznictwo Sądu Najwyższego).
Podrobienie dokumentu KP służyło wywołaniu przekonania u MI. Z., że S.A. działa
5
w imieniu firmy „O.”, która była własnością M.Z. Podrobienie tego dokumentu nie
spowodowało jednak żadnych negatywnych konsekwencji dla sytuacji prawnej
oskarżycielki posiłkowej, w szczególności zaś nie uzasadniało roszczeń MI.Z. o
zwrot zapłaconej kwoty skierowanych przeciwko M.Z. Także więc w przypadku
drugiego zachowania spełnione były przesłanki określone w art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k.
Z uwagi na to, że wspomniane wcześniej dwa zachowania przypisane S.A.,
co do których brak było skargi uprawnionego podmiotu, zostały uznane za elementy
czynu ciągłego, brak było możliwości umorzenia postępowania w tym zakresie
przez Sąd Najwyższy, zaś sprawę należało przekazać Sądowi odwoławczemu,
który orzekając reformatoryjnie władny będzie dokonać stosownych zmian w opisie
czynu przypisanego w pkt I wyroku Sądu I instancji oraz ewentualnych modyfikacji
w zakresie wymiaru kary. Zmiany te muszą spowodować usunięcie z tego opisu
tych wszystkich zachowań, które nie mieściły się w zakresie zdolności skargowej
oskarżycielki posiłkowej wyznaczonej treścią art. 49 § 1 k.p.k. w zw. z art. 55 § 1
k.p.k. Zmiana opisu czynu może wpłynąć na ocenę stopnia społecznej szkodliwości
i przez to rzutować na wymiar kary.
W tym stanie rzeczy należało orzec jak w sentencji.
EB