Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 133/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 kwietnia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Romualda Spyt
SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Operator A. Spółki z o.o. w W.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o odsetki za zwłokę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 kwietnia 2016 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 5 września 2014 r.,
I. oddala skargę kasacyjną;
II. zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w
P. na rzecz Operator A. Spółki z o.o. w W. kwotę 3.600 (trzy
tysiące sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
2
UZASADNIENIE
Decyzją z dnia 12 września 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I
Oddział w P. (dalej również jako ZUS lub organ rentowy) określił, że odsetki za
zwłokę naliczone po upływie 12 miesięcy od dnia przejęcia przez Operatora A.
Spółki z o.o. w W. (dalej również jako „Operator”) zobowiązań Spółki H. C. P. S.A. –
przedsiębiorcy restrukturyzowanego na podstawie ustawy z dnia 30 października
2002 r. o pomocy publicznej dla przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu dla
rynku pracy (Dz.U. Nr 213, poz. 1800 ze zm.; dalej również jako: „ustawa o pomocy
publicznej”) wynoszą: – na ubezpieczenia społeczne za okres kwiecień 2002 r. –
luty 2003 r. liczone od dnia 4 listopada 2006 r. do dnia 10 lutego 2011 r. – 985.656
zł; – na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za
okres kwiecień 2002 r. – luty 2003 r., liczone od dnia 4 listopada 2006 r. do dnia 10
lutego 2011 r. – 248.010 zł.
Od powyższej decyzji odwołała się Operator A. Spółka z o.o. w W.
Wyrokiem z dnia 25 marca 2013 r., sygn. akt XIII U …/11, Sąd Okręgowy -
Sąd Pracy w W. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił, iż odwołująca
się nie jest zobowiązana do zapłaty na rzecz organu rentowego odsetek za zwłokę
za okres od dnia 4 listopada 2006 r. do dnia 10 lutego 2011 r. w łącznej wysokości
1.269.666 zł; nie obciążając organu rentowego kosztami zastępstwa prawnego
odwołującej się.
Wyrokiem z dnia 5 września 2014 r., sygn. akt III AUa …/13, Sąd Apelacyjny:
w pkt I. oddalił apelację organu rentowego; w pkt II. zasądził od Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w P. na rzecz odwołującej się Spółki kwotę
5.400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.
Sąd drugiej instancji wskazał, że odwołująca się spółka na podstawie
przepisów ustawy o pomocy publicznej wyraziła zgodę na pełnienie funkcji
operatora oraz przejęcie od przedsiębiorcy H. C. P. S.A. zobowiązań, o których
mowa w art. 32a ust. 1 pkt 2 i ust. 4 pkt 7 ustawy o pomocy publicznej, w łącznej
kwocie 3.996.419,15 zł, w zamian za przeniesienie przez Spółkę C. na rzecz
odwołującej się majątku wskazanego we wniosku zgodnie z art. 32d ustawy o
pomocy publicznej. Rozstrzygnięcie w sprawie warunków i trybu restrukturyzacji
ukształtowało sytuację prawną odwołującej się przez określenie zakresu jej
3
obowiązków oraz warunków postępowania restrukturyzacyjnego; na odwołującej
się, zgodnie z przepisami ustawy o pomocy publicznej, ciążył obowiązek spłaty
wierzycieli publicznoprawnych (w tym ZUS).
Sąd Apelacyjny powołał przepis art. 32a ust. 1 pkt 2 ustawy o pomocy
publicznej, zgodnie z którym restrukturyzacji niektórych należności
publicznoprawnych na szczególnych zasadach, podlegają znane na dzień 30
czerwca 2003 r. należności publicznoprawne, w tym – z tytułu składek na
ubezpieczenia społeczne w części finansowanej przez płatnika, Fundusz Pracy i
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Odsetki za zwłokę
wymienione w art. 32a ust. 1 pkt 7 ustawy o pomocy publicznej, od wymienionych w
tym przepisie zaległości zostały potraktowane przez ustawodawcę jako odrębne
należności publicznoprawne, także znane na dzień 30 czerwca 2003 r.,
podlegające restrukturyzacji należności publicznoprawnych na szczególnych
zasadach.
Według Sądu drugiej instancji wykładnia literalna przepisu art. 32a ustawy o
pomocy publicznej wskazuje jednoznacznie, że restrukturyzacji w trybie przepisów
ustawy o pomocy publicznej podlegają wyłącznie te należności wraz z odsetkami, o
których organ restrukturyzacyjny wiedział, a które istniały na dzień 30 czerwca
2003 r. Przepisy dotyczące uprzywilejowanego oddłużenia przedsiębiorców,
stanowiące o wymiernej pomocy państwa w celu przywrócenia przedsiębiorcy
długookresowej zdolności do konkurowania na rynku, należy interpretować ściśle.
Ustawodawca określił jasno rodzaj tych należności, wskazał też cezurę czasową,
do której należności te powinny być wykazane. W konsekwencji nie podlegają
restrukturyzacji te należności, o których organ restrukturyzacyjny nie wiedział, te, o
których dowiedział się później, czy też takie, które powstały po wyraźnie
określonym ustawowo terminie. Według Sądu drugiej instancji także z regulacji
określonej w art. 13 ust. 3 ustawy o pomocy publicznej wynika, że wysokość
należności publicznoprawnych wraz z obliczonymi odsetkami, przeznaczonych do
restrukturyzacji na szczególnych zasadach określonych w ustawie o pomocy
publicznej jest z góry określona, a datą graniczną, co do ustalenia ich wartości jest
dzień 30 czerwca 2003 r.
4
W ocenie Sądu Apelacyjnego jednoznaczna interpretacja przepisu art. 32a
ustawy o pomocy publicznej, przesądza także o sposobie interpretacji przepisu art.
32k ust. 1 pkt 4 ustawy o pomocy publicznej, zgodnie z którym w okresie 12
miesięcy od dnia przejęcia przez Operatora zobowiązań przedsiębiorcy wobec tego
Operatora nie nalicza się odsetek za zwłokę. Przewidziany w powołanym przepisie
okres ochronny dla Operatora odnosi się wyłącznie do należności określonych na
dzień 30 czerwca 2003 r. Oznacza to a contrario, że jedynie w zakresie takich
należności można naliczać odsetki za zwłokę od przejętych zobowiązań. W
kontekście powyższego Sąd drugiej instancji nie podzielił twierdzenia organu
rentowego, że przepisy rozdziału 5a ustawy o pomocy publicznej zawierały
uregulowanie pozwalające na naliczanie, a następnie egzekwowanie odsetek za
zwłokę od należności innych niż wskazane w art. 32a ust. 1 pkt 2 i 7 tej ustawy.
Prawidłowe jest – zdaniem Sądu Apelacyjnego – stanowisko, że pojęcie zwłoki, o
którym mowa w art. 32k ust. 1 pkt 4 ustawy należy wiązać z tzw. planem spłaty
przejętych przez Operatora należności. Plan spłaty obejmuje te należności w
całości (co do należności głównych i odsetek obliczonych w określonej kwocie na
dzień 30 czerwca 2003 r.). Dopiero w sytuacji ewentualnej zwłoki w wykonaniu
planu spłaty przez Operatora organ rentowy może wydać decyzję w części
odnoszącej się do odsetek za zwłokę od przejętych zobowiązań, na zasadach i w
wysokości określonych w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja
podatkowa (Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.).
W ocenie Sądu Apelacyjnego twierdzenie organu rentowego, że Operator
wraz z przejęciem części składników majątku przedsiębiorcy, korzystającego z
ustawy o pomocy publicznej, przejmuje także część jego zobowiązań
publicznoprawnych jest prawdziwe, jednakże z istotnym zastrzeżeniem. Stosownie
do treści art. 32f ustawy o pomocy publicznej restrukturyzacja na szczególnych
zasadach polega na przejęciu od przedsiębiorcy przez Operatora: 1a) zobowiązań
przedsiębiorcy, o których mowa w art. 32a ust. 1 lub art. 32c ust. 1, 1b) składników
majątku przedsiębiorcy, 2) umorzeniu Operatorowi przejętych zobowiązań
przedsiębiorcy – na warunkach określonych w niniejszym rozdziale. Z cytowanego
przepisu wynika więc jednoznacznie, że pod pojęciem przejętych zobowiązań
ustawodawca rozumie jedynie te zobowiązania, które były znane na dzień 30
5
czerwca 2003 r. W konsekwencji Operator odpowiada jedynie w granicach tak
określonych zobowiązań, a początkowym terminem tej odpowiedzialności jest dzień
przeniesienia na niego własności składników majątku według ich wartości
księgowej.
W sprawie nie było sporne, że odwołująca się wywiązała się ze spłaty swoich
zobowiązań wobec ZUS, określonych w planie spłaty, a wcześniej określonych w
decyzjach Prezesa Zarządu Agencji Rozwoju Przemysłu S.A., w tym także w
decyzji o zatwierdzeniu przedłożonego przez odwołującą się planu spłaty
przejętych zobowiązań.
Sąd drugiej instancji za bezzasadny uznał zarzut apelacji organu rentowego
dotyczący naruszenia art. 23 ust. 1 i art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Przywołane przez organ rentowy
orzecznictwo Sądu Najwęższego dotyczące naliczania odsetek za zwłokę na
podstawie art. 23 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych odnosi się do
sytuacji, w której zaistniało opóźnienie lub zwłoka ze spełnieniem zobowiązań
wobec ZUS. W sytuacji, gdy w stanie faktycznym i prawnym niniejszej sprawy
odwołująca się spółka nie dopuściła się zwłoki w spłaceniu swoich zobowiązań
wobec organu rentowego, to przywołane orzecznictwo pozostaje bez związku z
przedmiotem toczącego się postępowania.
Powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego organ rentowy zaskarżył skargą
kasacyjną w całości, zarzucając błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie
art. 23 ust. 1, art. 83 ust. 1 oraz art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) w
związku z art. 32 k ust. 1 pkt 4 ustawy o pomocy publicznej przez orzeczenie, że po
upływie 12 miesięcy od dnia przejęcia przez odwołującą się zobowiązań Spółki H.
C. P. S.A., nie nalicza się odsetek za zwłokę od przejętych zobowiązań. Według
skarżącego prawidłowa wykładnia przepisu prowadzi do wniosku, że po upływie 12
miesięcy od dnia przejęcia przez odwołującą się zobowiązań spółki H. C. P. S.A.,
nalicza się powyższe odsetki za zwłokę.
Skarżący wniósł o: zmianę zaskarżonego wyroku Sądu drugiej instancji
przez orzeczenie, że odsetki za zwłokę naliczone po upływie 12 miesięcy od dnia
przejęcia przez odwołującą się zobowiązań Spółki H. C. P. S.A., przedsiębiorcy
6
restrukturyzowanego na podstawie ustawy z dnia 30 października 2002 r. o pomocy
publicznej dla przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu na rynku pracy, wynoszą
na ubezpieczenia społeczne za okres 04/2002-02/2003, liczone od dnia 4 listopada
2006 r. do dnia 10 lutego 2011 r. – 961.660 zł, na Fundusz Pracy i Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres 04/2002-10/2002, liczone od
dnia 4 listopada 2006 r. do dnia 10 lutego 2011 r. – 284.010 zł, a także – o
zasądzenie na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego według
norm przepisanych za obie instancje i postępowanie kasacyjne przed Sądem
Najwyższym.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną odwołująca się wniosła o oddalenie
skargi kasacyjnej w całości oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz
odwołującej się kosztów postępowania kasacyjnego, w tym kosztów zastępstwa
procesowego, według norm prawem przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
H. C. P. S.A. (HCP) zajmowała się produkcją silników okrętowych,
lokomotyw parowych, spalinowych, elektrycznych i wagonów kolejowych i
zatrudniała kilkadziesiąt tysięcy pracowników. W 1995 r. przedsiębiorstwo zostało
przekształcone w spółkę Skarbu Państwa, natomiast w latach 1996-1999 w wyniku
zmian strukturalnych wyodrębnionych zostało z niej 9 spółek zależnych. Na skutek
spadku zamówień i znacznego ograniczenia produkcji HCP miała znaczne
zadłużenie wobec ZUS z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne,
przekraczające 4,2 mln zł oraz odsetki obliczone na dzień 28 maja 2003 r. – ponad
640 tys. zł. Na skutek umowy z 2003 r. zawartej między HCP a ZUS doszło do
rozłożenia należności na raty. Na podstawie umowy z dnia 19 kwietnia 2005 r. z
układu ratalnego zostały wyłączone składki przejęte przez Operatora i podlegające
restrukturyzacji na podstawie ustawy z dnia 30 października 2002 r. o pomocy
publicznej dla przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu dla rynku pracy w łącznej
kwocie 3.174.909,99 zł, w zamian za przeniesienie przez Spółkę C. na rzecz
Operatora majątku wskazanego we wniosku zgodnie z art. 32d ustawy o pomocy
publicznej, co nastąpiło w listopadzie 2005 r. Ponieważ Operator spłacił do 27
7
marca 2008 r. uzgodnioną z ZUS część składek w kwocie łącznej 896.689,02 zł,
dlatego ZUS w decyzji z dnia 10 lutego 2011 r. umorzył należności z tytułu składek
dotyczące pozostałej kwoty 2.393.277,87 zł.
W będącej przedmiotem sprawy decyzji organ rentowy uznał jednak, że
Operator powinien zapłacić również odsetki od całej przejętej kwoty składek za
okres od 4 listopada 2006 r. (gdy minęło 12 miesięcy od dnia przejęcia przez
Operatora majątku przedsiębiorcy) do dnia wydania decyzji o umorzeniu
pozostałych należności składkowych – 10 listopada 2011 r.
W ocenie Sądu Najwyższego ten pogląd ZUS, prezentowany również w
skardze kasacyjnej, jest wadliwy. Zwrócić należy uwagę przy wykładni art. 32k ust.
1 pkt 4 ustawy o pomocy publicznej, na uzasadnienie projektu tej ustawy, z którego
wynika, że ustawa obejmuje tylko część należności publicznoprawnych, powstałych
do określonego w przeszłości terminu – 30 czerwca 2003 r. W przypadku braku
analizowanych unormowań, nie byłoby możliwe odzyskanie przez wierzycieli nawet
25% zobowiązań. Niewprowadzenie proponowanych uregulowań mogło oznaczać
brak możliwości zakończenia postępowania restrukturyzacyjnego, prowadzonego w
oparciu o wcześniejszą ustawę, a w konsekwencji upadłość przedsiębiorstw (vide:
druk sejmowy nr 1875).
W tym kontekście wskazać należy na art. 32a omawianej ustawy
stwierdzający, że restrukturyzacji podlegają znane na dzień 30 czerwca 2003 r.
należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne w części finansowanej
przez płatnika, niepodlegające restrukturyzacji na podstawie ustawy z dnia 30
sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych należności publicznoprawnych od
przedsiębiorców (Dz.U. Nr 155, poz. 187). Analizowana ustawa nie dotyczy więc
należności składkowych powstałych po tej dacie, gdyż zobowiązań tych dotyczy
wcześniejsza ustawa restrukturyzacyjna (z dnia 30 czerwca 2003 r.).
W myśl art. 32f ustawy z dnia 30 października 2002 r. o pomocy publicznej
dla przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu dla rynku pracy restrukturyzacja
polega między innymi na umorzeniu Operatorowi przejętych zobowiązań. W
analizowanej ustawie nie chodzi więc o odzyskanie wszystkich należnych składek
na ubezpieczenie społeczne wraz z odsetkami za zwłokę, ale o uzyskanie spłaty
części zobowiązań składkowych, które nie doprowadzą do upadłości
8
przedsiębiorcy. W tym aspekcie również przejęte przez Operatora zobowiązania
obejmują tylko tę część zobowiązań, która ma ograniczony charakter i
jednoznacznie wynika z ustawy. Wykładnia funkcjonalna przemawia przeciwko
stricte językowej interpretacji art. 32k ust. 1 pkt 4 w/w ustawy, w oderwaniu od
pozostałych przepisów dotyczących składek. Okres 12-miesięcznej karencji wiązać
też należy z długotrwałą procedurą uzgadniania planu spłaty zobowiązań
(9 miesięcy – art. 32i ust. 1 ustawy) oraz jego zatwierdzaniem przez Prezesa
Agencji (art. 32i ust. 2 ustawy). Nie byłoby celowe, aby w tym niezależnym od
Operatora okresie, zwiększała się jego przejmowana należność od odsetki
ustawowe. Poza tym Operator pozostawałby w nieuzasadnionej niepewności, jaką
konkretnie kwotę ma spłacić wierzycielom.
Zdaniem Sądu Najwyższego umorzenie przez ZUS zobowiązań składkowych
powoduje również umorzenie odsetek, wynikających z tych zobowiązań. W tej
kwestii należy bowiem w drodze analogii przywołać nie tylko art. 23 ust. 1 ustawy z
dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – jednolity tekst:
Dz.U. Nr 121, poz. 689 z 2015 r. ze zm. (od nieopłaconych w terminie składek
należne są od płatnika składek odsetki za zwłokę, na zasadach i w wysokości
określonych w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa), ale
także art. 28 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (należności z
tytułu składek mogą być umarzane w całości lub w części przez Zakład, z
uwzględnieniem ust. 2-4). Kluczowe znaczenie ma ust. 4 tego artykułu – umorzenie
składek powoduje także umorzenie odsetek za zwłokę, kosztów upomnienia i
dodatkowej opłaty. Również art. 29 ust. 2 tej ustawy wskazuje, że od składek, które
rozłożono na raty, nie nalicza się odsetek za zwłokę począwszy od następnego
dnia po dniu wpływu wniosku o udzielenie tych ulg.
Relewantny jest także ust. 3 tego artykułu – stanowiący, że jeżeli dłużnik nie
spłaci w terminie ustalonych przez Zakład rat, pozostała kwota staje się
natychmiast wymagalna wraz z odsetkami za zwłokę naliczonymi na zasadach
określonych w ustawie – Ordynacja podatkowa.
W ocenie Sądu Najwyższego przepisy te, interpretowane w związku z art.
32k ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o pomocy publicznej dla
przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu dla rynku pracy, uniemożliwiają
9
dochodzenie odsetek za zwłokę od umorzonych przez ZUS należności
składkowych. Jeżeli jednak Operator nie spłaci przejętej części zobowiązań wobec
ZUS w terminie ustalonym w umowie zawartej z Zakładem Ubezpieczeń
Społecznych, mogą być wobec niego naliczone odsetki za zwłokę po okresie 12
miesięcy od dnia przejęcia przez Operatora zobowiązań przedsiębiorcy. Wykładnia
systemowa sprzeciwia się jednak, sugerowanej w skardze kasacyjnej tezie, że
również w przypadku terminowej spłaty przez Operatora przejętych zobowiązań
składkowych, mogą być wobec niego naliczone odsetki w części dotyczącej
umorzonych należności.
W konkluzji Sąd Najwyższy uznał, że art. 32 k ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 30
października 2002 r. o pomocy publicznej dla przedsiębiorców o szczególnym
znaczeniu na rynku pracy umożliwia naliczanie odsetek za zwłokę od przejętych
przez Operatora należności składkowych jedynie w części nie umorzonej przez
wierzyciela i tylko w przypadku nieterminowej spłaty zobowiązań, ujętych w
zatwierdzonym w myśl art. 32 i ustawy) planie spłaty.
Ponieważ z niekwestionowanych ustaleń zaskarżonego wyroku wynika, że
Operator dokonał spłaty całej uzgodnionej kwoty zobowiązań składkowych w
terminie, uznać należy zaskarżony wyrok za prawidłowy i zgodny z prawem.
Konsekwencją przedstawionej wyżej wykładni stało się oddalenie skargi
kasacyjnej na podstawie art. 39814
k.p.c. Rozstrzygnięcie zawarte w pkt II sentencji
wyroku ma swoją podstawę w art. 98 § 1 k.p.c. w związku z § 12 ust. 4 pkt 2
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z
urzędu (Dz.U. z 2013 r., poz. 490 ze zm.).
eb