Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 223/15
POSTANOWIENIE
Dnia 21 kwietnia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Antoni Górski (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku I. B.
przy uczestnictwie B. Transport Spedycja sp. z o.o. w T.
o wpis w księdze wieczystej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 21 kwietnia 2016 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 19 stycznia 2015 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
I. B. złożyła wniosek o wpis w księdze wieczystej nr KW […] oraz […] prawa
użytkowania wieczystego na swoją rzecz w miejsce „B. Transport Spedycja sp. z
o.o.”. Do wniosku dołączyła odpis wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 23
września 2013 r., sygn. I C …/12 o stwierdzeniu nieważności umowy sprzedaży z
dnia 29 października 2010 r., Rep. […] zawartej pomiędzy I. B. a B. Transport
spedycja sp. z o.o. oraz odpis wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 25 kwietnia 2011 r.
sygn. I ACa …/14, utrzymujący w mocy wspomniany wyrok Sądu Okręgowego.
W dniu 1 października 2014 r. referendarz sądowy dokonał wpisu
uwzględniającego wniosek.
Postanowieniem z dnia 3 listopada 2014 r. Sąd Rejonowy w K. utrzymał w
mocy zaskarżony wpis, a postanowieniem z dnia 19 stycznia 2015 r. Sąd Okręgowy
w K. oddalił apelację uczestnika B. Transport Spedycja sp. z o.o. w T.
Sąd Rejonowy dokonał interpretacji art. 6268
§ 2 k.p.c. w powiązaniu z art.
31 ust. 2 u.k.w.h. oraz art. 246 § 2 i art. 248 § 1 k.c. Wyjaśnił, iż art. 31 ust. 2
u.k.w.h. dotyczy usunięcia niezgodności między treścią księgi wieczystej
a rzeczywistym stanem prawnym, zaś taką niezgodność można ustalić tylko
za pomocą analizy materialnej podstawy wpisu. Natomiast, gdy ma być wpisane
prawo rzeczowe ograniczone, to podstawą wpisu jest czynność prawna
uzasadniająca powstanie, zmianę lub wygaśnięcie prawa, a więc sąd
wieczystoksięgowy musi zbadać tę czynność pod względem jej skuteczności
materialnej.
Sąd I instancji wskazał, że sąd wieczystoksięgowy bada także ważność
czynności prawnej mającej stanowić podstawę wpisu, co potwierdzają przytoczone
w jego uzasadnieniu orzeczenia Sądu Najwyższego. Uwzględniając powyższe,
Sąd Rejonowy przyjął, że skoro podstawa wpisu, tj. umowa sprzedaży prawa
użytkowania wieczystego nieruchomości z dnia 29 października 210 r. została
uznana za nieważną, co wynika z treści przedłożonych orzeczeń, to wpis oparty na
tej podstawie nie może się ostać i zasadne jest przywrócenie wpisu istniejącego
3
przed tą umową. Takie ustalenia mieszczą się w granicach kognicji sądu
wieczystoksięgowego z art. 31 ust. 2 u.k.w.h..
Oddalając apelację Sąd Okręgowy uznał, że wnioskodawczyni, dołączając
do wniosku dokumenty w postaci odpisów wyroków Sądu Okręgowego w K. z dnia
23 września 2013 r., sygn. I C …/12, oraz wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 25
kwietnia 2011 r. sygn. I ACa …/14, wykazała zachodzącą niezgodność treści księgi
wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.
Sąd Okręgowy nie podzielił oceny prawnej sformułowanej w uchwale
Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2011 r., III CZP 123/10. Zdaniem Sądu
Okręgowego, brak jest podstaw do różnicowania mocy wiążącej wpisów
deklaratywnych i konstytutywnych. Charakter wpisu nie może rzutować na ustalenie
sposobu w jaki możliwe jest obalenia domniemań wynikających z art. 3 u.k.w.h.
Domniemanie zgodnego ze stanem rzeczywistym istnienia bądź nieistnienia praw
jawnych z księgi wieczystych, wpisanych lub wykreślonych w księdze, wiąże się
z faktem ujawnienia tych wpisów, nie zaś z samym faktem wydania orzeczenia
przez sąd, chociaż właśnie na skutek wydania tego orzeczenia dochodzi do ich
ujawnienia.
Stanowisko zakładające konieczność obalenia wpisu o charakterze
konstytutywnym w celu usunięcia niezgodności rzeczywistego stanu prawnego
z treścią księgi wieczystej, w sytuacji, gdy stwierdzono nieważność czynności
materialnoprawnej będącej podstawą dokonanego wpisu, pomija okoliczność,
iż sam wpis konstytutywny nie jest przesłanką wyłączną i wystarczającą
do powstania prawa, nie sanuje bowiem nieważnej czynności prawnej. O ile
w następstwie dokonania takiego wpisu powstają domniemania z art. 3 u.k.w.h.,
to w takiej sytuacji nie prowadzi to do zmiany stanu prawnego nieruchomości.
Skargę kasacyjną od postanowienia Sądu Okręgowego wniósł uczestnik,
zaskarżając je w całości. W skardze opartej na obydwu podstawach kasacyjnych
zarzucił naruszenie art. 189 k.p.c. i art. 10 u.k.w.h. w zw. z art. 3 u.k.w.h.,
art. 27 u.g.n., art. 6268
k.p.c. w zw. z art. 31 ust. 2 u.k.w.h. Na tej podstawie
skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie
4
sprawy do ponownego rozpoznania sądowi drugiej instancji; ewentualnie
o uchylenie zaskarżonego postanowienia i oddalenie wniosku w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawą wyjściową rozumowania Sądu Okręgowego jest stwierdzenie, że
zarówno wpisy konstytutywne, jak i deklaratoryjne stanowią orzeczenie sądu
wieczystoksięgowego, wydane na podstawie przedłożonych dokumentów, wobec
czego brak jest podstaw do różnicowania ich mocy wiążącej. W ocenie tego Sądu,
uzasadnia to wniosek, że domniemanie zgodności prawa z rzeczywistym stanem
prawnym może zostać obalone także w wypadku wpisu konstytutywnego
na podstawie art. 31 ust. 2 u.k.w.h., bez konieczności prowadzenia odrębnego
procesu o uzgodnienie treści księgi z rzeczywistym stanem prawnym na podstawie
art. 10 ust. 1 u.k.w.h. Dlatego też Sąd ten nie podzielił odmiennego stanowiska
Sądu Najwyższego zajętego w uchwale z dnia 13 stycznia 2011 r., III CZP 123/10
(OSNC 2011, nr 9, poz. 96), w której przyjęto, że domniemanie z art. 3 u.k.w.h.,
dotyczące prawa wieczystego użytkowania, może być obalone wyłącznie
w procesie wszczętym na podstawie art. 10 u.k.w.h. Pogląd wyrażony w tej
uchwale został zaakceptowany w późniejszych orzeczeniach Sądu Najwyższego
(por. m. in. wyroki z dnia 16 lutego 2011 r., I CSK 305/10, z dnia 4 marca 2011 r.,
I CSK 340/10, czy z dnia 9 listopada 2011 r., II CSK 104/11 – niepubl.), jeśli chodzi
o wpisy dotyczące wieczystego użytkowania oraz w wyroku z dnia 8 maja 2012 r.,
II UK 247/11 (OSNP 2013, nr 7 – 8, poz. 92), jeśli chodzi o wpis hipoteki.
W orzeczeniach tych Sąd Najwyższy podkreślił istotną różnicę pomiędzy wpisem
deklaratoryjnym a konstytutywnym. Pierwszy z nich potwierdza jedynie powstałe
już prawo, stwierdzone w dokumencie zawierającym materialnoprawną podstawę
wpisu. Do powstania prawa objętego wpisem konstytutywnym konieczna jest
natomiast zarówno podstawa materialnoprawna (np. umowa), jak i sam wpis
w księdze wieczystej. Dlatego też do usunięcia niezgodności wpisu
konstytutywnego z rzeczywistym stanem prawnym nie wystarcza obalenie jego
podstawy materialnoprawnej, lecz konieczne jest także obalenie samego wpisu,
a tego można dokonać tylko w procesie wszczętym na podstawie art. 10 ust. 1
u.k.w.h. Stanowisko zaprezentowane w zaskarżonym orzeczeniu prowadzi
do zanegowania tych różnic, a tym samym do przekreślenia istoty wpisu
5
konstytutywnego, co narusza art. 27 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r.
o gospodarce nieruchomościami oraz art. 31 ust. 2 u.k.w.h.
Na marginesie warto dodać, że gdyby nawet uznać za Sądem Okręgowym,
że stanowisko Sądu Najwyższego w tej kwestii jest zbyt rygorystyczne, to i tak
zaskarżone postanowienie nie mogłoby się ostać. Nie można bowiem podzielić
wyrażonego w nim poglądu, że żądanie usunięcia niezgodności wpisu
z rzeczywistym stanem prawnym ma na celu przywrócenie jedynie wpisu
poprzedniego (dotychczasowego). W istocie bowiem chodzi o przywrócenie wpisu
zgodnego z rzeczywistym stanem prawnym, a nie o mechaniczne przywrócenie
wpisu poprzedniego (tak m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca
2012 r., II CSK 504/11, czy powołane przez Sąd Okręgowy postanowienie z dnia
19 lipca 2006 r., I CSK 151/06 – niepubl.). W orzecznictwie Sądu Najwyższego
podkreśla się przy tym, że art. 31 ust. 2 u.k.w.h. pozwala na uaktualnienie treści
wpisu, bez wytaczania powództwa z art. 10 u.k.w.h. wtedy, gdy niezgodność księgi
z rzeczywistym stanem prawnym zostanie wykazana na podstawie dołączonych
do wniosku dokumentów, bez konieczności czynienia dodatkowych ustaleń, z mocy
art. 6268
k.p.c. niedopuszczalnych w postępowaniu wieczystoksięgowym
(zob. postanowienie z dnia 5 listopada 2008 r., I CSK 169/08, niepubl.). Skoro zaś
skarżący w niniejszej sprawie podważa prawidłowość poprzedniego wpisu
twierdząc, że wpisane wówczas prawo na rzecz wnioskodawczyni należało
w istocie do majątku wspólnego jej i ówczesnego męża, o czym wspomina się
w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 25 kwietnia 2014 r., ACa …/14,
to usunięcie tej wątpliwości nie jest możliwe w postępowaniu wieczystoksięgowym,
lecz wymaga ustaleń przeprowadzonych w ewentualnym procesie wszczętym na
podstawie art. 10 u.k.w.h.
Z tych względów skargę kasacyjną należało uwzględnić (art. 39815
w zw. z art. i art. 108 § 2 k.p.c.).
ajj
eb