Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 20/16
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 kwietnia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Kazimierz Klugiewicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jerzy Grubba
SSN Rafał Malarski
Protokolant Małgorzata Sobieszczańska
przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Andrzeja Pogorzelskiego,
w sprawie J. S.
skazanego z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 55 ust. 1 i 3 ustawy z dn. 29.07.2005 r. o
przeciwdziałaniu narkomanii i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 20 kwietnia 2016 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 31 lipca 2015 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego w W.
z dnia 31 sierpnia 2011 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym;
2. zarządza zwrot J. S. opłaty od kasacji w kwocie 750 (siedemset
pięćdziesiąt) złotych.
2
UZASADNIENIE
J. S. został oskarżony o to, że:
XXXVII. w okresie od września 2000 r. do wiosny 2001 r. w W. i Sofii działając
wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami w zamiarze aby inne osoby, w tym W.
Ś. ps. „P.”, J. S. ps. „M.” wbrew przepisom ustawy dokonały przywozu z Bułgarii do
Polski znacznej ilości środka odurzającego w postaci około 66 kg heroiny, swoim
zachowaniem pomógł do popełnienia niniejszego czynu w ten sposób, że
przebywając w Bułgarii przekazywał polskim „kurierom” – W. Ś. oraz J. S.
wymienioną heroinę, organizował i koordynował ich pobyt i wyjazd udzielając
wszelkich informacji, przy czym zarzucanego mu czynu dopuścił się działając w
zorganizowanym związku mającym na celu popełnianie przestępstw, a nadto z
popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodów,
tj. o czyn z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 55 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 29 lipca
2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. Nr 179, poz. 1485) w zw. z art. 65
k.k.,
XXXVII. w dniu 14.09.2000 r. w W., Sofii i innych miejscowościach działając
wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami w zamiarze aby inne osoby, w tym W.
N., P. K. wbrew przepisom ustawy dokonały przywozu z Bułgarii do Polski znacznej
ilości środka odurzającego w postaci 2 kg heroiny, swoim zachowaniem pomógł w
popełnieniu niniejszego czynu w ten sposób, że przebywając w Sofii udał się w
okolicę przejścia granicznego w miejscowości Widyń na granicy bułgarsko-
rumuńskiej zawożąc wskazanym osobom 2 kg heroiny, która po ukryciu w
samochodzie m-ki „Polonez” miała zostać przewieziona do Polski, przy czym
zarzucanego mu czynu dopuścił się działając w zorganizowanym związku mającym
na celu popełnianie przestępstw, a nadto z popełnienia przestępstwa uczynił sobie
stałe źródło dochodu,
tj. o czyn z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 55 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 29 lipca
2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. Nr 179, poz. 1485) w zw. z art. 65
k.k.
Wyrokiem z dnia 31 sierpnia 2011 r., Sąd Okręgowy w W. orzekł w
następujący sposób:
3
86. J. S. uznał za winnego popełnienia zarzucanego mu w punkcie XXXVII czynu;
przy czym z opisu czynu wyeliminował zarzut, iż czynu tego dopuścił się działając w
zorganizowanym związku mającym na celu popełnianie przestępstw oraz ustalił, iż
J. S. działał w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, czym wyczerpał znamiona
art. 18 § 3 k.k. w zw. 55 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu
narkomanii w zw. z art. 12 k.k. i art. 65 k.k. i za to na mocy art. 18 § 3 k.k. w zw. z
art. 55 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii w zw.
z art. 12 k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k. w zw. z art. 33 § 1 i 3 k.k. skazał go na karę 4
(czterech) lat pozbawienia wolności oraz na grzywnę w wymiarze 500 (pięciuset)
stawek dziennych, ustalając wysokość jednej stawki na kwotę 40 (czterdziestu)
złotych;
87. na mocy art. 70 ust. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu
narkomanii orzekł od J. S. na rzecz Stowarzyszenia Monar nawiązkę w wysokości
5.000 (pięciu tysięcy) złotych;
88. J. S. uznał za winnego popełnienia zarzucanego mu w punkcie XXXVIII czynu,
przy czym z opisu czynu wyeliminował zarzut, iż czynu tego dopuścił się działając w
zorganizowanym związku mającym na celu popełnianie przestępstw i za to na
mocy art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 55 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o
przeciwdziałaniu narkomanii w zw. z art. 65 § 1 k.k. w zw. z art. 33 § 1 i 3 k.k.
skazał go na karę 3 (trzech) lat pozbawienia wolności oraz na grzywnę w wymiarze
125 (stu dwudziestu pięciu) stawek dziennych, ustalając wysokość jednej stawki na
kwotę 40 (czterdziestu) złotych;
89. na mocy art. 70 ust. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu
narkomanii orzekł od J. S. na rzecz Stowarzyszenia Monar nawiązkę w wysokości
1.000 (jednego tysiąca) złotych;
90. na mocy art. 85 k.k. i art. 86 § 1 i 2 k.k. wymienione w punktach 86 i 88 kary
połączył i orzekł wobec J. S. łączną karę pozbawienia wolności w wymiarze 4
(czterech) lat i 6 (sześciu) miesięcy oraz karę łączną grzywny w wymiarze 500
(pięciuset) stawek dziennych, ustalając wysokość jednej stawki na kwotę 40
(czterdziestu) złotych;
4
91. na mocy art. 63 § 1 kk na poczet orzeczonej łącznej kary pozbawienia wolności
zaliczył J. S. okres rzeczywistego pozbawienia wolności od dnia 04 kwietnia 2006r.
do dnia 26 listopada 2009 r.
Apelację od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 31 sierpnia 2011 r., wniósł
między innymi obrońca oskarżonego J. S., zarzucając:
1) mającą wpływ na jego treść – obrazę przepisów postępowania, to jest:
a) naruszenie przepisu art. 2 k.p.k. w zw. z art. 9 § 1 k.p.k. w zw. z art. 167 §
1 k.p.k., art. 170 § 2 i 5 k.p.k., art. 201 k.p.k., poprzez zaniechanie realizacji zasady
dążenia do wykrycia prawdy materialnej i zaniechanie wyjaśnienia okoliczności,
dotyczących zarzucanych oskarżonemu czynów, które to okoliczności nasuwały
poważne wątpliwości, a ich wyjaśnienie mogłoby doprowadzić do odmiennej oceny
stanu faktycznego sprawy w zakresie popełnienia przez oskarżonego
inkryminowanych mu czynów, w tym przede wszystkim ustalenia okoliczności
koniecznych do weryfikacji depozycji składanych przez świadka koronnego S. S.,
jak ustalenia dokładnych dat przekraczania granicy przez ustalone w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku osoby, jakie rzekomo miały przewozić środki odurzające w
postaci heroiny, w okresie od września 2000 r. do wiosny 2001r., a także
bezpośredniego przesłuchania wszystkich osób, mogących mieć wiedzę o
opisanych czynnościach oraz zakresu świadomości oskarżonego, a nadto
weryfikacji okoliczności wskazywanych w swoich wyjaśnieniach przez J. S., w
zakresie dotyczącym motywów, dla których S. S. może obciążać swoimi
zeznaniami wymienionego oskarżonego, w tym zaniechanie przesłuchania J.B.,
żony oskarżonego – W. S., a także innych osób, w tym między innymi W. N., P. K.;
b) naruszenie przepisu art. 7 k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k., poprzez
naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów, polegające na popadnięciu przez
Sąd Okręgowy Wydział Karny w dowolność ocen w zakresie odmówienia
wiarygodności wyjaśnieniom oskarżonego J. S., a także błędną ocenę innych
dowodów zgromadzonych w sprawie, w tym zeznań świadka koronnego S. S.,
oskarżonego J. M., świadka J. W., oraz wyciągnięcie nieprawidłowych wniosków z
depozycji tych i innych osób, a także niedopełnieniu określonego przepisem art.
410 k.p.k. obowiązku wydania orzeczenia w oparciu o całokształt materiału
dowodowego, zgromadzonego w niniejszej sprawie, wskazania z jakiego powodu
5
Sąd przyjął za podstawę do ustalenia stanu faktycznego część tego materiału
dowodowego, a zdezawuował inną;
c) naruszenie przepisu art. 424 k.p.k., polegające na niedopełnieniu
określonego tym przepisem obowiązku zamieszczenia w uzasadnieniu
zaskarżonego orzeczenia koniecznych elementów, a przede wszystkim
szczegółowego wskazania, jakie fakty Sąd uznał za udowodnione lub
nieudowodnione, na jakich w tej materii oparł się dowodach i dlaczego nie uznał
dowodów przeciwnych, dlaczego część materiału dowodowego, w tym niektóre
depozycje świadka koronnego S. S., była dla Sądu podstawą do ustalenia stanu
faktycznego, a inna nie znalazła aprobaty tego Sądu, a nadto wyjaśnienia podstawy
prawnej wyroku wydanego wobec oskarżonego, ze szczególnym uwzględnieniem
instytucji, o której mowa w przepisie art. 18 § 3 k.p.k., a nadto wskazania na jakich
konkretnie oparł się przesłankach dotyczących osoby J. S., wymierzając w
stosunku do tego oskarżonego kary jednostkowe i karę łączną;
2) błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za jego podstawę, który miał
istotny wpływ na treść orzeczenia i polegał na nietrafnym ustaleniu, że oskarżony J.
S. dopuścił się zarzucanych mu przestępstw, w sytuacji, gdy prawidłowa analiza
materiału dowodowego prowadziła do odmiennego wniosku.
Alternatywnie, na podstawie przepisu art. 438 pkt 4 k.p.k., obrońca
oskarżonego J. S. zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił rażącą niewspółmierność kar
jednostkowych i kary łącznej wymierzonej J.S.
W konkluzji obrońca oskarżonego J. S. wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę
zaskarżonego wyroku poprzez uniewinnienie oskarżonego J. S. od zarzucanego
mu czynu, alternatywnie – o złagodzenie kar jednostkowych i kary łącznej,
wymierzonych wymienionemu oskarżonemu.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 1 kwietnia 2014 roku, po rozpoznaniu
apelacji między innymi obrońcy oskarżonego J. S., orzekł w następujący sposób:
II. 1) uchylił orzeczenie o karze łącznej pozbawienia wolności i karze łącznej
grzywny, orzeczonych wobec oskarżonego J. S.,
II. 9) - uznał, że czyny przypisane w pkt 86 i w pkt 88 zaskarżonego wyroku
stanowią jedno przestępstwo, którego przedmiotem było łącznie 61,5 kg heroiny,
6
przy czym z opisu czynu wyeliminował osobę P. K. oraz sformułowanie „a nadto z
popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu” i na podstawie art. 18
§ 3 k.k. w zw. z art. 55 ust. 1 i ust 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o
przeciwdziałaniu narkomanii w zw. z art 12 k.k. skazał oskarżonego, a na
podstawie art. 19 § 1 k.k. w zw. z art. 55 ust. 3 cyt. wyżej ustawy wymierzył karę 5
lat pozbawienia wolności i 300 stawek dziennych grzywny po 40 zł stawka, przy
czym ustalił, że podstawę prawną kary grzywny stanowi art. 33 § 1 i § 3 k.k. w
brzmieniu obowiązującym do dnia 7 czerwca 2010 r. w zw. z art. 4 § 1 k.k.,
- na podstawie art. 70 ust. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o
przeciwdziałaniu narkomanii orzekł nawiązkę na rzecz Stowarzyszenia Monar w
kwocie 5 000 zł.
Sąd Najwyższy, wyrokiem z dnia 14 maja 2015 roku, po rozpoznaniu kasacji,
wniesionej między innymi przez obrońcę skazanego J. S., uchylił zaskarżony wyrok
w odniesieniu do J. S. i sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 31 lipca
2015 roku, zmienił wyrok w zaskarżonej części – tj. wobec oskarżonego J. S. – w
ten sposób, że:
1. w pkt 86 wyroku, w odniesieniu do czynu z pkt XXXVII aktu oskarżenia,
uzupełnił kwalifikację prawną czynu przypisanego o § 1 art. 65 k.k., a podstawę
prawną orzeczonej kary grzywny o art. 4 § 1 k.k., zaś ilość stawek dziennych
grzywny obniżył do 300 (trzystu);
- w pkt 88 wyroku, w odniesieniu do czynu z pkt XXXVIII aktu oskarżenia,
uzupełnił podstawę prawną orzeczonej kary grzywny o art. 4 § 1 k.k.;
- z mocy art. 85 § 1 i 2 k.k., art. 85a k.k. i art. 86 § 1 i 2 k.k. połączył kary
grzywny orzeczone za przestępstwa z pkt XXXVII i XXXVIII aktu oskarżenia i orzekł
wobec J. S. karę łączną grzywny w wymiarze 350 (trzystu pięćdziesięciu) stawek
dziennych, ustalając wysokość stawki na 40 (czterdzieści) złotych;
2. utrzymał w mocy wyrok wobec J. S. w pozostałej części.
Kasację od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 31 lipca 2015 r., wniósł
obrońca skazanego J. S., który zaskarżając ww. orzeczenie w całości zarzucił mu
7
rażące naruszenie prawa, które miało istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, a
mianowicie:
1. art. 6 k.p.k., art. 6 ust. 3 EKPC, art. 42 ust. 2 Konstytucji RP w zw. z art. 434
k.p.k. w zw. z art. 443 k.p.k. i w zw. z art. 440 k.p.k., poprzez dokonanie przez Sąd
Apelacyjny, wbrew zakazowi reformationis in peius, niekorzystnej zmiany
kwalifikacji prawnej czynu przypisanego J. S. w pkt 86 wyroku o § 1 art. 65 k.k.,
pomimo braku wniesienia środka odwoławczego na niekorzyść J. S. i w efekcie
pogorszenie sytuacji J. S. z uwagi na fakt, iż zastosowany przepis powoduje
konsekwencje prawne dla skazanego przy wykonywaniu orzeczonej kary;
2. art. 7 k.p.k., art. 410 k.p.k. w zw. z art. 433 § 2 k.p.k. i art. 458 k.p.k. poprzez
rażąco nieprawidłowe przeprowadzenie kontroli instancyjnej oraz nienależyte,
nierzetelne oraz pozbawione wnikliwej analizy rozważenie przez Sąd Apelacyjny
każdego z zarzutów zawartych w apelacji obrońcy, a przede wszystkim zarzutu z
pkt. II ppkt. 1 lit. a), i nieustosunkowanie się do argumentacji zawartej w jej
uzasadnieniu, co skutkowało niezasadną aprobacją ustaleń faktycznych
poczynionych przez Sąd I instancji i bagatelizowaniu naruszeń, jakich dopuścił się
ten Sąd oraz przyjęcie za własną ocenę materiału dowodowego dokonaną przez
Sąd Okręgowy, która wykracza poza granice swobodnej oceny dowodów
zakreślonej przepisem art. 7 k.p.k. w kierunku oceny dowolnej, a także
nieuwzględniających wszystkich możliwych wersji zdarzenia będącego
przedmiotem postępowania przeciwko J. S. oraz nieopartych na całokształcie
zebranego w sprawie materiału dowodowego;
3. art. 424 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k. w zw. z art. 458 k.p.k. poprzez
nienależyte uzasadnienie orzeczenia sądu odwoławczego, polegające na braku
odpowiedniej argumentacji zmian dokonanych przez sąd z urzędu, mianowicie
uzupełnienia kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu, w pkt 86
wyroku o § 1 art. 65 k.k., a nadto odwoływaniu się do trafności ustaleń i ocen sądu I
instancji oraz bagatelizowaniu naruszeń dotyczących braków w uzasadnieniu
wyroku Sądu Okręgowego, niepozwalających na dokonanie prawidłowej kontroli
instancyjnej wydanego przez ten sąd orzeczenia, a także braku odpowiedniej
własnej argumentacji, która wskazywałaby, dlaczego podniesione przez obrońcę
zarzuty oraz argumenty na ich poparcie, nie zasługują na uwzględnienie.
8
W konkluzji obrońca skazanego J. S. wniósł o uchylenie wyroku Sądu
Apelacyjnego w całości oraz o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w całości w
zakresie dotyczącym J. S. i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego
rozpoznania.
Prokurator Prokuratury Apelacyjnej w pisemnej odpowiedzi na kasację
obrońcy skazanego J. S. wniósł o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.
Kasacja obrońcy skazanego J. S. jest zasadna, co w efekcie spowodowało
konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Obrońca J. S. trafnie podniósł bowiem, że w toku ponownego rozpoznania
sprawy w postępowaniu odwoławczym przed Sądem Apelacyjnym doszło – już po
raz kolejny – do naruszenia zasady reformationis in peius, wyrażonej przez przepis
art. 434 § 1 k.p.k., a z uwagi na szczególny układ procesowy, jaki powstał w toku
postępowania, także art. 443 k.p.k. Aby unaocznić, w jaki sposób Sąd ad quem
obraził ww. przepis art. 434 § 1 k.p.k. przypomnieć należy w pierwszej kolejności,
że wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 31 sierpnia 2011 r., J. S. został uznany za
winnego popełnienia dwóch przestępstw:
- z art. 18 § 3 k.k. w zw. 55 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o
przeciwdziałaniu narkomanii w zw. z art. 12 k.k. i art. 65 k.k. (pkt 86 wyroku);
- z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 55 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o
przeciwdziałaniu narkomanii w zw. z art. 65 § 1 k.k. (pkt 88 wyroku),
przy czym – i co jest niezwykle istotne – z obydwu zarzucanych, a następnie
przypisanych czynów wyeliminował zarzut, iż czynów tych dopuścił się działając w
zorganizowanym związku mającym na celu popełnianie przestępstw.
Dysponując – w odniesieniu do oskarżonego J. S. – jedynie apelacją jego
obrońcy (wniesioną – co oczywiste – na korzyść oskarżonego) Sąd Apelacyjny w
wyroku z dnia 1 kwietnia 2014 r., uznał, że czyny przypisane oskarżonemu w pkt 86
i w pkt 88 wyroku Sądu Okręgowego stanowią jedno przestępstwo i wyeliminował z
opisu czynu kolejne sformułowanie: „a nadto z popełnienia przestępstwa uczynił
sobie stałe źródło dochodu”. Jednocześnie zachowanie J. S., jako jedno
przestępstwo, zostało zakwalifikowanie z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 55 ust. 1 i ust.
9
3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii w zw. z art. 12 k.k. –
z pominięciem tak art. 65 k.k., jak i art. 65 § 1 k.k. Motywując tego rodzaju
postąpienie Sąd Apelacyjny wskazał w pisemnym uzasadnieniu swojego wyroku,
że z uwagi na nowelizację art. 65 k.k. oraz kierunek apelacji konieczne stało się
wyeliminowanie z podstawy prawnej czynu przypisanego oskarżonemu w pkt 86 i
88 wyroku Sądu Okręgowego tego przepisu. Wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 1
kwietnia 2014 r. został wprawdzie uchylony na skutek uwzględnienia kasacji
wniesionej przez obrońcę skazanego, aczkolwiek – jak trafnie zauważył w obecnie
wniesionej skardze kasacyjnej obrońca skazanego – uchylony wyrok z dnia 1
kwietnia 2014 roku implikował granice dopuszczalnych zmian w warunkach
obowiązywania zakazu reformationis in peius. W wypadku wniesienia kasacji na
korzyść skazanego działa bowiem zakaz reformationis in peius, który w razie
uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania uniemożliwia
pogorszenie sytuacji prawnej skazanego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15
stycznia 2013 r., II KK 6/13, Biul. PK 2013, nr 1, poz. 11–13). To zaś sprawia, że w
wyroku z dnia 31 lipca 2015 roku Sąd Apelacyjny błędnie uzupełnił kwalifikację
prawną czynu przypisanego J. S. w pkt 86 wyroku Sądu Okręgowego o § 1 art. 65
k.k. oraz utrzymał w mocy kwalifikację prawną czynu przypisanego w punkcie 88
obejmującą również art. 65 § 1 k.k.
Prawidłowym postąpieniem winno zaś być – z przyczyn omówionych
powyżej – wyeliminowanie przepisu art. 65 § 1 k.k. z kwalifikacji obu przypisanych
skazanemu przestępstw (w pkt 86, ale i w pkt 88 wyroku Sądu Okręgowego).
Najpierw bowiem Sąd Okręgowy w wyroku z dnia 31 sierpnia 2011 r. wyeliminował
z opisu czynów przypisanych oskarżonemu – wymagane przez art. 65 k.k. –
znamię „działania w zorganizowanym związku mającym na celu popełnianie
przestępstw”, a następnie Sąd Apelacyjny w wyroku z dnia 1 kwietnia 2014 r.
wyeliminował kolejne ze znamion, że sprawca „z popełnienia przestępstwa uczynił
sobie stałe źródło dochodu”. Skoro zatem środki zaskarżenia – zwyczajne i
nadzwyczajne – zostały wniesione wyłącznie na korzyść skazanego J. S., to
oczywistym jest, że przy kolejnym rozpoznaniu sprawy w postępowaniu
odwoławczym nie mogło dojść do pogorszenia jego sytuacji w jakimkolwiek
punkcie. Tak się jednak nie stało, a w konsekwencji należy stwierdzić, że tego
10
rodzaju uchybienie nastąpiło z rażącą obrazą prawa procesowego i niewątpliwie
mogło mieć istotny wpływ na treść zaskarżonego kasacją orzeczenia Sądu
odwoławczego. Zwrócić jednocześnie należy w tym miejscu uwagę, że skoro nawet
Sąd odwoławczy w wyroku z dnia 31 lipca 2015 roku – jak już wskazano wyżej
nieprawidłowo – uzupełnił kwalifikację prawną czynu przypisanego J. S. w pkt 86
wyroku Sądu Okręgowego o § 1 art. 65 k.k., to przed tym zabiegiem winien
rozważyć zastosowanie art. 4 § 1 k.k. Ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie
ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 93, poz. 889 ze
sprost.) dokonano bowiem zmiany art. 65 k.k. (z dniem 1 maja 2004 r.), a w wyniku
tej nowelizacji wprowadzono zapis, że ma on zastosowanie m.in. do sprawcy, który
z popełniania przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu zamiast
dotychczasowego sformułowania, iż przepis ten stosuje się do sprawcy, który z
popełnienia przestępstw uczynił sobie stałe źródło dochodu. Niewątpliwie zatem
przepis art. 65 k.k. w brzmieniu obowiązującym przed nowelizacją miał węższy
zakres, gdyż do jego zastosowania należało wykazać wielość przestępczych
zachowań („z popełniania przestępstw”), które dla sprawcy stanowiły stałe źródło
dochodu. Zmiana przepisu art. 65 k.k. nie została jednak uwzględniona przez Sąd
Apelacyjny w toku ponownego rozpoznania sprawy w postępowaniu odwoławczym i
to pomimo tego, że rozpoznając po raz pierwszy apelację obrońcy oskarżonego od
wyroku Sądu Okręgowego Sąd ad quem prawidłowo zwrócił uwagę na nowelizację
tego przepisu, a w uzasadnieniu wyroku podał, że zważywszy na kierunek apelacji
nie mógł w tym zakresie dokonać korekty zaskarżonego wyroku, co musiało
skutkować zmianami w postaci wyeliminowania z opisu czynu zapisu o uczynieniu
sobie przez sprawcę stałego źródła dochodu z popełnienia przestępstw, a z
podstawy prawnej czynu art. 65 k.k.
Pomimo powyższych uchybień nie sposób już w tym miejscu jednoznacznie
opowiedzieć się za twierdzeniem obrońcy, że już tylko z tego powodu zachodziła
konieczność wydania orzeczenia następczego w postaci przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania.
Uwadze Sądu ad quem, ale także i obrońcy uszły natomiast kolejne
okoliczności, które należy nierozerwalnie wiązać właśnie z wyrażonym w art. 434 §
11
1 k.p.k. zakazem reformationis in peius. W tym kontekście wyrok Sądu
Apelacyjnego zawiera kolejne trzy braki.
Po pierwsze, lektura wyroku Sądu I instancji prowadzi do wniosku, że J. S.
przypisano pomocnictwo w dokonaniu przywozu z Bułgarii do Polski łącznie około
68 kilogramów środka odurzającego – heroiny (około 66 kg heroiny – czyn z pkt 86
wyroku Sądu Okręgowego; 2 kg heroiny – czyn z pkt 88 wyroku Sądu
Okręgowego). W wyroku z dnia 1 kwietnia 2014 roku Sąd Apelacyjny zmienił
orzeczenie Sądu Okręgowego w tym zakresie, przyjmując że przedmiotem
przestępstw popełnionych przez J. S. było łącznie 61,5 kg heroiny, a więc wartość o
6,5 kg niższa od przyjętej przez Sąd Okręgowy. O ile tego rodzaju zmiana nie
została wprost uzasadniona w pisemnych motywach wyroku Sądu Apelacyjnego z
dnia 1 kwietnia 2014 r., to jednak czyniła koniecznym dokonanie stosownej korekty
przez Sąd odwoławczy również w wyroku z dnia 31 lipca 2015 r.
Po drugie, w wyroku z dnia 1 kwietnia 2014 roku Sąd Apelacyjny zmienił
orzeczenie Sądu Okręgowego również w ten sposób, że wyeliminował z opisu
czynu osobę P. K. O ile powodu takiej zmiany należy jedynie domniemywać wobec
braku jej uzasadnienia w pisemnych motywach wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 1
kwietnia 2014 r. (jedynie w uzasadnieniu wyroku Sądu I instancji wskazano, że P.
K. został uniewinniony od zarzutu usiłowania przewiezienia przez granicę
państwową bez odpowiednich zezwoleń 2 kg heroiny), to jednak zmiana ta
implikowała również odpowiednie postąpienie przez Sąd odwoławczy w wyroku z
dnia 31 lipca 2015 roku.
Po trzecie, w wyroku Sądu Okręgowego na mocy art. 70 ust. 4 ustawy z dnia
29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii orzeczono od J. S. na rzecz
Stowarzyszenia Monar nawiązki w kwocie 5000 zł (pkt 87 wyroku) i w kwocie 1000
zł (pkt 89 wyroku). W wyroku z dnia 1 kwietnia 2014 roku Sąd Apelacyjny zmienił
orzeczenie Sądu Okręgowego także w tym zakresie i orzekł od J. S. na podstawie
art. 70 ust. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii na rzecz
Stowarzyszenia Monar jedną nawiązkę – w kwocie 5000 zł, co limitowało również
wysokość orzeczonej nawiązki w toku ponownego rozpoznania apelacji obrońcy
oskarżonego przez Sąd Apelacyjny. Wyrok Sądu odwoławczego z dnia 31 lipca
2015 r. nie zawiera jednak rozstrzygnięcia w tym przedmiocie, co sprawia, że
12
również w tej części naruszono zakaz reformationis in peius, skoro de facto w mocy
pozostało orzeczenie Sądu Okręgowego o wymierzeniu skazanemu dwóch
nawiązek – w kwotach 5000 zł i 1000 zł.
Stwierdzenie powyższych wad w zaskarżonym orzeczeniu Sądu
Apelacyjnego jest w zasadzie wystarczające dla wydania orzeczenia o charakterze
kasatoryjnym, ale i przekazania sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania w
postepowaniu odwoławczym. Sąd Najwyższy uznaje jednak za konieczne
wskazanie na zasadność zarzutów zawartych w pkt 2 i 3 kasacji obrońcy
skazanego.
Niezbędne staje się w tym miejscu przypomnienie, że przepis art. 457 § 3
k.p.k. wskazuje wprost, jakie elementy powinno zawierać uzasadnienie wyroku
sądu odwoławczego. Tak jak uzasadnienie wyroku sądu I instancji jest jedynym
sposobem na ustalenie i skontrolowanie, na podstawie jakich faktów, dowodów i
okoliczności oraz w drodze jakiego rozumowania sąd orzekający wyprowadził
wnioski owocujące konkretnym rozstrzygnięciem, czy orzeczenie to poprzedzone
zostało należycie wnikliwą i wyczerpującą analizą mających znaczenie dla
rozstrzygnięcia okoliczności oraz czy sposób rozumowania sądu uwzględniał reguły
logiki i doświadczenia życiowego, a także czy nie ma w nim luk i nieuprawnionych
uproszczeń, tak w postępowaniu kasacyjnym uzasadnienie wyroku sądu II instancji
jest z kolei jedynym sposobem sprawdzenia, czy sąd odwoławczy rozważył
wszystkie zarzuty podniesione w środku odwoławczym oraz czy uczynił to
dostatecznie wnikliwie i wyczerpująco.
Sąd odwoławczy, który co prawda jest sądem głównie kontrolującym,
sprawdzającym prawidłowość orzekania sądu I instancji, obowiązany jest rozważyć
wszystkie istotne zarzuty oraz wnioski wskazane w środku odwoławczym i może
wydać orzeczenie o utrzymaniu zaskarżonego wyroku sądu I instancji w mocy
jedynie wtedy, gdy uznaje za niesłuszne owe zarzuty oraz wnioski, przy czym
powinien przedstawić swój tok rozumowania.
Przepis art. 433 § 2 k.p.k. ma bowiem charakter bezwzględny i nakazuje
sądowi odwoławczemu rozważenie wszystkich wniosków i zarzutów wskazanych w
środku odwoławczym (zob. wyrok SN z dnia 28 maja 2008 r., II KK 332/07, LEX nr
435359), natomiast z dyspozycji art. 457 § 3 k.p.k., odczytywanej w powiązaniu z
13
art. 433 § 2 k.p.k., wynika w sposób nie budzący wątpliwości, że obowiązkiem sądu
odwoławczego jest przedstawienie w pisemnych motywach wyroku powodów
oddalenia (bądź uwzględnienia) zarzutów apelacji, przy czym prezentowane
rozważania winny odnosić się do wszystkich zarzutów, zaś treść tych rozważań nie
może ograniczać się jedynie do ogólnych stwierdzeń powielających np. treść art. 7,
5 § 2 czy 4 k.p.k. Również zaaprobowanie bądź krytyka stanowiska sądu I instancji
nie może być zbiorem ogólników akceptujących bądź odrzucających ustalenia,
oceny i rozumowanie tegoż sądu (zob. wyrok SN z dnia 12 kwietnia 2007 r., II KK
341/06, R-OSNKW 2007, poz. 816).
Mając na uwadze powyższe uwagi natury ogólnej, nie sposób odmówić racji
zaprezentowanym w kasacji twierdzeniom obrońcy, który wskazuje na niedostatki
pisemnych motywów rozstrzygnięcia Sądu odwoławczego. W apelacji od wyroku
Sądu I instancji podniesiono bowiem zarzut naruszenia art. 2 k.p.k. w zw. z art. 9 §
1 k.p.k. w zw. z art. 167 § 1 k.p.k., art. 170 § 2 i 5 k.p.k. i art. 201 k.p.k. Do
naruszenia wskazanych przepisów – ogólnie rzecz ujmując – miało dojść w ocenie
obrońcy poprzez zaniechanie weryfikacji zeznań świadka koronnego S. S. oraz
zaniechanie przesłuchania […], a także innych osób, w tym między innymi […].
Uzasadnienie wyroku Sądu odwoławczego – poza dość ogólnikową analizą zeznań
świadka koronnego S. S. – właściwie ignoruje powyższe argumenty.
Nieco szerzej Sąd ad quem wypowiedział się w zakresie pozostałych
zarzutów podniesionych w apelacji obrońcy J. S. (art. 7 k.p.k. w zw. z art. 410
k.p.k.; art. 424 k.p.k.; błędu w ustaleniach faktycznych; rażącej niewspółmierności
orzeczonej kary), przy czym również w tej części nie sposób oprzeć się wrażeniu,
że odniesienie się do tych zarzutów było powierzchowne i niewystarczające.
Za zasadne należy także uznać twierdzenie obrońcy – skorelowane z wyżej
opisanym już uchybieniem Sądu Apelacyjnego, dotyczącym zbędnego
uzupełnienia, a nie wyeliminowania z kwalifikacji prawnej art. 65 § 1 k.k. – że w
uzasadnieniu wyroku Sądu ad quem nie zawarto odpowiedniej argumentacji zmian
dokonanych przez Sąd z urzędu, a mianowicie uzupełniania kwalifikacji prawnej
czynu przypisanego oskarżonemu w pkt 86 wyroku Sądu Okręgowego o § 1 art. 65
k.k. Abstrahując od poprawności takiego postąpienia – o czym była już mowa
powyżej – zauważyć należy, że w motywach pisemnych tej zmiany stwierdzono
14
jedynie, że z urzędu uzupełniono kwalifikację prawną czynu przypisanego
oskarżonemu.
Zauważyć ponadto należy, że uchylając wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 1
kwietnia 2014 roku, Sąd Najwyższy wskazał w uzasadnieniu swojego orzeczenia z
dnia 14 maja 2015 r. (II KK 15/15), że nie można zgodzić się z twierdzeniem, że
kwalifikacja poszczególnych zachowań przestępnych w ramach jednego czynu
ciągłego jest dla oskarżonego w każdej sytuacji korzystniejsza, niźli
zakwalifikowanie jego zachowań, jako pozostających w zbiegu realnym. Jak dalej
skonkludował Sąd Najwyższy, zanim wyciągnie się taki wniosek, konieczne jest
bowiem zbadanie i ocena niepowtarzalnych okoliczności każdej indywidualnej
sprawy. O ile zostało to dostrzeżone przez Sąd Apelacyjny w toku ponownego
rozpoznania sprawy w postępowaniu odwoławczym (s. 1 uzasadnienia), to jednak
takiego zbadania i oceny okoliczności zachowań J. S. Sąd ad quem już się nie
podjął. Taka konieczność wynikała zaś ze wskazań Sądu Najwyższego zawartych
w pisemnych motywach wyroku z dnia 14 maja 2015 roku, który to Sąd wcale nie
przesądził przecież, że będące przedmiotem osądu zachowania J.S. winny
stanowić jedno, czy też dwa przestępstwa.
W tej sytuacji, gdy Sąd odwoławczy naruszył zakaz reformationis in peius,
ale i nie rozpoznał części zarzutów, a co do pozostałych sporządził uzasadnienie
nieodpowiadające art. 457 § 3 k.p.k., kasację należało uwzględnić i zaskarżony nią
wyrok uchylić. Ponownie rozpoznając sprawę w postępowaniu odwoławczym Sąd
Apelacyjny będzie miał – stosownie do art. 442 § 3 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k. –
na uwadze powyższe rozważania. W szczególności, Sąd ten powinien mieć na
szczególnej uwadze przepisy art. 434 § 1 k.p.k. oraz art. 443 k.p.k., a także w
sposób rzetelny i pełny ustosunkować się do każdego z podniesionych w apelacji
zarzutów, zgodnie z wymogami określonymi w art. 433 § 2 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k.
Jednocześnie zarządzono zwrot na rzecz oskarżonego opłaty od kasacji w
kwocie 750 (siedemset pięćdziesiąt) złotych.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku.
kc
15