Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 19/16
POSTANOWIENIE
Dnia 27 kwietnia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Agnieszka Piotrowska (przewodniczący)
SSN Monika Koba (sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
w sprawie z powództwa "W." Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w P.
przeciwko J. F.
o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 27 kwietnia 2016 r.,
zażalenia strony powodowej
na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 22 grudnia 2015 r.,
1) uchyla zaskarżone postanowienie w części odrzucającej
skargę kasacyjną powódki i w tym zakresie przekazuje sprawę
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania,
2) odrzuca zażalenie w pozostałej części,
3) pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego w orzeczeniu kończącym postępowanie.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 22 grudnia 2015 r. Sąd Apelacyjny odrzucił skargę
kasacyjną powódki „W.” spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w P. od wyroku
tego Sądu z dnia 20 maja 2015 r. jako nieopłaconą w terminie określonym w art.
112 ust. 3 u.k.s.c. Wskazał, iż postanowieniem z dnia 5 listopada 2015 r.
odmówiono powódce zwolnienia od kosztów sądowych, nie zachodziły, bowiem
przesłanki do uwzględnienia wniosku. Ponadto, odrzucił ponowny wniosek powódki
o zwolnienie od opłaty od skargi kasacyjnej ponad kwotę 1000 zł, jako nieoparty na
nowych okolicznościach, jak tego wymaga art. 107 ust. 2 u.k.s.c. Zażaleniem
powódka zaskarżyła postanowienie w całości, domagając się jego zmiany i
zwolnienia od opłaty od skargi kasacyjnej ponad kwotę 1000 zł, ewentualnie jego
uchylenia i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Zarzucając naruszenie art. 227 w związku z art. 233 § 1 k.p.c., art. 328 § 2
w związku z art. 361 k.p.c., art. 112 ust. 4 u.k.s.c. oraz art. 398 § 2 k.p.c. wniosła
o objęcie kontrolą na podstawie art. 380 k.p.c. postanowień Sądu Apelacyjnego
z dnia 5 listopada 2015 r. w przedmiocie oddalenia wniosku powódki o zwolnienie
od kosztów sądowych w zakresie opłaty od skargi kasacyjnej i z dnia 22 grudnia
2015 r. w przedmiocie odrzucenia ponownego wniosku powódki o zwolnienie od
kosztów sądowych w części ponad kwotę 1000 zł.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Postanowienie sądu drugiej instancji mające za przedmiot orzeczenie
o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych czy odrzuceniu ponownego wniosku
o zwolnienie od kosztów, nie jest zaskarżalne (art. 3941
k.p.c.). Zażalenie
w zakresie dotyczącym punktu pierwszego rozstrzygnięcia, dotyczącego
odrzucenia ponownego wniosku powódki o zwolnienie od kosztów sądowych
podlegało, zatem odrzuceniu (art. 3941
§ 3 w związku z art. 3986
§ 2 k.p.c.).
Niedopuszczalność zaskarżenia zażaleniem postanowień sądu drugiej instancji
zapadłych w przedmiocie odmowy zwolnienia od kosztów sądowych nie oznacza,
że postanowienia te nie podlegają kontroli, strona może, bowiem domagać się
rozpoznania takiego postanowienia na podstawie art. 380 k.p.c. (art. 39821
w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c.). W niniejszej sprawie skarżąca uczyniła zadość
temu wymaganiu, podniesione zarzuty podlegają, zatem rozpoznaniu przez Sąd
3
Najwyższy (por. m. in. nie publikowane postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
19 listopada 2009 r., IV CZ 75/09; z dnia 17 kwietnia 2013 r., V CZ 127/12; z dnia
16 września 2014 r., V CZ 127/12; z dnia 15 kwietnia 2015 r., IV CZ 2/15, nie publ.).
Postanowieniem z dnia 5 listopada 2015 r. odmówiono powódce zwolnienia
od obowiązku uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej (k. 758). Pismem z dnia
24 listopada 2015 r. skarżąca złożyła ponowny wniosek o zwolnienie od kosztów
sądowych, modyfikując jedynie zakres żądanego zwolnienia, pierwotnie ubiegała
się bowiem o zwolnienie od opłaty od skargi kasacyjnej w całości (k. 709 i k. 722),
a w kolejnym wniosku zwolnienia ponad kwotę 1.000 zł (k. 760-761). Wykładnia art.
107 u.k.s.c. daje podstawę do wnioskowania, iż strona może domagać się
zwolnienia od kosztów sądowych po oddaleniu jej poprzedniego wniosku, jeżeli
powołuje się na nowe lub inne okoliczności niż te, którymi uzasadniała pierwotny
wniosek. Dla oceny, czy rzeczywiście wystąpiły nowe lub inne okoliczności, o jakich
mowa w tym przepisie, należy dokonać porównania sytuacji majątkowej strony
przedstawionej we wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych z sytuacją
zaprezentowaną przez nią w ponownym wniosku (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 9 października 2015 r., IV CZ 38/15, nie publ.). Analiza obu
wniosków nie pozostawia żadnych wątpliwości, iż zostały one oparte na tych
samych okolicznościach, a sytuacja skarżącej między datami sformułowania
wniosków nie uległa żadnym zmianom. Wbrew stanowisku powódki, zmiana
okoliczności w rozumieniu art. 107 ust. 2 u.k.s.c. odnosi się do zmian w sytuacji
majątkowej strony ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych, a nie
modyfikacji formuły wniosku przez ograniczenie zakresu żądanego zwolnienia.
Chybione jest również upatrywanie przez skarżącą dopuszczalności ponownego
złożenia wniosku o zwolnienie od kosztów w niesporządzeniu przez Sąd
Apelacyjny uzasadnienia postanowienia z dnia 5 listopada 2015 r. Formułując taki
zarzut skarżąca pomija, iż kwestionowane postanowienie nie podlegało
uzasadnieniu, jako niezaskarżalne (art. 357 § 2 i 391 § 1 k.p.c.). Natomiast
ponowny wniosek o zwolnienie od kosztów nie ma służyć zwalczaniu argumentacji
Sądu przedstawionej w uzasadnieniu postanowienia o odmowie zwolnienia od
kosztów sądowych, lecz jest instrumentem procesowym dla strony, która jest
w stanie wskazać na istotne zmiany w swojej sytuacji, mogące wpływać na
4
odmienne rozstrzygnięcie o jej obowiązku w odniesieniu do ponoszenia kosztów
sądowych. W tych okolicznościach Sąd Apelacyjny prawidłowo stwierdzając, iż
zaistniała negatywna przesłanka do merytorycznego zbadania wniosku, podjął
rozstrzygnięcie o jego odrzuceniu.
Sąd Apelacyjny wydając postanowienie z dnia 5 listopada 2015 r. naruszył
natomiast art. 103 u.k.s.c., co wynika z motywów tego rozstrzygnięcia zawartych
w uzasadnieniu postanowienia o odrzuceniu skargi kasacyjnej. Normatywne
przesłanki zwolnienia od kosztów sądowych osoby prawnej dotyczą sfery faktów
(brak dostatecznych środków na ich uiszczenie) oraz sfery dowodzenia (wykazanie
przez stronę tego faktu). Skarżąca we wniosku przytoczyła fakty, które w jej
przekonaniu przemawiają za przyznaniem jej zwolnienia od kosztów (k. 709 i k. 722)
i przedstawiła dowody na ich poparcie w postaci wyciągu z rachunku bankowego,
zeznania podatkowego, sprawozdań finansowych, sprawozdań zarządu, bilansu,
rachunku zysków i strat, informacji i oświadczeń oraz protokołu zwyczajnego
zgromadzenia wspólników (k. 724, 733-750). Sąd Apelacyjny oddalając wniosek
wyszedł z założenia, że osoba prawna będąca przedsiębiorcą, w zasadzie powinna
pokrywać koszty sądowe, chyba, że znajduje się w fazie likwidacji swojej
działalności lub upadłości. Uzasadnienie postanowienia odmawiającego zwolnienia
od kosztów nie odnosi się w najmniejszym choćby stopniu do konkretnej sytuacji
skarżącej i przedstawionych przez nią dowodów. Brak w nim analizy treści wniosku
i rozważenia załączonych do niego dokumentów, co nie pozwala przyjąć jakoby
podano wystarczające i przekonujące argumenty przemawiające za odmową
zwolnienia od kosztów.
W tej sytuacji nie można odeprzeć zarzutu skarżącej, że w chwili wydania
zaskarżonego postanowienia, nie zachodziła wskazana podstawa odrzucenia
skargi w postaci jej nieopłacenia. Podstawą do odrzucenia skargi kasacyjnej może
być jedynie nieuiszczenie opłaty, brak podstaw do zwolnienia, od której został
stwierdzony w prawidłowo przeprowadzonym postępowaniu wpadkowym. Sąd nie
może się, bowiem uchylić od powinności przeprowadzenia analizy i merytorycznej
oceny przedstawionych przez podmiot ubiegający się o zwolnienie od kosztów
sądowych twierdzeń i środków dowodowych pod kątem braku dostatecznych
5
środków na uiszczenie kosztów sądowych, co czyni postanowienie o odrzuceniu
skargi kasacyjnej przedwczesnym.
Z przytoczonych względów zaskarżone postanowienie podlegało uchyleniu
(art. 39815
§ 1 k.p.c. w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c.)
kc
db