Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt SNO 5/16
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 kwietnia 2016 r.
Sąd Najwyższy - Sąd Dyscyplinarny w składzie:
SSN Stanisław Zabłocki (przewodniczący)
SSN Henryk Gradzik
SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)
Protokolant Katarzyna Wojnicka
przy udziale Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego Sądu Apelacyjnego,
przedstawiciela Ministra Sprawiedliwości i przedstawiciela Krajowej Rady
Sądownictwa
po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 kwietnia 2016 r.,
sprawy D. J.
sędziego Sądu Okręgowego
w związku z odwołaniami Ministra Sprawiedliwości i Krajowej Rady Sądownictwa
od wyroku Sądu Apelacyjnego - Sądu Dyscyplinarnego z dnia 16 listopada 2015 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu - Sądowi Dyscyplinarnemu.
UZASADNIENIE
Sędzia Sądu Okręgowego D. J. został obwiniony o to, że 23 grudnia 2014 r.
w […], jako sędzia sprawozdawca w sprawie T., w wykonaniu postanowienia Sądu
Okręgowego w […] z 23 grudnia 2014 r., sygn. akt II Kz …/14, mocą którego
uchylono postanowienie Sądu Rejonowego w […] z 18 listopada 2014 r., sygn. akt
2
II Ko …/14, o przedłużeniu pobytu cudzoziemca – obywatela […] T. w Strzeżonym
Ośrodku dla Cudzoziemców przy Oddziale Straży Granicznej na okres 3 miesięcy –
licząc od 24 listopada 2014 r., nie dopełnił obowiązku wydania zarządzenia o
doręczeniu w/w postanowienia administracji Strzeżonego Ośrodka dla
Cudzoziemców, celem niezwłocznego zwolnienia –T., w wyniku czego tenże został
zwolniony dopiero 22 stycznia 2015 r., po pisemnej interwencji administracji
Ośrodka, a co następnie skutkowało wnioskiem z 29 kwietnia 2015 r. o
zadośćuczynienie za niewątpliwe niesłuszne umieszczenie w Strzeżonym Ośrodku
dla Cudzoziemców w okresie od 23 grudnia 2014 r. do 22 stycznia 2015 r., tj. o
przewinienie służbowe z art. 107 § 1 ustawy z 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju
sądów powszechnych.
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny wyrokiem z 16 listopada 2015 r.,
uniewinnił sędziego od popełnienia zarzucanego mu przewinienia służbowego.
Ustalił, że do Sądu Okręgowego w […] wpłynęło zażalenie cudzoziemca (obywatela
[…] T.) na postanowienie Sądu Rejonowego w […] z 18 listopada 2014 r. w
przedmiocie przedłużenia okresu pobytu cudzoziemca w Strzeżonym Ośrodku dla
Cudzoziemców na okres 3 miesięcy – licząc od 24 listopada 2014 r.
Przewodniczący Wydziału Karnego do rozpoznania zażalenia wyznaczył jako
sędziego referenta SSO D. J. Zarządzeniem z 19 grudnia 2014 r. Sędzia J.
wyznaczył termin posiedzenia na 23 grudnia 2015 r. O terminie zawiadomiono
cudzoziemca oraz Oddział Straży Granicznej. Na posiedzeniu Sąd Okręgowy
orzekał w składzie: Przewodniczący SSO A. S. oraz sędziowie – SSO D. L. i SSO
D. J. jako sprawozdawca. Strony nie stawiły się na posiedzenie i w powyższym
składzie Sąd Okręgowy wydał postanowienie w sprawie II Kz …/14 uchylające
zaskarżone postanowienie Sądu Rejonowego w […]. Zarówno z treści protokołu
posiedzenia jak i postanowienia nie wynika, aby wydano zarządzenia wykonawcze,
jednakże pismem z 23 grudnia 2014 r. – podpisanym przez SSO D. J. – zwrócono
akta sprawy Sądowi Rejonowemu w […] celem przetłumaczenia postanowienia na
język angielski i doręczenia cudzoziemcowi. Pismem z 22 stycznia 2015 r.
Naczelnik Wydziału Strzeżonego Ośrodka dla Cudzoziemców poinformował Sąd
Okręgowy, że 21 stycznia 2015 r. administracja ośrodka dowiedziała się od
pełnomocnika cudzoziemca o wydanym 23 grudnia 2014 r. postanowieniu, w
3
związku z tym zwróciła się z prośbą o przesłanie postanowienia, co też uczyniono
tego samego dnia i cudzoziemiec został zwolniony z ośrodka. Wyrokiem Sądu
Okręgowego w […] z 29 września 2015 r. (w sprawie IV KO …/15) w wyniku
rozpoznania wniosku T. o zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne osadzenie
w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców, na podstawie art. 407 ustawy z 12
grudnia 2013 r. o cudzoziemcach w związku z art. 552 § 1 i 4 k.p.k. zasądzono na
jego rzecz 7.000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę z niesłusznego
osadzenia w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców w okresie od 23 grudnia 2014
r. do 22 stycznia 2015 r.
Obwiniony sędzia nie przyznał się do popełnienia zarzucanego mu
przewinienia dyscyplinarnego. Wskazał między innymi, że choć istotnie brak było
zarządzenia o doręczeniu odpisu postanowienia z 23 grudnia 2014 r. Oddziałowi
Straży Granicznej, to przekonany był, że postanowienie zostało doręczone
organowi mającemu dokonać zwolnienia, co zawsze było czynione w toku jego
dotychczasowej pracy.
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny stwierdził, że w sprawie brak jest
podstaw do przyjęcia, iż obwiniony dopuścił się zarzucanego mu przewinienia.
Zgodnie z § 279 regulaminu urzędowania sądów powszechnych (rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z 25 czerwca 2015 r.) do rozpatrywania wniosków
odpowiednich organów o umieszczenie cudzoziemca w strzeżonym ośrodku na
podstawie ustawy z 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, odpowiednie
zastosowanie mają przepisy rozdziału 3 regulaminu dotyczące stosowania środków
zapobiegawczych i postępowania z osobami pozbawionymi wolności. Ponieważ ani
ustawa o cudzoziemcach ani też inne unormowania nie zawierają szczególnych
regulacji dotyczących przebiegu posiedzeń sądowych odnośnie kwestii będących
przedmiotem ustawy o cudzoziemcach, tym samym nie zachodzą podstawy do
odmiennego ukształtowania organizacji posiedzeń aniżeli w sposób wynikający z
regulaminu. Zapisy § 299 oraz § 52 ust. 1 pkt 1 regulaminu jednoznacznie
nakładają na przewodniczącego posiedzenia lub rozprawy obowiązki związane z
wydawaniem odpowiednich zarządzeń w toku postępowania, w tym dotyczących
bezzwłocznego wysłania do administracji zakładu karnego lub aresztu śledczego
4
odpisu postanowienia o uchyleniu tymczasowego aresztowania. Tylko i wyłącznie
przewodniczący posiedzenia jest osobą, na której spoczywają określone obowiązki
dotyczące wydawania stosownych zarządzeń wykonawczych. Choć dopuszczalna
jest sytuacja, w której zarządzenia w przydzielonej sprawie sporządza sędzia
sprawozdawca nie będący zarazem przewodniczącym posiedzenia lub rozprawy
(jak to zwyczajowo praktykowano w wydziale karnym, w którym pełni służbę
obwiniony sędzia), to jednak zwyczaj ten nie może zwalniać przewodniczącego
posiedzenia od powinności skontrolowania czy wydane zostały niezbędne
zarządzenia wykonawcze. Skoro obwiniony sędzia rozpoznając sprawę na
posiedzeniu 23 grudnia 2014 r. nie był sędzią przewodniczącym tegoż posiedzenia,
tym samym nie ciążył na nim prawny obowiązek sporządzenia zarządzenia o
doręczeniu wydanego postanowienia administracji Strzeżonego Ośrodka dla
Cudzoziemców. Ze strony obwinionego nie doszło do stanowiącego przewinienie
dyscyplinarne oczywistego i rażącego naruszenia obowiązków. Nie oznacza to
akceptacji zaniedbań, które doprowadziły do niesłusznego przedłużenia pobytu
cudzoziemca w strzeżonym ośrodku. Aby w przyszłości uniknąć podobnych
sytuacji, konieczne jest przestrzeganie regulaminu urzędowania sądów. Ponieważ
po stronie obwinionego nie doszło do naruszenia ciążących na nim prawnych
obowiązków, jedynie na marginesie Sąd zauważył znaczne zwiększenie od połowy
2014 r. nałożonych nań obowiązków służbowych, co mogło sprawić, że w sprawie
nie wydał on – tak jak zwyczajowo czynił jako wyznaczony sędzia sprawozdawca –
stosownych zarządzeń wykonawczych. Dostrzec trzeba i dotychczasową
nienaganną służbę obwinionego sędziego.
Odwołania od wyroku wnieśli Minister Sprawiedliwości i Krajowa Rada
Sądownictwa.
Minister Sprawiedliwości zarzucił obrazę przepisów postępowania, która
miała wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 4 k.p.k. i art. 7 k.p.k. w związku z art. 128
u.s.p. przez zaniechanie zbadania okoliczności sprawy i stanu prawnego
obowiązującego w dacie czynu, przemawiających na niekorzyść obwinionego, a
skutkujących zaniechaniem poczynienia prawidłowych ustaleń co do obowiązków
członków składu orzekającego, w tym obwinionego przez pryzmat przepisów art.
5
264 § 1 k.p.k. i art. 93 § 2 k.p.k., a także art. 253 § 1 k.p.k. i art. 256 k.p.k. w
związku z art. 404 ustawy z 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach.
Krajowa Rada Sądownictwa zarzuciła błąd w ustaleniach faktycznych
przyjętych za podstawę orzeczenia polegający na błędnym ustaleniu, że do
obowiązków służbowych obwinionego nie należało wydanie zarządzenia o
doręczeniu postanowienia Sądu Okręgowego z 23 grudnia 2014 r., uchylającego
postanowienie Sądu Rejonowego z 18 listopada 2014 r. o przedłużeniu pobytu
cudzoziemca w Strzeżonym Ośrodku dla Cudzoziemców, celem jego
niezwłocznego zwolnienia, co miało wpływ na treść zaskarżonego wyroku,
ponieważ skutkowało uniewinnieniem obwinionego od popełnienia zarzucanego mu
deliktu dyscyplinarnego.
Skarżący wnieśli o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Obwiniony wniósł o nieuwzględnienie odwołań.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny zważył, co następuje:
W istotnej części zarzuty obu odwołań uzasadniają uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
1. Zasadnicze wnioski Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny oparł na przepisach
rozporządzenia z 25 czerwca 2015 r. Regulamin urzędowania sądów
powszechnych, które temporalnie jest późniejsze niż czyn zarzucany
obwinionemu i już tylko z tej przyczyny przepisy te nie mogły stanowić
podstawy orzekania. Jednak w tej sprawie przepisy regulaminu nie ograniczają
(zawężają) podstawy odpowiedzialności za przewinienie służbowe (art. 107
u.s.p.), gdyż jak ostatecznie zostanie stwierdzone nie mają znaczenia
rozstrzygającego. Nie można zgodzić się z tezą, że podstawę
odpowiedzialności zamyka regulacja z § 279 tego regulaminu, a więc również
literalnie tożsama regulacja z § 317 poprzedniego rozporządzenia z 23 lutego
2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych. Poprzestanie na
przepisach regulaminu mogłoby mieć znaczenie, gdyby Rzecznik obwinił
6
przewodniczącego posiedzenia (składu). Tymczasem Rzecznik nie obwinił
przewodniczącego posiedzenia lecz tylko sędziego sprawozdawcę. Już choćby
wobec takiej sytuacji należało rozważyć czy przyjęty przepis regulaminu
wypełnia podstawę odpowiedzialności. Przepisy regulaminu - § 317
poprzedniego regulaminu, czy § 299 regulaminu powołanego przez Sąd
Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny – mają niewątpliwie charakter regulacyjny,
gdyż nie pozostawiają wątpliwości, kto w określonej w nich sytuacji wydaje
zarządzenia. Nie wyczerpuje to jednak podstawy odpowiedzialności za
zarzucane przewinienie służbowe.
2. Prowadzi to do oceny obu odwołań wniesionych na niekorzyść obwioninego,
które nie są oparte na jednakowych zarzutach oraz argumentacji. Za zasadne
należy uznać odwołanie się do art. 404 ustawy z 12 grudnia 2013 r. o
cudzoziemcach i w konsekwencji do przepisów Kodeksu postępowania
karnego (k.p.k.), choć nie z aprobatą w pełnym zakresie. W pierwszej
kolejności należy potwierdzić ocenę z pkt 1 i stwierdzić, że ustawa karna
procesowa nie jest ograniczona przez regulamin urzędowania sądów
powszechnych. Hierarchia źródeł prawa jest oczywista. Regulamin ma oparcie
w Prawie o ustroju sądów powszechnych, czyli nie jest regulacją wykonawczą
do ustawy karnej procesowej. Wszelka kolizja tej ustawy i regulaminu jest więc
wykluczona. Ustawa może stanowić zatem samodzielną podstawę oceny
zarzucanego przewinienia służbowego.
3. Powstaje jednak kwestia, czy wszystkie wskazane w odwołaniu przepisy k.p.k.
dają odpowiedź na pytanie kto był obowiązany zarządzić doręczenie
postanowienia administracji Ośrodka. Przepisy art. 253 § 1 i art. 256 i art. 264
§ 1 k.p.k. bezpośrednio nie wskazują tej osoby. Wskazanie na sąd nie
wystarcza. Wszak nie można przyjąć, że przy stwierdzonym zaniechaniu
odpowiada każdy sędzia składu wieloosobowego. Ocena ta zmienia się jednak
na tle normy wynikającej z art. 264 § 1 k.p.k. i z art. 93 § 2 k.p.k. W sprawie
sytuacja cudzoziemca przebywającego w Ośrodku była podobna do
konieczności niezwłocznego zwolnienia tymczasowo aresztowanego.
Natomiast odpowiedź na pytanie kto miał zarządzić odpowiednią czynność ma
podstawę w drugim przepisie. Art. 93 § 2 k.p.k. personalizuje bowiem, kto
7
wydaje zarządzenia. W kwestiach nie wymagających postanowienia prezes
sądu, przewodniczący wydziału, przewodniczący składu orzekającego albo
upoważniony sędzia wydają zarządzenia. Przepisy te potwierdzają, że prócz
regulaminu urzędowania sądów powszechnych istnieje odrębna (samodzielna)
podstawa obowiązku sędziego upoważnionego, który nie jest
przewodniczącym składu. Upoważnienie sędziego do wydania zarządzenia
oznacza obowiązek jego wydania, gdy zaistnieją przesłanki. Dopiero na tej
podstawie odwołanie zasadnie zarzuca, że obowiązek niezwłocznego
zwolnienia nie jest ograniczony do przewodniczącego rozprawy lub
posiedzenia. Dalsze wskazanie nie jest jednak wystarczające, gdy obowiązek
działania (wydania zarządzenia) wyprowadza się tylko z funkcji sędziego
sprawozdawcy. Przepis art. 93 § 2 k.p.k. nie stanowi o sędzim sprawozdawcy,
lecz o sędzim, który jest upoważniony do wydania zarządzenia. Regulacja ta
wyraża więc pewien porządek, który nie może być redukowany tylko do
samego regulaminu urzędowania sądów powszechnych – tak jak odczytał to
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny – lecz wskazuje na obowiązek, który
może być osadzony w określonej praktyce. Stosowanie prawa, a w tym
przypadku chodzi o prawo procesowe, to również określona praktyka,
przyjmowana i akceptowana w danej sytuacji procesowej. Aprobowana jest
przez prawodawcę jako nienaruszająca reguł postępowania. Podstawą
obowiązku nie jest sam zwyczaj, lecz stosowanie przepisów art. 264 § 1 k.p.k.
w związku z art. 93 § 2 k.p.k. w danym sądzie i w określonej sytuacji. Wówczas
chodzi o ustalenie kto w ramach usankcjonowanej praktyki podejmuje
czynności. Upoważnienie sędziego sprawozdawcy w składzie trzyosobowym (i
większym) do wydania zarządzeń może mieć formę generalną i wynikać z
porozumienia lub określonej praktyki, czyli może istnieć nawet bez formy
pisemnej (podziału lub zakresu czynności).
4. Tak ujęta podstawa odpowiedzialności wymaga jednak dalszych ustaleń i ocen
w sprawie. W tym zakresie zasadne są zarzuty naruszenia art. 4 k.p.k. i art. 7
k.p.k. w związku z art. 128 usp a także zarzut skargi Krajowej Rady
Sądownictwa. Przepisy postępowania mają wówczas dwojakie znaczenie.
Wpierw jako podstawa obowiązku działania, jako że bezprawność łączy się z
8
zaniechaniem obowiązku określonego działania (art. 107 § 1 usp w związku z
art. 93 § 2 k.p.k. i art. 264 § 1 k.p.k.). Po wtóre, jako naruszenie przepisów
postępowania mających wpływ na treść orzeczenia (art. 438 pkt 2 i 3 k.p.k. w
związku z art. 128 u.s.p.).
5. Sąd Apelacyjny - Sąd Dyscyplinarny nie wykluczył sytuacji, w której
zarządzenia w przydzielonej sprawie sporządza sędzia sprawozdawca.
Zauważył wszak, iż „to zwyczajowo praktykowano w wydziale karnym, w
którym pełni służbę obwiniony sędzia”. Niezasadnie jednak Sąd ten ograniczył
analizę do stwierdzenia, że zwyczaj ten nie może zwalniać przewodniczącego
posiedzenia od jego powinności skontrolowania czy wydane zostały niezbędne
zarządzenia wykonawcze. Rzecz w tym, że w tym przypadku nie było takiej
kontroli. Ponadto stanowisko Sądu Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego nie
jest przy tym kategoryczne, skoro w dalszej części argumentacji
(uzasadnienia) jednocześnie odwołuje się do określonego usprawiedliwienia
sędziego, które łączy ze zwiększeniem nałożonych nań obowiązków
służbowych. W sprawie jednak chodzi wpierw o konkretny czyn i
odpowiadający mu obowiązek obwinionego a nie o kontratyp dla tego
obowiązku (wynikający ze zwiększenia obowiązków). Taki kontratyp może być
wątpliwy, zwłaszcza, że obwiniony sam podaje, iż został zapytany przez
protokolanta czy należy przygotować nakaz zwolnienia. Obwiniony
odpowiedział negatywnie, bo uważał, że decyzję o zwolnieniu cudzoziemca
powinien podjąć komendant ośrodka, choć jednocześnie nie zarządzono
doręczenia mu wydanego przez Sąd postanowienia. Błąd był logiczny. Może to
wskazywać na określone upoważnienie do wydawania zarządzeń. Wszak to
obwiniony zdecydował o zwrocie akt, jednak bez zarządzenia o doręczeniu
postanowienia administracji ośrodka dla cudzoziemców. Przewodniczący
składu nie podejmował w tym zakresie czynności (nie wydał zarządzenia).
Wcześniej to obwiniony, po przydzieleniu mu sprawy, wyznaczył skład i termin
posiedzenia. Po posiedzeniu zarządził przetłumaczenie i doręczenie
postanowienia cudzoziemcowi, jednak nie administracji ośrodka. Sędzia, który
w takiej sytuacji zwraca akta po zakończeniu postępowania w instancji nie
może nie wiedzieć, że nie ma zarządzenia o doręczeniu odpisu wymaganego
9
postanowienia administracji strzeżonego ośrodka dla cudzoziemców. Po
ujawnieniu zaniechania to właśnie obwiniony 22 stycznia 2015 r., a nie inny
sędzia (przewodniczący składu), zarządził doręczenie postanowienia. Wobec
takiego następstwa zdarzeń nie można na obecnym etapie ocenić jako
niezasadne stanowisko Krajowej Rady Sądownictwa, iż nie można przyjąć, że
obwiniony „nie zdawał sobie sprawy z ciążących na nim obowiązków
służbowych i przyjętych w wydziale, w którym orzeka rozwiązań o charakterze
organizacyjnym”. Z tych samych przyczyn nie są niezasadne zarzuty
odwołania Ministra Sprawiedliwości.
Biorąc pod uwagę powyższe, Sąd Najwyższy-Sąd Dyscyplinarny uznał, że
sprawa wymaga ponownego rozpoznania i dlatego orzeczono jak w sentencji.
eb