Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UZ 75/15
POSTANOWIENIE
Dnia 20 kwietnia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Piotr Prusinowski
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z wniosku J. K.
przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego o
ubezpieczenie rolnicze,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 20 kwietnia 2016 r.,
zażalenia organu rentowego na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 19 października 2015 r.,
oddala zażalenie.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
postanowieniem z dnia 19 października 2015 r. odrzucił apelację Prezesa Kasy
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (dalej Prezes KRUS lub organ rentowy) od
wyroku Sądu Okręgowego w G. VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z
dnia 14 stycznia 2015 r. zmieniającego decyzję Prezesa KRUS z dnia 18 marca
2014 r. i ustalającego, że J. K. podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników w
zakresie ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego, macierzyńskiego i
emerytalno-rentowego od 31 grudnia 2008 r.
W sprawie tej ustalono, że organ rentowy pismem procesowym z dnia 15
stycznia 2014 r., oddanym 19 stycznia 2015 r. w placówce I.P. Spółki z ograniczoną
2
odpowiedzialnością (dalej I.P.), wniósł o sporządzenie uzasadnienia wyroku Sądu
Okręgowego. Pismo to wpłynęło do sądu 22 stycznia 2015 r. Następnie organ
rentowy 3 marca 2015 r. nadał w placówce I.P. pismo procesowe zawierające
apelację, która wpłynęła do Sądu Okręgowego w G. 5 marca 2015 r. Ubezpieczony
w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie w całości oraz o zasądzenie na
jego rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych.
Sąd Apelacyjny odrzucił apelację organu rentowego uznając, że powinna
ona zostać odrzucona przez Sąd pierwszej instancji na podstawie art. 165 § 2
k.p.c., w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2013 r., który stanowi, że „oddanie
pisma procesowego w polskiej placówce pocztowej operatora wyznaczonego w
rozumieniu ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. - Prawo pocztowe lub w placówce
pocztowej operatora świadczącego pocztowe usługi powszechne w innym państwie
członkowskim Unii Europejskiej jest równoznaczne z wniesieniem go do sądu”.
Sąd Apelacyjny podniósł, że z przywołanego przepisu zniknęło pojęcie
„pocztowego operatora publicznego”, które zastąpione zostało pojęciem „operatora
wyznaczonego”. Podobną regulację zawiera ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r.
Kodeks postępowania administracyjnego (jednolity tekst: Dz.U. z 2016 r., poz. 23)
stanowiąc w art. 57 ust. 5 pkt 2, że termin uważa się za zachowany, jeżeli przed
jego upływem pismo zostało nadane w polskiej placówce pocztowej operatora
wyznaczonego w rozumieniu ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. - Prawo pocztowe.
Zgodnie z art. 3 pkt 13 i art. 46 ust. 1 w zw. z art. 45 ustawy z dnia 23 listopada
2012 r. - Prawo pocztowe (Dz.U. z 2012 r., poz. 1529 ze zm., dalej Prawo
pocztowe) operatorem wyznaczonym jest operator pocztowy obowiązany do
świadczenia usług powszechnych. Jego obowiązki (operatora wyznaczonego) pełni
Poczta Polska S.A. (art. 178 ust. 1 Prawa pocztowego) w okresie 3 lat od dnia
wejścia w życie ustawy, tj. od 1 stycznia 2013 r. (art. 192 Prawa pocztowego). Sąd
drugiej instancji argumentował, że I.P. jest spółką prawa handlowego, która
świadczy usługi przewozu przesyłek, w tym również usługi pocztowe, jednakże nie
przysługuje jej status „operatora wyznaczonego”, o którym mowa w przepisie
art. 165 § 2 k.p.c. Nie jest również operatorem świadczącym pocztowe usługi
powszechne w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej. W konsekwencji
oddanie pisma procesowego w placówce I.P. nie jest równoznaczne z wniesieniem
3
go do sądu - w takim przypadku za decydującą uznać należy datę wpływu tego
pisma do sądu. Pismo procesowe zawierające wniosek Prezesa KRUS o
sporządzenie uzasadnienia wyroku wpłynęło do sądu 22 stycznia 2015 r., czyli z
uchybieniem ustawowego, tygodniowego terminu z art. 328 § 1 k.p.c., który upływał
21 stycznia 2015 r. W konsekwencji, zgodnie z art. 369 § 2 k.p.c., jeżeli strona nie
zażądała uzasadnienia wyroku w terminie tygodniowym od ogłoszenia sentencji,
dwutygodniowy termin do wniesienia apelacji rozpoczyna swój bieg od dnia, w
którym upłynął termin do żądania uzasadnienia. Biorąc powyższe pod uwagę Sąd
drugiej instancji uznał, że termin do wniesienia apelacji rozpoczął swój bieg od dnia,
w którym upłynął termin do żądania uzasadnienia, tj. 21 stycznia 2015 r. i zakończył
swój bieg 4 lutego 2015 r. Dlatego przyjął, że apelacja organu rentowego została
złożona z uchybieniem ustawowego, dwutygodniowego terminu do jej wniesienia i
podlegała odrzuceniu przez Sąd pierwszej instancji na podstawie art. 370 k.p.c.
Stosownie zaś do treści art. 373 k.p.c. Sąd drugiej instancji odrzuca na posiedzeniu
niejawnym apelację, jeżeli ulegała ona odrzuceniu przez Sąd pierwszej instancji.
W zażaleniu organ rentowy zarzucił naruszenie 1/ art. 206 § 2 k.p.c. przez
brak pouczenia co do skutków czynności procesowych, dokonywanych za
pośrednictwem innego niż wyznaczonego przez polską placówkę pocztową
operatora pocztowego; 2/ art. 2 oraz art. 45 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej,
gdyż odrzucenie apelacji w tym stanie sprawy pozbawia de facto organ rentowy
prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy; 3/ art. 5 k.c. przez odrzucenie
apelacji, mimo że zarówno wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku, jak i
apelacja zostały wniesione przed upływem terminu do dokonania tych czynności,
na co wskazuje data nadania przesyłek, a tym samym pozbawienie organu
możności obrony swych praw; 4/ art. 165 § 2 k.p.c., przez odrzucenie apelacji,
mimo że została ona złożona za pośrednictwem polskiej placówki pocztowej w
terminie ustawowym. Dodatkowo organ rentowy zarzucił błąd w ustaleniach
faktycznych przez nieuwzględnienie, że wyrok Sądu pierwszej instancji został
uzasadniony na wniosek organu rentowego wniesiony za pośrednictwem operatora
I.P. oraz nieuwzględnienie okoliczności, że pozwany organ rentowy, podobnie jak
sądy i prokuratury w kraju, ma zawartą umowę na doręczanie przesyłek z I.P. Sp. z
o. o.
4
Wskazując na powyższe organ rentowy wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie może zostać uwzględnione. W identycznym stanie zdarzeń
procesowych Sąd Najwyższy wypowiedział się już w postanowieniu z dnia 25
sierpnia 2015 r., II UZ 16/15 (LEX nr 1797089). Wnoszący zażalenie formułując
jego zarzuty odbiega od stanu normatywnie wyznaczonego przez obowiązujące
przepisy. Pomija przede wszystkim to, że zgodnie z art. 369 § 1 k.p.c. apelację
wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, w terminie dwutygodniowym od
doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem. Wyrok z uzasadnieniem
doręcza się tej stronie, która w terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia sentencji
zgłosiła wniosek o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem (art. 328 § 1 oraz 331 §
1 k.p.c.). Jeżeli strona nie zgłosiła wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem w
terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia sentencji, termin do wniesienia apelacji
biegnie od dnia, w którym upłynął termin do zgłoszenia takiego wniosku (art. 369 §
2 k.p.c.). Oznacza to, że Kodeks postępowania cywilnego zawiera dwie rozłączne
metody ustalania terminu do wniesienia apelacji, uzależnione od tego, czy złożenie
apelacji było lub nie było poprzedzone wystąpieniem z żądaniem doręczenia
wyroku z uzasadnieniem. Zgodnie z art. 167 k.p.c., czynność podjęta przez stronę
po terminie jest bezskuteczna. Bezskuteczność czynności wpływających na
zachowanie terminu do złożenia środka zaskarżenia musi być uwzględniona przez
sąd odwoławczy kontrolujący na podstawie art. 373 w związku z art. 370 k.p.c.,
między innymi, terminowość złożenia środka zaskarżenia. Podniesiony w zażaleniu
problem był już wyjaśniany w orzecznictwie. W postanowieniu Sądu Najwyższego z
dnia 9 kwietnia 2015 r. w sprawie V CZ 116/14 (LEX nr 1713030), wyrażono
pogląd, że zgodnie z art. 167 k.p.c. czynność podjęta przez stronę po terminie jest
bezskuteczna, co ma wpływ na niezachowanie terminu do złożenia środka
zaskarżenia i powinno zostać uwzględnione przez sąd odwoławczy kontrolujący na
podstawie art. 373 w związku z art. 370 k.p.c. W rezultacie należy przyjąć, że dla
strony, która nie zażądała sporządzenia uzasadnienia albo zażądała go w terminie
5
spóźnionym, termin do wniesienia apelacji biegnie od dnia, w którym upłynął termin
do żądania uzasadnienia. Rozważania te odpowiadają skarżącemu na zarzut, że
Sąd pierwszej instancji sporządził uzasadnienie i je doręczył organowi rentowemu.
Równocześnie zasadą jest, że dochowanie terminu do wniesienia każdego
pisma procesowego, a więc również wniosku o uzasadnienie wyroku oraz
doręczenie odpisu wyroku z uzasadnieniem, jak i apelacji, wymaga wniesienia
wniosku do właściwego sądu. Wyjątek od tej zasady przewidziano w art. 165 § 2
k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, oddanie pisma procesowego w polskiej placówce
pocztowej operatora wyznaczonego w rozumieniu ustawy z dnia 23 listopada
2012 r. - Prawo pocztowe lub w placówce pocztowej operatora świadczącego
pocztowe usługi powszechne w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej
jest równoznaczne z wniesieniem go do sądu. W orzecznictwie Sądu Najwyższego
przyjmuje się, że przepis ten nie może być wykładany rozszerzającego. Za takim
stanowiskiem przemawia jego wyjątkowy charakter prawny oraz okoliczność, że
tylko potwierdzenie wydane przez placówkę pocztową operatora wyznaczonego ma
moc dokumentu urzędowego poświadczającego datę nadania pisma procesowego
do sądu, co pozwala sądom skontrolować dochowanie przez stronę terminu do
dokonania czynności procesowej. W konsekwencji nie ma uzasadnienia taka
wykładnia art. 165 § 2 k.p.c., zgodnie z którą oddanie pisma procesowego w
polskiej placówce pocztowej operatora niebędącego operatorem wyznaczonym w
rozumieniu przepisów ustawy - Prawo pocztowe byłoby równoznaczne z
wniesieniem pisma procesowego do sądu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z
14 lipca 2015 r., II UZ 10/15, LEX nr 1762485). W rezultacie zarzut naruszenia
art. 165 § 2 k.p.c. okazał się bezpodstawny. Wyjątkowość spornej regulacji prawnej
przekonuje, że bez znaczenia jest okoliczność korzystania z usług I.P. przez sądy i
prokuratury.
Pouczenie zawarte w art. 206 § 2 k.p.c. nie dotyczy skutków przesyłania
przez strony korespondencji do sądu przez określonego operatora pocztowego,
a wobec braku wyraźnego ustawowego wskazania sąd nie ma obowiązku
pouczania ani ostrzegania strony o wyjątkowej regulacji z art. 165 § 2 k.p.c.
W konsekwencji nie doszło też do naruszenia art. 206 § 2 k.p.c. Pouczenie lub jego
brak nie modyfikuje terminów określonych w art. 369 § 2 k.p.c., a tym samym nie
6
uchyla skutku z art. 167 k.p.c. Mogłoby mieć jedynie potencjalne znaczenie przy
złożeniu wniosku o przywrócenie terminu, czego jednak organ rentowy nie domagał
się, pozostając w przekonaniu, że zachował termin do wniesienia apelacji.
Z zawartej w art. 2 Konstytucji RP zasady demokratycznego państwa
prawnego i przewidzianego w art. 45 ust. 1 ustawy zasadniczej prawa do sądu,
wynika gwarancja zapewnienia każdemu uprawnionemu możliwości
przeprowadzenia kontroli orzeczenia przez przeniesienie sprawy do wyższej
instancji lub poddania go nadzwyczajnej kontroli. Wnoszący zażalenie pomija
jednak to, że w myśl art. 176 ust. 2 Konstytucji RP, ustrój i właściwość sądów oraz
postępowanie przed sądami określają ustawy. Oznacza to, że ustawodawca może
w drodze ustawy określić zasady dotyczące przebiegu postępowania sądowego,
które wiążą się z określonymi obowiązkami, rygorami i ograniczeniami dla stron
uczestniczących w takim postępowaniu. Dotyczy to także terminów i sposobów
wnoszenia pism procesowych do sądów. Ochronie praw konstytucyjnych na
gruncie ustawy procesowej służy instytucja przywrócenia terminu do skutecznego
dokonania przez stronę spóźnionej czynności procesowej, gdy strona nie ponosi
winy za to, że czynności tej nie dokonała w terminie (art. 168 i nast. k.p.c.).
Ostatni z zarzutów odwołuje się do instytucji nadużycia prawa
podmiotowego. Konstrukcja ta, posługująca się klauzulami generalnymi, ma
zastosowanie na gruncie prawa materialnego (art. 5 k.c. i art. 8 k.p.). Uznanie, że
oddziałuje również w sferze prawa procesowego jest możliwe na podstawie
wyraźnego odesłania ustawowego. W Kodeksie postępowania cywilnego występują
sytuacje, w których sąd zobowiązany jest uwzględnić zasady współżycia
społecznego (np. art. 18314
§ 3 k.p.c., art. 184 k.p.c., art. 203 § 4 k.p.c., art. 213 § 2
k.p.c., art. 622 § 2 k.p.c.). Nie znaczy to jednak, że zasada ta ma generalne
zastosowanie i może usprawiedliwiać lub modyfikować kodeksowy sposób
procedowania. Pozbawienie możliwości obrony swych praw zostało powiązane
przez wnoszącego zażalenie z art. 5 k.c. Przepis ten posługuje się jednak innymi
kategoriami – zasadami współżycia społecznego i społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem prawa (mającego swoje źródło w prawie materialnym). Nie
uprawnia do twierdzenia, że art. 5 k.c. stanowi uzasadnienie do przeorientowania
skuteczności kodeksowych rozwiązań proceduralnych tak, aby strona, która
7
uchybiła wymaganiom procesowym mogła skutecznie wnieść środek odwoławczy.
Uchybienie terminu do dokonania czynności procesowej może być sanowane
(„ratowane”) przez złożenie wniosku o przywrócenie terminu, który chroni strony
postępowania przed „pozbawieniem ich możności ochrony praw”. W konsekwencji
zarzut naruszenia art. 5 k.c. okazał się chybiony.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy postanowił jak w sentencji na
podstawie art. 39814
w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c.
kc