Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 4/16
POSTANOWIENIE
Dnia 7 kwietnia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Antoni Górski
SSN Karol Weitz
w sprawie ze skargi T. S.
o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem
Sądu Apelacyjnego z dnia 29 grudnia 2009 r.,
wydanym w sprawie z powództwa T. S.
przeciwko H. K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 7 kwietnia 2016 r.,
zażalenia pozwanego
na wyrok Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 września 2015 r.,
oddala zażalenie.
2
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny rozpoznawał skargę o wznowienie postępowania
zakończonego prawomocnym wyrokiem tego Sądu z dnia 29 grudnia 2009 r.,
w którym oddalono apelację powódki T. S., wniesionej od wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 13 lipca 2009 r. Wyrokiem tym Sąd Okręgowy zsądził od
pozwanego H. K. na rzecz powódki kwotę 5.000 zł i w pozostałym zakresie oddalił
powództwo. Powództwo to obejmowało żądanie zachowku od pozwanego brata
powódki w związku ze śmiercią ich ojca (spadkodawcy) S. K.
Jako podstawę skargi o wznowienie powódka wskazała art. 403 § 2 k.p.c.,
ponieważ w dniu 28 czerwca 2013 r. wydano postanowienie (sygn. I Ns …/12),
zgodnie z którym, rodzice stron postępowania o zachowek – H. i S. K. nabyli przez
zasiedzenie udział w wysokości ½ nieruchomości położonej w P. przy ul. […]. W
postępowaniu poprzednim (o zachowek) przy obliczaniu masy spadkowej po S. K.
(ojcu stron) fakt zasiedzenia nie był brany pod uwagę. Sąd Apelacyjny podzielił
stanowisko powódki o istnieniu podstawy wznowienia wskazanej w art. 403 § 2
k.p.c. Rozważał także zachowanie terminu do wniesienia skargi (art. 407 § 1 k.p.c.)
i stwierdził, że termin ten został zachowany, ponieważ powódka dowiedziała się o
podstawie wznowienia w dniu 10 marca 2014 r. (tj. o wydaniu postanowienia z dnia
28 czerwca 2013 r.), a skargę złożyła w dniu 6 marca 2014 r.
Rozpoznając sprawę, Sąd Apelacyjny stwierdził, że zasiedzenie
wspomnianego udziału w nieruchomości powinno być brane pod uwagę
w postępowaniu o zachowek. W myśl art. 412 § 1 k.p.c. zachodzi zatem
konieczność zbadania, w jakiej wysokości należy się powódce zachowek przy
uwzględnieniu nowego ujęcia rozmiaru masy spadkowej. Jednakże na etapie
postępowania apelacyjnego wartość zachowku ogranicza zakres zaskarżenia (tj.
kwota 143.000 zł). Zaskarżony wyrok Sąd Apelacyjny, w którym oddalono apelację,
powinien być zmieniony, przy czym z racji wystąpienia szczególnej sytuacji
procesowej zmiana taka może nastąpić poprzez uchylenie wyroku Sądu
Okręgowego. Ze względu bowiem na zaskarżenie wyroku Sądu Okręgowego tylko
w części, postepowanie o wznowienie postępowania na tej samej podstawie toczy
się przed Sądem Apelacyjnym.
3
W tej sytuacji Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 3 września 2015 r.
zmienił wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 29 grudnia 2009 r. w ten sposób, że uchylił
zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w pkt 2 w części oddalającej powództwo o
zapłatę i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania.
Rozstrzygnięcie to pozwany zaskarżył zażaleniem na podstawie art. 3941
§ 11
k.p.c., wskazując na naruszenie art. 386 § 1 i § 4 k.p.c. i domagał się uchylenia
zaskarżonego wyroku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c., Sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony
wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania
przez Sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Wniesione przez
pozwanego zażalenie, obejmujące wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 30 września
2015 r., oznacza, że przedmiotem kontroli staje się to, czy Sąd Apelacyjny miał
podstawy do wydania zaskarżonego wyroku przy założeniu istnienia przesłanek
w postaci nierozpoznania istoty sprawy o zachowek przez Sąd pierwszej instancji
(art. 386 § 4 k.p.c.).
Sąd Apelacyjny trafnie wyjaśnił, że udział w nieruchomości, której
zasiedzenie przez spadkodawcę i jego żonę stwierdzono postanowieniem Sądu
Rejonowego z dnia 28 czerwca 2013 r., wchodził do spadku po tych osobach.
Ustalono także, że wartość tego udziału nie była uwzględniona przez oba Sądy
meriti przy ustalaniu zachowku, przy czym powódka powoływała się ten element
majątku zmarłych w obu instancjach pierwotnego postępowania. Zachodziła zatem
konieczność określenia ponownie wysokości należnego powódce zachowku przy
uwzględnieniu aktualnej masy spadkowej po zmarłym, jednakże na etapie
postępowania apelacyjnego wartość zachowku ogranicza zakres możliwego
zaskarżenia (kwotę 143 000 zł). Prowadzi to do konieczności zmiany wyroku
Sądu Apelacyjnego z dnia 29 grudnia 2009 r., w którym oddalono apelację
powódki. Sąd Apelacyjny - wznawiając postępowanie - dostrzegł zatem potrzebę
ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy o zachowek (art. 412 § 2 k.p.c.).
4
Z akt sprawy istotnie wynika to, że w związku z zaskarżeniem wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 13 lipca 2009 r. postępowanie o wznowienie postępowania
(na tej samej podstawie prawnej) toczy się zarówno przed Sądem Okręgowym, jak
i Sądem Apelacyjnym (por. pismo powódki z dnia 8 sierpnia 2014 r., k. 58-59
akt sprawy). Na tę okoliczność wyraźnie powołano się w uzasadnieniu
zaskarżonego postanowienia. W tej sytuacji trudno zarzucić Sądowi Apelacyjnemu,
że nie kontynuował - po wznowieniu postępowania - samodzielnie postępowania
rozpoznawczego w sprawie o zachowek, lecz dokonał zmiany objętego skargą
o wznowienie wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 29 grudnia 2009 r. w ten sposób,
że uchylił wyrok Sądu Okręgowego z dnia 29 lipca 2009 r. na podstawie art. 386
§ 1 k.p.c. w pkt 2 w części oddalającej powództwo o zapłatę kwoty 143 000 zł
i w tym zakresie przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Niezależnie bowiem od czasu prawomocnego zakończenia sprawy o zasiedzenie
udziału w nieruchomości przez spadkodawcę i jego żonę, nie doszło jednak do
rozpoznania istoty sprawy przez Sąd Okręgowy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c.,
skoro przy obliczeniu zachowku nie wzięto pod uwagę tego istotnego składnika
majątkowego spadkodawcy.
W tej sytuacji Sąd Najwyższy oddalił zażalenie jako nieuzasadnione
(art. 3941
§ 3 k.p.c. w zw. z art. 39814
k.p.c.).
kc
db, jw.