Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 54/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 kwietnia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
SSN Krzysztof Staryk
w sprawie z powództwa K. U.
przeciwko Wyższej Szkole […] w L.
o wynagrodzenie,
oraz z powództwa wzajemnego Wyższej Szkoły […] w L.
przeciwko K. U.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 kwietnia 2016 r.,
skargi kasacyjnej Wyższej Szkoły […] w L. od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 10
czerwca 2014 .,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. odstępuje od obciążania strony pozwanej kosztami
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Powód – pozwany wzajemny wniósł o zasądzenie od pozwanej Wyższej
Szkoły […] (dalej: „Szkoła”) na jego rzecz 17.800 zł z ustawowymi odsetkami od 24
czerwca 2010 r. do dnia zapłaty. Powód wskazał, że jest pracownikiem Szkoły. Z
tytułu prowadzenia i recenzowania prac dyplomowych i licencjackich studentów
oraz z tytułu uczestnictwa w komisjach egzaminacyjnych, jest uprawniony do
otrzymania dodatkowego wynagrodzenia według zasad określonych przez
kanclerza Szkoły. Wynagrodzenie to za rok akademicki 2008/2009 nie zostało mu
wypłacone i dlatego jego żądanie jest uzasadnione.
Pozwana – powódka wzajemna wniosła o zasądzenie na jej rzecz od
powoda - pozwanego wzajemnego 129.325 zł. Na uzasadnienie powództwa
wskazała, że powód-pozwany wzajemny zobowiązał się do wliczenia go do
minimum kadrowego niezbędnego do prowadzenia studiów magisterskich na
kierunku […] i z tego tytułu otrzymał podwyżkę wynagrodzenia do 10.000 zł. Nie
wywiązał się jednak z tego zobowiązania, ponieważ wskazał jako swoje
podstawowe miejsce pracy także inną uczelnię. Dlatego jego wynagrodzenie
powinno być obniżone do wysokości wynikającej z przepracowanych godzin, tj. do
6.175 zł, bo wykonał jedynie 65 godzin dydaktycznych.
Wyrokiem z dnia 12 marca 2013 r. Sąd Okręgowy w J. zasądził od pozwanej
Szkoły na rzecz powoda K. U. 28.800 zł z ustawowymi odsetkami od 17.800 zł od
24 czerwca 2010 r. do dnia zapłaty, od kwoty 11.000 zł od 7 lutego 2012 r. do dnia
zapłaty, oddalił powództwo wzajemne, zasądził od strony pozwanej na rzecz
powoda kwotę 3.034 zł tytułem kosztów procesu, w tym 1.800 zł tytułem kosztów
zastępstwa procesowego, zasądził od strony powodowej wzajemnie na rzecz
pozwanego wzajemnego 2.700 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego i
wyrokowi w I punkcie nadał rygor natychmiastowej wykonalności co do 10.000 zł.
Powód był zatrudniony przez pozwaną Szkołę od 1 września 2006 r. do 31
lipca 2010 r. na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony w pełnym
wymiarze czasu pracy jako profesor zwyczajny z wynagrodzeniem zasadniczym
4.800 zł (brutto) miesięcznie. 31 lipca 2010 r. strony zawarły aneks do umowy o
pracę, zgodnie z którym wynagrodzenie zasadnicze zostało podwyższone do
7.800 zł, roczny wymiar pensum dydaktycznego określono na 120 godzin, a K. U.
złożył oświadczenie, że zatrudnienie w Szkole jest jego podstawowym miejscem
3
pracy w rozumieniu ustawy „Prawo o szkolnictwie wyższym” oraz wyraził zgodę na
zaliczenie go do minimum kadrowego niezbędnego do prowadzenia studiów na
poziomie magisterskim na kierunku „[…]”. 25 czerwca 2009 r. podwyższono
wynagrodzenie zasadnicze do 10.000 zł brutto, a powód ponownie wyraził zgodę
na zaliczenie go do wyżej wskazanego minimum. 12 kwietnia 2010 r. powód złożył
rezygnację z pracy w pozwanej Szkole, a pozwana 27 kwietnia 2010 r.
wypowiedziała mu o pracę w części dotyczącej wynagrodzenia i pensum
dydaktycznego z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. K. U. nie
przyjął nowych warunków zatrudnienia, wobec czego umowa o pracę uległa
rozwiązaniu 31 lipca 2010 r. Sąd Okręgowy, po przeprowadzeniu szczegółowych
wyliczeń, ustalił, że powód realizował powierzone mu obowiązki dydaktyczne,
ustalone w umowie o pracę pensum dydaktyczne i czynności dodatkowe.
Następnie Sąd wskazał, że pismem z 25 maja 2010 r. Minister Nauki i Szkolnictwa
Wyższego poinformował rektorów wyższych uczelni, w tym pozwanej Szkoły o
nieprawidłowościach w funkcjonowaniu uczelni, polegających na zaliczeniu więcej
niż dwukrotnie do minimum kadrowego nauczycieli akademickich, wskazanie więcej
niż jednego podstawowego miejsca pracy, nieprawidłowego zaliczenia do minimum
kadrowego nauczycieli akademickich, dla których uczelnia nie stanowi
podstawowego miejsca pracy. W przypadku K. U. nieprawidłowość polegała na
wskazaniu więcej niż jednego podstawowego miejsca pracy. Nieprawidłowości te
miały zostać usunięte do 30 września 2010 r.
Sąd Okręgowy uznał, że powód wykazał, że w spornym okresie wykonywał
powierzone mu obowiązki dydaktyczne oraz że zgodnie z umową o pracę i
obowiązującymi przepisami wewnętrznymi Szkoły przysługiwała mu kwota
dochodzona powództwem. Odnosząc się do żądania pozwu wzajemnego Sąd
Okręgowy uznał powództwo za nieuzasadnione. Sąd wskazał, że argumentacja
powódki - pozwanej wzajemnej, że w roku akademickim 2009/2010 K. U.
wypracował jedynie 65 godzin pensum i wynagrodzenie należne mu z tego tytułu
powinno wynosić 6.175 zł, przyjmując stawkę 95 zł za 1 godzinę pracy zł, jest
niewłaściwa. Pracodawca nie wypowiedział warunków płacy określonych w umowie
o pracę i dwóch kolejnych aneksach do tej umowy. Pozwany wzajemny w roku
akademickim 2009/2010, oprócz wypracowanych 65 godzin dydaktycznych
4
(wykładów i ćwiczeń), przepracował dodatkowe godziny jako promotor, recenzent i
członek komisji egzaminacyjnych, których Szkoła nie uwzględniła do wyliczeń
pozwu wzajemnego mimo, że liczby prac dyplomowych z udziałem powoda
(pozwanego wzajemnie) jako promotora i recenzenta nie kwestionowała. Odnosząc
się do stwierdzenia strony pozwanej (powódki wzajemnej), że K. U. zerwał umowę
o pracę, bowiem nie dotrzymał jej warunków, Sąd podkreślił, że sposoby
rozwiązania umowy o pracę określone zostały w Kodeksie pracy i do rozwiązania
umowy w drodze wypowiedzenia doszło dopiero w lipcu 2010 r. Jeśli zaś
pracodawca uważał, że pracownik nie wykonuje swoich obowiązków z umowy o
pracę, to mógł zastosować kary porządkowe, wypowiedzenie zmieniające lub inne
sposoby, w tym dyscyplinarne rozwiązanie stosunku pracy. Strona pozwana
(powodowa wzajemna) jako podstawę żądania pozwu wzajemnego wskazała
art. 415 k.c. i jednocześnie bezpodstawne wzbogacenie. Zdaniem Sądu
Okręgowego, pracodawca nie wykazał zaistnienia szkody spowodowanej
zachowaniem powoda – pozwanego wzajemnego. Na tę okoliczność Szkoła nie
złożyła wniosków dowodowych, ani nawet twierdzeń uzasadniających żądanie
naprawienia szkody w kwocie 129.325 zł. Podniesiono jedynie, że K. U. wyraził
zgodę na zaliczenie do minimum kadrowego niezbędnego do prowadzenia studiów
na poziomie magisterskim na kierunku […] oraz oświadczył, że Szkoła jest
podstawowym miejscem pracy. Nie zostały przez stronę pozwaną (powodową
wzajemnie) wykazane i udowodnione przesłanki z art. 415 k.c. Niezasadnie też,
według Sądu, strona powodowa wzajemnie powołuje się na bezpodstawne
wzbogacenie czy nienależne świadczenie. Pobrane przez K. U. wynagrodzenie w
kwocie 10.000 zł miesięcznie nie było świadczeniem nienależnym, a wynikało z
umowy o pracę, skoro powód wykonał określoną w umowie ilość pracy, to
przysługiwało mu wynagrodzenie ustalone w umowie.
Wyrokiem zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną Sąd Apelacyjny
oddalił apelację pozwanej – powódki wzajemnej od wyroku Sądu pierwszej instancji
i rozstrzygnął o kosztach procesu w postępowaniu apelacyjnym. Sąd odwoławczy
podzielił ustalenia faktyczne i oceny prawne Sądu pierwszej instancji. Sąd wyjaśnił
ponadto, że kwestie dotyczące nieprawidłowości we wskazaniu przez powoda –
pozwanego wzajemnego Szkoły jako podstawowego miejsca pracy w rozumieniu
5
ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym zostały ujawnione dopiero w maju 2010 r., a
zatem już po wypowiedzeniu powodowi umowy o pracę. Co więcej apelująca
została zobowiązana do ich usunięcia do końca września 2010 r., a K. U. od 1
sierpnia 2010 r. nie był już jej pracownikiem. Wobec powyższego okoliczności te
nie mają wpływu na ocenę przedmiotu sporu.
Pozwana – powódka wzajemna zaskarżyła powyższy wyrok Sądu
Apelacyjnego w całości zarzucając: (a) naruszenie prawa materialnego, a
mianowicie art. 82 k.p. i art. 405-410 k.c. w związku z art. 300 k.p. przez ich
niewłaściwe zastosowanie, polegające na oddaleniu roszczenia pracodawcy o
zwrot nienależnego wynagrodzenia wypłaconego pracownikowi w sytuacji, gdy
ustalono, że pracownik w sposób zawiniony wykonał pracę wadliwie a pracodawca
dowiedział się o tym po ustaniu stosunku pracy; (b) naruszenie przepisów
postępowania, a mianowicie art. 233 § 1, art. 328 § 2 w związku art. 391 k.p.c.
przez niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku, w szczególności
nieustosunkowanie się do Istotnych zarzutów apelacyjnych, niemalże w ogóle
pominięcie zarzutów dotyczących powództwa wzajemnego, co mogło mieć istotny
wpływ na wynik sprawy, gdyż Sąd drugiej instancji nie wyjaśnił podstaw prawnej
swojego rozstrzygnięcia, a co za tym idzie nie rozpoznał wszystkich istotnych
zarzutów apelacyjnych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest nieuzasadniona. Bezpodstawne są zarzuty naruszenia
przepisów postępowania. Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie może być
rozpoznany w ramach kontroli kasacyjnej. Wprawdzie skargę kasacyjną można
oprzeć na naruszeniu przepisów postępowania (jeżeli uchybienie to mogło mieć
istotny wpływ na wynik sprawy), ale podstawą tą nie mogą być zarzuty dotyczące
ustalenia faktów lub oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.), a taki niewątpliwie jest
zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Nieuzasadniony jest także zarzut naruszenia
art. 328 § 2 k.p.c. W orzecznictwie przyjmuje się, że zarzut wadliwego
sporządzenia uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia może okazać się zasadny,
gdy z powodu braku w uzasadnieniu elementów wymienionych w art. 328 § 2 k.p.c.
6
zaskarżone orzeczenie nie poddaje się kontroli kasacyjnej. To, czy sprawa została
prawidłowo rozstrzygnięta nie zależy bowiem od tego, jak zostało napisane
uzasadnienie. Z tego względu zarzut naruszenia tego przepisu może być
skutecznie podniesiony w skardze kasacyjnej jedynie wówczas, gdy treść
uzasadnienia orzeczenia sądu drugiej instancji uniemożliwia ocenę wywodu
dotyczącego wykładni i zastosowania prawa materialnego zarzut naruszenia
art. 328 § 2 k.p.c. Taka sytuacja nie zachodzi w nin. sprawie. Zasadność
rozpatrywanego zarzutu skarżąca widzi w tym, że Sąd Apelacyjny niemal w ogóle
nie odniósł się do przepisów, na których naruszeniu pozwana opierała zasadność
powództwa wzajemnego, tj. art. 82 k.p., art. 405-410 k.c. w związku z art. 300 k.p.
Należy wobec tego przypomnieć, że powołując te przepisy w apelacji skarżąca
twierdziła, że ich naruszenie polegało na nieuwzględnieniu powództwa
wzajemnego, pomimo że z materiału dowodowego wynika, że powód w sposób
zawiniony wadliwie wykonywał pracę, czym zniweczył cel zawarty w umowie w
postaci możliwości ujęcia go w minimum kadrowym Szkoły. Odnosząc się do tego
zarzutu Sąd drugiej instancji stwierdził, że „kwestie, które niezmiennie i stanowczo
podnosi apelująca, a dotyczące nieprawidłowości we wskazaniu przez powoda
Wyższej Szkoły […] jako podstawowego miejsca pracy w rozumieniu ustawy Prawo
o szkolnictwie wyższym zostały ujawnione dopiero w maju 2010 r., a zatem już po
wypowiedzeniu powodowi umowy o pracę. Co więcej apelująca została
zobowiązana do ich usunięcia do końca września 2010 r., a K. U. od 1 sierpnia
2010 r. nie był już jej pracownikiem. Wobec powyższego okoliczności te nie mają
wpływu na ocenę przedmiotu sporu.”. Wywód ten dostatecznie jasno wskazuje na
przyczyny, dla których Sąd uznał, że zarzucane zachowanie powoda nie mogą
mieć wpływu na rozstrzygnięcie sprawy. Nie ma znaczenia to, czy motywy te są
trafne i szczegółowo przedstawione. Art. 328 § 2 k.p.c. określa bowiem jedynie
wymagania konstrukcyjne uzasadnienia orzeczenia. Nie stanowi on, więc właściwej
płaszczyzny do krytyki trafności przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku
ustaleń faktycznych, ani ich oceny prawnej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
20 lutego 2008 r., II CSK 449/07, LEX nr 442515).
Nieuzasadnione są również zarzuty naruszenia przepisów prawa
materialnego, tj. art. 82 k.p. i art. 405-410 k.c. w związku z art. 300 k.p. Należy
7
wskazać, że zarzuty te zostały w petitum skargi sformułowane nieprawidłowo w
odniesieniu do art. 82 k.p. oraz art. 408 i 410 k.c. Zgodnie bowiem z utrwalonym w
judykaturze poglądem, pod pojęciem podstawy skargi kasacyjnej rozumie się
konkretne przepisy prawa, które zostały w niej wskazane z jednoczesnym
stwierdzeniem, że wydanie wyroku nastąpiło z ich obrazą. Niemniej jednak w
uzasadnieniu podstaw skargi skarżąca sprecyzowała zarzut naruszenia art. 82 k.p.
przez przytoczenie treści paragrafu pierwszego tego artykułu, co można uznać za
dostateczne, choć odbiegające od pełnej poprawności, sprecyzowanie zarzutu.
Odnośnie do art. 410 k.p.c. wskazano w uzasadnieniu podstaw na § 1 tego
artykułu. Nie sprecyzowano natomiast zarzutu naruszenia art. 408 k.c. Zasadności
wymienionego zarzutu naruszenia art. 82 (dokładnie art. 82 § 2 k.p.) skarżąca
upatruje w tym, że powód wykonywał w okresie objętym sporem wadliwie swoją
pracę, ponieważ nielojalnie nie poinformował pracodawcy, z naruszeniem art. 100
k.p. i zobowiązania wynikającego z umowy o pracę o tym, że wyraził zgodę na
wliczenie go do minimum kadrowego w innej niż pozwana uczelni wyższej.
Odnośnie do zarzutów naruszenia art. 405-410 k.c. w związku z art. 300 k.p.,
skarżąca bardzo lakonicznie wyjaśniła, że art. 82 k.p. nie daje odpowiedzi na
pytanie, jak może pracodawca odzyskać wypłacone wynagrodzenie w sytuacji, gdy
dowie się o wadliwości usługi po ustaniu stosunku pracy. Zdaniem skarżącej,
znajdują tu zastosowanie na mocy art. 300 k.p. przepisy prawa cywilnego
dotyczące świadczenia nienależnego, gdyż przepisy Kodeksu pracy nie normują
kwestii, jak pracodawca może odzyskać wypłacone wynagrodzenie pracownikowi z
tytułu świadczonej pracy, gdy pracodawca wynagrodzenie te wypłacił a o
wadliwości usługi dowiedział się po czasie. Nie jest to odpowiedzialność
odszkodowawcza, gdyż przepis ten nie posługuje się terminologią szkody oraz nie
ogranicza ilości wynagrodzenia, którego wypłaty można odmówić pracownikowi.
Tak więc, skoro Kodeks pracy przewiduje prawo pracodawcy do odmowy wypłaty
wynagrodzenia za pracę wadliwie wykonaną, to nie będzie sprzeczne z jego
przepisami zastosowanie przepisów o nienależnym świadczeniu w takich
sytuacjach. Dalej Autor skargi wskazał, że instytucja nienależnego świadczenia jest
uregulowana w art. 405-410 k.c., a świadczenie jest nienależne, między innymi
przypadkami wskazanymi w ustawie, wówczas gdy zamierzony cel świadczenia nie
8
został osiągnięty. Zgodnie zaś art. 410 § 1 k.c. do nienależnego świadczenia
stosuje się odpowiednio przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Dla oceny prawidłowości powyższego wywodu wyjściowe znaczenie ma
zarzut naruszenia art. 82 § 1 k.p. Natomiast zarzuty odnoszące się do art. 405, 406,
407, 408 i 410 k.c. mogą mieć znaczenie tylko pod warunkiem zasadności zarzutu
naruszenia art. 82 § 1 k.p. Zgodnie z tym przepisem, za wadliwe wykonanie z winy
pracownika produktów lub usług wynagrodzenie nie przysługuje. Jeżeli wskutek
wadliwie wykonanej pracy z winy pracownika nastąpiło obniżenie jakości produktu
lub usługi, wynagrodzenie ulega odpowiedniemu zmniejszeniu. Już z literalnego
brzmienia art. 82 § 1 k.p. wynika, że odmowa zapłaty lub zmniejszenie
wynagrodzenia są dopuszczalne za wadliwe wykonanie z winy pracownika
produktów lub usług, a nie za jakiekolwiek wadliwe lub niezgodne z przepisami
prawa lub umową o pracę wykonywanie obowiązków przez pracownika. Wniosek
ten ma potwierdzenie w treści art. 100 § 1 k.p., zgodnie z którym obowiązek
wykonywania pracy jest spełniony, gdy pracownik wykonał pracę sumiennie i
starannie, stosując się do poleceń pracodawcy. Tak czy inaczej, pojęcie wadliwie
wykonanej pracy, użyte w zdaniu drugim rozważanego unormowania, ma
znaczenie przedmiotowe, stanowiąc zbiorcze określenie produktów lub usług.
Usługą jest przy tym każde działanie służące zaspokajaniu określonej potrzeby lub
potrzeb ludzkich (pracodawcy, klienta, kontrahenta). Obejmuje ono usługi
materialne i niematerialne (np. lecznicze, opiekuńcze, edukacyjne). Rozważany
przepis dotyczy więc wynikowej strony obowiązku wykonywania pracy (art. 22 § 1
k.p.), przy czym, co wyraźnie wynika z jego treści, odmowa zapłaty lub obniżenie
wynagrodzenia, są dopuszczalne nie wtedy gdy pracownik wadliwie wykona
produkt lub usługę, lecz wtedy, gdy wadliwość ta została przez niego zawiniona.
Przez wadliwość pracy pojmowanej jako produkt lub usługa – należy zatem
rozumieć jej bezużyteczność lub zmniejszoną użyteczność w stosunku do
wymagań wynikających z norm pracy lub innych mierników staranności wymaganej
przy świadczeniu danego rodzaju pracy (usług). Trafnie też wskazuje się, że w
art. 82 § 1 k.p. znajduje rozwinięcie i uzupełnienie zasada przysługiwania
wynagrodzenia za pracę wykonaną (art. 80 zdanie pierwsze k.p.) stosownie,
między innymi, do jakości świadczenia pracy (art. 78 § 1 k.p.). Podzielić też należy
9
twierdzenie, że treść art. 82 § 1 k.p. można wyrazić inaczej: „wynagrodzenie
przysługuje za pracę wykonaną stosownie do jakości rezultatu pracy, w wypadku
zaś, gdy rezultat ten jest ujemny – stosownie do oceny przestrzegania przez
pracownika obowiązku staranności w pracy.” (J. Wratny, Kodeks pracy. Komentarz,
Warszawa 2013, s. 183.). Powyższe uwagi potwierdzają przedstawioną wyżej tezę,
że art. 82 § 1 k.p. dopuszcza odmowę zapłaty lub zmniejszenie wynagrodzenia
jedynie za wadliwe wykonanie z winy pracownika produktów lub usług, a nie za
jakiekolwiek wadliwe lub niezgodne z przepisami prawa lub umową o pracę
wykonywanie obowiązków przez pracownika. W szczególności w pojęciu wadliwie
wykonanej pracy (produktów lub usług) w ustalanym wyżej znaczeniu nie mieści się
nielojalne zachowanie pracownika, polegające na niedopełnieniu jego
zobowiązania do zatrudnienia się u pozwanej jako w podstawowym miejscu pracy,
z jednoczesnym obowiązkiem niepodejmowania takiego zatrudnienia w innej
uczelni. Naruszenie tego obowiązku może być sankcjonowane w inny sposób,
także wtedy, gdy „wykrycie” naruszenia nastąpiło już po rozwiązaniu stosunku
pracy. Skoro zarzut naruszenia art. 82 § 1 k.p. okazał się nieuzasadniony, to jak już
wcześniej wskazano, rozpatrywanie zarzutów związanych z naruszeniem art.
405- 410 k.c. w związku z art. 300 k.p. jest bezprzedmiotowe.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.
kc