Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 10/16
POSTANOWIENIE
Dnia 20 kwietnia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Maria Szulc
w sprawie z wniosku L. B.
przy uczestnictwie Gminy Miejskiej D.
o wpis prawa własności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 20 kwietnia 2016 r.,
zażalenia wnioskodawczyni na postanowienie Sądu Okręgowego w Ś.
z dnia 4 grudnia 2015 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 13 kwietnia 2015 r. Referendarz Sądowy Sądu
Rejonowego w D. oddalił wniosek o wpis w księdze wieczystej.
W wyniku skargi wnioskodawczyni Sąd Rejonowy w D. postanowieniem z
dnia 9 października 2015 r. utrzymał zaskarżone postanowienie w mocy.
Od postanowienia Sądu Rejonowego wnioskodawczyni wniosła apelację,
w której zarzuciła między innymi naruszenie art. 5181
w zw. z art. 39822
k.p.c. przez
utrzymanie w mocy postanowienia referendarza, które w wyniku wniesienia skargi
utraciło moc.
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 4 grudnia 2015 r. Sąd Okręgowy w Ś.
odrzucił apelację. Stwierdził, że na skutek wniesienia skargi postanowienie
referendarza utraciło moc, wobec czego Sąd Rejonowy powinien rozpoznać sprawę
i orzec o żądaniu wniosku jako sąd pierwszej instancji, czego nie uczynił. W tej
sytuacji brak jakiegokolwiek rozstrzygnięcia o złożonym wniosku o wpis, a więc
brak substratu zaskarżenia, a apelację można wnieść wyłącznie od orzeczenia
istniejącego w sensie prawno-procesowym, natomiast przy braku rozstrzygnięcia
stronie przysługuje przewidziany w art. 351 § 1 k.p.c. wniosek o uzupełnienie
orzeczenia.
Z tych przyczyn Sąd Okręgowy na podstawie art. 373 w zw. z art. 370 i art.
13 § 2 oraz art. 6261
§ 1 k.p.c. odrzucił apelację jako niedopuszczalną.
W zażaleniu wnioskodawczyni zarzuciła naruszenie art. 373 w zw. z art.
370 i art. 13 § 2 k.p.c. przez bezpodstawne odrzucenie apelacji, art. 351 § 1 w zw.
z art. 13 § 2 k.p.c. przez uznanie, że kończące postępowanie w sprawie
postanowienie sądu pierwszej instancji zawierające błędne rozstrzygnięcie podlega
uzupełnieniu, a nie rozpoznaniu w granicach apelacji oraz art. 45 ust. 1 i art. 78
Konstytucji RP przez pozbawienie wnioskodawczyni prawa do zaskarżenia
orzeczenia sądu pierwszej instancji, a w konsekwencji prawa do sądu.
Wnosiła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania oraz zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania
zażaleniowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Jak trafnie stwierdził Sąd Okręgowy, zgodnie z art. 5181
§ 3 w zw. z art.
39822
§ 2 k.p.c. wniesienie skargi na postanowienie referendarza oddalające
wniosek o wpis do księgi wieczystej, powoduje utratę mocy tego postanowienia,
bowiem przepis szczególny, jakim jest art. 5181
§ 3 k.p.c., dotyczy tylko sytuacji
wniesienia skargi na postanowienie referendarza o dokonaniu wpisu i jedynie
w takiej sytuacji wpis do księgi wieczystej dokonany przez referendarza nie traci
mocy wobec czego po wniesieniu skargi sąd wydaje postanowienie o zmianie
zaskarżonego wpisu przez jego wykreślenie i dokonanie nowego wpisu lub wydaje
postanowienie utrzymujące w mocy zaskarżony wpis albo uchyla wpis i oddala
wniosek. Jeżeli natomiast referendarz sądowy wydał postanowienie o oddaleniu
wniosku o wpis, postanowienie to po wniesieniu skargi traci moc (art. 39822
§ 2
k.p.c.), wobec czego sąd rozpoznając skargę działa od nowa i wydaje
postanowienie rozpoznające merytorycznie wniosek, a więc oddala go, jak uczynił
to referendarz albo dokonuje wpisu.
Postanowienie Sądu Rejonowego o utrzymaniu w mocy zaskarżonego
postanowienia referendarza oddalającego wniosek o wpis było więc błędne,
bowiem Sąd Rejonowy powinien był oddalić wniosek.
Rację ma również Sąd Okręgowy, że niezbędnym warunkiem
dopuszczalności zaskarżenia orzeczenia sądowego jest to, by orzeczenie to istniało
nie tylko faktycznie, ale również prawnie. Pomijając orzeczenia nie podpisane przez
skład orzekający czy też nie ogłoszone, orzeczenie nie istnieje także wtedy, gdy
wprawdzie istnieje sentencja spisana i podpisana oraz ogłoszona, ale nie
zawierająca rozstrzygnięcia sprawy w jej podmiotowych i przedmiotowych
granicach. W świetle art. 351 k.p.c. może zapaść wyrok, w którym sąd
nie orzekł o całości żądania w pozytywny lub negatywny sposób i wówczas stronie
przysługuje wniosek o uzupełnienie wyroku, nie zaś apelacja, która z braku
substratu zaskarżenia jest niedopuszczalna (porównaj między innymi
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 1971 r. I PR 75/71, OSNPG
1972/7/46).
Inaczej jednak przedstawia się sytuacja w sprawach nieprocesowych,
w których sąd z urzędu obowiązany jest orzekać o całości stosunków prawnych
wynikających ze złożonego wniosku a wydane orzeczenie kompleksowo stosunki te
4
reguluje i jest końcowym efektem rozstrzygnięcia przez sąd poszczególnych kwestii
w toku postępowania. Istnieje wprawdzie rozbieżność stanowisk co do tego, czy nie
zamieszczenie w sentencji postanowienia rozstrzygnięcia o zgłoszonych przez
uczestników roszczeniach lub orzeczeń, które powinien sąd zamieścić z urzędu jest
zaskarżalne apelacją czy też uczestnikowi przysługuje wniosek o uzupełnienie
postanowienia, jednak w orzecznictwie zdecydowanie przeważa pogląd,
że przysługuje wówczas apelacja, co dotyczy zarówno postanowień działowych
jak i innych. Jeżeli zatem sąd np. w sprawie o zniesienie współwłasności
nieruchomości w wydanym postanowieniu merytorycznym nie oddalił złożonego
wniosku o stwierdzenie zasiedzenia lub nie zasądził spłaty czy żądanej należności
z tytułu rozliczenia pożytków jednak nie oddalił wniosku w tym zakresie, natomiast
w uzasadnieniu stwierdził, że żądania te były bezzasadne, uczestnikom przysługuje
apelacja, a nie wniosek o uzupełnienie postanowienia (porównaj między innymi
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2010 r. III CZP 9/10, OSNC
2010/10/136 i wskazane tam orzeczenia).
W rozpoznawanej sprawie Sąd Rejonowy utrzymał w mocy postanowienie
referendarza oddalające wniosek o wpis gdyż uznał je za prawidłowe, a wniosek za
bezzasadny i jako taki podlegający oddaleniu, co stwierdził w uzasadnieniu.
W istocie więc orzekł o zgłoszonym wniosku, choć swojemu rozstrzygnięciu nadał
wadliwą procesowo formę, naruszającą niewątpliwie art. 5181
§ 3 k.p.c. Nie można
zatem podzielić stanowiska Sądu Okręgowego, że Sąd Rejonowy z powodu
nadania swojemu rozstrzygnięciu błędnej formy, nie orzekł o żądaniu i dlatego
uczestnikom służy wniosek o uzupełnienie postanowienia, a nie apelacja.
Od takiego postanowienia przysługuje bowiem apelacja a Sąd drugiej instancji
może co najwyżej w ramach jej zarzutów procesowych rozważyć, czy Sąd
pierwszej instancji wydając takie postanowienie rozpoznał czy nie rozpoznał istoty
sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. Zwrócił na to uwagę Sąd Najwyższy
w postanowieniu z dnia 2 kwietnia 2015 r., I CZ 34/15 (nie publ.) dotyczącym także
wpisu do księgi wieczystej i orzeczenia sądu po wniesieniu skargi z tym,
że w sytuacji, gdy referendarz sądowy dokonał wpisu w księdze wieczystej, a Sąd
Rejonowy na skutek skargi jedynie uchylił ten wpis, nie orzekł jednak o oddaleniu
wniosku, choć uznał wniosek za nieuzasadniony. Od postanowienia tego wniesiona
5
została apelacja, którą Sąd drugiej instancji uwzględnił uchylając postanowienia
Sądu Rejonowego i przekazując sprawę do ponownego rozpoznania, z uwagi na
nierozpoznanie istoty sprawy. Stanowisko to podzielił Sąd Najwyższy stwierdzając,
że w świetle art. 5181
§ 2 k.p.c. Sąd Rejonowy powinien był uchylić zaskarżony
wpis i wniosek oddalić, a więc orzec merytorycznie. Samo tylko uchylenie wpisu
dokonanego przez referendarza nie było rozstrzygnięciem o istocie sprawy, lecz
jedynie rozstrzygnięciem, które stwarzało warunki do jego wydania. W chwili
rozpoznawania apelacji nie istniało takie orzeczenie, które miałoby charakter
wypowiedzi o istocie sprawy wszczętej na podstawie złożonego wniosku,
w odniesieniu do której Sąd drugiej instancji miałby realizować swoje uprawnienia
orzecznicze przewidziane w art. 385 i art. 386 k.p.c., trafnie zatem, zdaniem Sądu
Najwyższego, Sąd ten uchylił zaskarżone apelacją postanowienie i przekazał
sprawę do ponownego rozpoznania, które Sąd pierwszej instancji powinien
zakończyć sformułowaniem wypowiedzi orzeczniczej o sprzeciwie od orzeczenia
referendarza.
Podzielając powyższe stanowisko należy stwierdzić, że od postanowienia
sądu pierwszej instancji, którym sąd, rozpoznając skargę na postanowienie
referendarza oddalające wniosek o dokonanie wpisu w księdze wieczyste, utrzymał
zaskarżone postanowienie w mocy, zamiast oddalić wniosek, zgodnie z art. 39822
§ 2 w zw. z art. 5181
§ 3 k.p.c., przysługuje apelacja a nie wniosek o uzupełnienie
postanowienia. Trafnie zatem skarżąca zarzuciła brak podstaw do odrzucenia
jej apelacji jako niedopuszczalnej, co prowadziło do uchylenia przez Sąd Najwyższy
zaskarżonego postanowienia na podstawie art. 39815
w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c.
O kosztach postępowania zażaleniowego orzeknie sąd w postanowieniu
kończącym postępowanie w sprawie (art. 108 § 1 k.p.c.).
jw
kc